Mag. CAROLO FRED.

D. B.

DISSERTATION de

PR/EDJO

et

PAR O Ε C 1 A

/ENGSO Ν.

CUJUS

ΡARTEΜ ΡRIOREM,

CONSENSU AMPLISS. FACULT.PHILOSOPH?

IN REG. ACAD. UPSAL.

PR^SIDE

RECTORE Η, Ε MAGN1F1C0,

Mag. CAROLO FRED.

GEORG II,

Historiarum PROF. Reg. ^et ord.

PUBLJCO EXAMJ.N1 TRADIT

stipendiarius ahllofvianus

GU5TAVUS FLYGARE,

yÉSTMANNUS

IN AUDIT. CAROLIN.

MAJ.

DIE IV.

IUNII,

ANNI MDCCLXVL

Η. A. C.

u ρ s a l I JE.

KONGL, MAJ.-TS

HOGTBETRODDE man och

PRESIDENT

I. DESS

och_RIKSENS CAMMAR COLLEGIO,

SAMT

RIDDARE OCH COMMENDEUR

AF

KONGL. MAJ.-TS ORDEN,

HÖG

VÄLBORNE HERRE,

Grefve CARL F R ^Ε D R I C

Ρ I Ρ Ε R.

NÅDIGE HERRE.

t*_{år EderExeellence}

far

jag

åran härmed nedlägga

Ibrjan

af

en

befkrifnnig hfver DeJs gods Ängsö.

BUfver den med nåd

anfedd,

tror

jag

mitt

ända«

mål vunnit, och med

aldradjupafle wordnad fram»

härdar

Eder excellences

aldra-ådmjulcaflc tjénaré GUSTAF FLYGARE*

AMPLJSSIMIS atqué CONSÜLTISSIMFS VIRIS,

d» nicolai) risell

J. U. & Ph. D. Juris pub!, praTertnn Syecani PROF.

REG. & ORD.

d

^o

joannl risell

Regii Gollegii Metall. Acivoc. Fifcali.

d

^»o

olavo rabenio

J. U. D. Reg. Acad. Upl. Sytidico.

ncc noti

ADMODUM REVERENDÖ atquePRACLARTSSIMO

VIRO,

Dho mugustavo adolph. schilling

Angsöenfium PASTOR!,

Patronis atjue Åvunculis Matem cölen

dis*

π

νχαο teftentur, Veftrorum in me meritorum ät- qne

favörls memoriam mihi foré fempiternam, has-

ce

pagellas Vobis dicatas volab, debui

AMFUSSLMORUM _atque

ADMODUM REV EIL

N0M1NUM VESTRöRUM

Cultör liutniftiirins

GUSTAVUS FLYGARE.

*Λ·ν '%

kongl. maj:ts

trotjenare

och

borgmästare,

Adel

och Högaktad,

HER* PEHR

OCH

vålådla _fru,

MARIA PETRONELLA

SADELIN,

^{' . %V»J}

Född HEDMÄN.

jag ej kände Edra tankefätt, hörde jagbilligt

früh«

ta, at denna gdfva anfags medforakt. Den

har

ej

eller af fig Reif det minßa värde,

fd

framt 1 ej

Rehagen

räkna det fhr något^, <7zY den gifves af ^et med

vördnad

och levifta valgerningars erkånfla upfylt hjerta. Himlen

tilldele Eder fällhet i det matt, fom 1 bidragen til andras,

och lämne Eder långe det nöjet, fom ädla Själar anfe får

lon, ds gora medmännifkor godt„

Frambardar at med vördnad lefva

Adel

och

fflgäktad Herr Borgmåflarem

OCH

V&lådla Fruns

'öcjmjukaile tjeaare gustaf flygare»

U ^im

_Catalogum

baud ita

Poileilbrum I&fula?

pridem fa&a mihi fuit

^atqae

copia

prardii

vivendi Ång-

foenfis, a B. CanceilariO Auiica a DALIN manu fcri-

ptum, mihi temperare non potui, quin mecuai conilb

tuerem, deicriptionem 'Infuke hujusqualemcumqueeam- que fam Geographica««, ^quam Hiftoricam, pubiici ju¬

ris eile faciendam, ne loci, varietate fatorum & cafuurri adeo nohiiitati, qualicunque careat notitia feculum Hi-

ilori® Patrik, ut decet, amantiilimum. Hcecce cogitans, quicquid potui coilegi; omnia vero

iimul

eradere facul-

taeesnimis tenuesdiilvaferunt; plurima igitur Hifloriam fpeDantia Angsoenfem in aliam reiervaturus occafionem, Topographiam & qu® alia

obferyavi

pauca,

heic

trado9

conaminiquaiicunque facilem a Cand. LeCtore

veniam & expetens &' fperans»

}. I.

Infula

Ängsö,

quas cum" adjacentibus quibusdam minoribus, paroeciaro conilituit, aatiqyum eil praidium equedre, cujus

hodiernus poileilor e'l Prades Cameras

Regi®, Regiorum

Ord

i^num Eques &

Commendator, II-

luflriiPimus ac GenerofiiTimusDominus Comes CARO- DUS FRED. PIPER. Sita eil in Provincia Weftmannia,

cujusad Dioeceilnpertiuet, ac Nomarchiam Ytter-Tjur- boenfem, inter Lacus Madcriminores Ox-Gris & Gran-?

A fjär*

&

)»('«'

fjärden.

Ab Arofia diflat fpatio

t

milKarorum A par¬

te occidentali &mericiiana contermina eft

Sudérmnnniar.

Limites cum ea communes a lapidibus, Tre

Bifkopsftenar

dtöis, a) ad lapides, quos Gimpends

fl

enar

adpeHant,ad

longitudinem nnius

fere milliaris

cum

dimidio ^procur-

runt. Latus, partimquod

in ieptemtrionem vergit

par¬

tim in occidentcm, elaudit Veilmannia cjusque

Paroecia:

Kierrbo, Kungsara &

Bjorkila,

per

unius circiter mil¬

liaris fpatium a fupra

dic\is Gimp

enas

-fenor ad tretum

Spanfund b).

Scptentrionem itidem

arque

orientem ver-

Tis termini ab Uplandia

prtedioque ejus Curon

per

dimi-

dium milliaris, infulam hancce dirimentes,

ad Tre /fc-

fkopsfenar procedunt.

Continentem ejus Π fpectes ma-

gnitudo eil, a

freto Spanjund feptentrionem verfus ad

Skurfund a meridie,

dimidium milliaris; diilat

vero

Hägs·

bolni (praidiolum ruilicum a parte

orientali)

a

Stamdahl

ab occidentali quarta fere

milliaris

parte

c),

Nomen accepiT: videcur

vel ab

ang

(pratum):

pra*

tis enim iisque

fertiljifimis refertifTima eil

:

Vel nb An-

gur, quo majores

noftri iinum denotarunt; ii enim,ut

fas eil, aquas Mceleri altiores, ac

hodie inveniuntur,

fuiile credamus, ea certe loca, qua: ut prata

jam colunt

incolx, nil nifitotidemiinus (angur) -ante

aliquot fecula

fuiileneceileeil d) Hancce

quoqueopinionem nominalo-

co-

a) Tre ßißtopsflemr rres ftint lapides magni ilü quidera, Ted for¬

mar irreguläres, in minima quadatnMceleri infula ereili, qui ah antiquis-

iimis retro temporibus fuerunt hodieque ftint figna limitum Weftman-

niam inter & Sudermanniam atqne Uplandiam.

it) Eil fretum a continenti Weflmanniar infulam hancce dirimens,,

Hocce fretum ope pontonum huc a Welhnanniaprofieifeentes trajiciunf.

<r) Haud ignoro Ampi. Adfeif, Ericum Tuneid doeniift· in Gep-

graph. R. Svecitr, Infulam nÖftram <3ζ

longitudine & latitudine uniui

miliaris e(fe; perfvafum vero habeo iüum continentis paritcr ac aqua-

rum illuc pertinentium menfuram putafle.

dj Vid GeneroliiT, 0. v. Dalins upfats

pä /Engså ägare M:fcr,

u-

& ) » (

8

e©rum,vel in medio

infula? fitorum, ab Ö, Holm, Sund cor'

roborant; accedit quod terram

paffim fodientes perti-

cas naHarum (Katfafpilor)

invencrint. Infula Curon,

quam abAngsöa frerum

quoddam

antca

diremit, ineam-

dem cum ea terram jamjam coaluit, ut

commodum

eas

inter iter carpentis

majoribus inftituatur. Videre etiam

licet, ubi finus MarleriG'm

& Granjjcerden

aquarum

aliud,

praeter

hodiernum habuere commercium.

§.II.

Paroecia hare XIX. prardia integra

ruHica continet»

In his tria, equibus

ipfum pradium equeftref Sätesgården)

confhit, & dimidium Paftori

conceflum, quod

a

ruilicis

antea habitatum, Ahohnen audit. Cetera

FolTeflTori

prai-

ftant DXXVI Thal.VIII oras cupr. pariter

acXCi ^medi-

wnos frumenti.* Quatuor5c ^horum

fundorum cenientur

liberi (innom ra och ror),

reliqui ad Legionem Wetl-

mannicam manipuluraque

Tribuni pertinentes

quatuor

milites expediunt.

§. ΙΙΓ*

Tpfam prarter

infulam, varia? tam habitata?, quirtj

Inculta? minores infula: huc pertinent.

Ulis

annumeremus

JMåbolmenu\ qua:in

finuGrisfjarrdenfita, Ångsoam inau-

ftralem & Occidentalem quafi dividente.

Långhalmen,

duos habet colonos. Gijfelbolmen parva

eil, csedua

ta·

men iuperbit

filva. Fagerön.

_A

Hallingen b) po it litern duo-

2 rum

bi putat aquas hafee, tempore R. MAGNI

LADULaS,

novern

chciter

ulnis altirudincm hodiemnm fupernile.

a) Infulnm hane pofl: obitum

maiitf, PETRI PETRI SP AR R E

vidua illins bIGKID HORN habitavit. Domus,quam hunc in finem

exftruendam emaverat, ad latus nrcis.iEngsoenfis translata hodieque can- ipici poteft.

1) Ad ripam infula huj:ns lapis eil: magnitudiue

& planitie coir-

£ ) 4 ( $

rum feculorum cum Corona forenfém, de jure proprié- tatis,aliquot abhinc annis Comiti &c. PIPER ceifit. O- ptima floret filva. Incola: ecclefia: Fogdöenfi Dioecefe·

os Stregneiienfis adnumerantur.

Qua: ^non habicantur innumerabi'es fere funt, quä-

rum fequentes nominaile futflciat. Kaljholmen locus eft tempore asftivo longejucundiflimus, arbores enim, qua:

rariffime in provincia alias inveniuntur, heic quafi in

unura coaflte funt, _{prsetertantam} Horum copiam^{, ut} vix

flmile quid viderim. Skrattan, ubi, dum /Fugso aiui ju¬

ris erat, fupplicia capitalia de fontibus fumebantur. Skär¬

peny heic in monte prope ripam magnarn videre licet fpeluncam, qua: latronibus refugiutri quondam prsebuis-

ié putatur.

§.

iv\

Ipfa

villa

Ångsoenfls

in

eolle'moiliter

deciivi ki-

£ata eil:, unde ad finum Grisfjårdén fofladeicendif. Com- moda, qua: ipfi natura negavit, ars atque induflria inii- gniter compenfarunt. cQüod heic in oculos prirnum in- Currit, efl ä'diflcium Angsoenfe e lateribus figura qua- drata exftruAum: eonflat quatuorcontignationibus, curia fubdiali admodum pulcro, &turri, horologio non tan-

tum ope indicis ad IV latera patentis, ied etiam ionitu

catnpanae horas indicante, ^ornaca» Mortis atque ambu-

lacris undique clauditur. Major iile inter amoeniores tem¬

poris progreflu locum

certe

tuebitur. Domo, ubi

per

hiemem arbores & herbae frigoris impatientes coniervan- tur, nec non teflis quibusdam x'yflis inflruflus efbAiia ut omittamus ornanienta pretiofamque fuppelleflilem, qua kocce quafl fuperbit a-diiicium, non poflumus-, quin no·

fpicuiTS, ^quem rricniani Reginni '(Kungsbord) incolae appellaiit. Fama

»nter eos eft, tres ad eum Reges iiimtl quondam ccenaffe»

& } i c &

niinemiis, protomen Π imaginemRegis CAROLI XII:!,'

quam iili periimilcm eile dicunt, quamque ex cere Co«

rinthio conflavit fcientiiilnaus ille artisfuforix Magiiler,

Ce'leb. Mej^er,

Primarii arcem

Ångsåenfem,

quantum nos qui-

dem fcimus, Senator R, BENEDICTUS EADERI (Spar¬

te) A:o 1480. xdificandam curavit <r); arcem ver o hane·

ce munitamobfidione cinxit & funditus delevitRex Glor:

Mem: GUSTAVUS I. anno 5522.

Ångsoam

tunc tem¬

poris tenebat SenatorIL CANÜ BUSBENEDICT! (Spar·'

re), in Hiftoria Guflavi, quia Chriftierno nirnium quan¬

tum fävebat, atro carboneno'tatus, Ab his ternporibus

an & quäle fueritxdjficium, ^ignoro; donec Senator R.at-

que Liber Baro P/EDER ERICI SPARRE A. 1637. eri- gendum curaret, quo nunc infula hxcce ornatur, tri-

bus tunc contignationibus exPiruRum. Dehique, cum hodiernus Paroscia? Poileilorhocce xdificium reficere. fuo

cum animo conilituiflet, quarta quoque auetum rnulto fplendidius & quaii novum prodiit, dum opus hocce d.

19 Julii 5741 abfolvebatur. Globo turn impofito, quo poftericati tradot, Comes IlluftrifGmus commiik _quos*

•dam vnrii genens eodem anno cu'ids numraos laminam-

que terearn, cui hrecce ineifa fimt verba^: Grefve CarlFre*

dric Piper, famt Defs Husfru Üirica CbrijiinaMonier huf-

va låtit ^a _nyo upråtta detta bus och torts b),

§· v.

Haud lonFe ab aula ipia occideritefri

verfus

fen·

plum conipicitur, quo pulcrius inter ruralia neicio an un»

tfuåm viderim. Eundamenta ejus e Axis rudibas in petra*

jacta iuntj totUm alias e lateribus exftruRum. Longieu-

A 3 5 do

V/) Vide 43en. OLOF v» DALIN. Svea Rikes Hijioriii lam ill,

■P» 19 & 55» . v ,

h) Vide Diarium Tempi AHgsåenps*

£ )

6

(

w

do ejuseft

39/^uln.

praeter

turrim conditoriumquePipe-

rianum λ), quod pone aram

videre licet. XII. vero uln.

Jatitudo.

F regione

facrarii Sparreanum ed conditorium,

ante aliqust annos muro

reclufum, adeo

ut totum

»di-

flcium formam crucis referat

b). Parietes infignia famiiia-

rum nobiiium atque ptöur» ornant.

Admodiim

quo-

que pulcram

altaris tabulam habet. A parte occidenta·

li turris eft,quod

ad ftruchiram Arofienfi fimiiis, in

qua

tria »ra campana c )

diverf» magnitudinis & ioni

_cent.pen-

a) Capfas duas marmoreas continet hoc fépulerum. Uno fenet ex-

uvias Seuatoris R. Marefchntlique fupremi, Comiris CAROLI PIPER»

In alteva quiefcit confors rhalomi illiuq Domfna Comes CHRISTINA

TORNFLYCHT, quar ahiit in prsdio fuo Krageholm d. 25 Maitii

1752, cujus funus httc veftum tumulo d. g

Maji

1753.

iliatum eft*

In pariete templiconfpicipoteftEpitaphium hujusComiris

cui Iitc infcri-

pta Tunt rerba^: Kangk Mj:ts H'gftbetrodde M-vt

och Rad, Premier

Miiiifter »ch Ofverfie Marfchalky jämt Up/hla Acndemies

QtinceUer,

den,

Hogvälhorue Herre och Grtfve Carl Piper,

Grefve till Stureforfa och

TVihyhohn, Friherre till Krngeholm, Hogftad och Baldinge, Herre till

Engtun &*c. &fc. fadd i Stockholm d, 1? Julii 164η,

nffomnade i Scblus-

felhurg d. β Junii 17//.

h) Praeter haecce monuments fepulcrafia^% Piperianum puta

δζ Spaiv

reanum in choro templi quidam lapides itiveniuntur iepnlcrales. Uni-

us hare eft mfcriptio; Har under ligger hegrafvenmin ålfkelige K. Fi-

der årlig och fVälbördig man Arvet Trolle till

Awgso'i, nffomnade vdi

d. ₄ Decentbris i dagningen anno Thefslikes min älfkelige Kjdre

man ärlige och fVälhärdig man Johan Skougäri,

till Skougärd,fom nf¬

fomnade i Gndt här pd Ettgsää gärd den 21

Augufti

om

aftonen mellan

ρ

oc C anno Damim 1/77. Gud beggjes theres fjell nddey Dum ante ali¬

quot annos pavimcotum templi repararetur, nnum

aperiehatur fepulcrun

ubi inventum eil funus icorteo, ocreis & calcaribus indutum, tatlu

vero in pulverem redaclum,

r) Unuin horum A, 1713 impenfisComit.CHRIS^IN/E TORN¬

FLYCHT ab Henrico Lind, Holmiae ed poniiatmn, Nomen Polin'en ilH

fecund« magnitudinis inditum^ illud e Polonrafuos ducere natales iunuit^

SK ) 7

C SK

dent. Hane turrim sedificandam

curavit GeneroL Co¬

rres &c. CAROLUS FREDR.

PIPER, dy

Primi hujus infuke

coloni facra in fä cello ad Pa-

gum Berg

peragebant. Locus, ubi pofitum fuit, Capel-

backen audit, ilai adhuc

humationis indicia

atque

poiliura

féneftralium ex lapide

fabricatorum fragmenfa confpi-

ciuntur. .Sacellum hocce

ecclefise Kimgsärenfi ^annexum

fuiile fufpican licet,

&

pars,

ooeroeterii ejus adhuc

coerr.eterium

Alngsoenic

(

Ängsö lager falle ) voca-

tur. Quo jam iituntur,

templum

cura atque

impenfis

NICOLAI AMBERNI c)

\ζλο. eil exftruclum. f)

_Vvi.

d) Supra Januam feneftraraque me

legiiTe meminl htec verba tabn-

lie lapidete incifa:

TU Guds namns dra har denna Kyrkas Patroti och denne

Gårds

Hen/kap, Kotig. Majrts Troman oih

Haf-CaweVer, Hdgvälborne Herr

Gvefve CARL FKEDRIC PIPER med

fin åHkelige Husfru Hogv/Morm

Iru Grefvinnan ULRICA CHRISTINA MÜR.NER

låtit af f'rßa

grunden nphygga detta torn år 1744,

dä Magifier facti» Torslund

var

Kyrkoherde.

e) Vide Diarium Tanfit Ångstens, Citat

id

Litt.

Regis Magni Smek

ad Nicolsum Amberni. Erat b'c Nicolaus e proiäpm Sparreana, ^110-

inen vero & rnfignfa materm fumenti gensOxenfiierniana originem re-

fat aeceptam.

f) Pafl-ores atque iacerdotes^, -quonun

ad

nos

pervenerit notiria,

Imius ecclefite fuere:

D:n JKHANNES A. 1472 cuiamhujus

eccleiia* geflif, Sacellanus

vocatus, quam tarnen anno lioece cum alia

coir.mutavit. Pnrbendam

-deinde iEngsoenfem Arcliiplitpofito Arofienfi Mag. PENEDICiO ob-

tulir FADER l LFSSqN. Qnis illi iucceflerit, incertmn eft, icimus fo-

kiirrmodoj iacerdotem qrrendam a colonis, ρofl· amraam eecleiiae curaia

tians fretum fuifTe ibductiun, quam vero ob cauflam ignotum.

D.*n CLEMENS ij~<o.

Dm ERICUS LAURENTII.

P:n MAURUS (forte Martinus).

:D:n ANDREAS, 1593 concilio Upfnlienfi interfuit.

D:n SVENO, pofl·en in kjerrbo,

1626 D:n GEUnGIUS ANDREiE antea·Sacellanus Romfartune*»-

fis. Obiit 1654. EcclefuE, dnm.vidua reditibus

fruebatur,

per 2

%

# ) η ( &

§. VF.

Numerusincolarum meciiuse^l inier $00.Suna¬

rna natorum annua per decennium ab A. 17^5, ad an™

num ι?6ϊτ media ed 21, & _mortuorum, eodem Π ^u-

tämwr caleulo, fere ei «qualis. Quod ad mores adci-

net, incolie flmt duri, fuipicaees & jocorum impatieti-

fes. Ceterum concorcies adeo, ut licet ftmultatés

incer ie gerant, tarnen, ü quid mali aut criminis ab alio

commiilum noverit alius, vindicfcee ergo noturnid nun- quam faciat, contra vero in ejusmodi rebus _{usque en}

deprehenduntur tacitnrni, ut periculum iit, ne teterc-i-

ma committi podint facinora & ne gry quidem quis-

qnam de iis audiafc, Hoc quoque in c auila fo-rte erit,

cureos,quiäliunde adveniunt heicque fedesfigere volunt,

odio plernmque habeant, nifi ^uxoresducendo lefe cumil-

lis coniöcient_j & quemadmodum aliorum adiniulam mu

_ gra-

aunos prrefuit fiHiis Andreas.

1657 Mag. PETRUS MAGNI ROMPHÉRUS. ob: 1665.

166J D:n PETRUS JAGOBI Arbogenfis. _{ob: 1675.}

1677 D:n SAMUFL SCHENING antea Paftor Orbergenfium Q- ftrogorh. ob. »680. Fraser illi Saselianus fuit, qui villam Ryfeho ha- bitavir. ob. 1679*

16§3 Mag. ANDREAS BELL ANDER Veftrogatlms. A. 1691 Marinéftadium binc migravit. '

1690 CAROLUS CLEOPHAS obiit ante fufceptamecolefe cursm.

1692 Mag.NICOLAUS SPARRMAN Uplandus. Primus Paltorum jFEngsoeniitun a ConiiRorio approbatus. Gratia Regia Parceciae Bifkops-

kullenli Uplandorum illum ndmovit A, J694.

1694Gand.ERICUS WIGELl-USob:_I731.hujus vicem,propterx- gram canitiem, per triennivyn ck fex menfes imp'evit ab anno

172$ ad 1732 Mag. PETRUS WIGELIUS, filius.

I73- ^and. OLOF TRAST Aπgerman η us ob: 1736.

1738 Mag. JACOB TORSLUND.Ångsoam ^cum IhreftaA. 1750 mutavir.

1750 Mag. GUSTaVUS ADOLPHUS SCHILLING liodiernus

Ångsåeniium Paftor kudatiffimus, qui, ut diu fo fpes virat, ex aniw»

VQveo.

$ )

9 C

»

grationem

invidis. rqfpiciunt

ocuiis, ka ipfi ad ^exterosra*

riiUmemigrant, vel ^cum iis cqnnubia junguntj qtiare et- jam plurimi eorum affinitate jundd deprchenduntur. In jaudem quoque eorum nan ρ oflum. qui-n dicann, eos es- fe diligentes & laboriofoSj maxime mujieres, _quarurq pauciflimas vel inträ vel extra domum invenies ^, quai tibialibus texendis intenta? non fint. M,orpm hnncce an-

tiquioribus temporibus per totum orbprn Sviogothicum

receptum vel inde fuipicor^, quod popUli antiq-uarum

confvetudinumtenaciflimi, ^e. g. Da;ekarli, Vikingi, hunc ipfum etiam adhuc iervent. Univeifum apud nos vul-

gus ineufa^ηt, quod tenaciter nimis avitis moribus acha:-

reat, paucis vero in locisde vivendi ratione ^veriimen- tisque hoc dici poterit; hifee tamen Infula

nqfti-a

Angsöa jure fuo adnumerandaeil; quippe cujus incoltegraviatque omni ornatu deilituto veftiendimodo utuntur, inve-nta- que, hac in re, nova fpementes tales conficiunt veiles, quales, quam res eorum ruitica fubmihiiirat, materia per- rniferit. Hinc etiam ratio reddi poteil, cur tam vefli*

menta eorum, quam oeconomia omnisquevivendiratio

a vicinorum rnultum differat, mulierpm in primis, li¬

cet crnatum & mundum quam antea nunc magis fectari cccperint. Convivia hilariter, & quod etiam majori lau¬

de dignum ^, fobrie & temperanter agunt, ut, per quos fedecim annos curam ecclefia: geffit hodiernus Pattor,

fl ab uno difcdlerit, ebrium viderit neminem. Libera-

liter plerumque 3c bene vivuni, nimis tamen nunquani

geniq indulgent. Aftuti funt, ut fere omnes majorum

urbium accolar, cujus rei aniam, qua: Holmia: exercent, eommercia dedifle videntur. liiaiedlum linguae vicino¬

rum Uplandorum fere fimilem habent.

§, VII,

Ålimenta illis 3c Ceres 3cNeptunus

fubminiftrant,

B quod*

Jöé )

W c

qtfibnsque non

fufficit

terra,

illa

e

lacü,

quo

cinguntur,

Misélero'comparanr. Heic,iiparvaniagnis aiTimilare fas fit, pfcrfpicere iceat, quanturn ftatui utilftatis

incolarurn labo¬

rant!um naultifudo aiferat: _quo majori hor^um numero

gnudet rufiicLi? , eo'melius viram agrt;

quibusdam enim

eperib-usPoileftori

prieftandis

iriteiitis, quibirsdarn etiam

agro runa cultura occupätis,

reliqui

&

fibi

&: i is e

fundo

aqua rum viStum quserunt & paraηt.

-Quicquid iilis eil

agn bcne colunt, dimidia ejus parte quotannis

quiefcen-

te : neque iograta iilis fe,ut arva; oiiindecupio

énim

eo- queordinario focnöre accepta ut plurimum

reddunt.

Ne-

ecftäriiim bbi frumentum pretio comparandum quibus¬

dam quidem eil, aft

funtetiam-,

quibus ^annua

adeo iar-

ga eft meftls, ut aliis vendere queant,

Pifcaturarn absque emolumento non exercent, o-

ptimi tarnen pifcatOres dici non poilunt. Retium a) alio-

rumque indrumentorum, quibus arte magis quam vi ca-

piuntur pifces, ufus iilis fere eil igiiotus, iagenis ^vero plurimum utunt ur.Νaft å?ζKat]or)héichäberitur, leda pau-

ciftimis, idque eam ob caufläm, quod eas quovis vere

quafi renovare ob vioientiam glaciei, neceilum habeant, quod fine nimio fiivärum

impendio

ob viminum, .qui¬

bus ad perticas neclendasopus eft, muldtudinem non fit.

Hanois etiam, fed pifciculis fere putridis inefcatis, piici·

bus voracioribus inlidias _per brevem arftatis particulam

ilruunt. Prreter alia pifciuni ^generaacipenferes ruthenos [Ster/ett )cfiam paftlm captas eiié narrant.

Rem pecnariam fat amplam habent, üt etiam vi- tuios, ^oves, gallinas, ova &c. vendere poflint. Holmi-

ara merces iuas venumdandas omnes transferunt, quod

quoque eo

faciiius

-iilis eft, ^quocertius coriftat totum ft

ter

a) Exeuttte Oftobri & ineunte Novembri quidaiti lavarétos (Jik)

retibus copiuut; uberrima ramen hage pifcatura iilis hautl eft.

as ) » c &

ter abeundo redeundoque tribusaut qnatnor diebus,fem.

pore ceftivo, co.nfici pofie. Effivit hoc, ut nuilus fere tota in provincia reperiundns iit locus, ubi carins

res fuas vendånt coloni; heic emm eodem a c. Holmiae pretio naerces venum

éunt.

Horti paucislirtiis funt, nifi ^eo infignie-ndos puta- veris nomine cerafos, _quarumtanta eit c-opia, utnulluni

in veniatur ρradium riifucum vel tugurium hifcecarens, rift is _ejus fuerlt fitus, ^ut terra illis plantandis apt-a de-

fit Eru&us Holmiam vendendos_portant. Praeter hofca

ieiefuftentimdimadös,etiam veΡεuris,ρ e c u qiascornparant.

§. VIII.

infula bacce·, aquisetiarofi ond iq ne cincl-a fit?de-

feclu tamen jfluviaiis & potu dulcis. laborat. Fönte vel

puteo quaq ne quidem villa

gaudet> (ed

aqva eorum non optimafan^t. bt agna qiupdam heic funt, aquas

quidem

ciaras fedfeetentes habentia, quorum fingula ingenfipro.r.

funditate, maxirnaque Cyprinorum carafiiorum (Rudor) copk gauden,t>, qui tamen, ne capiantur, ignorantia in-

colarum obidat. Salamandrar aquaticar hamis inefcatis

heic captar funt.

Äves,

^prccter ubique inveniendas, heic yeperiuptur Lufeiniar, Gallinuias aquaticar, Scolopaces

Rufticolas (Morkullor), C aracias? Gami\x(BJJkråkor),Ardeae

& ftellares (Rbrchum) &c cincrete(Hägrar). Narrant Ruili-

ci fe primol vere fubponte reficiendo raultas inveaiile

Motacillas (S.adesarior), _quarum quasdarn converterint (fupinar enim omnes jacebant), & has

quidem seftate,

calore fuo omnia vivificante, canverfasmanfifle mortu- asque inventas, ceteras vero

avolafle. Perhibent etiam

fe, dum hieme? _qvercum quandam

putredine

excavatam cécidident, columbarum fiiveftrium ing&ntem reperi

de

multit.udinem, quae omnes morttia; habitar Funt^

calöre

vero rcipbtx priitinamrecnperarunt

vitam. A feris

rapa-

B ι ci-

&

) 12 ( &

clbus libera eft iηfula, Γι vulpes excipias, quarum incre-

mentis , eas in ca(Tes compellendo, obviam eunt inco-

lse. Lynces

paffim

inventae fclopetis ilatim intérfé£tae

funt. Sjlvis territorium yEngsoenfe non abundat; tan-

tas tamen habet, _quantas foci & Pepimenta requirunt.

Qvercuum magna eil copia. UimiVs (alm), Tilia (Lind),

Acer (Zto), Pyrus lilvedxis {will-päron) ^{^} Malus filye-

flris (Sur-apel)) Cratsegi rOxel och Hagiorii) ubique cre- icunt, Rubi fructu tam rubro quam cadio {röda &ch bld Hallon) in iniiilis adjacentibus inyeniuntur. FoiTiliaheic nulla vifa funt, Granati ad Ryfebo inveniuntur,

quaé

tarnen, experienria teile, ufui cuidam non funt. Quod ad terrse indolem attinet, varia eil. Partes inPulse hujus

quse Norr & Oflergranden audiunt, humoatra argiliamix-

ta conilan_t, dum territorium Ütikog folam feieglaream habet, quare etiam arva ubique eadem non gaudent fer-

tilitate.

Glifchomargamiquibusdam

in locis eile repepf-

Him conilat»

§.IX.

A morbis contagioPis & peiliferis immunis eil hxc

Veflrnannix particula. Febri tertiana & quartana maxi-

me, pneiertim tempore verno atqueautumnali, yexan-

tur incolce, etPi rarius dcprehendantur, quos leflo tené- ri hic morbus ad;gat. Inventifunt _{operani> quos} inter

laborandum agg^eda eilfebris> quique humi decumben-

tes illam _pe peifi funt, fymptomatibus ^vcro finitis _öpe-

rifefe ftattm accinxerunt. Dum peilis A:o *7*0, maxi- mam repni hujus partem pervaflavir, Angsoenfés ab hoc

malö iiberi fuerunt adeo, ut nemo eo um ei fuceubue- rit, praetermulierem quandam Holmia hucadvenientem,

quar

fine

d&bio illiuscontagionem anteacontraxcrat. Cu- ram.illius gerentes, etiam eos, qui veilimentamortute ^e- mebant, quibusdam

fymptomatibus

morbus vexavit.

Per aliquot jani annos febrig quam Upfalienfem vocant, mui*

& )

>3

t '&

muki incolarum laborarunt. Sedecim

[cpoque abhinc

annis parva hrec paroccia 7 vel $ hominis Epilepfia vexa*

tos habuit-, quorum nunc unicus

folum fuperiles

eil.

5. X*

Inter ördinafiones, qui'ous laude dignis pollet in-

ftila hofcce, merito nurneratür hörreum publicum, f.

commune (focknmagäziii), quod Regio permifTiiΑ. ιή%f.

conilitutum eil Qua?huc primum comnortata fuit, Fru-

nientaria fu_ρpellex, conilabät rf} medimnis, a Genero- fifl. Comite hujus infula? poileilore,datis, una cum 17|·, quos contuleruntc'öloni, qui jam ad creverunf. Xe-

nodochium nüllum eil, Qui Vero parcecia? inCöia? pro-

pinquos fenio atque paüpertäte cOnfeclos habent,

domi.

eis alimerta minifrant, ut pauperem hujus infulie in¬

trä paroéciam iiiperti expetentem ranifime, extra vero eam nunquam inveneris. Sunt tarnen, quibns certis ^tem- poribus, quod inter nuptias, exfequias &c, celebrandas

conferunt conVivie, diflnhuätur.

Öfficina latcraria inhala htecce inflrucla eil, etiam ttholam habet alatam.

c

§■ XL

Qoerhsdmodum Angsoenfium vivendi ratio a vi-

cinorum multum diff rt, ita fuo peculiari gaudent jure (Angsovätt) propriisque fibi legibus, ^{quas prata qua?-}

etam poiieilbris ⁱⁿΓα lac demetentes obfervant. Primo, idque ^annuatimofficiales eligunt, ducem nempe, quem

forkarl Vücant, & IV. impullbrcs /loteknektar ^vocatos.

His incumbit cerevifiam ex hordeo, quod a poileilbre

acceperunt, coqvere, ut meflores ordinem iervent vi- dere^ atque hegligen^tes cailigare. Numeros duχ forte diflribuir, diflributos fmgülorum in pfeis infcribit, in-

fc'riptosobfervare jübentur finguli. Quofaclo, ipie an-

B 3 te-

> »4 C &

teitgnamjs agmqm dusit. Toto demeiTo prata,, officiaJes

aiiteanpminati, ubi negiigenter quis rem peregerit in- quirunt, ibique in iignum deponunt ramum, donec to-

tum vifitaverint pratum, tunc enim fubdnclis rite calcu«

Iis negligentem invéniurw-, qui haice dat poenas: iontis

in terra fupiai procornbentis ifti quatu-orviri (ßdteknek*

torna) manus- pedesque apprehendunt* euroqUe ita ele¬

vatum vibrant & podicem tuheri impingunt; bunc aet um

ter repetentes. Quoties vero qusspiam negligentia iure veftigia reliquiü, tocies quoque easdem luatpoenas, n,e- eelTum eih Dum haecce peraguntur, omnes nudatis ca-

pitibus adilanr, horrido quemlibec iciuna proiequent.es.

clamore. Hoipites &advense, ii ri.tui huiccetecto. cap.i- tcadfuerint vel rifii eundem exceperint,ad eandern tra- huntur peenam, niii alio quodam modo iliis fatisfece-

rint. Si officialium quidam male reiecuerit, Anteiigrta-

nus ter repetitasdat poenas,cettriverb?rbiniiixi(βoteknek¬

tarna) iterats vice puniuntur Hifce omnibus riteperaclis,.

advillam equeftrem ordinera iemper iervantes& falces

humerisportantesrduce iolito,properant. Miniftci tunc cerevifiam apportant; qute a^qualiter omnibus propinatpr,

officialibusvero prannii inRaraliquid infuper datur. Ma-

gnam dein noctis partern cantu tripudiisque confumunf,.

iclque ea modeiiiaatque ordine, ut etiam viii fuerint Se¬

natores Regni, qui eos inter iaitando feie deléctarunt.

Hifce finiiis absque tumyltu. quisque abit, fuos falutaty·«

rus ρ c nates.

§. xn.

Mommenta antiquiorum temporum obfervata heic

nonfuere.Eocerte nominedignusbaudbeniebiturlapispo-

ne ftabulum, cui häxce infculpta funt verba: Konung

Carl X/I'j Γιβα haß flcrt ιηα.ο, & alius quidam incoeme-

terioj hacce infcriptionc ornatus \Har hvilar Anders Lu¬

xem*

^ ) If C S ^.

xemhwg ^ft)fodd /6p7, oW 77^^, fom bfver 30 <?r * /föf herrfkttps tjenß kfmt med trohet, AfW <?/ &5gv? ολ4 /i·?.'/,

or// ;;·ί genom Guds nåd utan men ach Ißfe i det ofVy-V geliga, ίο raoute prope villain Stamdab-l iinea-ra

Kipeni-

•ciei aq tisrum

äqualem

A. 175.1 d. ⁴ Sept. cxiere cura- vit Jonas Ad. Lilliequift, tuηc informator adüieicentiuna

comitum PiPER, _ope cujus min utiorre na aqna runa Måle¬

ri obiervare poflit pofteritas. -Notari heic eriam mertiit cavernula duarum fere olnartim profunditate gauden»,

prope iacum,

Ryfsho

Gryta

άich.

Lapis, qui.undis motas

eamca vavi_t·, capite humaao major eil, jam- que in teinplifacrario aflervarur.

a) ;De liocce Luxemburg-^, qui fuerat pediiTeqvus Supremi Cärra·

pi Mareschalli Comitis C, Q. a MGRxER, gibbofus, maxime iepidus,

narratuq, quod faepius ei contigerit felicitas-, ut Rex Gl. Mein. C ARO- XUS XII iermones ^cumeo lnifcuerit, quodque Ipfe Rex η o men hocce il*

Ii dederit, idque ob ftaturam^, qua Celebratiffimo illi -Francis Mnreichai- lo Luxemburgio baud .etat abiimilis.

§ XIII.