D. D.
DilTertatio Academica,
TR1NUM
IN
PERFECTO ÜRATORE
PERFECTUM,
SIST ENS,
Quam
,Confenfu Ampli[f, FacitIt. Pbilofopbica*,
Praciidc
Viro Celeberrimo,
Mm. petro ekerman,
Eloqu, Profefl*. Reg. &: Ord.
Public(e Cenfutce Sitbmittit Stipendianus Regius,
SAMUEL TVIGIUS.
Oftrogo'tbtis.
In Aud. Carol. Maj. Die XVI. Julii
Anni MDCCLXX.
Η. A. M. S.
UPSALIAE,
Apod Joh» Esmah, Reg. Acad. Ty*ogr.
V1R0 Admodum Reverendoatque
DOMINO
PETRO .1
Paftoii in Rogslofa & Våfyerfanda Longe Meritißimo,
Patruo, ob bcneficia vere Paterna >
Sumir.a pietate fufpiciendo.
Nec non,
Admodiim Reverendo atque Clarißimo,
DOMINO MAGISTRO
OLAVO WONG
Comminiftro Civitatis Noikopenfis Vigilantißtmo,
Avunculo, omni.animi veneratione
colendo,
Lev ide riß hoc munußutvm
conßcratum voluit, debuit
»
Samuel WjgiuSp
/. Ν. J.
I.
^jnti pulcrum eil, qua vis in arte ex·
ceüere, mirura certe non vide*
bitur jhoinines, ipfius natura? vi Nhl flirriulo quafi incitatos, gloria? ho*
gjM! norisque defuferio flagrare ad fum*
ébj mumque perfeclionis gradum, a- rnni ope atque opera, enitL Et*
enim, ab optimo Creatore maxinqoque, probe novit qui-
iibet certa Tibi iniun&a officia, iuurn nempe flatum, quo demura fierx poffit pa&o, reddituro meliorem felicio- remque, Qualem igitur cunque foveant mortales, de fua perfeciione, fen fum, genuinumne, an falfum; ineft
tarnen ioilicita Ulis profeviuurn cum, ita quidem, ut,
hos cum fecerint, iingulari non poifmt non adfici laxi*
tia. At, quo minus ciiivis, fua in actione, deftinatum
velüti felicitatis cuimen attinuere lieuerit, varia fhnt, qute vetem ac remoram obiiciant impedimenta. Quod
ii verum eil iilud triHffirnum: Omne trinum perfe&um,
certe ad polimlum habitum, tria requiri videntur prrilli-
ma maximeque neeeilärra , φυσιν puta, μοί&ησιν & äa*?}-
<πν, utpote pra?cipua cqnfHtuiura, cujus demum cunque
A arcis
β ) i ( φ
artis & feiende parand» adminicala. Perfapienter hxc
tria ar£lo conjungit vineuk? Plutarchus de Educatione
42. ad virtutem & omne> artes atque difeiplinas venflfi-
me monens, coneurrere debere φυσΐν\ K0ycv,n&f s§cs.
Καλω ås
yaddic,. Åoyov μεν την μά^ησιν , &9'ος de την οίσκη·
civ. 'Ε tet όέ oci μεν dqyoit της φύσεως, ett åt~ πξοκοτί&Ι της μαθήσεως, οίι ås-χξησεις της μελέτης' ett '& άκξοτητες πάντων, κ.
τ. λ. Ncque aliter Ariiloteles apud Diogenem Laért. Lib.
V, C. 18. τξίων έφη åslv παιύέιοί, φύσεως, μαθήσεως , ασκή¬
σεως. Quid multa? eciam pereleganti iimilitudine hxc
tria commendac Heineccius Fundam. Stili -eukioris p.-
11. φυσιν y dicens, velut fundam, μάϋησιν, ierncn, ασκη-
civ veluti reiiquum eile eultum. Trinum iilud decus,
ubi Eloqucntise artisque oratori» ornaverit magiilrum>
omnibus numeris perfeulus confummatusque vere cen- iebitur, ita quidem, ut, ii vei unico klo deftitnatur praefidio, manca mihi videatur ae mutila dignitas ipfius
atque pradlantia, i. e. nulla, Dignus eil, qui audiatur
jpiemet Tuilius, pro Archia Poéta caufam perorando,
in quadlione forenfi, magni tum ponderis, & quidem
flattm ab initio: Si quid eil in me ingenii, Judices, quod
"featio, quam (it exiguum, aut fl qua exercitatio dicen-
"di, in qua me non inficior mediocriter eile vcrfatum*
"auf, Π nujusce rei ratio a Ii qua ab optimarum urtium Jiudiis
3,& di[ciplina profetia &c.
$· V-
Qidd quantumve felix in omnibus pr»flet .valeat-
que beneficium Natura, nemo , nifi eodem prnatus,
fatis acute pnedicare poterit. Hoc quoque jure meri-
toque h.ibebitur nobiliilimum Eloquenti» adaugendae
tuendseque fübfidium, non ab hominis arbitrio pendens:
quippe donum eil divinitus conceilum, mirifica, ut ex- celiat, efRcaeitate pollens. Sunt, qui contendant^naturam
folam
• ) 3 ( ®
iölam eile Eloquentiae magifiram, multosque, qui Rhe·
toricen nunquam didicere , oratoria facultate inclitos
exflitilTe, qnorurn in numero Demadem celebrant, ex reinige oratorem repente fafi:um. Nos vero, ne in
cetera injuriofi videamur Eloquentiae adminicuia, ab
bujusmodi ienfu licet alieni, ingenium tarnen feliciffi-
miim dicere audemus Oratori quam maxime eile nc-
cefiarium, fuam tuituro & ornaturo ipartam, duetum
ipfius Ciceronis fecuti, difierentis Lib. /. de Oratore c. 2j.
"Sic cenfeo, naturam primum atque ingenium ad dicen·
"dum vina adferre maximan): nam & animi &: inge-
"nii celeres quidam motus eile debent, qui ad excogi·
"tandum acuti, & ad explicandum ornandunique fint u- ''beres, & ad memoriam firmi atque diuturni. Nec
diilentit Morhofius Polyb. T. 1% Lib. II. c. 7. fcribit enira,
id certum efie, multisque exemplis conflare oratoria fa¬
cultate, pra: ceceris infignes, omnibus ftudiis, ad mira-
eulum usque,fuifie apttfiiraos. Efto: multi feliciori li¬
cet pracditifint ingenio, ad Eloquentiae fiudium nati fa-
ctique non judicentur: etenim illa carent mentis faculta¬
te ,qu&Oratorem inprimis commendat; Phantafiam puta,
ieu imaginationem,qua:in Oratore perficiendo, plurimum
adfert utilitatis, quarque onanino perneceflarla efi:, nifi
omni fvavitate ac elegantia careat iihus Eloqucntia.
Suaro fingendo atque inveniendo praccipue exferit ima-
ginatio vim; nam omnia, quae ad rem fpectare viden-
tur, momenta celeriter percurrunt ifia pracditi dote t
rerumque nexuS, quoad fieri poffit, perfpiciunt. Haec
argumenta quaevis ab Oratore invenca, feitivis perpoliet
fententiis venufiisque iimiiitudinibus; deinceps oratio¬
nen) figuratis aut tropicis exornabit locutionibus: ete¬
nim uti fiellse coelum, flores prata decorant, miraque
oculos perfundunt voluptate, ita eciam iftac fingularem
condliabunt fermoni &: gratism & fplendorem. Diver·
A 2 fo
Φ ) 4 Φ
Πο dicendi fcopo diverfa refpondent orationum gene¬
ra, quorüm omnium, neceile eil rationem habeat O-
rator, adeo ut ipfis rebus par et crqualis Fuerit oratio.
In tenui cauila tenue argumeatandi flium pertexat qua- ü htimi repens & iedatior fermo; gravem autem ex-
priraat, non modo verborum, verum etjarrr morum
gråvitas atque vehementia. Optima itaque, & fvaviili·
ma, ut eiigat O rator, a judicii quoque acumine haud
dubie erit infbructus. Proinde, quoniam finis ejus eil perfvadere, volubiiitate etbm lingure prorotoque gau- deat eloquio, cui multum adtribuit celeritas imaginatio*
nis, qualemque enim cogitationum naturam, talem quo¬
que verborum iériem atque ilruFluram, ilatuit Seneca Epiil, hj. dicens. "Stilum eile animi vuifum: cui con- venit illud Socratis: loquere, ut te videarn.
§. III.
Natura invalefcit, (i cura adjuvetur, tamque in feli-
ciilimo ingenio perficiendo, quam heberiori acuendo, pcr- grandem, exferere Difciplinam, vim, iat& luculenter com·
monftravic laudatus Cicero, loc, citato: quse bona fun-t
"fieri meliora doSirinn, & qua? non optima aliquo rno-
"do tarnen acui & corrigi. Eil ieminis inilar fecun-
di hacc difciplina, quae fuo carere nequit fru.ku ,
nberiorem licet majoremque reddat, fi fundus ieu natu¬
ra ipfa iefe novercam iniquiorem non prxbuerjc. Non iblum neceilaria Oratori eil difciplina , ut ingenium perficiat acuatque, verum, ut rerum quarumcunque all- quiratur cognitio, quippe , deficiente ifta, inanisporius
eil loquentia, quam vcra Eloquentia. Omnium primo itaque Eloquentia? alumno commendemus, ut, a primis
fere incunabulis, ad lingute Lafiaiis prtscepfa ieie ad-
plicet, ipfiusque genium deinceps exploret, bene con-
iiderans peramplum eruditionis campum, quem, ad fa-
iligiura
β ) Ϊ C: Φ
ftigium Eloquentix aliquando adfpiraturus r necefte eft
feclulo percurrat. Etenim, quot funt modi a fe invi«
cem prorfus allem", quibus ad dicendum obftringicur3
tot etiam dantur, qui Eloquentem illius & efuditioneni raedantur; ideo & veriifime contendimus, arcera k- boris prius eile invadendsm defidixque exptignanda monftra, quam Eloquentix lauro ornetur Studiofus. Ora-
tioni autem, qux tanüummodo verbis confiftit, quis
confentiat 1 Solide autem elaboratam verbisque ft-
mul idoneis figuratam decentiftime, omnium roereri cre- diderim adplauium. Quoniam itaque finis Oraioris non in id folum infumitur, üc honeftam progigriat delefta- tionem, fed ut edoceac fuoque fermoqi c>usmadi adjurt«
gat res, qux propius fpeftant ad curriculum vitx bea-
tius abiolvendum > omnem navaturus eft operam : ideo-
que, munus hoc rite fubiturus, elegantiftlma indiget e- raditione^ & cognitione prxfertim Philofophix prakti-
ex feu moralis, qux in moribus hominum eorrigen- dis, ofBciisque legi oonvenienter natural» determinan- dis, verfatur, veramque flc ad virtutem debitamque
felicitatem confequendam viam parat munitque. Prxmis?
ia hac, quippe omnium maxime neceflana, ceteras, quarum e re eft cognitio, reticeam fcientias. Fatur
i dem ille Cicero II Lib. de Oratore c 89. "Semper ftatui, ne- ''minem, iapientix laudem & Eloquentixfine iummo
"ftudio &c labore, & do&rrna coniequi pofte. Si enim
natura deftitnatur difäplina, cxca eft, & ut dqraitus equus, teile Lipfio, diftert ab indomitto: fic homo be~
ne eduftus &: doftus, toto, ut ajunt, exlo, diftat ab in- dofto, Plurimum, aitSeneca,proderic, pueros ftatim falu-
"briter inftitui. Nam nafci vulgare eft: bene inftitui al¬
tera vita eft, & qux ad xternam illam ducit. Omnes*
"oratoria facultatc percelebres, exemplum rei prxbent, peradpofitum: quippe qui, maxim am fibi adquirerent
A 3 eru-
@ Y ö C ©
emdicionem libris literisque femper, ut ita dicam, in-
hiaverunc. Demodhenes anne tantus, quantus in ore farna? & re ipfa fuerit, unquam exditiflet, quippe, Ju¬
dice Tullio, inter ömnes in omni genere dicendi
runuä CFöinebat, η i fr plus olei, quam vin i coniumens,
Öum fabris antelucana certaflet indudria? Csefar, nonnc fuit ingenio, ad duporem usque , felici? adeo tarnen in-
duftfius, ut nunquam arma bellicafine viris togatis, tra&äverit, nec corpus unquam pericnlis, animum ni
fimui dudiis dederit. Nodram etiam confirmattem an- tiqvus il le fenariusi &7Τλ£ν β λεπασίν ii μ<χ&όντες y ξάμμού»
τα. Cum hoc congruit illud Aridotelis apud Laertium,
L.. V. y\ μεν οξιχσις xc7rc τ3 πεζϊεχοντοε αίεςοϊ λχμβοίνει τό φ£r,
i is ·ψυ%>} άπο τ£ν μαθημάτων. Et ut verbis utar Horatii
til·. IFOJ 4. v. 33. 34.
DeStrina - vim promovet infit am,
'<■'
Ré&ique cidtus pcäora roborant.
§. m ;
Supered jam UJus, tertium Eloquentia? parandas prcefidium, quod niii accederit, confummatus nunquam
evadet & perfe#ds Orator, ita enim hane rem oden-
furus, ioquitur Mufonius : rij μο&ψει x&j trjv άο-κφι)
bτχ·κολ8$ε7ν. Neque ab illo alienus ed Salludius, difcipli-
nae & exercitationis mentionem faciens; utrumque per
,?ie indigens, alterum alterius auxilio eget- Probe itaque, cognitis Grammatices elementis &c Rhetorices, fdfe in
icribendo exerceat tiro, &:, ab omnium facillimis, ad difficiliora progrediatur dili genera, qua? eultiorem re- quirunt cognitionem &: elegantiorem. Suis tarnen non ed, quod interdum , uno alterove hoc fiat die, ied quo- libet, aufim dicere,& fic laborem iuum admiranda pen- fatura videbit voluptate. Novimus, qux memoria? man- damus, ia?pidlme , Γι ida erimus confervaturi, eile re-
pe-
® ) 7 i( ©
petendo Si in eo ver&mur, ut-dtflin£Hs adsq-uatisqiié
fttideamus ideis co-11'igéndisy rem quando intueamur,
non ftatim ad fummum provehimur claritatis graduny;
ied, fuccedente tempore, juflaque adhibita adtentione Se
xeflexione, ciariores evadunt diitindae' & adajquats; ita
etiam, fententia Nafonis innixus, exercitatkmem Ora-
tor i eile duco pernecellariam y fcribentis; : ? Solur
j& artificer qui facit\ufus a deβ
Optime Theon monuit in Pi ogymnafmatis: Querfladrno-
"dum picturie itudiofis nihil profuerit cognovifle ApelUs,
"Protogents & Antiphili tabufas, nifi & i ρ Γι pingere terr>
''taverint t ita & El'oqüentiar cuptditate captis, neque excio
"gitationsim eopia, neque puritas oration is, neque com>
"poiitionis concinnitas, neque auditio prjeclara, denique
"nihil bonorum omnium, quar Rhetorica compleddcur y
''utile, eile poterit, nifi quisque & ipfe quotrdie fet i·
"bendo feie exerceat. Ipfe Cicero, qua melius nemo aure-
um .Eioquentiae flumen exfoauiit, quemqne perpiures non
tam ur eloquentiiTimirm hominem, quam in dicendoDe-
um admirantur,fi fegnior remiiliorque fuiflet in ftili exer- cifatione, ftilum optimum ac prsftantiiTimum feribendi
efFeetorem atque magrftrum haud pronuntiailet. Qui,
β nihil pro ne commurtr. erat illl dicendum, exercitatio-
nem tarnen ürl i nunquam neglexit , Ted, pervarie, ad con- feribenda monumenta prardara fedulus adYtgilavit,. Utl
enim agri fertiliilrmi , fi diiigentiore illos privamus
eura, in filyam quafi rediguntur ac fleiilitatem , i-
ta etiam ingeniumfeliciillmum magnaque cumulatum dodrina,, nid adeuratio acpeiTeric adiidua, fenfim fine fenfu, hebefeit, & onrines illius parts opes, diptp ci- tius, dispereunt, ut armä , qua? fitu atque jhertia 3
cum recondita delitefcunt, rubigine confnmuntur. A- pellem, tantum laudis nunquam eile confecutum, pa- teicit, ut excellentiiTimus pidorum haberétur, nifi iilam
Tibi
β ) 8 ( ®
fibi propofucrit legem, ntilla non die, Iineam (altem ducendi. Cum autem hi, jam diu fulgentiiTimi, viri non tam natura?, quam curae laborique fuam debeant famam,
non fane fperandum eil, in divinitate Eloquencias, flexa*
Kim& iftius ,magnum nos pretium lucraturos eile,
ii eadem manu verfare gravabimur diurna, imrao ad- jungere aufim, nocturna, in adfpectura Lueemque pu>-
biieam proponenda, Natura itaque ineipit, Ars dirigit, Vfus perficit. Sententia,oraculi inilar, ut omni in actione;
ita in Eloquentia? fladio, ladsfime patente, nunquam ia-
tis feite qua? dilafjdari ac comraendari queat. Nos licet oftenderiraus, neceilitatem difeiplina? udlitatcmque pa-
-riter, ac exercitationis prorfus admirandam, ea quidem
jioflra non eil mens eritque, ut quisque, fua fretus in- duilria, invito Apolline Mufisque iratis, ad fplendi-
da Eioquencia? palatia adfeendere conetur, arduamque
hanc in ie fafcipieic fpartam. Adjuvari quidem poteil
natura, ac illam, tota, quanta, deficiente, reftirui poffe
non crediderim, ied, ud anfea, - tria ha:c puto procla-
moque ad Oratorem eiHciendum, perfecta; quemadmo-
dum nec dubitaverirn colophonem, jamjamoperi per- tenui exsrdificando, adjungere Vitruvium Lib. I. c. f.
de Archite&onica fua arte teftificantem: Non inge«
nium fine difeiplina, aut difeiplina fine inge- r α nio perfeåum artificem potefi:
efficere.
/Eternum cantanäa DEO fit gloria folL
Till Auäorn.
Dar bjertat vålfSdr. år, far Snillet odling vunnit, Där dygd går of ar klådd, dkr ömhet känns igån
,Hos en få ådtl Sjål jag håjla v ån/kap funnit:
Jav menar rått hos Dig, Min mer ån Ljufve Vån.
Har Du med muntra fleg på Lärdoms - fältet tråder;
Dum! hvem fom döma kan, om jag mig hilligt gläder,
D, Cnattingius.
#