m
D. D.
DE
DIST1N CTIONE
INTER QUALITATES CORPOR UM
PRIMARIAS ET SECUNDARIAS
DISSERTATIO,
'ni,
CUJUS PARTEM TERTTAM
CONS. AMPL. FAC. PHIL. UPS.
PUBLICO EXAMINI MODESTE DEFERUNT
MAG. NICOL. MAGN- BERLIN,
ONTOL. ET COSMOL. DOCKNS,
ET
JOHANNES
Stipend. Regius,
ANGER MANNI.
In Audit. Guft. Maj. d. 10. Jun. 1799.
Horis ante meridient confvetis.
iirifB—riTinr—nur 'iiiiiiiriniijijr 1 nmi^i tmljr w# Tjui1ll"|~
UPSA Li/E,
utteris Joh. Fr. Edman, Reg. Acad. Typogr.
DE
DISTINCTIONE
INTER QUALITATES CORPORUM
PRIMARIAS ET SECUNDARIAS.
'ximus, qualitatum corporum Secundariarum & Pri- mariarüm discrimen relatione Phaenomeni 8c Nou- meni nobis quidem vifum esfe conrineri. Scilicet, cum nihil eorum, quae in corpore obfervantur, Rei per fe»
Ted fenfttive tantum repvajentata feu phaenomeno rette tri- bui posfir; fenfibiles tarnen ipfas objetti externi qualita-
tes. Subjetturn percipie-ns diverfa quadam, 8c quidem et ratione refpicere affirmamus, ut empirico intellettus ufui
relacionem exhibeant Senfibilis fpeciei atque Rei ipfius,
quae hancce Senfui prse fe fert fpeciem: illi itaque ipfi analogam, in qua, ubi de cognitionis apriori amplifican-
dae posfibilitare quaeritur, objetta fenfibilia 8c, quas iisdem
fundamenti loco in Subjetto non pofiti fubfternit Ratio,
res, cogitare oporter. Quod ut difpiciatur, alrius paullo
in hane quaeftionem defcendendum esfe putamus, notio-
nes vero Phaenomeni 8c Noumeni omnium primo excu- tiendas curatiusque determinandas.
Si, cum in convenientia repraefentationis cum objetto
veritas ponirur Objettiva, per objetturn res intelligatur, quemadmodum in /eatque a repraefenratJone independenter
comparata fit, dubia illa femper manebit. Quomodo e- nim cunque ortas dixeris humanas repraefentationes, quan-
PARS III,
§. IX,
A 2 do-
36 De Dißtn&ione inter qualitates
doquidem nil quicquam, nid per reprasfentationem ad
ipfum relatam r nofcere licet; objeöuro certie repr^fenta-
tum cum eodem non- reprecfentuto feu reprasfentatio cum
re per fe pofita atque ab eadem omnino diverfa neuti-
quam conferri, nec absque ejusmodi inftitura comparatio-
ne perfpici earundem convenientia ullo modo, poteft.
Quin, fi vel ab a£tuofo obje&orum in Subjcttum influxu
proficifci atque fentiendo omnino contineri placeat omnis
cognitionis elementa, neque in ipfa Repraefentationis pri¬
mitiva; notione ejusdem cum objecto, cui refpondet, ex-
tra animum pofito gratis asfumatur convenientia; non
modo incerta hdec, fed certum pcene videatur, eandem imposfibilem esfe. Quoniam nempe ab obje&isreprafen-
tationes ipfa procul dubio non dantur, fiquidem fic extra Subje&um, anrequam ilii fuerint datas, repraefentans ortae
exifterent repraefentntiones, quibus nemo repraefentat, ni¬
hil itidem repraefentatur, quod abfurdum : Ted in animouti-
quefentienteac per ipfius Senfusque ex impresfione oriun*
dam mutationem confiituta confcientiae oboriuntur; omnis
autem mutatiotam afubje£li mutariquam caufar mutantisna¬
tura determinatur; conficirur, repraefentationem fenfualem,
Telativum utpote effe&um, cujus tum in fpecifica fentiendi
facultatis indole, qua hanc non aliam modificationem re- cipere posfit, tum in impresfione, qua illa mutatur, po¬
fita eft ratio determinans, nihil, nifi quod per fuum ob- jeftum in ipfa fit determinatum, continere adeoqu« rei
infe, quae impresfionis caufa eft, in modum expresfae
imaginis congruere, neutiquam posfe d). Quibus utique
efficitur, quamlibet reprasfentationem, a Senfus quippe
repe-
d) Veritatem realem feu obje&ivam pro ea, quae ipfius, a Phjlo-
fophiae inde incunabulis, viguit, notione, rejeeerunt jum olim Pyrrhot-
nus asfeclae, teftimonii,, quod in rebus extemis percipiendis perhibent
fenfuum organa, relativam habitudinem in primis argumenti k>co in
medium afferentes, Quum fcilicet, objeftorum, quse perorgana quin-
corporum Primärint £f Secundaria^. g 7
repetendam modificatione, obje£tive falfam esfe: — ne-
que ad obje&ivam cogmrionis humana? realitatem vindi-
candam quicquam fuppetiverit opis, nifi ipfa, diuturno
licet ufu trita, damnetur notio veritatis obje&ivee arque
corrigatur: eandem fcilicet in convenientia repraelenratio-
nis cum obje£to, non quäle a Sub^e£ti repraefentan-
di genere independenter in fe ipfo realitatem habeat',
Ted reprcafentato 8c quidem, hoc loco, Jenfitive repree- jentato, quemadmodum videlicet fentiendi, qua praediti- fumus, facultotis ad rej, quarum influxu modificatur, per fe fubfifientes relationi convenienter communi ob- fervatione deprehenditur determinatum, ponendam es¬
fe; neque igitur quod reprsefentationis eft 0bje£tumy
idem qua rale ipfins esfe caufam excirantem; hanc enim,
ut ab impresfione in Senfum fa£la indeque oriunda re-
praefentatione ceu caufaro, ita quoque a fenfibili, quod
per illam reqraefentarum determinarur, obje&o quoad qualitarem diverfam omnino arque non vpendenrem exi¬
liere e). Atque hisce fic pofitis, quandoquidem nihil,
A3 nifi
que fenforia repraefentantur, qualitates, in quantum repraefentari qui¬
dem queunt, ab organorum illorum conformatione non minus, quam, quo ea moventur, obje&orum influxu pendeant, adeoque rerum in Or¬
gana ita conflituta agentium fint effeftus, qui indole organorum noftro-
rum ab altera parte, ab altera vero extr-infecus receptis atque per illam
indoJem modificatis impresfionibus temperati animo objiciuntur; effici-
tur, ut objefta extra nos poßta ita comparata esfe nuilo modo pos- fint, quemadmodum in nobis repraefentantur, &, quae pro certa ple-
rumque fumitur, inter noftras eorum repraefentationes atque eadem ipfa tanquam res in fe, convenientia plane fit imposfibilis. Vide
T(>07tQ\)£ S7ICXJQS veterum Scepticorum apud Sextum Empiricum., Pyrrhon. Hypotyp. L. 1. Capp. 14. 15. 16.
é) Quieropiricam propugnant omnis cognitionis originematque con- öitutionem, fimul vero fatentur, fatentur autem plurimi, non posfe fen-
fötiones abfolutam objeftorum, qualia a fenfibus independenter exiftunt, qualitatem exprimere, irs utique confentaneum esfe videtur, obje&um,
38 De DifrMione intsr qualitates
nid per repraefentariones nativa animi pereipientis fen- fuumque indole affedlas reprsefentare licet, objedta itaque,
quarenus cognofci qiiidem queunr, pendent a natura Süb«^
jedli, quatenus autem impresfionum, quibus in Senfu re- ceptis rnodificatisque fenfuales ilhe conficiuntur repraefen- tationes, cominent caufas, abfoluta per fe gaudenr reaii-
tate; jufta jani adesfe videtur ratio, res prout, fenlui per-
ceptibiies, noftri refpedlu fefe re vera habent, ab iisdem ipfis, quemadmodum , noftrae utique perceptioni imperviae,
citra omnem Subjedfti percipientis refpedtum comparatae funt, feu, quod eodem redit, res, quales nobis apparent, ab iisdern rebus, quaies in fe Tunt, diftinguendi.
Quod fi vero, accuratiori eorum, qua? continet Sc quibus pofibilis primum redditur Experientia, inftituta disquifiriöne, non modo conftaret aliquid esje, fed etiam quiå (it a facultate, quse a posfibili fupponitur experientia
quaeque vel ideo ante adfcualem omnem experientiam Sc
ab ea independenter in Subjedto experiunre conftituta iit
necesfe eft, in repraefentationibus rerum fenfibilium deter¬
minatus, quod videlicet in Sc per repraefentariones ad objedta repraefentata translatum, necesfaria arque univer-
falia efficiat rerum experiundo cognofcibiiium praedica-
ta; necesfum utique. föret duplici res conftderare refpe-
&u:
cui congruere oporteat judicia vera, utpote fenfitive repraefentatum cum
objedto in fe, incognito videlicet impresfionum fundamento, non con- fundere. Nec, qui in cogitationum & conceptuum cum Senfationibus
hominum communibus & conftantibus confeniu pofitam voltjnt verita-
tem obje&ivam, aliud forfan praeceperint, quam confiftere ipfam in convenientia repraefentationum cum objedtis, quemadmodum per fen.
fationes iftas affin repraefentata communi fenfuum ufu vel, quod Illis
idem eft, experientia comparata esfe obfervantur, feu prout harmonicis
fenfuum impresfionibus nobis uniformiter exhibentur. Cujusmodi au- tem veritas, an fubjedliva melius, quam objedttva, dicatur, noftri
non eft inftituti disquirere.
corporum Primarius Ef Sccunåarias. 39
t I
&u: vel eo nempe, quo fenfitive repra^fentatas necesfa- riis fenfitivae cognofcendi faculraris legibus fefe quaii ac- comn odare confenrireque eas & posfe & oportere imel- ligitur /), vel, quo fenlualis noftn' intuitus obje£ta non funt nec iÜis adeo fubje&ae legibus, eorum aurem, qua
experiundo cognofcunrur, quatenus a Subjefto ea non pen- dem cognofcente, fundamenra necesfario cogitantur. At- qui conltare quidem videtur g).
§. X.
Si dari nobis objeöum nequeat, nifi in eodem per-
cipiendo certo modo afFician ur; Experientia, qua cene dantur nobis obje&a, fenfuales conrinebit repraefentatio-
res, Subje&um vero experientiae particeps praditum erit fentiendi facultate. Namque repracfentano dicitur fenfua- Iis, qua; per modum, quo sflrcimur, immediare orirur;
qui vero modus indeque exiftens animi fentientis modifi»
ca-
/) Queroadmodum, fi ab objeftis omni modo determinari iisque,
ficuti in fe funt, attemperandse fumantur repraefentationes, ccgnitionis
a priori perfpici plane nequit posfibilitas, liquidemfic ad omnem omni-
no objefti notitiam exfpe&anda fit impresfio atque Senfatio, qua qui¬
dem necesfarii nihil atque uriverfalis eonfici potcfi; ita vero, fi & a
fuo objedto & a Subjefti percipiendi vi fimul conftituta exiftimetur re-
prsefentatio, atque objeftum adeo qua tale, cui nempe hanc congrue- re oportet, ab ipfa repraefentatione repraefentandique facultate inde- pendenter exiftens ponatur, non modo a priori, fedne a pcfteriori qui¬
dem posfibilis ulla cogitari poterit cognitio, quse quippe fic per ipfam cognofcendi facultatem redderetur imposfibilis. Quamobrtm, qunrdo- quidem id dubio prorfus caret, non posfe obje&um aliter reprsefenta- ri, quam repraefentationis admittat forma; omnis de modo, quo ob- je£la experiundo cognofcibilia cogitare oportet: r.oftrone videlicet ea
repraefentandi generi fefe necesfario attemperent, an vero ipfis, tan- quam rebus infe, empirica noftra attemperetur cognitio, eo redit quae- ftio, ut expediatur, utrum in experientiae elementis ab originaria Sub jefti experiundi facultate quicquam conftituatur, nec ne?
g) Vide Kaätii Critik der reinen Vernunft,
40 De Difliti&iorte intev qualitates
catio & ab ejusdem indole, qua hujus, non alius gene-
ris modificarionis capax eft, & ab impresfionibus, in qni-
bus pofira intelligitur ratio, cur inter omnes., quibus affi-
ci posfir, modos hoc, non alio, in individuis a£tu repe- riatur affe£tus, pendet. Senfuftitatis autem , quae eft fa-
cultas per modum, quo afficimur, repraefentationes con- cipiendi , ea eft natura, ut, prour vel ab extra, aliunde
nimirum repetundo influxu, vel ab intra, fua ipfius fpon-
taneitate afficitur Subje£tum, quae per impresfiones äffe-
runtur, modificationes fecundum rationes necesfario ex-
cipiat vel extra £r juxta, vel po(l fe invicem pofitorum b),
animo infuper Varia, fecundum conftantes ipfique infitas leges ita ordinata, in unitatem rcprafentationis apprehen-
dente. Quocirca Senfus reprarfenrarioni, quam ad obje-
dum relatam intuitum dicere placet, primo ineftquiddam, quod Materia ipfius, varia nempe per Senfus modifi-
ca-
h) Vid. Cr. d. r. V. Transfc. ^Efthet. Eorum, quae1ieicftri&im praemittenda duximus & ex quibus pletiiorem materiei, quae -propofita
eft, explicationem in fequentibus erimus petituri, juftam probationem
non capiunt hujus opellae anguftiae; nec enim muttum »referret céle-
bratisfima repetere argumenta. Nobis tantum in praefenti propofitum
eft, ea intranscurfu attingere momenta, quaead notiones phsenonieni &
noumeni, inter maxime vexatos illas quidem atqueambiguos disqaifirionis
Criticae locos, propius explicandas earumque in certa faltim Philofo- phiae conditione (Semiidealismo) necesfitatem oftendendam quodam-
modo faciant.
t) In notioné Senfualitatis, quae partem conftituit cognofcendi fa-
cultatis, ab organis fenforiis eorumque mutationibus plane abftrahendiim
esfe vel exinde patet,quod corpus organicum, utpote ipfurn fenfibile, ut posfibile nobis fit obje&um fenfualem praeftruat repraefcntationem adeo-
qne Senfuaiitatem. Nec enimvero poterit id, per quod posfibilis pri-
mutn evadit experientia, in ipfa hac experientia contineri. Certe fine
fpatio corpus posfibile non eft, nec nifi per Senium externum fpatiam
ipfum: ergo neque Senfus externus in organorum haibitat conFormatio-
ne. Ceterum, qualis Senfualitas fit ipfa* oon quali tnhaereat ftftge&o., quaeritur.
corporum Primarias Secundaria». 4*
cationem data, praererea autem aliquid, quod Forma vo- cari poteft, variorum nernpe Jpecies, quae prodit, quate-
nus fenfa ex impresfionibus orra nativa animi ope certa ratione fibimet in percipiendo coordinantur;quarumquidem
tlla per ipfum, quo aßicitur animus,modum, b&c vero a fo-
la ipGus facultate , per quam posfibile eft ur afficiatur & fen- tiat, adeoque apriori, conftituitur. Quamobrem , cum nihil
omninoSenfui, five exierno,five interno, dabile fit,quinfpe-
cietn in repraefentatione induat e natura animi ftabili lege proficifcentem , quae necesfaria eft conditio atque forrna^
fub qua fola empirice quicquam repraefenrari feu fub Sen-
fum cadere & fenfibile nobis obje&um esfe poteft; effici-
tur, ut obje£la fenfibilia, qualia & quatenus repraefentari quidem queunt, a fenfuali Subje£li repraefentandi faculta¬
te quoad qualitatem pendeant, nec igiturpraeter repraefen-
tationes propria ulla gaudere posfint exiftentia.
At enimvero, in empirica acquirenda cognitione non
tantum afficimur & fenfationes pro Senfualitatis, qua uti-
mur, ratione ad fe invicem relatas coiitingenti componi-
mus animadverfione; fed obje&orum quoque confcii fumus
&quidemlegitimo quodamatque necesfarionexujunåorum,
ad quae determinanda fenfuales iftae repraefentationes refe-
runtur. Ad confcientiam autem objc&i qua talis requiritur,
ut varia incuitus fenfualis, fponranea mentis a&ione con-
juné^a) in unitatem fufcipiantur Apperceptionis, cujus nem- pe in varietate aliunde datarum repraelentationum conti»
nua identitas fineejusmodifymhefiejusque confcientia con-
ftare neuciquam poteft; perquam vero fynthefin, fiquidero1, quibys perficitur mudi ex primitivis appercipientis bpopja-»
neitatis fun&ionibys derivantur, repraefentationes,quae per fe ad individuum tantum $tque contingenrem, empiricum quippe, Sybjetti ftatum pertinenr, in judiciis univerfaliter
racae nöcesfdiio habentur atque objeSliwm adeo obnnentrea-
litatem. Quaowi^ yidelicet per mtuitum fenfiwlem, ficwå
B aliam
42 De DißinClione inter quolltates
sliam quamlibet repra?fentatiönern, aliquid reproefentetur,
quod obje&um dici posht, ut ab >pfo [amen ceu reprse-
fentatione qua tali diltin&um in intuendo & percipiendo
haud repraefentarur, nili conceprus accedar incelie^fcualis,
quo, liquidem pro nariva fua forma arque origine mul»
tiplices reprxfentariones in unam conkientiam fufcipi-
endas feu objeflnm unice fpeflat, varium fenfitive jam repraefentatum tanquam reprafentatum cogiterur, Quate-
nus igitur per obje£lum complexus intelligirur notarum
feu unitas varia repreefentata conjungeudo effe&a, intel-
le£lus utique, e cujus a&u originario ipfique propriis
conciptendi modis uniras ifta obje&iva & quae ejusdem
funr peculiares conjun&ionis forma? proficifcuntur, expe
rientiae obje£ta cogirando conßituere re£te cenfetur, licet
pro iis, quae conrinent illa, in ejusmodi negotio a Senfu
pendeat ejusque modificationibus. Quibus vero ita dis-
putatis pofitisque, quoniam fcilicet quaecunque noftrae
occurrant obférvationi a fenfuali, in quo percipiuntur,
irtfiuitu neutiquam differunt, ad obje&um autem a meris
vepraJentationihus diftinttum ideofolummodo referuntur ejus¬
que redduntur dererminationes, quia ad tenorem iegum,
per quas omnis perceptionum varieras in totum quod-
dam coalefcit unius experientiae, intelle&us ope certo
modo connexa neceslariis fubjiciuntur regulis, quibus
fucceslivam multiplicium apprehenlionem &, qui exinde
abftrahuntur, empiricos conceptus congruere oportet, ita
ttt fynthefis imaginationis in percipiendo per fe contin-
gens ceu fubje£tiva, necesfariae, cui adftringitur, fynthe-
feos inrelle£lualis unirati, tanquam obje&ivae, in cognb- fcendo opponatur; perfpicuum nobis esfe viderur, fenfua»
Jem repraefentationem &, quod eidem rofpondeat, fen-
fibile obje&um unum idemque esfe, diverfo tantum, at
riecesfario eo quidem, utpore per ipfam, qua vel Sui
posfibilis redditur conftans confcientia, facultatem porv-
corporum Primarias & Secundaria*, 43
ftitufo, refpeflu confiderarum /£) Unde varia realia per Senfus modifikationen! extrinfecus data, in intuitu vero
reprsefentata atque fecundum intelligendi faculratis leges cogitando exferras & ad generalen* intuitus formam ap-
plicatas in unitatem comprehenfa fyntheticam, obje&uin
exhibent externum, quod a nobis noftrisque repraefen-
tationibus in experiundo diftinguimus. Aique fic demum, quandoquidem objecda, quascunque fenfibus obvia umquam fiant, haud res infe funt, quibus ranquam protypis no- ftra attemperetur cognitio, fed ab ipfa pendent Expert-
cntia, cujus quippe & fenfiriva & intelle&ualia ex ipfa experiundi faculratis narura enata adfunt elementa, ira qui- dem, ut principia, quibus posfibilis continetur experien- tia, condiriones quoque esfe intelligantur posfibiliratis ipforum obje&orurn , quatenus eadem vel pro variis, ex
quibus componuntur, intuni, vel rarione exiftentiae va-
riorumque nexus cogitare licet, atque ipfi adeo fenfibili
Narurae leges quafi originitus ferrej perfpici jam pote- rit, quipote , cognitie, quae e proprio mentis penu de- promtac exfiftunt, repraefentationum cum fenfualium tum
intelle&uaiium formis, de obje&is experiundo cetera co-
gnofcendis , neceslarii quicquam atque univerfalis a prio¬
ri affirmare liceat.
§. XL
Cum vero ejusmodi rite perfecta disquifitione paret, quae per mentis naturam necesfaria adfunt cognitionis principia eatenus tantum obje&iva gaudere realitate, qua¬
tenus obje&a ipfa posfibilia reddant, alia autem posfibilia neutiquam reddere obje£ta, quam quorum realitates in
B 2 fen-
k) Cfr. Cr. d, r. V. pag. 242. ed. tertia. Qtiicquid ad Objeftivi-
tatemtionem inrequiraturexponere, noftrum tion efh: nec plenam illius explica- fyftemate exfpe&averis, in quo Realitas ipfa data fumitUF
& quidem, in intuitu, ab omni parte determinata.
V ..
, ' ' ; ' " ,
44 De Dißin&ione tnter quaütates
fenfuali intuitu aliunde datae ez meris conftant fenfationi- bus, indeqoe re&e praecipitur, nihil plane nobis de ob«
je£tis realibus a priori liquere posfe, nifi quatenus posfi-
bilis fuerint experientiae; neque tarnen, per intelligentiae
naruram, vel experientiae obje&a fubjedtivis noftrae Sen-
fualitatis conditionibus adfiri£ta eamque ob caufam fola
a priori cognofcibilia cogitare facile licuerit, nifi cogiten«
tur, quae, cum noftrae non occurrant vel occurrere queant
intuitioni, iftis nec obfecundent quafi cognofcendi legi¬
bus ideoque cognofcibilium ambitu excludanrur: vel va¬
na realia, quibus principia illa mere formalia, ne obje£ti-
vo prorfus careant refpe&u, necesfario indigent, emptrice
data concipere, nifi concipiatur aliquid , quod Senfum af-
ficiendo ipfa dedisfe putetur; qua? quidem utraque re- flexae confiderationis momenra in fundamento quopiam
fenlationibus externis fubfternendo confentiunt.
Intelle£tui, queniadmodum fupra indicavimus, eae in experiundo demandatae Tunt partes, ut varia intqitus em-
pirici pro generali ipfius forma originarie conjungendo ob- jeStum quafi condat a mera repraefentatione necesfario di- ftinguendum; in quo itaque, praeter fenfibiles, notas quo*
quedignofcere licet non nifi cogitandoceteris innexas. Quo-
niam autem, quae menti infitas funt, cogitandi formae com
jun£tionis ipfius modos regulasque, non vero conjungen-
dorum attingunt indolem, ideoque varia foiummodo qua
talia, quacunque demum fub forma data fuerint atque re-
prsefentara, in unum conjungenda proxime fpe&ant; effici»
tur, ut (pontanea intelligendi facultas, cui,utpote per fe no- tionum eflFe£fcrici, cum fenfualitate ejtisqueempiricis modi-
ficationibus nihil prorfus communeeft conjun<3:umve, fen- (kivis, quibus in experientia contex nda adftri£fa tenetur, in cogitando exfoluta conditionibus, obje&a in genere, nul-
la omnino modi, quo varia eorum dari propiusque deter- minari posfint, habita ratione^fuapte vi «Sc natura ooncipiat.
