ETR NEXU

Z90.

D. D. ^~

DISSERTATIO ACADEMICA,

DE

NEXU

ET

ELOCUTIONIS

InORATORE,

Quam >

EX CONSENSU AMPLISS. SENATUS PHIL. UPSAL.

Sub PRjESIDIO

VIRI CELEll ERRIMI,

MAG. Ρ ETR I EKERMAN,

Eloqu. PROFESS. Reg. ^et Ordin.

PRO GRADU,

PUBL1C/E DlSQtJlSITJOM MODESTE SUBMJTTIT

NICOLAUS APELBERG,

osmo

GÖTHUS.

IN AUDIT. GUSTAV. D. XII. ΜΑΤΙ,

ANNI Μ DCC LV.

11. A» M*

VPSALl/E, Exeud, L. M.HÖJER, Reg. Acad. Typogr.

Perillußri ac Genevofifftmo Domino COM1TI,

CHRISTOPHORO EKEBLAD,

In Militia Pecfeftri MAJORI Strenuiffimo, Eqviti Ordinis ENSIFERORUM Sptendidiffimo?

PATRONO SUMMO.

*T\um tentte kocce opufculuw, velut humiüima, qua Te,

Perilluftris D:ne COMES, proj'equor f venerationis tejjeram, offerre fußineo,non ima efl ratio, cur Jperemfore,

ηt jer ^ena id fronte adfpicias. Etenim inter ρ lur ima s, qua

nomen T uum fulgentijjimum ^ornant atque tllußrant, vir tu-

tes hane _ego pr a die are volui, quod, quem adnwdum litera¬

rum flu dt is Ipfe fedulam impendifti operams it a doftri-

nas ingenuas magni omnino gftimes ^, earumque eultores gratia & amore compleSlaris. Ab eo inprimis tempores quo Tui optima fpei Filii me a qualicunque tradebantur informa t iont, maximum Tuam, de falute me a

curam y

elarifflmis fane documentis

idquc fcepius, fwn expert us.

Tua etiam liberalitate exeito.tus teves bas meditationes,

vi χ ah o quin lucem vifur as, feßinanti calamo confiqnavt r

fotitam ad Farmffwn viam mihi paraturus. Fortunet DEus benignifft mus i t er t quod prope di em er is in ultimas Finlundiee or as fufeepturus

Teque falvum & fofpitem

reducat

ut

phmmos ^per annos

Patrice commoda &

Perilluftris Tuce Familtoe gaudia adaugere poffts. Eft hocy quod toto pectore vovet

Perilluftris atque Generofiffimi NOMINIS

TUI

tultor devotiffimus,

NICOLAUS APLLBERG.

Perillufiri atque Generoßßtmo

Domino BARONI,

D»No A Ν D R Ε iE

RÅ L A Μ B>

CAPITANEO Maxime Strenuo, Eqviti Ordinis

ENSIFERORUM Splendidiffimo,

PATRON O omni reverentiae cultu profequendo.

Ommunis ra tio fira, b sc aut humans fintflra, infirmitatis fat a ab aliorum qratia fors e(l, ut profpe- ve l

inclementia pendeant. Quin etiam fundamenta ^, primis

mnis jatta

utriusque f ortuns oftendere plerumque fö¬

let stas fecutura. Maximum igitur beneficium nobis

prsflitit, qui pueritis bene confuluit. Recordor, Per-

illuftris D:ne BARO, & recordor non fl ne veneratione

fingulari, gratiam Tuam Parentibus meis toties decla-

rat am

qus etjam primum mihi ad bonarum artium

fludia aperuit aditum. Exiguo igitur meletemati lucem

ac Jplendorem fceneraturus ^, Perl I luft re Tuum Nomen

prsfigere non dubitavi, hac potiffimum mente, ut fum-

itiam

qua Te colo & recolam femper ^, reverentiam,

data hac Opportunitäten teftatam facerem. Vivas ^, Vir

Generofiflime, rf/« & feliciter folitoque, uti coepißi,

favöre ampleåi digneris

Gencrofiflimi HOMINIS

T U I

cuitorem humillimum,

NICOLAUM APELBERG.

Ι Ν. %

$ . r.

Loquentiam eximium fane dbnum efTe, mortalibus a DEO benignis»

fimo conceiTum

maximurnque fe-

licitatis tam promovend# ^, quam defenfitandce adminlculumnotius eft

quam ut rnultis debeat com- monftrari. Eft autem is fplendido elöqvenris titulo plane indignus,&

pra loquaci & garrulo potius habenduy, qui, Eloquen-

tlam a fapientia diveili pofle exiftimans, rerum & fcien-

tiarum ignarus, verbis tantum conquirendis pofiendisque

vanam & praspofteram impendit operam. Recfte enim

nos diftingvimtis inter loquendi facultatem

& dicendi- peritiarn. Loqui omnino poffunt homines' ^a primis us- que annis 5 neque plura ad hoc requiruntur, quam ut Or¬

gana, quemadmodum vocant, loquelae deftinata, iana iint

& ad fonum articulaium edendum rede difpofita, Sed ut dicere quis poftlt prudenter atque ad ^rem propofitam ad- commodate, ^non uiique iuffi'cit Ijngvge volubiiitas, fed Judicium

accedat nectfle eft*

tum acutum, tum egregia

rerum

&!3> ) 5 ( ®*3>

rerum utilium cognit'one inftruttiffimum. a). Neque e-

nim dicere, ne dum bene dicere, putandus eft, qui ver- ba, nullo fenfu fubje&o, profundit, ficque ad elamores

& boatus brutorum animantium , quam ad fermonem ho¬

minis, accedit propius. Verba fane eum in finem funt

Invenca, ut fenfa animi expriroant, & cogitationum,

quai per fe perfpici nequeunt, fidos agant interpretes.

Ineptus autem eft interpres, roinimeque a nobis ferendus,

quiplura atque alia profert, quam quas ipii ad interpretan-

dum erant propofita. Hinc peccant, qui futuro Oratori

Elocutionem impenfius ^, quam Inventionem, feu, quod

idem eft» verborum, quam rerumr curam majorem

eommendant urgentque. Eft hoc Vitium apud Rhetores

non infrequens , idemque verae eruditionis impedimen-

tum longe maximam. Qui enim ante loqui, quam co- gitare difcunt, non po/Tunt non in ftultitiam delabi te·

terrimam

nec unquam ad frugem redeunt, niii, in ve-

ram fapiendi viam reverii, mentem prius, dein v.ercj

lingvam & reliquam vitarn emendare ftuduerint. Eateor

qui dem haec a muJtis, tum antiquioris, tum noftri etiam

sevi, Philofophis antea efie difputata , neque is Tum, qui

palmam iis praeripere geftiarn y fed cum niinkim inculca-

ri non pofiit, quod nimis nunquam obfervatur, fore, ut

vitio mihi vertatur, non fufpicor, quod iis ineam qua- lemcunque operam adjungam » qui Eioquentiam, corru- ptelis atque abufu multiplici deformatam , nitori fuo re-

Hituere aveant. Etenim, inftar cmniumy mihi pngeun«

rem fumfi

decus iiiud Academia? quondam Upialienfiff,

Nobii. Petrum Lagerloof, qui in binisiuis DiiTertationi-

bus Α. ιβρ4 & idp5 de Prßcipuis kmiani eloquii virtw-

tibus ac vitiis, folide demonftravit, in omni oratione,

five concilianäi funt audicntiuni animi, five docendi, iU

ve ad quoscunque motus ac adfeétus eencitandi, primas

partes eile. rerum, verborum vero ac geftuum fecundas.

®e> ) 6 c <§*2>

Per m autem intelligic quicquid in oratorio adparafu or·

natui verborwn & a&ionis gratis vuJgo opponi fölet, o-

mne videlicet illud, quod ad Inventiönis fimul ac Difpo-

fitionis artificium proprie pertinet. Neque diflimulandum

puto longe aliära ^T & quldem contrariam

fediiTe fenten-

tiam Celeb. Jacobo Facclolato, Seminarii Patavini Prse- fe&o, qui in Oratione j:tia, LipC A. ^1721. iterum im-

preffa, praecipuam Rhetoris ^curam debere effe verborura mordicus contendit propugnatque. Vides ß. L. quorfurci

tendant innoxii conatus, Tuum igitur favorem & benl- gnam Ieviufcoli meditamenti, de Nexu inter Inventio·

nem Cf Elocutionem » cenfuram etiam atque etiam mihi adprecor.

a) Cfr- Difp CL Mag. Andr. Colliander SmoL de Dis·

crimine inter Eloquentiam & Loquentiam Upf. A. 1743,

§. Ii.

Inventio in genere quid hgnificet, omnes norunt, qui vei medioeri Latini fermonis cognitione funt imbuti.

Inveniuntur autem non tantum ea

quae in fenfus exter·

nos incurrunt, icd illa etiam, quse vel fenfationem ex- ternam fugiunt, vel fola mentis repraeientatione conti·

nentur. Hinc apud Oratoriae magiftros Inventio non u- nam femper habet fignificationem. Sumitur enim ali-

quando latius, pro dicendorum jufta ponderatione, ita quidem ^, ut omnia comple&atur, quae ad debitam re- rum cognitionem requiruntur. Vocat eam hoc fenfu Voffius excogitationem eorum

quae vel expofuioni rei fimplicis ^, vel probationi quseitlonis corajundls, condu-

cunt. Strtöius _autem, & ad orationes forenfes magis

adcomrnodate , pro excogitatione argumentorum, qus ad perfvadendum idonea judicantur ^» accipi folet>

quemadmodum ^ex eodem Voilio b) difcimus. Nos vero

lattorem vocis hu jus acceptionem vel ideo retinemus*

£*9 ) 7 (

quod ad genuinam Eloquenti« notionem propius accev dat. Etenim fallunt & falluntur » qui terminis cauilarum

forenfium Eloquentiam, invitä verifate > coguni 8c

coercent, neque praeclariffimae hujus fcientiae latifundia

rede eoTffidéranf, qui, etfi extra judicia etlam Ioeum

cidem concedunt, tarnen in publicis tan tum fermonrbu«,

vel Politicis, vel Eeclefiafticis, vel Äcademicis aut Scholafticis fvadam _regnare contendunt flexanimam.

Longior fane oratio Eloquentiam nec per fe oftendit,

nee fola requirif. Sapiens enim > qui plurifcus non ten-

tat, quod paucioribus confici poteft, remediis, vel perbrevi & fuccindta oratione ea interdum confequitur,

quae rationibus bene muitis vix, aut ne vix quidem^

obtinere & adfequi poterunt alii ^, quibus non eadem in- eft fapientise copia virtutfsque dignitas eadem. Ut ta-

ceam in ftatu privato non minus, quam publico, infi·

gnem fore Eloquenti# ufum c). Eft igitur nobis In ven·

tio necefiarium illud bonae orationis requifitum, ^{quo ret}

par i ter 8c verba proferendas familiäres fibi reddit Orator.

Hanc totius sedificii, utficdicam, oratorii fundamen*

tum jure dixerisj beec Elccutioni materiam probet, hsec

dicenti veram laudem & audientibus utilitatem maxrme

conciliabit. Utrum haec Inventio ad Logicam, an ve-

ro ad Rhetoricam pertineat, inutilis mihi, pro inftituti

ratione _, nunc quidem videtur qwaeftio. Quid enim ob- ftat, _quo minus uttobique nonnufis circa Inventionem

& perveftigationem rerum tradanrur regulse? Id vero

certum eft, quod neque in praeeeptis Logicis, neque in Inftitutionibus Oratoriis

fi fua fphaera ccnttnentury

nec a realibus , ut dici folenr, difciplinis nonnulla mu- luantur, quidquam inveniatur, quo folo ad bene dicen·

dum aptus evadere quispiam poflit. Multa enim feire,

tnultas tenere feientias, multa etiam experlentia inftru-

<&us efie debet, qui feimone fuo pluribüs prodefle cupit.

a) Rhc

) 3 (

<?) Rbetor. Contv.L. 1. cf. b) Lot. eit. c) Confr. dis- fen. Cl Calamnii O-B&tn. de örat ^ore, patriae infigniter

profuturo, habit. A. ljfr.

§. III.

Alterum, quod opufculo huic pr®fixum eft, voca*

bulum Elocutio dicitur, cujus etlam fignifieationem ^ge-

nuinam atque ufitaram ut adcuratius explanemus, multa

non tam fvadent, _quam jubent. Et primo quidem cui-

vis conftare arbitror quid in genere fit eloqui apud Lati¬

nos fcriptores, nempe libere & promte aiiquid ^pronun.

tiare. Hinc Elocutio proprie notat eorum, qu® cogi-

famus, exprefiam fignincationem, viva ^voce peraétarn.

Apud Rhetores autem generalem atque genuinam hsec

voxretinet fignificandi poteftatem, qua,fu® caufl® ve-

lificantes, ornatam, aptam & copiofam tantum di&ionem,

Elocutionis nomine dignam putaverunt. Quemadmo-

dum vero fervis aliisque indodis eloquendi adum tribut

videmus paffim apud Plautum, Terentium atque alios

bon® not® Au&ores d) : ita nullum metuendum vide¬

tur incommodum, fi Elocutionem aliam efie terfam, _po- litam atque elegantem, aliam confufam, ineptam &

vulgarem ftatuamus. Neque enim Eloquentia, qu® in habitu bene & fapienter dicendi Tita eil, cum Elocutio-

ne confundi debet, qu® ab homine quidem diferto abefie

.

nullo modo poteft, fed tarnen per fe eloquentem, fenfu exquifito ^, facit neminem. Poteft autem Elocutio in fcientia oratoria haud incommode duplicem fubire ^con- fiderationem, prout latius, vel ftridius, ufurpari fölet.

Latiori quidem acceptione omnem compleditur fenfa a- nimi expromendi modum, atque adeo non folum verbo¬

rum & fenteotiarum elegantiam, dignitatem, & compofi-

tionem, fed dicendorum quoque aptain difpofitionem, rebusque , qu® dicuntur, nec non decoro

interau- dientes recepto, convenientem pronuntiatioijem conti-

net.

) 9 ( 58»

Het. Du« enim in genere funt bono Oratori virtutes per*

quam neceiTarl«; altera, ut probe fciat, qu« ad rem prse- Centern dici poflint ^ac debeantj altera, ut prudenter, at- que ad finem propofitum adpotite, verba faciat. Striélio·*

rem fignificationem paffim adferunt illi, qui, Ariftote-

iem fecuti, artem oratoriam fuis prseceptlonibus illuftra-

re conati funt, Quatuor enim Oratori impofita dicunl officia, nempe argumenta in venire, inventa difponere, difpoiita exornare & exornata pronuntiare. Tertium au- tem iliud _munus, in exornando pofitum, Elocutionis no¬

mine infignire iilis eil folenne. Dtfiniunt autem ita EIo-

cutionein hane oratoriam

ut fit rerum inventarum &

difpofitarum per verba fententiasque expofitio, ad perfva-

dendum idonea e) · unde conftat Difpcfitionem pariter, atque A&ionem a fignificatu hoc firi&iori, fed Rhetori- bqs maxime ufitato, excludi. Nos vero etfi hane acce-

ptionem non improbamus, latiorem tamen illam inilitu-

to noftro non fme cauffa judicamus convenientiflimam·

Quamvis enim litern de partibus Oratori« no/lram non

faciamus, perinde exiilimantes, ^qua via & ratione & quo

partium numero ars bona, modo rede & folide, tradatur:

Diipofitionem tamen, quatenus in oratione obtinet, nec

non Pronunciationem, cum fuis momentis, non minus, quam ipfa verba ^, ad juftam cogitationum feriem per- tinere, neminem arbitramur negaturum. Non igl-

lur duas ^tantum Oratorise _partes conilituimus ^> fed

Inventionem atque Eioeutionem ita explieandas vo-

iumus, ut totum Oratoris officium exhauriant, qua-

re inter has nexum exiilere inulto ar&iifimurn in pofte-

rum vlfuri fumus. Verbo itidem monemus, Difpofitionera

ätiam efTe rerum, aliam cogitationum, aiiam verborum.

Prima fapientiflimo ^rerum Auftori & Gubernatori origi-

nem debet , atque adeo a cura vel opera Oratoris non

pendet. Secunda varia quidem efie poteft ^pro diverfo res

l* obvias

.

^

) 10( && ^„

oBviasrp%rpicieridi modo, atquc eaténus libera efl, quod

hanc f-0'tlus , quam aliam, rem pondérare ^, has pdiius,

qliam alias,' unsus ejusdemque rei, qualitatesTcrutari pos- ilt hottibj fed perverfa ac proepoilera femper 'eritubi a veritate rerum difceile.rit Verborum autem Difpofitio,

quce tertia eraf, cogitationes exadle exprimat, necefle

eil, fine fuo ^« qui in expoiitione earundem ponitur, a-

lioquin ex, idens.

d) Vid. Fabr. Soramim in voce eloqui. e) VofJ. L IV.

c. i. f) Conf. di β er t. pöftt ^r. Cl. Magi fl. 01. Linbom. Ve fl. de Rbetorica veteri Lf nova, hab. Upf A.1J46.

■5.'IV.

Doélrinam tam Inventionis,quam Elocutionis,quan-

tum fcopo noflro fatis efie videtur, enueleavimus. Su- pereil jam, ut indiyiduam inter bas facultates, in officiö quidem Oratoris, eoiiriexiqnern paucis oilendamus. Con-

nexa apud Philofophos illa dicuntur, quorum ununi ^quo- vismodo, ab altero pendet^ unde, provaria dependen-

di ratione

variam quoque emergere connexionis indo-

lem manifeilum eil. Quaedam énim ab aliis oriuntur, vél-

ut caufTa ab efféélu, alla inftar finium & remediorum ^co- feaerent

nonnulla per fociam ^, quam Γφί in eodem fine

obtinendo invicem praeftant, operarn conjungunfur. Äd- pficemus haec ad ea,quae tradimus, Eloquentiie requifita, &

qualis Ht inter eadern nexus,faciie conflabit. Scilicet luven-

tio, quas rerum dicendargm iufficiente cognitione abfolvitur,

rion quidem Elocutionis efl cauiIY,cum utraqueab informa-

tione & exertritatione, fautrice natura, örtum ducat, neque

una

per omnia ^, alteri tanquam finish efl prseilituta.

Difcimus quidem artes & fcientias, ut has alii's quoque tradere atqué adeo dicendo proferre valeamus; fed neque fcopus hic eil unieus> nec principalis. Etenim propter vitam magis & a&ionem virtutis,quam propter fermonerö, eptimus quiSque tam ipfe iailruitur, ^quam aiios initrue-

re

«£# ) II C ,

re fvevit. Reftat igitur, ut in.mutiia ad communem fi-

neiti obtinehdum confpiratione

Inventionis & Elocutio-

nis quaeratur nexus. Etenim finis Eloquenti®

ut onrniüm bonarum artium, ih eo potiffimum e(t pofitus, ut, felici-

tatem hominum tuendo, fummas DEI perfediones illu-

ftret. Adhanc autem metam, omnibus certe noftris a&jo- nibus propöhtam ^, nemo unquäm dicenda adfpirare pöte-

rit, Ε vei rerum ideas conquirat, de juita verborum co-

pia & loquendi facuitate parum follicitus, vei in verbis &

loqucndi formulis addifcendis ^a>que proferendis totus qc- oupetur, imo in iyllabis dimetrendis confenefcat, rerurn

cognitionem neglc&urus. Quis ^{enim cum} fr.u&u aiiispro-

ponet, qua; ipfe reéte nondum percepit? Qya ratione et- iam cogitata, quantumvis optima, aliorum ufibus adcom- modabit, quifermcnem, raentis Interpretern, rede ad1-

hibere hauddidick? At dixerit forte quispiam; non rarae admodum funt orationes eprum, qui, licet dicerida ^non

fatis rede capiant, tarnen mira dextetitate cum aliis, &

quidem non fme ufu, communicanr. Vera, fateor, dk

eis

fed quce tamen noftrse fententise veritätem non in- fringunt. Sunt enim fpurii ejusmodi oratores ad eam re- fefendi ciaiTem, quam Jer ^υum pecus & imitatör es facpe Ti¬

bi bilem moventes, vocat Horatius g). Imitantur nonfo-

lum modos & verha, ied res & cogitadones aliorum, imo, turpi admodum aufu, furanrur alienas operas, easquepro fuis venditant. Quin etiam injurius es in almam dicen-

di fcientiam

fi miferos & ineptos ejusmodi loquaculos

dicere exiftimas. Legunt enim, vei memoriter recitant, quse cogitaverunt alii. Dicere enim proprie nemo poteil,

nifi qui antea dicendorum cognitione eil imbutus debita.

Nift forte dicere putandus eit ^puer feptennis, le&ionem

recitans

vei etiam pfittacus verba nonnulla articulate quidem, fed fine intelledu ^? balbutiens. Nihil igitur, mi¬

hi crede, fme Inventione valet Elocutiö» Sed nee, rebus

inven-

) ι® c

Inventis, verborum cura prorfus eft rejicienda. Quamvis

enim quisque, ut Socratem monuiffe ferunt, /atis fit eio-

quens in Iis, quac fciat: adfenlum tamen denegare non pof- fumus, nec volumus,Tuiiio, Oratori omni laude, Γι quis

alius, pra:cellentiiIimo, japientiam fine eloquentia parum

prodeße civitatis eloquemiam vero [me Japientia nimium obeße plerumque, prodeße nunquam b). Certe ^{cuivis con-}

ftat verborum fignificationes lingvieque habilitatem horni-

ni non efle congenitam, atque adeo fapientiae, ut ita di-

cam, curfum aliosque perficiendi nifum non parum retar- dari, fi quis egregio hoc fermonis adminiculo deftituatur.

Non igitur divellantur Scientia & Svada, quas junökn fum-

ta felicitateiT» noftram njUrifice juvant. Sit proinde oratio

fuis quidem flofculis, fuis figuris, fiquidem ita placuit,

ornata; neque enim ornatus ille rede adh i bi tus fincerita-

tem tollit, finemque intervertit propofitum /), fed ita ta¬

men verborum ordo concinnetur, ut prsccipua fit rerum atque veritatis cura & follicitudo. Omne enim robur ora*

tionis in argumentis fitum eil ⁵ verborum lenociniis, ver»

llia fapientia denudatis, vix infima plebs capitur A): ita-

que non folum acuatda tiobis, neque procudenda lingva c (i, Jed onerandum complendumque ρ e blus maximarum ^rerum

fvavitate, copia, varietate, ut, pro more fuo, praeclare lo- quitur Cicero /> Is demum perfedus,omnibusque nume- ris abfolutus erit Orator, qui ^memor ardiifimi, quod fn-

▼entionem & Elocutionem conjutigit, vinculi, mentem pri?

mum Sapientiiet deinde lingvam Eloquentiae prseceptis at¬

que exercitationibus emendandam perpoliendamque ^o-

mni ftudio curaverit.

<

g) LT. Eptft. ιp. b) Rbetoric. L I. c. 1. Adde di fp. D.Anår.

Ekman G »t hob. deConnubio Eloquentia Sapientia in fiqm

Her mat bena Upf ^17ft. i)Cmf.dißCl. Cand. Drangel.O-G.

nuperrime Ventilat a y de Oruatu oratorio finceritati non ad- verfo. k) Vid.Diß.D:ni A.Salmodin, Vermlanditde neceffttate

argument orum in oratione docentium. I) L III.de Oratore e.30.

SOLI DEO GLORIA..