NEXU INTER OMNIPOTENTIÅM

d. d.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA

DE

NEXU INTER OMNIPOTENTIÅM

ET jUSTITIAM,

QUAM,

VENIA AMPLISS. ORDIN. PHILOS. UPSAL- PRiESIDE

Doct. p et ro nicolao chrisflernin,

log. et metaphys. PROFESS. reg. et ord.

PRO GRADU

PUBLICE EXHIBET

stipendiarius regius

MATTHIAS ELFFORS

Uplandus.

t>t audit, gust. maj. d xx marth mdcclxxxii.

H. A. M. S.

Whnt can m reafott, hut from what we knove ?

,

PoPE. '

UPSALI^,

apud JOHAN EDMAN, direct, et reg. acad* typogr.

i N. y.

§ i.

Deum ^{fupremum cum} cogit2rnus ^{er luper} et ^om dicimus, F.ns ^nia fufoicfendum, quod intelligimus

ceterorum entium ornnium cauffia ed, fui ^vero

caullam nullam habet. Ipfi competit non modo infmi-

ta intelbgentia ^, verum effim voluncas ^nu 11 is limitibus circumfcripu. Hrec Divina voiuntas ei\ liberrima et efficaeifilma

quas effectum fem per fortitur, ideoque

Deo omnip'otentiam tribuimus. illa confiftir in vi infi-

nita omnibus finitif, quas fimul ber? et eile poilunt ^pro-

ducendis iufficiente, ut ron iolum omnia quae ipfi pla- centefficere et quae difplicent removere queat, fed etjam

cun&a _qua? nullam repugnantiam involvunt, neque ideo

Deum volentem et non volentern fimul ponunt ^, pra?- ftare et producere

idque folo decernendi achi atque in

momento, fme ullo labore, poffir. Ut haec infinita po- tentia re&ius concipiatur, mens noftra fibi fiftere debet principium, unde ^omnes aliae potefhtes derivanfur, a quo per omnia dependent, ^et cui plane inbje&ee iunt

et fubordira*ar. Frinc pium, quod ^non folum omne id

efficere valet, quod ens creatwm quodcunque peragit,

verum etiam infinke plura ^et rrjajora praJ(la*e, quarn

omnes totius univerf? fubftanna? unius viribus exfequi poffunt; Principium cui nihil rcfiftere poteft, quod ali-

am quamcunque paténtiam pro fuo arbifno reprimere, circumferibere, deflruere et in nibiium redigere poreif^

Principium denique quod omnia facillime, perfediflime

et unico volendi juflu efficere potefl, et cujus vis omnem noftram intelligentiam longiffime fuperar. Fx hoc vero infinito robore, _quo pollet Ens primurn et Fupremum }

occafionem arripiunt reiigionis hofles ^, Deum ut rem

terri-

De nexu int ^er otnnipotentiam et jufiitaim. 3 terribilem et odio propterea dignam reprasfentandi.

Quae de feveritate Numinis erga pravos et maleficos

paffim in facro diåa iunt codice, fummam omnino

crudelitatem et tyrannidem interpretantur. Nullam na¬

turalem hominura caritatem efle ^, fed omnia officia ex imbecillitate ^{et metu} _pjiri perhibenf. Hinc jus ^regnan-

di et puniendi ^eos, qui leges fuas vioiant, Deo tribuunt

ob folam potentiam irre fi fti bi lein. Ideoque juftitia et benevolentia naturali proforipta, nihil boni a Deo ex- fpeolandum contendunt, quia nec indiget alicujus, nee

ulla cujusquam formidine conturbatnr. Itaque religio-

nem repraftentant tanquam vitam criftitia , metu et de-

fperatione unice refertam. Potentiam vero Dei immen-

fam, cum fumma juftiria efTe conjun&iftimam, brevi

diflertatione oftendere conabimur, quod fi benigne ex-

ceperis ß. L. nos operam baud perdidifTe putabimus.

§. II.

Dens oitmipotens, ßipremus fimul eß jußitiä judex, ideoque ipfe injußus efje nequit.

Cum oranes res a Deo pendeant, ipfe autem ab

alio nullo

neceiTe eft ut fit fummus rerum Dominus ^, qui minime asqualem, multominus fuperiorem ullam

habeat. Nullam itaque legem ab alio aeeipit, nullumque legislatorem agnofeit, fed eft et manet fummus agenci-

um omnium judex. Ad Eum itaque et ejus tribunal

provocaot omnes, quorum jura in his terris violantur,

et ab Eo petunt, ut innocentes tueatur et fceleratos poe-

nis coérceat. Hunc conceptum Supremi Domini, fen-

fus communis omnium animis ingenerat. Is enim fi

iniqvus eftet, nullum debilioribus fupereftet remedium

adverfus potentiorum injurias, ideoque omnis juftitia penitus fublata efjet. Hinc evidens eft, quod in hoc

A 2 uni-

4 De nexu inter omnipoüntiam

univerfo, juftitia haud aliter falva mancre pcftit, quam Ci illimitata porentia cum fumma juftitia fuerit cormexa.

Nemo enim nifi omnipotens proprie fupremus jufti et

ilnjufti judex efte valet. Qui autem de omnium aHorum juftitia reäe judicabit, ipfe in furomo gradu juftiffima

voluntatis inclinatione prseditus fit oportet, Firmum ita~

que manet, quod (ine fupremo judice ^, nulla in toto mundo inveniri poffet juftitia ^? neque slius ^exercere poteft: fupremum judicium, quam ille ^, cujus potentia

ett illimitata _, ut nemo ad alium provccare ejusque fen»

tentiam irritam reddere pofTu. Juftiftimum itaque judi¬

cium ab omnipotenti hujus univerfi Domino fejungi nequir. Hunc communem hominum fenfum, in collo- quio cum Deo nervofe expreffic Patriarcha Äbrahamus

dicens: Abfit ut judex totius terr$ iniqua exerceret judi»

cia. Gen XVIII: _2$. Praeterea certiflimum quoque eft,

omnes infinitas pcrfeftiones, non nifi unicum Ens seter-

num conftimere, et ipfi fimul competere; unde fequi-

tur, fummam potentiam ab immenfa juftitia in Ente

perfeutiftimo feparari minime pofte. Neque voluntas perfeftiftima carere poteft interna et Iibernma inclina»

tione ad benevolentiam et juftrtiam exercendam, fine qua perfecta et laudabilts cenferi baud poteft. Deus profefto non poteft non modo pcrfeftiflimo exfiftere et agere. Nam qui feroper fuit ^et femper erit, qui nul«

lam habet cauitam , qui a nulla ^re pendet nec ab ulla

re mutari poteft, is fane excellentilTimus eft, omnesque

praeftantiflimas adfe&iones, fummamque Majeftatem ita pollidet, ^ut ob infinicam excelientiam omni laude et

gloria dignifiimus fit, nullaque perfetftio ipfi deefte ^pos-

Tit. Hinc nifi juftitia ab omni labe immunis, cum fum-

mo et illimicato fupremi Numinis imperio et regimi-

ne conjunfta eilet, omni plane illa fundamento careret«,

et nullibi in toto terrarum orbe inveniri poflef.

$. III.

et jußitiaml

§. I".

•Summum Dei et independens) tfi creaturas imperi•

xim, Jecundum indolent regiminis abfoluti et

illimitati in focietatibus bumanis, neuti*

quam aßimari debet.

In eo quippe latet origo omnis in jodieando erro-

ris

in quem plurimi in hoc pun£to fefe prascipitare To«

lenf. Quo magis enim liberum et abiolutum imperi¬

um hominum eft , eo majus periculuro eft, ne pot«-

ftate concefla abutantur, eamque in tyrannidero con-

vertant. Et hinc eft, quod quidam obftupefcunt, quan«

do de abfoluta nullisque limitibus circumfcripta poten-

tia Dei, totius univerli conditoris et Domini cogitare

incipiunt. At hi duo regnandi modi, tantum a le in«

vicem difcrepant, quantum omniporentia Dei a viribus

hominis differtr Quod enim homines fummam et illi-

mitatam in republica poteftatem vocant, vix id nomen

merecur, cum infinita fmt ea', _quae ipfa efficere et ex- fequi haud valet. Innumerabilis fane eft rerum multi-

cudo, quae vires potentifTimi Regis et Imperatoris in

bis terris plane fuperat. Imperium humanum dicitur

iilimitaturo f quatenus quis viribus humanis pro fuo ar-

bitrio uti poteft, ita ut ejus jufla ^et decreta? nullius

hominis potentia impediri et irrita reddi queant.

Omni dubio _caret, voluntatem hominis, cujus vi«

res non nifi bumanae et exiguae funt, a regulis aequita-

tis et juüitiac fsepiffime aberrare pofte. Taiis enim vo-

luntas non eft perfe&a et excellentiffitoa. Ideo a juftitia

et fanåitate in volendi a&ibus, tantum lecedere poteft,

quantum ejus vires ab infinita potentia diftant. Haec

enim voluntas in efte&ibus fuis ^non magis libera eft eC iilimitata, quam potentia, quae inter homines limitibus

A 3 care-

6 De nexu mter omnipotent/am

carere dicifur. Quonaodo vero libera et abfoluta ha- benda eil: voluntas, qu$ fuperioris imperio fubjeéla eft,

a quo legem accipere neceflum habet ? Hinc etjam vo»

luntas potentiffimorum in terris Principum, neutiquam

libera et abfoluta cenfenda, quia Divino et orrfnipo«

tenti regimini omnes et finguli obnoxii funt, ideoque

a lege et aequitatis regulis facile abire poffunt, quod

ratio et experientia plus quam fatls eft, prob dolor, quotidie confirmant.

Åt regiminis Dei longe slia ratio eil ^er diverfiftl-

rna indoles. Dei enim voluntas, nullius fuperioris ju- dicis arbitrio fubjecta eft, ideoque ipfa fuprema lex,

a qua omnis juftitia fiuir, et cu? tanquam ultimo et fir-

mifllmo fundamento nuitur. fpfe ergo fons et judex

omnis in terris juflitia?, iojufte agere omnino nequir.

Cum igitur fuprema voluntas et potentia abfoluta ^, in

Deo haud feparari queant, omnipotens femper in agen- do erit juftiilimus, ^et infinita Dei potentia, maTum

qua tale, non magis admittere, quam abfolute perfecta voluntas, illud eligere et bonis prseferre pofiic.

§• iv.

Impotenti ^a plerumque eft fons' omnium inter ho mi¬

nts inj ur i ar um \ (ive, 'Pommes ideo pravi et malevoli Junt, quod potentice defettum

penes Je anim adver tant.

Si curatius difgieimus, duae tantum generatim funt caufTae, cur homines adverfus alios injude aganc: pri - mo, quia (ine iniquitate fines intentos fe haud obtine-

re pofle putant: fecundo multi a perverfis propenfio.

nibus tracti et abrepti

mala perpetrare folent, qua?

Jaaud committerent, fi fuarum inclinationum demini es-

fent.

et juftitiam. 7 Cent. Q ii od prim ^am cauflam adtinet, vix credimus

qiemquam dominum, adeo ftupiduro et a communi

fe'nfu mura Ii retriotum reper'iri, qui haud opearef, ut ipdus aéfciones animique inclinationes , bonae et lauda-

biies «ftmiaientur

atque ut fines intentos fémper ob-

tinere poftet, fine ulla Juris et juftitiae vioSatione. Non¬

ne for tlrefaurum forcuito reperire maliet, quam ean- dem pecunias fummam, infcio et invito Domino abri-

pere ? Nonne dominandi cupidus fpontanearo aliorum (Lbjedionem libentius videre vellet, quam eandem vio«

lentia et regionum vaftationibus extorquere? Quadibet

fane injuAa öftio, ob defedum vel verum vel imagi-

narium fufcipitur: hic autem defeétus ab impotentia

unice pendet. Quandoquidem infinite potens ^, nullius

rei indiget, neque ad injufte volendum ulla ratione al-

lici poceft. Cur enim ille, qui totius orbis fummus eft

et unicus dominus, cujus nutui omnes res creatte pa- rent, cujus fapientia ^et potenria nihil non efficere va¬

let, injuftitiam admitteret aut adprobaret? An fummus

et beaiffimus rerum conditor ac gubernator, in viola-

tione et cruciaübus innocentium, delecfationem reperi-

ret ? Si itaque nulla ^res Deum ad injuftam adionem

commovere poteft, evidens eft, perfed'ftimara juftitiam

ab omnipotentia elfe inféparabilem. Prttterea omnis in-

ter homines denegata juftitia, ab aniroi paflionibus ori-

Cur, et quoties male agunf, id eiim in finem faciunt, ut

perverfis eorum cupiditatibus fatis fiat. Sed ^omnes ani-

n>i adfeftus et inordinatae cupiditates, evidenrillima funt

debilitatis indicia. Spes et defiderium apertiftime often-

dune variarum rerum defedum _, quodque ^ad felicitatem

noftram externis adjumentis _opus fit. Metus triftitiam

animis ingenerat, ob imminens periculum, quod no- ftris viribus haud removere valemus. Vindictae cupido,

de ttedio quod fentimus, ob illatam nobis injuriam,

tefta •

Ds ^neXU inter omnipot enttarn

teftatur, ideoque impotentiam nos et noftra defendendi

clare demcmftraf. Hae ^(unt praecipuae animi paffiones,

qu® homines a via virtufis in transverfuro agere et &bcf-

pere folent. Jam vero fatis manifeftum eft, ejusmodi paffiones cum fumma potentia confiftere, eamque agica-

re non pofte. Mana in ens onanipotens, nec defideri-

um nec metus, nec indigentia nut dolor unquam cadit,

cum in fummarum perfedionum pofteffione et fruitione

beatiflimus femper fit. Quamvis enim in quibusdam

facrae fcripturae locis, Deo omnipotenti ejusmodi paffio¬

nes adfcribantur, e. c. ira, odium, vindifta et cet. ea tamen in aliis locis declarae, tales in vita communi re-

ceptos loquendi modos ita intelligendos efte, ut tan-

tum aeterna mali difplicentia, ejusque funeftiffimi eflfe-

<ftus ante oculos hominum clarius _ponantur, Deus au- eem potentiffimus adfeflibus feu inordinatis animi cupi-

ditatibus obnoxius nön ert, ideoque ab iis ad injufti*

tiam committendam eommoveri nequit,

§. V.

Divina juftitia potius, quam Ejus omnipotentia

metuenda eft.

Illa enim _pravos coercet et punit; hxc neminen

innocentem opprimit. Eft enim obfervandum, quod in¬

gens potentia, animos horcinum nobiles, imperterritos

et generofos plerumque reddat, Qui tanta eminent po¬

tentia, ut nullam injuriam ipfi excimefcant, ilii neque ad nocendum proni funt. Nam crudelitas nonuliorum,

unice a fenfu debilitatis et metu penculi excitatur. At potentia quae extra periculum eft, nulliusque odium me- tuit, nulla adversfus hortes c.rudeSitate utitur, fed eos

potius generofe et liberaliter trartat; quia virium fua-

rum eonfcientia, eos commiferatione quam vindi&a di-

et juftitiam. 9

gniores judicat. Si ifaque fumrm inter homines poten¬

tia, qujs tarnen admodum exigua et limitata efl, tam generolura (a?pe anirnura efficit, ut fupra omnem inju-

nam pofiti videancur Principes et rerum publicarum

Moderatores; quid ab infintta gubernatoris totius uni-

verfi potentia exfpe&are convenit ? lila certe nulla un- quam injuftitia fe concaminare poterit.

§. VI.

ExceüentiJJima potentia proprium eß> aliis le~

nejacere, unde quoque maxima gloria

ad ipfam redundat.

Nulla potentia majori laude et celebratione digna

eft, quam illa,qure benefaciendo feie exferir. Hinc

quoque ejus perfectio a magnitudine beneficiorum inde

redundantium potiflimum pretium accipif. Neque ju-

ftitia vindicativa

qua? poenas injuftorum fancit et in- fligit? huic benignitatis laudi ullo modo officif. Ipla

enim benignitas erga pios et bonos exigit ^, ut mali et improbi poenis cöerceantur; ^eorumque promehta mi-

feria, seternae beatirudinis fenlum in piorum mentibus

vividiorem reddit, ideoque, immortales Deo gratias

igunt, quod a graviflima pravorum miieria liberati, in-

effabili gaudio fine fine fruantur. Si rerum momenta

rite ponderantur, facile animadvertimus, majori vi ad

bene quam ad malefaciendum, ad hominem confervan*

dum quam ad deftruendum ^, opus efle. Accidit fa>

piflime, ut exigus vires ad noxam inferendam fuffi-

ciant. Plurimi malas et pra vas a£tiones peragere Valent, pauci omnino bene et refte agere poflunt. Cum ita-

que bonum perficiatur ab integra caufla, malum a quo- libet defe&u; (atis patet, bonitatcm omnipotenti effen-

tialem efle, Omnium profefto concordiflimo confenfu

B cer-

lo De ^nexu inter omnipotent i am

certiflimum eft, nullam in _genere humano affeftionem

efle araabiliorem et pluris faciendam, quam benignitacem

et benevolentiam, praeferrim _{erga bonos et} innocentes.

Hinc fuum conditorem ut lummum benefaftorem vene- rantur et colunt, in Eo et per Euro, fingulis momentis vivunt, Ejus boriitati" omnia _accepta refemnt. In o- roni anguftia et adverficate coram Eo fe profiernunt, fua

Vota, luamque fiduciam ad Eum dirigunt, Ejusque o-

mnipotens bonitas tutiftimum omnium ert: refuglum. Eft

hic proprius ^et genuinus conceptus iilirnieatas potentiae,

«juod fit infinita vis, qua; totum univerfum produxit,

per quam omnia, qua; in eo funt lurtencanrur, _quaeque

viventium neceffitati et delertationi liberaliter profpexit,

§. VII.

Dwina pötentia non ideo juftijjima eft, qnod juftum

et injußum akfoluto arbitrio vel omnipotenti auctoris

täte ac jujfu conftituat; Jed quia v o luntas perjetiifß*

?na naturaliter pvopendet ad ea, qu<e De um de- cent, et Jua natura ut jußa a c Jantia, Jen*

fui hominum morali Jefi injinuant.

Horrenda _{omnino et} plane abomhianda eftet _pöten¬

tia, cui jurtaj et injufta; actiones, innocentium miferia

et felicit^s perinde efient. Odium potius et averfationero quam adorationem et obfequium in animis hominum illa excitaret. Confiat vero inter _{oranes, et} dubio plane

earet, res quas fenfibus percipimus fingulas, id erte, quod liint, ^et tales excitare fenfationes, ^non volunrate

noftra, (ed fua ^et fenfuum noftrorum _natura. Qua; v. c, Candida funt, ea exfirtunt talia _per candorem, nigra per

aigrorem, dulc*a _per dulcedinis faporem, rotunda _per rotunditatem, aequalia per trquaiicatem, ^curva per cur-

vaturam, i. e, per certam objectorum ad fenfus homi¬

num

et jiiftitiam. ^il

nnm reiationem: adeo ut infinita potentin, rem albam

fine albedine, nigfsm fine nigro ^e, dulcem fine fapore

dulci, hoc eft Hne ejusmodi qualitate rerum in fenfus

incurrente, efficere nequeat. Fatemur voluntatis omni-

potentis imperium effe fcbfolutum, infinitum et illimira-

tum in res o armes creatas, ut ab Ejus arbitrio pendeaC quod fint au t eile definant. A t quamdiu exfiftunt res iil^j tamdiu funt, id quod funt, abfolute aut compara-

te, non volunrafe aut iibero juflu, fed naturali qualitate

in fenfus incurrente. Pari modo, bona et mala mora-

lia, iufla et injufta in a<3ionibus humanis, pro rebus ar- bitrariis minime habenda fünf, Ted id funt per fuam na¬

tu t am in fenium muralem _agentem. Obligatio hominuni legibus obtempecand'; ouila unquam lege prarcepta eft

aut praecipuur; non itaque pendet a legislatoris et in>

perantis vol anrate*, fed altius, a jure et au&oritate ejus,

qui dominatur et imperatj repetenda eft. Atquihsecim- perarrtium auclo itas, lege iplorum omni prior eft, et na¬

turali jufiitiee ac afqaitatis fenfu nititur, quo tanquam ner¬

vo, omnis obligatio, legum virtus et pote-ftas continetur.

Non ^enim uniuscujusque voluntas ^et arbitrium obligat,

verum ejus tantum, qui jure et legitime imperat. Adde, ipfam ejus impera'ndi poteftatem, certis circumfcriptam

efle finibus ^et limitibus, nec ulli licicum efTe legislatori,

fines jufti et sequi, quos fenfus hominum moralis conti-

net, migrare. Id enim fi faceret, nemo ad parendum

fefe obftriftum fentiret. Neque aliena nec noftra volun¬

tas, nova jufta et debica introducit, fed nos tantum im- pellit, ut promiflis noftris et legirimis aliorum mandatis obfequamur, quod ipfe fenfus moralis, homimbus com¬

munis et infitns injungit. Quare exakte loquendo, ^non

pro tequipobentibns habend# funt h# du# propofitio-

r«s: Deos vult hanc vel illam aftionem, quia jufta et requa eft ⁱ et hoc vel illud eft juftum et rectum, quia

Deus

/

*

12 De nexu inter omnipotentiam et juflitiam;

Deusifavult. Rerum naturse conveniens eft, ut boni«

tatem et pravitatem in a£V?onibus hberiv, a fenfu incerno

conftanti derivemus, et non immediate a voluntate Di¬

vina deducamus. is qui juftum et injuftum in a£i*ioni-

bus liberis dileernendi facuitatem nbentibus noftris indi-

dit, illum fenfum fine dubio adprobat, ejusque exerci-

tatione dele£htur. Hinc Deus nihil eligic, rvfi quod

fenfu intiroo ut bonum et juftum percipit, et juftitia

ac bonitas in agendis percepta, eft ratio cur actionem

decernat. Nec Dei nec ullius Jhominis voluntas efficere poteft, ut innocentes violäre et pa&a frangere, juftum

unquam fit, vel ut ingratus animus iaudabilis cenfeatur.

Juftitia ergo et injuftitia a&ionum, ^a libera voluntatis

decerminatione haud pendet, fed volentem in agendo

commovet ac dirigit. Voluntas omnipotens et per-

fectiffima, femper juftitiam et bonitatem in volendo fe- quitur, ^{et a} fenfu mali naturalirer abhorret. Huic

igitur infinite potenti juftitias cuftodi, Deo no«

ftro Soli, fit in a^ternum gloria.

Run n'exifle que par eelui qui efl. C'cfi lui qui donne un hut a la juflice, uti b a fe a la vertu , un prix a cette vie employée a lui plaire.

J, J. Rousseau.