Dissertatio sistens ideam decori, quam consent. ampl. fac. phil. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico, publico subjicit examini Georgius Ph. Hallenberg, stipend. Leijel. Gothlandus. In audit. Gust. maj. d. XXVI Mart. MDCCXCI. H. a. m.

ff

DISSERTATIO

SISTENS

IDEAM

_DECORI,

"QUAM

CONSENT, AMPL. FAC. PHIL. UPSL

PRJESIDE

Mm.

DAN.

BOETHIO

ΕΤΗ. ET POLIT» PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU PHIL0S0PH1C0,

PUBLICO _{SUBJICIT EXAMINI}

GEORGIUS

PH. Ή

ALLENBERG,

Slipend. Leijel. Gothlandus.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXVI MART. MDCCXCI.

H. A» M# S.

UPS _ALIiE,

DISSERTATIO

SISTENS

IDEAM

DECORI.

§. i.

Ε

as

ηum

inter

_requirimus,

qualitates,

_{et quas,}

qaas

in

tibi

a&ionibus homi*

adfuerint,

ad»

probatione noftra dignas habemus, decorum re&e

quoque referimus,

afFe&ionesque illi

contrarias, ut

indecoras _{improbamus. Nec ullus, qui humanas}

naturae _proprium habitum

vel

paulisper

examinave-rit, hane _{qualitatem minoris}

_{habendam esie,}

exiiti-mare _{potuit, nid}

forfitan

_cui

placuit

fordida

vita

an-tiquorum Cynicorum, qui

fimplicem Socratis

viven¬

di habitum in omnls decori contemtum convertere hand erubuerunt. Hane moralem _{qualitatem ex·}

plicare, illius in morali hominis natura

fundamenta

monftrare _{diverfasque illius fpecies}

_diftinguere

me-cum conftitui. Et quamvis

opella,

fpeciminis A

ca-demici loco _{edenda, non explanatas et fatis}

illuftra-tas _{res, quas ad propoiitum} pertinent,

fed

indicatas

tantummodo _{iiftere queat, et tenues,}

_quales

_meas esie _{ingenue fateor, vires confummati}

_{quid in}

_{re, a}

Philofophis huc usque minus

pertra&ata, praeftare

non _{valeant, fufficfät mihi, fi, ut} opellam

4 Sißet2S ideam decovi..

ri tua cenfura non omnino _{indignam habeas B. L.,}

fperare auiim,

§.

In omni _{qualitate determinanda, quae a morali} liominis _{natura, hoc eft, ut Antiqui Philoiophi} lo-quuntur, ab hominis natura, quatenus pecudibus

re-liquisque beftiis antecedat, oerivatur, quaerendum

esie _{putamus conceptum quendam generalem vel}

formam, quam conicientia facultatis, quam rationem

appellamus , in a&ionibus virinmqtie humanarum ufu

requirit et producere debet, ad quam qualitas illa

referatur, et cujus causfa _{adprobationis vel} improba-tionis moralis _{obje&um fiat. Ratio moralem formam} rebus induens in idea boni verfatur. Ex _{iis, quae}

in hac idea contineri _{posfunr, coniiiia agendi}

petunt homines fcientes et volentes _{affcuri, et a virium ad}

bonum, _{quod propoiitum fuit, iufficientia}et cum eo·

dem convenientia fortitudinem et _prudentiam

metiun-tur, a boni vero _{propofiti relatione ad rcquifitio«}

nem in ipfa _{rationis facultate fitam, ejusmodi}

uni-verfalitatis, quae nihil ad conceptum boni pertinens, ab idea, quae coniiiia _{dirigit, excludere finit,} mora¬ lem virium et _{prudentte re&itudinem, ceu}

immuta-bilem _{jufti et honefti regulam defumunt. Ea,} quae coniilio _{proponuntur, vel proponi debent, externis} aftionibus et _{iignis aliis ie confpfcienda prsbent,}

quae quatenus cum _{propoiitis vel proponendis alio·}

rum judicio _{convenire videntur, decere. (enfu hujns}

¥erbi _{generalisiimo, dicuntur. Sic Poeta,}

exempli

gra-St_{βens ideam decori.} 5

gratia

Scenicus,

quid

perfonas

deceat,

quas

in

Sce-nam producit,

obfervasie

dicitur,

dum

quod

conil-liis et cara&eri illarum conveniens fuerit in fermone

a£tionibusque earum apparet.

Sed

in

hac

univeriali

eorum, _quas decent,

idea,

de

morali decoro

quaeftio

adhuc non inftituitur. Quando _verq

de

externarum

a&ionum _fignorumque,

_quibus

volubtas

ab

idea

bo-ni univeriaiis _dirigenda,

_{confpiciendam ie}

praebere

poteft, cum

morali hoc

bono

convenientia

quseritur,

generalis idea

decori,

id

ert:

eorum , quas

horninem,

eui ad normam boni moralis iemet componendi

ne-cesfitatem _{injungimus y}

_decent*

§. ΤΙΓ.

Ex _generalis

_hac

_decori

_{ideae evolutione,}

_fatis

perfpici posfe arbitramur,

quomodo in

natura

hominis

immota illius _{pofita funt}

_fundamenta.

_Nec

_eadem

pra dubiis et

vacillantibus quis

habere poceft,

niir

qui vel

ipiam

honeilatem

et

moraiem hominis

indo-iem dubiam esie contendere aufus fuerit, vel inter

externa affedtionum figna ipiasque

affeQ:iones ullum

esie naturale vinculum _{negaverit. Decorum vero}

hoc tam late extenditur, _quam internum

aliquid,

_a

morali _regula

_{determinandum,}

_externa

_quadam

a-föione fe manifeftum reddere poteft. Sic omnem virtutem hominem, utut ens ratione prasditum,

de-cere dicimus, rationis confcientiam enim _{pro re} in¬

terna, virtutem ^ro externa rationis

manifeftatione

habemus. Sic muliebria lamenta lacrymasque. vira

non decoras habemus, _{utpote quas} internae, _{quam a}

vi-Idea decorio

viro, ut officiis fibi _{injun&is par esfe queat,}

requi-rirnus, fortitudini contraria videntur. Internum il· lud ad _{quod externis iignis manifedata referimus de} decoro et _{indecoro judicantes, Cicero,}

cujus in

Libr. 1. de _{Officiis de decoro}

prasceptis plurima nos debere _{fatemur, voce a Seena}

mutuata, _perfonam

appeilat. Quot itaque indui posfumu« perfonis,

dummodo cum honedate _conveniant

, tot quoque

decori moralis _{fpecies didinguere posfumus. Dua*} bus, ut Ciceronis mar _{verbis, natura induti}

Ju-mus _{perfonis, quarum un}

a eß communis ex _eo,

quod omnes participes fumns rationis,

prxftantitf-que iliiiis, qua antecellimus beßiis, a _{qua omne}

ho-neftum decorumque trahitur et ex _{qua ratio} inveni-tndi _{officii exquiritur, altera autem,}

qua _proprie fingulis eß tributa* Ut enim in _{corporibus magnät}

disfimilitudines _{Juni, fic} et in animis exßßunt etiam

majores varietates. Externi mores et habitus qua-tenus cum periona illa, _{quam omnibus hominibus}

injunxit natura, conveniunt, decorum commune

con-dituunt, _{quod in omnigenae honedatis}

manifeda-tione coniidit. Mores vero _habitusque

quatenus na¬

turs cuilibet _{proprio in eo, quod communi nobis}

ut _{hominibus injunftae perfonas}

non contraria

fue-rit, conveniunt, decorum _{unicuique proprium} efficiunt. Hoc _{affe£tationi,} ccecas alienorum morum imitationi, a&ionibusque invita, ut ajunt, Minerva

iufeeptis, omnibusque quae aequabilitati vitae morurm

que officiunt, indecori notam iηurit. Perfona deni-que alia aliis _{impoiita ed} pro _{setatis, loci} temporis-que

liea decori. ₇

que varictate,

aliarumque

rerum

circumikntium

di-verfa indoie, caiu _faepius quam

noftro arbitrio

for-mata. Unde diverfae oriuntur decori ipecies, _quas

tarnen in natura hominis fundatas esfe re£te

conten-dimus, quum non

fint

ncc

aliud

esfe

debeant,

quam

particularis

honeftatis,

quae

communi

perfonae,

a natura omnibus hominibus impofitas, convenit, _pro data occafione _{rerumque et}

_ofiiciorum

_varietate»

fignlficatio*

§. IV.

Ex _{iis, qnse de decoro}

_hucusque

_tradidimus7

colligitur, decorum pro exteriori

forma facieve,

qua

fe _{fpe&andam virtus}

_prasbet,

_{re&e haberi}

_posfe

haud enim aliter ac humanas faciei color _pro fanita-tis, _facilitasque et ordo geftuum motusque

mem-brorum, pro felicioris conformationis

integritatis-que corporis

naturali figno

reputatur;

decorum

men¬

as fanitatem et _{integritatem,} ad virtutis _normam

determinandam, oculis _{quafi cernendam fiftic. Jam}

vero mentis affe&iones, ad virtutis habitum _com

po-nendae, in eo praecipue

fub

adfpe&um veniunt*

quo ad affe&us motusque

temperantia

et

modera·

tione _{dirigendos pertinent; quae enim}

_{his virtutibus}

continentur, _{geftibus, voce aliisque a natura}

_ipfa

conftitutis _{fignis ferner produnt et}

_{oculis fpe£tacorum}

femet offerunt. Quis enim nefcit: iram, doloremT

metum cupidinesque, vultum,

geftus,

_vocem

reli-quumque corporis externum

habitum

mutare ·,

hinc

plerumque decori voci ille

fubjicitur fenfus,

ut

ad

% _{Siflens ide}am decori.

temperantiam et moderationem , virtutem, quam an-tiqui σωφξοσυνψ vocabant, praecipue pertinere videa¬ tur. Cicero de _{quarta hac virtute cardinali}

a&u-rus, ad decori naturam et _{praecepta explicanda} fta-tim _{dilabitur, decorumque, iilam praecipue fpe£fcans,} fic _{definit; ut (it id, quod ita naturce confentaneum} eft, ut in eo moderatio et temperantia appareat cum

Jpecie quadani liberalt. A rationis in affe&us

im-perio , in quo humanas naturae dignitas confpicitur,

tranquiliitateque animi ex hoc imperio oriunda initia decori _{illiusque alimenta re&e derivantur. Hoc} enim _{imperii beneficio noftri ipfius compotes}

eva-dimus, quid aliis nos fpe&antibus _placet, quid

illos _{offendit, obfervare valemus, atque hinc eam} mediocritatem _{fe&ari, eoque freno affe&us} evagan-tiaque defideria cohibere difcimus, ut figna, e qui-bus animi indolem _{colligere folent homines, nos}

femper dignitatis humanae naturae, officiorum et

perfonae nobis impoiita; memores esie,

commonftra-re videantur.

§. V.

XJt _{antiqui juftitiam dnabus confiftere partibus}

docuerunt, quarum altera in non tedendo altera in bonis aliis _{conferendis occupata esfe deberet; iic} duos decori _{judicia hominum femper obfervarit di¬} verios _{gradus, quorum alter cavet, ne quem} offen-damus, alter vero , ut aliis, quantum falva

honefta-te fieri _{poteft, placeamus. Ille ornnino a}

tempe-rantia et moderatione oritur , hic vero adhuc

läen decori, 3

vam

philantropiam

_,

'prudentiam

judiciique

iagacita-tem ad id quod placet

inveniendum requirit. Hunc

haud incommode Cicero ita defcribit, ut ad illum eonftituendum _requiratur

formojitas, ordo

_et

orna-tus ad aciionem _aptus.

Quod ita

explicandum

esfe

mihi videtur, ut in hoc decoro

determinando

pri-mo _{quaeratur, an}

a&io

iignaque,

qux

agendi

con-iilia manifeftant, per fe

bona

vel mala fint,

fecun-do, an eadem loco, tempori,

perfonis,

nobis

aliis-que, qui

adfunt,

impofitis

conveniant,

tertio^an

his,

qux virtutis et

prudentise

funt,

eum

in

finem

(u-peraddita, ut ornatu

quodam animos

captent,

huic

fini _{apta fuerint.}

_Requirit

_vero

_primum

_natura

ha-bitus virtuti conveniens, alterum perfpieax et

fapien-tia vitae formatum Judicium, tertium vero

guftum

fanum et _fagacem ad

id

quod elegans

pulcrumque

fuerit inveniendum et atftimandurn. Ut ad

facun-dise laudem _promerendam

_requiritur

_{non tantum,}

ut _vera, refta _et loco, tempori

perfonisque

apta,

fed etiarn ut ornata proferamus, fic

ad

decorum

quoque pertinet, ut totum

exteriorem

vitae

habitum

apte ornare,

pulcrum

et.elegantia

non

affeftata

con-fpicuum

reddere fciamus.

§. VI.

Studium decori inter fociales hominum

affe&io-nes referendum esfe, iatis patere arbitramur.

Illoriun

enim causfa, apud qnos et

quibuscum

vivimus,

affe-öionum _{figna curam}

_noftram

_requirunt,

_ne

illos

ex-ternis moribus _habitnque

_offendamus

,

fed

nos

illis

ta-les exhibendo _quales

_esfe

_deberrms

_gratiam

_eorum

ineamus. in folitudine plura

haud iadecore

fiunt,

quie

aliis

_{infpeftantibus}

_centra

_decori

leges

fa£ta esfe

refte

ΙΟ _{Idai decori,}

reputantur. Qui in magna hominum frequentia ver-fantur, externum decori habitum facilius _{induunt, dum}

ii, _qui afocietate hominumremod vivunt,noniads

habe-re videntur incitamenti ad fe _{fuosque affe&us ita}

mode-randos, utfpe&antes non offendant, nec fatis occaiionis

etadminiculorum _{judiciumde iis, quas aliis gratafuerint}

cxercendi. Fieri tarnen _{poteft, ut ftudium decori}

ii-mulatam tantum virtutem _{pariat, umbra enim} vir-tutis haud raro _{decipiuntur homines; et frequentes} agitantur noftro tempore querelas, crefcente ftudio de¬

cori decrevisfe _{ipfam virtutem. Idem tarnen officiis} hominis reifte adnumerari nec ullam _{decori partern (ine}

vitio _{negligi, niii hoc hat propter graviora,}

et qua iine iocietatis humanas

_{honeftatisque}

_detrimento ex-ceptionem pati nequeunt, officia, facile patet. Cura decori innuit _{reipeiftum aliorum hominum in eo, quod} rationis _{participes funt, jure}

itaque eandem a fe

in-vicem _{expeiftant homines. Societatis commoda a ftu¬} dio cavendi ne _{quem offendamus}

curandique ut aliis

grati ilmus interdum haud minus _{promoveri posfunt,}

quam ab ipiius jufticias cuftodia. Virtutem etiam ex¬

terna _{pulchritudine}

acceptam reddere, iincero virtutis

cultori non _{poteft non esfe}

cordi; et quin _refpe&us

dignitatis humanas naturae in externis et minimis

quo-que habendus _{(it, qui} veras perfettioni _ftudent, du-bitare nequeunt. Nec ea, _{quas, ad decorum} arbi-trariis _{gentium moribus interdum relata funt, nift} honeftati contraria _{fuerint, negligenda esfe}

putamus,

ne dum _{femper ea,}

quorum nulla alia

_fundamenta,