it η
D. D.
SPECIMENT ACADEMICUM,
DE
DECRETIS D1V1NIS,
QUOD,
JVenia Ihelici Ord. Philofoph.
In Regio ad Sa'am Athenaéo, SD> PR/ESIDIO,
Docr
PETRI
NICOLAICHRISTIERNIN,
Log. & Metaph. Prof. Pveg. & Ord»
Fuhlico Examini Modefte Offert
Sripendisriufi Zedrimanus,
JACQBUS TANNBERG,
HudihsvnlHa■Hclßng;:s,
In Audit. Guftav. Maj. Die XX. Dec.
Anno MDCCLXXVII.
Horis Ante Meiidiein Solicis,
Resßngtila qnihus notura covftituitur, fola vi vduntatis Divina dißant a nibtla.
A. Rydeliu«.
UPSALII, Typis ΕDM AΝΝ I A Ν I S,
λ»
VIRO
SVMME REFERENDO atque JMPL1SSIMÖ,
Dko
Doct. johanm j.
amnell,
S. S. Theol. PROFESSORI Consummatissimo, Utriusque Consist. ADSESSORI Gravissimo,
PASTORi in Vaksala,
Districtusque Lagundensis PRiEP. Vigilantiss*
PATRONO SUMMO, ^eternum colendo.
VIRO
AMPL1SSIMO & CELEBERR1MO
D:no M,g. friderico
μ a l l ε t,
Matheseos PROFESSORI Dignissimo, Consist. Academici ADSESSORI Gravissimo,
PATRONO ΜΑΧΙΜΟ Benignissimo,
SACRUM.
VlRO
Adtmåum Reverendo atque PraclariffimB,
DOMINO
Pastori Ecciefoe Soderalenfis Vigilantiflimo*
Fautori, Patrui Lcco Semper Venerando.
Exiguummioris hoc tirocinium,dignkatc commendabile, Tibi,argument! tanturaVir Ad«fublF
modarn Reverende , offero, tanquam pignus quale·
cunque animi, quo Te, ob maxima benignita.tis do-
cumenta veneror, gratifiimi; addiris ex devotiifimo pe&ore precibus, dsgnetur, Sum mus rerum omnium
Moderator, qui decreto aeterno & iapientiflimo fata
noftra dirigit, conflantem & florentitfimarn Tibi Tuisque omnibus largiri felicitatem. Ad ultimum ,
usque vitas terminum permaneo
Admodum Reverendi atque Fr<eclari(Jimi
Νqminis Tm
cuhor ohfcrvtintijfimuf JACOBUS TANNBERG·
Kopparikgaren i Hudiksvall, Arebovne och Kovflfbrfarne
Herr
ANDERS
TANNBERG,
Samt
Madam.
BRITA TÖRNE
Mine Huldafle Föråldras TLTvad om Glids befliit jag frifvit,
β Blir af vårdfamt hjerta gifvit
At min Hulda Far och Mor.
Hvad jag vet mig fyldig vara,
Kan jag ej med ord förklara 5 Ty min fkuld år ganfa ftor.
Gud, [om har vårt val beflutit
Och fin godhets ftrommargjutit Ofver hela verIdens folk,
Gifve Er beflåndig trefnad:
Så blir jag i all min lefnad Af Hans råd en vbrdfam tolL
Mine Huldaile Föräldrars
lyåigfle Son JACOBUS TANNBERG.
§. I.
Via veterum triplex Deum cognofcendi, ad theoriam
decretorum adplicanda.
m riplicem ad Deum cognofcendum viam ve-
teres ilatuebant Dolores, quarum prima
ab effe6bibus ad caufiam^ fecunda a per- feQionibus effe&orum ad eminentiores in caufåä
fuprema; & tertia denique ab imperfeSHonibus re-
rum éiFeftarum ad omnem a caυila fumma imper- fe&ionem removendam concludit. Quae licet primae
non fint, fed aliquam Dei cognitionem ante requi-
rant; fi quidem prima mundi auftorem fupponit,
fecunda vero & tertia infinitam ejus perfe£tionem in
conceflis ponit: fua tarnen, fi reäe explicantur, uti-
litate non carent. Qui enim res magnas effecit,
potens, qui bonas, benignus re&e habetur; & qui
omnium excellentiffimus eil nihilque ab alio accipit,
opera fua perfe£lione fuperat, neque limitibus aut imperfe&ionibus ullis laborat. Non quidem fine
reftri&ione heic valet canon; qualis caufia talis ef- fe£lus, utpote qui tantum de c-auifa fpeciem fuam
novo individuo'augente, quam univoeam dicunt,
eil intelligendus; Nec perfe£liones; in effe£lu, ma¬
jorem cauföe praeflantiam per fe dernonflrant; quia
parvis fepe cauflis, magni debentur effe£lus: fed
Ä 3 emi-
2 De Deeretis Divinis,
eminentiam cauiFe aliunde perfpe&am in memo·
rianf nobis revocanc: quemadmodum etiam ex ef-
£e£tu limitato, fummam cauffx excellemiarn ranoct·
mndo non inferimus; fed, cognka cauifs 8z caufFa-
ti diifimilicudine, recordamur· Genuinam interim divinarum perfeffeionum Sc a&ionum ideam nobis
formare non pofiumus, nid triplici, quam attulimus,
via. Gam enim caufia haec fublimior, ieniibos non fit obvia, nos ad fenfuaüa primurn actenti, acque noitras
dein mentis operationes obfervances, quid vateant
res, quid aganc aut patiantur, difcimus% & comma-
nes inde ideas nobis formarnas, ex quibus dignio-
res fummo rerum Au&ori tribuimus; quse vero im- perfe&ionem quandam cominent, ab ipfo remotas
eogitamus. Deo autem quid dignum de, qoid mi¬
nus, determinare non pofFumus, nid ad iila, quae
egerit atque edamnum fiantf attentos converrimus
oculos. Hxc vero ad invidbilem ejus nacuram &
admirabilem in rebus confervandis oeconomiam, ali-
qua faltem luce contempiandam, nos evehit, d mo¬
do iubfidia nobis in hunc finem data & prasferipta
non negligimus. Atque hxc etiam cautela, in de·
cretis Divinis rite condderandis, multum nobis u-
fum conciliac, (i noßrorum ideam decretorum, non
alia lege Deo attribuimus,quam quatenus Divinis a£H- bus , atque inde cognicis fummis perfe&ionibus, di¬
gna deprehendatur. Nos de ardua hac Theologiae
Naturalis parte, brevem Tibi, B. L. diiFertadonecn
ea, qua decet, modeilia ofFerences, foiicum nobis favorem expedmus atque poilicemur»
§ tu
De Decretis Divinis. f
§. Ii;
Notio if divifio decretigeneratim fpeciati.
Per decretum in communi iermone intelligitur propoiitum feu determinata volitio, de aiiquo agen»
do. Sic princeps bellum decernere dicitur, quan»
do revera iibi proponit atque apud animum confH«
tuit} arma i'umere & adverfus aliam gentcm cdu-
cere copias. Decretum igitur a£tio eft, Ted inter¬
na feil immanens, quatenus per folam voiitionem noftram, effe&us decretus non exiftere incipit vel
mutatio initituenda, non ftatim revera adeft. Mor«
talium ea eft imbeeillkas, ut prius fcopum quendam deftinemus, poftmodum de congruis mediis eum ob-
tinendi difpiciamus, & ad finem producendum vi¬
res adplicemus. ObjeQrum ergo decreti a£tio quse- dam eft patranda, quse adeo late fumitur, ut volun-
tariam omiflionem certs a£Honis fimul involvat, qua¬
tenus decernimus hunc vei illum eventum, fuo tem¬
pore a nobis non efte impediendum. Hsec enim determinatio voluntatis ad non agendum, feu non
impediendum, in cafu quodam certo, eventum , ä«
&io libera eil eademque interna. Sed intermiffio a&ionis generatirn (pe&ata, decerni non poteft; ne- que enim quisquam fanus iibi proponit, fe lunae cur«
fum non eile turbaturum, aut pluviam non impeditu«
rum, aut alia qu^vis intermiffurum, quas prasftare
vel non potuit, vel nunquam cogitavit«, Nos an»
tequam decernimus, deliberationem plerumque in«
ftituimus, ieu fingula rerum momenta penfitamusy vifuri^ utrum commode atque uciliter aåio poffit
in«
4 De Deqretis Divinis.
inftitni: Ted interdum tarnen vel per neceffitatem vel
per negligenciam, deliberatio fölet kitermitti, ut de-
creca non minns qnam ia£ta nonnunquam dentnr in·
deliberara; ui^i in arena, quod ajunt, capiendum efi:
coniilium. Aliquando forum plurium a&ionurn fuc-
ceffivarum complexum, uno voleodi a£tu decerni-
mus; ut pater, qui filitim educandum bonisque lic-
teris imbuendum fibi proponit: aliquando itngularem quandam a&onem fufcipiendam cogitamus, e. g.
rem certam donare, vendere: prius univerfale, po- fterius (ingulare decretum audit» Differt autem de-
cretum univcrfale a decreto generatim fpe&ato, quod
ideam tantum variorurn decretorum generalen! fea
communem, nullam vero detcrminacioncm volun·
tatis a£fcualem denotat. Aliud etiam decretum libe¬
rum eft, quod nnila ratione cogente formatur; a- liud invitum , quod fine metu majoris mali, decer-
nens non eilet formaturus. Ceterum aiio fenfu de¬
cretum omne liberum dicicur, qtiatenus a£tio eft vo- iuntatis liberse, qux in duriflima etiam iervitute in«
ternam fuam volendi & nolendi libertärem retiner, quatenus ferifu boni & mali movetur, nec inftar
trunci & lapidis , vi tantum externa ad volendum irrpellicu?\ Interdum aftionern fine condicione no- bis proponimus patrandam, quo nomine decretum abfoiutum dicitur; quamvis alio quoque fenfu ab-
folutum a nonnullis dici decretum non ignöremus, quod vel fine rationibus a fubje&o vel objecto pe- tendis, vel fine ordine & fnbiidio fulcipicndum de exfequendurri concipitur, Quod autem füb certa qua-
De Decreth' D'ivinis.
mm ■
quadam conditione iuicipitur agendnm, decreti con>
ditionati gerit nomer?. Conditio autem eventuru communiter denotat futurum, fine quo non erit a«
&io fufcipienda. Alias jam decretorum fpecies u'c omittam.
Has vero decreti notiones, obfervacionibus in vita com muni quotidianis ftabilitas, nbi ad Deum liberrime decernentem atque agentem adpiicare vo-
lumus, ipfa quidem idea generalis omnino eft reti- nenda : Ted omnia tarnen, quse limitatam noftram iapiunt indolem , removeri debent; ne priori cafu cognitio decreti Divini, omni cum noftris fimilitu- dine fublata, prorfus evanefcat; in pofteriori autem ad fragilem noftram fortem deprimi Summum Nu-
men videatur, Deus omnipotenti iua atque liberri«
ma voluncate, cun&a , qua exiftunt, produxit, ea-
demque fuftinec atque gubernat; unde dobium non eft, quin voluntatem fuam ad agendum determinet, quamvis ad decernendum nulla opus habeat delibe- ratione; utpote qui cun&a fimul diftin&iflime videt atque omnia fuis finibus pro arbitrio attemperare valet. Novit quidem Deus quid faciat, nec cseco
unquam ad agendum ruit impecu: bed ideis tarnen ante a&ionem aliunde acceptis, non impellitur ad
unum potius quam alterum agendum; liquidem prae¬
ter ie ipibm, nulla videre poffic obje&a, quae non ab ipfius voluntate ducunt originem, Rationes in decernendo obje&ivas, ubi Deum fequi contendl·
B mus
6 De Decretis Divinis*
mns, non hic fenfus eile debet, quafi in objecKs
a fe independentibus quidquam inveniat, quod i- pfum ad eligendum permoveat» Dens enim proprio obje&a non invenit, fed ipfe format, & quidqutd
efficit valde bonum eil, omniurnque pro arbitrio
mutare atque augere valet praeflantiarm Unde ni¬
mmm Uli hnmanam fequi videntur confvetudinem, qui, Deurn omnes finxiiTe prius atque iibi reprae- ientaiTe mundos poffibiles, atque ex bis optimum ,
feu ceteris omnibus bonitate vincentem, velut fa- pientiae fuae legibus maxime conformem, eiegifie, ftatuunt; cum tarnen nihil magis deliberationem ,
infirmae perceptionis fitiaro, fapiat , nec ulia in re¬
bus creandis concipi poßit prseilantia , quae non a liberrimo Creatoris arbitrio dependeat ipfisque tri-
buatur. Decretum igieur mundi condendi, quod in
Deo concipimus, ab ipfo creandi a£tu fegregari non
debet; neque praeter illam iapientiae direitoriae , fi·
nes pariser ac adminicula praeordinantis, hypothe-
fin, bona finita ante creationem tanquam reaIia 8c eligibilia fingentem, ulla concipi ratio potefl, cur Deus, qui infinite plura, quam creavit, conde-
re & condita videre potuiffet, ullam fibi propo-
nere voluiflec rerum feriem contemplandam, quae
extra eilentiam & intelle&um Dei, nullum haberet fundamentum. Deus fe ipfum intuendo, fine du¬
bio optime perfpicit, quomodo perfedliones qus per
res finitas & dependentes convenientiflime adum·
brentur*
f. IV,
De Decretls Dtvinis* 7
$. IV.
TJtrum Beeretum Dei imum, an phtraJuccejJiva.
Quseri 3pud eruditos videmus, η um urncuna
Deo cribuendum (it decreturn, idque aeternum ; an
vero plura & quidem fueeeifiva. Pro unico Nu«
minis decreto pugnant magni nominis Philofophi , qui aeternitatem Dei, veluc omnis expertem fucces-
fionis concipiunt durationem , 8z ex pluribus decre-
tis (ibi fucceriendbus, Deum in ens fuccefiivum transformari rnetuunt. Neque haec fententia rite
explicata quidquam habere videtur incommodL Nam neque in efientia Dei immutabili, ullam concipere
fas eft iuccefiionero, cum ipfe femper idem ma- neat, omnis plane viciiiitudinis expers; neque ata
unum poft alterum decernere atque agere cenfen«
dus eft, quaii per vices jam hoc jam iilud fpe&a«
ret & curaret conditor, iingulis rebus ubique prär¬
iens, St omnia, prout indigent, (imultanea cura fo¬
gens & convple&ens. Deus ab aeterno unico ineuitu vidit integram fucceflionum feriem, & quidem eo«
dem modo, quse iimul & quae fucceftive eilent.
Hanc fui adumbrationem, Deus voluit eiTe, ideo eft.
Et ipfa Dei a£tio , qua quid efficitur , ab Ejus o- nanipotenti volitione diftingui minime debet. Decre¬
tum Dei differt ab Ejus opere, quod eft ipfum con-
tingens produftum. Unde afrio Dei tranfiens, ex
effe&u & termino fpe&ata, in tempore manifeftata fuit. Hinc cum aliud omnino fit, ii quis in Deo,
feu natura Divina quidquam fucceffivi fingeret, quod fimplicitati &ixnmutabilitatl ejus repugoat; quseenim
B 5 iibi
8 De Decretis Dhinis.
Ubi invicem fuccedunt, plura Sc mutata eile debent;
aliud vero, ii contendimus, Deum illa, quas lue-
ceffive exiihint, unum poft alterum producere at-
que ut fucceifiva cognofcere, etil omnia fimul exi«
itencia videt & decernit unico & fimultaneo a£fcu, fed, pro rmmero obje&orum, mulciplici: nihil fane
peccafie videbimur, fi pro noftro concipiendi modo,
Deo plura decreta, a fe invicem, pro indole , loco
ac tempore rerum produQarum diftin&a, tribui«
mus. Piures diftin&i éffeftus agentem non multi-
plicant , fed vere attuofum produnci a£tio enim
traniiens, non ex folo agente determinanda eft, Ted
conditionern objeQri fimul perpendere decet. Innu-
meta funt Sc fuccediva unius decreti objefla five effe&a. Hinc Deus aeterna quidern vi cun£la efficit
ac confervät; Sc iino decernendi a£tii7 totam feriem
prasteritorum , prasfentium Sc futurorum , Ted fuo
fingula ordine, fuo quadibet tempore exiliere jus-
fit. EfFe£tus arterni decreti, nianifeilantur in tem¬
pore, & fe invicem excipiunc eo ordine, quo Deus
ab aeterno in seternum vult. inde oriuntur variae
rerum fuccedentium, ad eundem volendi a&uni re-
lationes. Si vero Deus unico immutabili coniiüo , ilngula compoffibilia exiflere & conjungere vulc, fe-
quitur, perperam fingi plura decreta Dei particularia,
quafi fieri potuiiTet, ut primum decretum de mun¬
do optime condendo cogitafiet, nondum aeterno Ja-
pfu: poftea autem interveniente peccato, fecundum
decretum deftinaifet medicinarn. Hac abftraäa
conlideratione fiatuunt nonnulli, primi decreti mun·
dum
De Decretis Divinis. 9 dum eile Deo digniifimum, non feeundi c©nfilii o pus , quoci vitio contaminatum eih Sed Deus nec abftrahic, nec fucceffive cogitationes mutat, ideo to¬
ta ha:c hypothefis vana efh Abftrafta & partialis
ftatuum mundi coniideratio, eft anguftcC mentis, non omnia fimui intueri vaientis, operatio,
§. v.
Decretum Dei liberrimum.
Cum Deus neque per eifenciam ad hunc potius
quam alium agendi modum ex infinice multis a*que
poffibtlibus decernendum ieu efficiendum determi-
netur, neque ab ulla cauifa externa cogi pofiit, nt-
pote viribus non minus quam jure prsecellens: !i-
bertas ejus extra controveriiam eil collocata, Hinc liberum Dei quodcunaue efl: decretum, tamquam a&io liberrimas voluntatis, quas a rationibus exter¬
ne moveutibus non cogitur, nec aiiter fenfu boni ac
mali commovetur, quam quod ipfa omnis boni fit cauifa prima, & operibus Ulis felicitatis capacibus,
bona qusvis lubentiffime largiatnr, & mala ab Ulis ar- ceat ve! propellat. Neque enim libenati Dei repu- gnat, quod pro infinita fua bonitate non poffit vei- je aut decernere quidquam, opcimis fuis finibus ad- verfum: fed eo major beneficentiai Divinae eil: glo¬
ria, eoque fortior nobis ad piam gratitudinem, jucun-
diffimo beneficiorum fruitioni jun&am, exoritur fti- muius,qaod iciamus,Patrem hunc noftrum benigniffi-
mum, -aiiter omnino nobiscum agere potuifle, nifi a-
more erga nos intenfiffimo incenlus, in noftra feli-
citate amplificanda oftendere decreviifet, quid velit
ac
ιο De Decretis Divinii\
ac valeat. Nec liberfatem decreti tollit efte&us pro.
poiici certicudo immota, quae neceffitatis nonnun«
quam nomine venit. Haec enim non nifi moralis eil & a perfe£tjfbma intelligentia pendec, qu$ no·
ftram quidem, ß ftpimus, dele&ationem äuget: led *
nuilum tarnen excernum adfert incicamentum, quo Deus ad liberalitatem fuam continuandam, vel etiam ad duriora, ubi opus fuerit, emendaiionis fubßdia adhibenda determinetur.
§. VL
Vtrum decreta Dei abjoluta fint, att conditionata.
De abfoluto quodam Dei decreto diu multum- que difputatum novimus^ eoque magis e re efTe vi·
detur, ut banc quoque paucis attihgamus quaeflio-
nem, titrum Deus abfolute, an vero iub condicione decernat? Neqne negandum eil, aliquam heic, uc
in aliis bene multis eruditorum controverßis, adefle conrentionem inanem, a diverßs tanrum verborura explicationibus oriundarn. Si enim vel finis ab a«
gente intentus vel modus accipiendi aut fruendi >
conditio vocatur, nemo non
intelligic, Deum fapien-
tiflimum nihil, niß ob certum finem , eumque o·
ptimum, decernere,ejusque decretum certum quen·
dam ordinem involvere, quo efficit, ut deftinatum confilia fordantur exitum, atque hoc fenfu abiolu·
tum aliquod profperitatis nonnullis conferenda» pr·-
poßtum, quod nec media nec debitum recipiendi 7 >
modum refpiciat, Deo nequaquam cenfetur dignum,
cum
De Deeretis Divinis. ii cum fieri non poffit, ut quisquam invitus felix fit- Neque magis Deo tribuendum cd decrecum, in per·
niciem creamrarum> fine ulia earum culpa dire&um·
Sed ii conditio ftriäius fumitur pro eventu futuro
& decernenti adhuc dubio, Deus certe omnifeius»
cali fub condicione nihil decernic: neque decretum
tum duro neeeifitatis vineulo fokitom, tum a flu&u·
ante incerti cafes exfpe&atione exemtum,a Divinis perfectionibus eft alienum. Sed parum juvat decreta
Divina generatim coniiderare, nifi ex vera & fu- pernaturali revelatione faiutiferum illud patefeit de¬
cretum, quod ante ja&a mundi fundamenta de no- bis fecit optimus falutis noftra vindex atque adfer-
tor. Beatus vero, qui firmiflimis Chriftianse religio-
nis prineipiis innixus, feriam DeLde hominibus fal-
vandis voluntatem certa fiducia novit, & ardenti er·
ga, Deutn & bomines amore in fuos ufus ita con«
vertit, ut, fub umbra paternae Dei Providentia ad- verfus mata quaevis & pericula delitefcens, xternse
poft obitum felidtatis fpem fentiat vivam atque taetiflimam.
S* D. G.
Humana adDeos tranßulit Homerast
divina mallem ad nos%
Cicero Tuse*
Amice Dile&iflinie!
Qmnia,Divincequa in bac verum univerfitate exiflunt,
voluntatis decreto liberrimo fuam debent originem: nec quidquam nobis, präter benignijjimam
hane optimi Moderatoris providentiam accldit\ quam- vis multa omnino facere & ρ att foleamus> qua Di·
vinis legibus , in noftram unice felicitatem prxfcri·
ptis & paterno Dei in nos animo minime fint con- fentanea. FirmiJJirno autem hoc fundamento fpes
noßra omnis efl innixa, quod Deus, ex ardentijjl·
mo erga genus nofirum amore, felicijfima nobis lar-
giri fata decreverit} quodque nihVrTro? ejus decretum
mutar<?, aut praeter noftram eulpam illud impedire pojjit. H<ec autem tumdemum vero nobis prodeft
doärina, fi deßinatis atque oblatis Divina liberalita-
te bonis rede fruimur^ neque tanta profperitate nos
reddimus indignos. Hinc Tibi, Amice fingulatis,
vierito gratulor, qui ad hane metam prajenti egre-
gia dijfertatione contendis, profpera Tibi omnia finceris precibus vweo. Vale.
O. É.
