De nexu rerum cum deo ex ratione pantheismi positiones quarum particulam primam ... p. p. Christophorus Jacobus Boström ... et Claudius Johannes Bergman bothniens. In audit. Gust. die V maji MDCCCXXVII., P. 1

DE

NEXU RERUM CUM DEO EX RATJONE PANTHEISME

POSITIONES

QUARUM JPARTICULAM PRIMAM

VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPS ALIENS.

p. P.

CHRISTOPHORUS

_{JACOBUS BOSTRÖM}

PHILOS. MAG. STIP. JUNGBL. BOTHNIENS.

ET

CLAUDIUS JOHANNES BERGMAN

BOTHNIENS.

IN AUDIT. GüST. DIE V _{MAJT MDCCCXXVII} >H. A» M. S.

υ Ρ s A L I _JE,

PRÜFATIO.

Lum

_{quacvis fere Philosophias forma varia Semper sustimrit}

judicia, tum ea omnium maxime, quas nomine tum

Pantheis-mi tum _Pantosophias famosissima, _{Deum causam rerum im¬}

manentem, non transeuntem, esse statuit. Hase _quidem judi-eibus suis _{jam liberam voluntatem funditus tollere, jam sola}

eam _{servare, jam cuivis} religioni _{obesse, jam ne Christian»}

quidem officere

visa est. Et,

quod

mireris, fuerunt, qui di-cerent, hunc esse scopulum, cui ratio humana, suo tantum Iu-mine _{dueta, necessario tandem impingat* ut adeo hasc esset}

falsa _{quidem et impia, sed genuina tarnen et propria meiiti«}

nostrse _{doctrina. Quod ut permirum atque parum probabile}

nobis _{sempér visum} est, ita utrum recte, an secus _doceatur;

maximopere

quierendum

putavimus. Quis enim sustineat,

re-ctarn _rationem, nobilissimum _{Dei donum, fontem impias et} insanae _{sapientias dici? Et quis perspiciat, qua tandem} ratio-ne mens bascce insana meliorem quandam sapientiam _agnoscat

et intelligat? _— Suspicamur _{nos quidem, istam sententiam niti} errore quodam, _quo

bene sublato, alterutra

_{ex parte corruat;}

quod tamen ut ex

certis

denique

argumentis

adpareat,

omnino-que ut ex tanfa sententiarum ambiguitate nos expediamus, to-tam hane philosophandi ratienem denuo _{excutiendam atque}

examinandam esse existimamus.

Sed quum in hoc nodo difficiJlimo ritesolverdo, nihilpra>

postere et inique agendum, primum otnnino quasratur oportet, quas hujus

philosophia?

sit optima i. e. principris suis maxime consentiens forma; nam plures _{eam assumere constat. Xeno·}

iß

phanes v. gr.

Piato,

Spinoza, Leibnizius,

Schellingius, aiiique

permulti, genere

quidem

convenrentes, at formis prope ut nox diesque

dissimiies fuerunt.

Cum itaque formarum tanta

sta-tui _{possit, par un'que est, ut una quasdam forma eligatur,}

quas Pantoiophias personam jure sustincat, et

de

qua judicium

omne instituatur. Hase autem non alia facile esse _poterit,

quam ea, quas propria hujusphilosophiae principia, legibus ve-ritatis _{logier non vioiatis, rite explicuerit. Ceterae, per minus}

adciratas _{disputationes ortas, tamquam admonitrices ad illam} inveniendam adhibeantur _{quidem, in disqvisitionem autem ipsas}

minime vocandas sunt.

Jam ut hasc forma tandem inveniatur, cum

comparatio-nem _{optimarum quarumque instituere maxime in promtu sit,}

nobis hasc via minus _{arrisit, quoniam nec brevitatem facile}

ad-mittit, nec ad eum, quem quasrimus, exitum necessario du·

cit; iieri enim potest, ut nulla earum, quas in comparationem venerint, _denique

_satisfaciat.

_{Contra vero}

_altera

_via,

_qua con-sequentia per se ex Pantosophias

principiis

explicantur, hoc ha¬

bet _{commodi, ut et}

_quodcumque

_parum

_cohaereat,

faciiius

animadverti _{possit, et}

_indirecta

_ceterarum

_formarum

_censura

si-mul habeaiur. Hxc _itaque

_{nobis maxime}

_placuif,

_et

_hane

_se.

4

propositiones

aliquot

de

nexu reium cum Deo speciminis

gra-tia _proferimus»

Quod autem ad operis nostri conficiendi rationem attiner,

ad morem _Geometrarum, definitionibus necessariis prasmissis,,

propositiones distinximus* brevibus subjectis

demonstrationibus,

quarum ope nexus earum cum principiis

facilius

conspiceretur.

Quod utrum aliis _{probandum videatur, non satis}

_novimus,

_nos

autem _{hoc genus scribendi, loco adhibitum, non plane rejicien·} dum _{putaverimus. Haber, ut sua incommoda, sie commodar} quae alibi

frustra

quresieris* nam et brevitatis

studio favet,

ubi

res _{copiosa inträ breve spatium cogenda est,}

et ad certam ra¬

tionem _{propositionum examinandam nonparumutilitatis et ad.}

jumenti affert,

Ceterum cum _{jam doctrinam hujus}

philosophia? de nexn rerum cum Deo _{publicre disputationis materiem faeimus, ex:} iis _{ipsis qu«s huc usoue diximus,. facile, ut speramus,}

intelli-gitur, nos

nihil

nisi legitimam consecutionem propositionum

DE NEXU RERUM CCS! DEO

EX RATIONE PANTHEISMI

POSITIONEN

DEFINITIONES.

.

Ens

est quidquid

mens pot^st ρereifere.

Atque adeo Ens quoque imaginariuni, rationis etc.

Ens _{erif, sed}—· _{imagiu,ariumy rationis etc. Nam}

genus

En-tis _{per additam determinationem}

significabitur.

Obser-vandum _{autem, hic infinitam}

quoque et asternam men-tem, nec tantummodo mentem finitain hominis _alicujua

intelligi.

2. _{Qualitas seu Determinatio est}

quidquid praeterea

de Ente mens _percipit. Etenim ex _vulgari

certe considerandi modo

distingui-tur inter Ens _{ipsum et qualitatem ejus, ita ut quxstio}

an

sit> et _{qusestio quäle sitrplane diversse habeantur, Quod}

utrum _{semper recte fiat, an secus, infra videbimus.} 3. Qiialitas Absoluta est, quse in Enter per sesolum considerato, _{percipitur, ideoque concipi onanino potesf\»}

etiamsi non _{plura Entia simul}

4. QualitätRelativa est, quae in Ente, nisi ad aliud

referatur, percipi nequit, et quae proinde non nisi sub

conditione _{plurium Entium concipi omnino potest.}

5;. Ens Absolutum est, cujus qualitates omnes sunt

absolutae.

6. Ens Relativum est _{cujus qualitates non omnes}

sunt absolutae.

7. Modus sive Modißcatio Entis est Ens cum cer-tis _{quibusdam determinationibus.}

8. Substantia est _{Ens, quod in se ita est, ut me¬} ra _{qualitas in alio quodam}

esse nequeat.

Quas autem sit Substantia absoluta, quas relativa, quas substantias modificatio ex defF. 6, 7. 8. _{intelligitur.}

9. Mens est Enssui conscium, seu se _ipsum

per-cipiens.

Unde item _{patet, qua sit Mens absoluta, quas rela¬}

tiva, quas Mentis modiiicatio. Conf. defF. 6. 7,

10. Esse _{dicitur Ens, quatenus ut aeteruum,}

Exi-stsre autem, _quatenus ut _{tempore determinatum}

con-cipitur.

Observandum _{itaque, per seternitatem hie non intel·}

7

I s a _{g o}

g e

Objectum Quastionis philosophier.

t .i

I.

Öninis _{qncestio re veva non nisi de qnalitatibus Entis}

ques· rit. Nam de non Ente nihil omnino _{quseri potest; de}

Ente autero absurde _{quseritur, an sit; quamobrem} quse« r^re tantutnmodo _{superest, quäle} sit id, quod est, sen

qnaenam sint Entis qualitates.

Versatur _{itaque Philosophia}

quoque circa

determina-tiones _{Entis, sed habet hoc proprium,}

quod solam

ahso-lutam veritatem sectetur, et _{quod propterea de rebus} quarrst, non _quales nobis videemtur, sed _quales per se sint. _{Jam autem cum}

tempus, utinter _Philosophos con-stat,nihil _{significatextra iinitam mentem,}

quippe cui örtum

et _{significationem debeat,}

par utique est, ut in vera rerum

natura _{investiganda omnes ab iis removeantur}

determi-nationes, qure nisi per tempus _concipi nequeant, -veluti onus, interitus, mutatio etc. Nam _{quum in mente} finita rationem sui _habeant,

prreposterum föret de iis prius exponere, quam cum in hac mente _explicanda

et ratio earum et _modus,

quo ejus adficiant _Cogni¬ tionen!, in _{disquisitionem pervenerint. Quod etiam} se-quens Philosophus, Pantheismo deditus, non _quasrif, quo-modo sit hoc vel illud _coortutfi,

B

Deum ad res creandas, cur hoc nee alio modo create sint, et _{qua; sunt} generis

ejusdem

—· est enim causa non

nisi _{phasnomenon, quod temporenecessario proxime prae·}

cedit _{adparitionem alius cujusdam phaenoraeni in mente}

humana, extra quam itaque nihil significat;

sed

sibi id

unum _{proponit, ur, quatenus} mortali detur,

apodictica

ve-ritate _{cognoscat, quales Deus et res te vera sint. Atque} ut hoc consequi possit, ab _eo, quod _{per se} omnium cer-tissimum est, _{proficiscitur, videlicet quod} est omnino ali¬

quid, in quo mens varias

qualitates

pereipit,

tendirque

deinde ad id, ut menti _{perspicue has quaiitates proponat,}

et quidem _{eo ordine, quo}

alferam

_{altera vel ut} conditio

antecedat, vel ut conditionata sequatur. Versatur in

mo-diilcationibus Entis _{investigandis et, quales in se sint,} ordine _{proponendis; at nihil omnino curat', quo tempo¬}

ris momento et ordine finita; menti _{adparuerint, i.} e,

quando et quamdiu exstiterint, hoc enim permittit histo-rico, qui sibi res vindicat, quatenus ut tempore adfecta;

considerantur. _{Atque hoc habet commune cum} Mathe-matico, cui, dato spatio infinito, datae sunt spatii

modi-ficationes omnes, _{quamquam in mente} aliqua finita non-duin exstiterint. Mathesis enim, urpote tempore non de-terminata, neque oritur, neque interit cum Mathematico, sed _{potius nihil cum eo}

_habet

_commune,

_Neque

_hic

quaerit, quasnam hueusque inventae sint spatii

determina-tiones, aut _{quas causa; earum exstiterint,}

_id

_enim

enar-rare historia; est; sed _{quaerit, quaenam et}

quales

sint _spa¬ tii modificationes, quatenus non nisi in se et per se con¬