DOMINIO DEI

η

D. D.

DISSERTATIO, DE

DOMINIO DEI

IN BES CREATAS,

au A Μ

VENIA JtMPLISS* FACULT, THILOS. UFSAL·

PRAESIDE

Docr. Ρ Er RO NICOLAO

CHRIS TI ER SIN,

Log. et-Metaph» Prof. Reg. ^et Ord.

PUBLICO EXAMINI S ÜB AI I TT IT

NICOLAUS GUSTAVI KJELLIN ^,

VE R Μ Ε L Λ NPU S>.

m AUft GUSTAV. Ϊ). XVIII. TUN. AN« mdcclxxvi.

Η. τ. μ» C.

Otmiss profecto lubentius liberi fumus, quam fervimus.

Plautus»

1iJP S AXI TE _? TYPIS 3EDM ANNIA Ν IS»

V IRIS,

GENERO SI Sy NOBILISSIMISQUE

D OMINIS,

Dom CLAUD. frietzkij»

Offic. Ferr. ad. Storfors DIRECTORI, atque

POSSESSORl AM PL ISS i MÖ»

Ν SC NON.

Dom EM AN [JE LI

a GEIJERSSTAM,

ad Ahlqüithern ^et Uddeholm

Ferr. Ofeic. DIRECTORl ac POSSESSORl

DiGNissmo,

EVERGETIS Β Ε ΝI G ΝIS S IM IS»

{n pignus graciilTmi ac venerabundi animv & pieta»

tis haud _unquam intermorituraej ob immortalia mihi·

praeftita beneficia, numerum laudesque ^omnes longe fuperantia ^> haice pagellas quaiesciinque, dicacas, o- mnis cum felicitatis adprecatione, voluit ^ac debuit.

NOBILISSIMORUM NOMJNUM FESTRORUM

Cultor humillinms

NIC. GUST. KJELLIN.

PIRO

ADMODUM REVERENDO _atqjje CLARISSIMO,

Do« GUSTAVO KIELLIN.

Pastori in CaRlskoga, Bjürkarn et Carlsdahl',

VIGILANTISSIMO,

PARENT1 0FT1MO!

Jntra hos rexit artus, tanta viginti annos, Of quod mihi> Genitor Cariffime, paterni excur vit, qütbus anima med

amoris prceßitifli fpecimina, ut, nifi bac diu anxieque quafi-

t a occafione^ & Tua merit a ^, & meam vener ahindam ^men-

tem^ publice teflarem, ingraii/Jimus omnino cenferer ^o-

mnium. In ^me educando, of litt er is bonisque imbuendo mortbus

a primis incunabulis, adeo follicitus fuifii par/ter ac indefes- fus, ut nec laboribus, nec jumtibus peperceris ullis. Quorum

meritorum omnium, anitni licet mei gratiffimi jucunda

vener atio aliquo modo baud po (fit augeri, vel tantillum ut

exfiaret publicum indicium ^, pagellas bas ⁵ tuis impenfis edi-

tas, nomine Tuo votui condecoratas, fpernns fore, ut pro ea qua tun efi benignit as, fer en ^a illas excipias fronte. Meum

de c eter o erit, pro Tua, Matris que mea Carifilma, felicitdr

te, Summum Numen precibus, zzjy«* calidifiiviis, femper Jollicitare, Vos löngam in minorum Jeriem fofpites Jer»

vare atque incolumes, quam diuti(fime lugend am illam a- vertere diem, qua mecum ceteri omnes, qui vobis fuas de¬

ls eant natales, amijjos defiderent tut öres, prafidium plan- gant oportet firmiffimum. Sic vovet vovebitque} ad ultima

usque fata permanfurus.

Tur,

PARENS 0PT1ME,

Filius obedientiifimus

NICOfc. GUST. KJELJL1N.

©Ο ΜΙ Ν 0 A ÜCT Q RI,

l^jlegnntisFimum, quod in publicum exit ? opus tuum ^, cum·

nmplisßmum ingehii diligentia fit teftimonium ^y Ö*

Parcntibus amicis nonpotefi non. maximum adferre la~

titiam. Gaudeat Pater; doBisfimum enim hocce Specimen- certisfimatn fpem futuri honoris tui ^y hlandi(fimumque fimul

[tue Senectutis folätium nuntiat. Gaudeant amici ^te in virtutis..

atqiie eruditionis ftadio decuvrendo, patriis vefligiis tam feli¬

dier infißere. Gaudeam _ego, Cauioenis Upfalienfibus nie—

um probari canfilium, «zäk #<? diligantt cui, pretioßffimum quod habeo ^, carißimum filium cducatione & doBrina inßi-

tuendum tradidi

quem etiam tua virtutis; tuaque diligen- fruBus particip em före, Jpero

Gratulor ergo Tibi , refonant quo pulpita", plaufum^

Ä o nid um do&i gloria certa chori.

Maäe _tarnen, Kjellin, Tua virtus crefcat _{in annosr}

Dum cingat do£tum digna corolla caput]

Ablqv. die

ι Jumi I77f>

Ifsec Vota ivotis lübens nefto

EMANUEL de GEIJERSSTAM,

Introitus

inter fvavior, nulla etiaoa ^onones do&rinas, magis nulla fere eft necefiariahominibusj jucundior, quam nulla

debita ac venerabunda contemplatio Dei Optimi ma-

ximi, Ejusque actribuforuED. Inprimis vcro perjucundum

eft peripicere, quanta bonitate atque potentia hoc uni--

verfum produxerit, quantaque fapientia produ&ura fu»

ftentei ac gubernet. Hac reflexione adhibita, tanta ejuf

foonitatis fpecimina animadvertimus, ut mens noftra ne- durn capere,multo minus plene eadem intelligere pofiit»

Sacris quidem pande£Us inprimis edocemur, h»c omnia

creata, Ejus fubelTe legi. Gum vero ratio humana, in

articulis mixtis, demonflrationem _quoque requirat, ne- ceflum omnino eflr, ut do&rina de Dominio Dei in res creatas, rationibus philofophicis, quantum fieri potent, confirmetur. Neque enim hetc fides, fine convivtione intelle&us, magni crit aeftimanda. Explicatu difficilis qui-

dem mukis videtur haec do&rina; interim tarnen facilis

eile poteft, fi modo id ^, quod, explicari debet, rite ex-

penditur. Quam vis vero & neceilaria & maximi ponde*

ris fit h^c do£lrina, fuerunt tarnen homines, qui ^eo in*

ianise procefierunt, ut dominium Dei in res creatas, aut

plane negaverint, aut etiam tam ar&is incluferint Jimitibus,,

ut Deo ta-nquam ente perfeclifiimo plane indignum fuericr

Talia fovebat dogmata, Celebris ille Gracorum Philofo

phus Epieurus. Ab ilio ^{aucem non} meliora ^pocerant prrcfta-

6 De Dominio Dei

ri. Qui enimdocHit & ftatuit, hoc univerfum, cafu for- tuito, a mukitudine Acomorüm, in ^vacuo volirancium,

conflatum eile, non potuic Deo jus aliquod feu impe¬

rium in mundum concedere. Epicururo fere fecuti funt Philoiophi, qui nomine Stoicorum venerunt, quippe

quorum fententia fuie, Deum quidero condidifle mundum,

ied omnia poft creationem fieri fato quodam abfoluto ^,

fine ulla _opera atque gubernacione Divina. Alii inter

veteres crediderunt, conitantias Dei atque immutabili-

tati repugnare, quod curam gcreret rerum creatarum.

Spinoza etiam, recentiori setate, Deum cum ipfo mun¬

do confundens, nullum mundi Dominum admific. d)

Sed hxc ipfa, repudiatis hypothefibus, quibus innitun-

tur, iua mole corruunt. Maximi autem eft momenti haec

doårina, _{quze Deo abfolutum} Dominium in res creatas tribuit, qua propter ipecimen editurus academicum, hanc inprimis materiam breviter eile illuftrandam exiftimavi,

Tuam veroBenev. & Cand, Le&or, benignam mihi ex- peto ccniuram.

§. II.

Quid per dominium intelligitur, expenäitur.

Cum Celeberrimo Volfio dominium definimus, per

Jus pro nrbitrio dijponendi de ipfa rei fubßantia, ejusque nfu

ac fruttu b) ita ut in fe comple&atur proprietatem, & jus

utendi ac fruendi. Inter dominium & Imperium ita diiting-

vunc Philoiophi, ut dominium in rebus obtineat fruen- dis, imperium vero in perionis ad felicitatem dirigendis;

Sed dominii vocabulum interdum tam late fumitur, ^ut imperium quoque includat, unde Sumrai Rerum Publi-

ca-

*) Conf. libr. Rev. Dom. Dofr. Andr. Axelsfon, om Guds råd ock

*årk i fin regering ofver mannifkjoilagtet.' D. I. Cap. a. §$, 6. Cap,

4· $§♦ a. 3. 4.

b) Wolfii TbeoU Nbi, Cap. 6» Part« Iuaae, §. _959«

i 53 Res Creatas, ₇

carirm Moderator«, Domini vocantur, & Cives, ad fub- jecttonem teftändafii, fervos feie adpellitant. Dominium

autem dividitur in plenum & minus plenum, ita ut is ha-

beat dominium plenum, qui fine ulla reftri&ione potefl:

egere, & cui competit proprietas ac jus utendi prorfus il- limitatüm : Minus vero plenum illi tribuitur, qui noti facultate gaudet de re pro arbitrio difponendi, prorfus illimitata. Sic dominium plenum agri vel fundi cujus·

dam habet, qui pro lubitu de ipio ^, ejusque ufu ac fru-

ftu difponere poteff, ita ut vendere, commutare, vel ^a- lienare quocunque modo, fine injuria poflit. Iile au«

tem, qui certis tantum conditionibus _agro fruitur, fed

illum fine voluntate Domini abalienare nequic, is do¬

rn i ni'o gaudet minus pleno. Deo ^autem Optimomaximo, hujus univerfi conditori, in res creatas, five Corpora, fue-

rint five fpiritus fine ulla reftri&ione _competere dominium plenisfiruum ^, in fequentibus demonftrare conabimur.

§. ΠΙ.

Fundamentmn Dommii unde derivatur _, docet.,

Variae funt variorum de origine döminii

quod Deo

in res creatas competit, opiniones. Sic Cicero c) obfer-

vat, homines alterius imperio & poteftati feie fubjicere pluribus de caufTis. Ducuntur enim aut benevolentia:

aut beneficiorum magnitudine; aut dignitatis prseftantia;

aut fpe fibi id utile futurum,· aut ^metu ne vi parere co- gantur; aut fpe largiti,onis promiilionisque capti, aut po-

itremo mercede condu^ti. Exiflimatio, fama, potencia &

au£loritas, eos iemper manent,qui bene nati & opulen-

ti funt, & _{penes quos} funt benevola? inclinationes

ac ubericr rerum icientia. Etfi vero eos honoramus, _atque fortuna _quam ampliflima dignos putarnus, quorum ex-

<>- cel-

c) Cic. De offic.. üb. _{IL cap»} Vi».

Oe Oominio Dei

eellentes virtutes intelle&us & voluncatis fufpieimös & ad-

miramur, non tarnen iis nos propterea iubjeitos cfle agno·

fciraus. Eorum _quoque confilia libenter iequimur, quibus

ob fapientiam fidem habemus,& ^quos bens rebus noftris

coniulere arbitramur, neutiquam tamen ullum in nos im¬

perium ipfis concedimus. Senius roboris &] potentias, ^me-

tum quidem debilioribus incutit, illosque ad obedien-

tiam quandam fervilem & coaftam iaepe adigit, quam Tyrannis & latronibus pradtare folent infirmiores: Ae

bic metus timorque iervilis, potius cum odio & inju¬

ria; deteftatione; quam cum feniu juris in Imperance &

obligationis in parente, conjun&us eil. Nihil vero tam proprium homini, quam non modo beneficio, fed et-

dam benevolenthe fignificatione, aliigari. Nihil quoque

tam inhumanum tam ferum, in nobis & aliis neceflario improbamus, quam animum erga benefa&ores ingratum.

Beneficia igitur in animis finguloruro, fenfum juris &

obligationis pariunt, vi cujus is, qui beneficia- accepif,

■fe obflnåum ientit ad paria benefaßori prasfi:andaa vel

ii hoc non valeat, _quanta ei reddere aut prsilare poffit.

Idem fenius internus indicat, hominibus, ufu rationis praeditis, jus competere ad ea, quas absque aliorunn in¬

juria poilident, five ^a natura acceperint, five fuo labore

fibi paraverint. Praeterea, quando quis jura noilra vio-

iat, tum jus nobis oritur, & vim vi repellendi, & da-

mni illati reparationem qusrendi, atque fécuritatem a pe- riculis, proportionata de malevolis iumta vindicta, pro.

curandi. Sunt itaque juris originarii ac primitivi tres Fon¬

tes, nempe beneficia9 posfiefifio independem, ac deliSkim ali- vrutnfwQ juris noftri ab aliis faSa violatio. Jura origi-

naria per mutuum confenfum transferuntur, adeoque ju¬

ra derivadva ^a paäis pendent. Hic fenius juris & obli¬

gationis, non oritur a iiberis hominis ratiocinaiionibus,

(ed accedentibus ^ cbjewlorura ac a£tionum liberarum per-

ceptio-

in Res Creätäs. ₉ ceptionibus, per naturalem animas indolem & conilku- tionem, noa minus involuntarie in nobis excitatur

_ac ienius puicri & deformis, albi ac nigri, duleis _{arque a-}

mari. Binc quam primum ^ex confideratione _{hujus uni-} verfi, ad exifteniiam Summi & Excellcntiilimi Condito- ris concludere valernus, mox jus in res ab ipio produ-

cfcas ipfi conapetere

fenfu intimo perientimus. Deus e- nira hocce condidit univerfum, nulla _pra^exs (lernte ma«

feria, & ideo etiam maximum jus, de illo _pro lubitu difponendi, ipfl competit. Jus Creatoris extendit le ad

res anirnatas & inanimatas, intelligentes & rationis ex- pertes. Hoc jus Dei in homines, coincidit cum ju¬

re dominorum in Servos, in quibus folam juftam _po-

tentiam fufpiciunt & agnofcunt. Deo vero, per innu-

mera & ingentia alia beneficia fimul ita devinciunfuc fubilanti'is intelligentes ^, ut nullo officiorum _genere, iliam iolvere & exuere obligationem qiieant. Omnia enim qu£e habent & fingulis ^momentis poijident bonas

Divinaj benevolentiae & liberaHtati immeritae, unice funt adfcribenda; adeoque jus Dei fingulis momentis creicit. Hoc modo non tanturn Deo jus _competerc do-

mini Pofentiifiroi agnoicimus, Ted eiiam ipfi tanquam Summ ^o & Sapientiilimo benefactori ac Patri, fponta-

neum araorera, culcum & obfequium illimitatum, las- tiiTima fiducia tribuendum _eile fentimus. Innocentia

enti intelligent! jus concedit, ad immimitatera ab ejus- modi malis & rebus ingratis, _{qute per} a&iones alio-

rum liberas ipfi iöferri poflunt. Ideo Deo non tribui-

mus jus creaturam rationalem infontem affligendi, ^eam-

que in miferiam detrudendi. Cum vero confcienfia _quem- übet _me hominem, violationis jurium Divinorum graviffi- accuiet, eumque multiplicis culpa? in ufu & abufii

rerum Divinitus conceflarum reum faciat, fummum quoque jus puniendi, nosque miferos reddcndi, non

ß poiXli-

12 De Dominio Dei

cum fdicitate intelligentium creaturarum conjün£ian3;.

Hic vero finis creationis fine cultu Dei obtineri non

poteft : Per hunc enim homo, tura Divinas roanifeftat perfetfiones,. tum propriam äuget felicitatem. Obligan·

tur igitur horoines ^, vi dorainii atque fuperioritatis Dei,

ad eum cultu fincero profequendum, ieu acl fales iufci- piendas actione^, quibus gratus erga Deuro animus, a-

mor fupra omnia, atque veneratio fucnma declarari pos¬

fit. ST homimbus conceilum eilet jus pro lubitu agen-

di, & fi nec ipü ^{nee ras} terreftres, quibus quotidie in- digenf, elfent in dominio Divino, nulia eiTet neceilitas

Deum colendi :.Jam auteru, cum & ipfi ejus fint iub- diti, & res omnes, quas bomipum caufia fufientat Sc gubernatr, ejus iqbfint dominio, maxima, iiiis imponitur obligatio, ut per. culcum Den pra: iland um, furnmas in Deo peffécliones, potentiam _nempe, bonitatem & fa- pientiam animo, verbis, fä&isque agnoicant ^, beneficiis;

Divitiis in. furama animi; demiiTione fmantur, raentem- que ob innuraera bona deckten t yenerabundara ac ob*

ilridiffimam. Si igitur homihes, ut iilis prxfcripfit Do¬

minus eorum, feie gerant; fieri non poteit

quin ex dominio ejus atque gubernaüone fapientiffima, Ia?ntiam capiant maximam uberrim3ra. De bonitate enim parker, atque potentia ejus ^cum convi&i fint, quid majus posfit

iiiis afFerre ibiatiurn, in affiictis ^eorum rebus

moleftis-

que vita? conditionibus? Satis enim oonfidere poiTuot ^,

nihil iilis accidere poiTe ^, Deo infcio ^aut invito, ilium-

que omni a* ad ipforurn dirigere velle felicitatem, quam- diu ab obligatione erga illum baud recesfetint. Failunt

igitur Sc füUu η tur quam rnaxime, qui hocce Dei dorui-

siium plane fublatum volont. Nos, ii a fato quodam abidufo, fors noitra penderet, _quam miferi eiferous ? Ubinam nobis refugiüm & folatium, Sc unde exipeåan-

dum effet praefidium, cum mcurfionibus, variis cafibus-

que

in Res Crentas-, ι\

qu-e minus

fecundis expofuos ^nos fenüamus? Q.u o mo¬

do morius iedaremus atque cruciatus» quibus quam fx~

pifllrn« airicitur mala conifbiencia ^, niii in fapientisc & de¬

mentia? Divinas cogicatione? Si igieur nobis cordi fit vi¬

ta tranquilla & jucunda, Semper in memoriam revoca-

re cfebemus

Deum, Dominum noiirunß benigniflimum, potentiffimum δε iapienti/ITmum ^, omnium eile mode-

ratorem

Eumque nofixi perpetuam gerere curam, o-

mniäque in mundo ejus fieri nutu atque arbitrato. Sic

enim optime conjungieur cuitus ejus externas & internus;

Eixtecea. honoines, auxilio Dei gübjernaiitis deftinifi, ne vel minitpo temporis momento exsfiere pofient, & uni-

verfum hoc fiatim _corrueret, ii Creatoris fapientiffirni difpofitioj rerum oraniurn ordinem baud iuilentarét.

Pläntae igjturIierbas, bruta animanrla, homines ipii, omniaque quotquot iunt, exiitere definerent, nifi perDivi-

narp gubernationem, rnutunro accip>erent auxihum. Ma¬

xima igitur eil hominum Felicitas ³ quod Dens, qui Sc

infinite bonus. & potentiflimus, illorum, _rerumque, qni-

bus indigent, omnium, gerat curam: male autern Tibi cordulunt, fi ita fe gerant, ut tanta fehcitate frui ne- queant. Sic ratio cuitus Divini derivanda eil, non io- lum ex ipfo Dei dominio immediate, ied _{quoque ex} ipfa neceilitate, qua? bominibus incumbit

ut ita vivant

ne indigni evadanc Dei benevolentia, qua 'in ha c vita fruuntur, una cum maxima illa lelicitate, quam in fiecu-

Iis nunquam cerminandis ροίΐ mortem corporis iperare

poilunt.

§. VI.

Uheri'ör explicatio bujus ohligationis*

Hifce fic.breviiTirhe expöiids, neminem'inficias itu-

rum exiilimaverim, Deo, vi creationis, fuftentationis paritev ac gubernationis, jus _cornpetere plenißimmum,

B 3 d®

CONSANGVINEO CARISSIMO !

5umt?iam jungere vinculo, oditivi necefjitudinem, non firmiffimo inimicitia, femper i/i fvaternis animos con-

et i am cordibus altas nonnunquam agnnt radie es, tnßi pari-

ter ac jrequenti quenicunque edocent experientia. Cum ^{vero^}

nen, ut garriunt multi, omnimoda unice morum ßatuumque fimilitudo, fed ^tnutuus henefaciendi ardor, minime jucata vir-

tutis cultura

probatipina fides flnceritasque band vulga¬

rem ejfecerunt jamiliaritatem ^, Candida illa, di-

vivitus mortalibus tradita efi, 8^ ^?υ<τλ amicitia fuve-

nes, fangvinis, fine ullo eorum confenfu ^, copuia-

vit conjwiBio, unitos reddit Cf conglutinat ^> tunc Jane Da·

nioni Poetarum 8^ Pythice, flagranti injerviendi fludio hujus-

cemodi antecellere allaborant amici. C«?// duobus bis vincu- /ii

iisque arclißimis, noflri adeo conciliati fi?2t animi, qua uni contingaiit projpera, alterum quoque fummo perfundant gaudio, 'quis unquam mir et ur, quod, qnanta nunc tempovis percellar l&titia, quin publice indicem, ?//i/;i temperare non valeam. Atnicum amicum encomiis extollere β deceret, ίζ/Λ*«

yani loqnerer et uditionem, tuas celebrarem vir ^{tut es,} verbo,

laude s tuas dignis & elegantißimis adumbrat as redderem colori

bus. Jam^ qua 'if quanta in Scientiis addijeendis tuafuerit dili¬

gentia , ipfa, qua Juum optime landat aufforem, teßatur dijferiatio, ^#<2 wro yfi pietas, quo animi gaudeas c an·

Jon?, probat i(ßmi tui optime patefaciunt mores. Si quid va·

leant pre c es, calidißmee^ fl, qui fub Apollinis ^v exilIn firenue militati funt} pvaemia unquam reportaverint digna,

Tua omnino fors, C Divina adjulgente Gratia, Jetnper felicijßma erit, 8^ mutation ibus obnoxia eft ^er eher-

rimis for tun α, tibi conßans manebit 8f jueunda.

P. P. Ekelund.