De nexu rerum cum deo ex ratione pantheismi positiones quarum particulam tertiam ... p. p. Christophorus Jacobus Boström ... et Paulus Guilelmus Huss Medelpado-Jemtlandus.In audit. Gust. die IX Maji MDCCCXXVII. H. A. M. S., 3

NEXU KERUM CUM DEO EX RATIONE PANTHEISMI

POSITIONES

QUARUM IARTICULAM TERTIAM

VENIA AMPLISS. FACULT. _{PHILOS. UPSALIENS.}

p. p.

CHRISTOPHORÜS JACOBUS

_BOSTRÖM

PHILOS. MAG. STIP. JUNGBL. BOTHNIENS.

ET

PAULUS GU1L1ELMUS HUSS MEDEITABO-JEMTLANDUS

IN AUDIT. GUST. DIE IX _{MAJI MDGCCXXV1I} Η. A* M. S.

U Ρ SA LI

_iE,

OCH KYRKOHERDEN

h5g1eevoedige

och

höglArde

herr

WILH. SAM. HUSS

, SAMT 'J PROSTINNAN HÖGIDDA

FRU

G.

Μ.

Η

U S

_S

född WAGENIUS

De

_huldaste

_Foråldrar

tillegna.

dt

af

Sonlig

vördnad och tacksamhet.

17

se

_corrigat,

_{quemadniodum jam}

_vidimus.

_Scilicet

pars

maxima

_hominum,

_quidquid

_in

_{relativis deprehendif,}

_idem

etiam ad Absolutum transferre amat, in illis enim vitam

agitaf,

iisque

veram

realitatem

maxime

et

ultro

adtribuif;

et

_quoniam

_ihi

_qualitatem

_{ab Ente}

_distinguit,

idein

in

absolutam _quoque

_realitätem

_valere

_existimat.

_Qui

_autem verum subtiiius

_sequitur,

perperam

id fieri

reperit,

et

vulgi

voees

corrigit.

Ac

si

vel

maxime is

_quoque

initio

verbis

_distinguit,

_{quas re non}

_distincta

_sunt,

monet tamen

sollicit·, ubi

errores veretur, ncm stricte sed excommuni

loquendi consuetudine

sumendum

id

esse, _atque

_hoc

_rao.

do re vera alium sensum verbis adtribuit.

_Neque

pro-hibitum sit in

_{quavis institutione}

_ab

_{opinione data,}

_etiam

falsa,

_proficisci,

modo

liaec

postea

corrigatur,

nec

non-dum

_castigata

_ibi

_usurpetur,

_ubi

_{certam rationem totius}

corrumpere

possit.

Ea

libertate

Astronomus v. _gr.

uti-tur,

_{qui etiam in Theorica}

_artis

parte,

ubi de

vero

stel·

Jarum motu

_agitur,

_{Solem adscendere,}

_descendere,

pro-gredi

etc.

soepius

dicit, ubi,

ne

verba

sua

fraudi

fiant,

minus veretur.

Qui

fieri

autem

_possit,

_ut

_in

_{nostra mente}

_distin·

guantur, quaj

realiter

sunt unum

_idemque,

_{id infra}

_ex

Pantosophias

rationibus

obiter

ccrte commonstrare

cona-bimur.

_Homo,

ut illa

_docet,

recte

_{quidem reale}

_ab

_ideali

distinguit,

sed

Deo

hasc oppositio

nulla

est; nam

Ipsi

_res

quasvis

est

mentis ejus

idea,

et

_quaevis

_idea

_ejus

_{est res}

_sive

realis.

_Quod

_idem in nostram _{quoque mentem}

_valeret,

si unicum ea Ens _{esset, ita ut}

präster se

ipsam

suasque

modificationes

nihil

_perciperet.

IX.

Qualitas

relativa

per se,

sublatis

Entibus,

quorum mit'

tuam relationem

_significat,

_plane

_nihil

_est,

_quod

_per

_se

_patet

ex

_ipsa

definitione

ejus.

x. Ens

itaque

relativum

solis relativis qualitatibus

esse vel

percipi

_non

potest.

Ex meris

enim

non-Em

tibus seu

nihilis

nihil

conficitur,

ufc

per se

patet.

Thesis ex

_ipsis

notionibus suis perspicue cogitatis

adparet,*

quemadmodum

v.

gr.

sequitur

ex

definitione

figu-r», ut

triangulum,

quadratum

etc.

absque

spatio

nihil

sit.

X.

Unumquodque Ens

relativum,

per se

solum

(absolute)

consideratum,

Ens

absolutum

est.

Cum enim solis relativism

qualitatibus determinatum

esse

nequit

(IX: i.),

necesse

est, ufc

in

eo

sit

absoluta

qusedam qualitas,

quae

rela¬

tivis remotis

sola

_supersit.

_{At qualitas}

_absoluta

_non

nisi una est

_(VII:

_2.),

_et

_{quidem (per}

_Th.

VIII.)

_ipsum

Ens absolutum.

_Quamobrem

_unumquodque

_etc.

>vEns _{per se}

_{consideratur",}

_cum

_quasritur,

_quäle,

_re¬

lativis omnibus determinationibus abstractione

remotis,

per se

_sit,

_seu

_quid

_in

_eo

_sit

absolutum.

Ad

_quam

quiestio-nem Thesis

respondet.

Continet

_autem

idem

_ex

Panthei-stica ratione,

_{quod in}

_{Theologia dicitur,}

_{res omnes}

19

per

Deum

ejusque

potentiam.

Pantosopho videlicet

po-tentia Dei est

_ipsa

_ejus

essentia.

Quod

_{utrum recte,}

an

secus

dicatur,

hic

non

_quaerimus;

sed

id

quidem

conce-dere

_cogimur,

_{non esse}

_Ens

_absolutum,

_{ad quod}

_ista

ab-straciione

_perveniatur,

_meram

_notionem

_abstractam,

_ut

multis

_placef,

_cui

_realitas

_{per errorem}

_tribuatur.

Infini-tum enim non

idem

est atque

notio

communis

seu ge¬ neralis

_logicaj

nam

cum

haec

posterior

est

rebus

indivi-dualibus, ex

quibus

desumitur, illud

_{contra natura}

_prius

est rebus

finitis,

_{easque ut}

necessaria

conditio

antecedit,

In nostra

_quidem

_mente,

_relativis

determinationibus

sub-latis,

superest

sola essentia

mentis,'

quae

tarnen

adeo

non est mera notio

abstracta,

ut

_potius

praeter eam

in

mente nihil sit,

quod

_vere

_{et per}

_se

reale dicatur.

Eo-demque

modo

v.

gr.

in

Triangulo, demtis lateribus,

su¬ perest

spatium

infinitum,

nec

tarnen

id

minus realitatis

continet, quam

figura,

quae

potins

nihil

est,

nisi

ipsum

spatium

infinitum,

certo

quodam

modo

determinatum.

XI.

Unumquodqüe

Ens relativnm

«st

modificatio

unius

Entis

absoluta

_Qnum

_{enim sunt}

_plura

_{Entia relativa,}

_quo·

rum

unumquodque,

_per

_se

consideratum,

absolutum

est

_(X.),

_nec

_tarnen

_plura

_esse

_possunt

_{Entia absolu¬}

ta

_(VII.)ϊ

necesse est,

ut

unumquodque

Ens

relativutn

absolu-tum,

sed

quatenus est certo

aliquo

modo

determina-tum;

h.

e.

unumquodque

etc.

1. Esse

_{itaque Ens absolutum}

_{non minus}

cer-tnm est, _{quam esse}

_{Entia relativa}

_i.

e. nosmet

_ipsos

et naturam.

2.

_Quidquid

_est,

_in

_Ente

_absoluto

_{est, et ni¬}

hil sino eo esse vel

_concipi

_{re vera potest.}

_Cujus

corollarii sensum vide Th. X. noto.

3.

Ens relativum

relativa

totalitas

est, i. e.

_ipsa

totalitas

absoluta,

certo

aliquo modo determinata

_(VII).

4.

Entia relativa,

per se

considerata

(X. not),

ad identitatem absolutam

_redeunt,

_neque

_nisi

relati-vis suis

_{qualitatibus distinctae}

_sunt.

Ens absolutum est causa rerum

_absoluta,

_res autem inter se _{sunt in infinitum usque}

_altera

alte-rius causa relativa.

Cum

_quidem

per

illam intelligitur id,

per

quod

Ens

est, quatenus ut

absolutum,

per

hanc

autem

id,

per

quod

est, _quatenus ut

relativum

consideratur.

Qua

vero ex causa sint infinitas Entis modificatio-nes,

id

_Pantosophia

non

magis

docendum

suscipif,

quam

Geometria,

quse causa

efFecerit,

ut v. gr,

anguli figuras

trilateras simul sumti

_äquales

_sint

_duobus

_rectis.

_Suificit

21

Iiis

_{disciplinis demonstrasse,}

_rem,

_de

qua quacrant,

hoc vel

illo modo esse, _quo

_sequitur,

_ut

_aliter

_{esse non}

_possit

—

sufficit iis rationem

reddidisse.

cur ita esse necessario

scia-tur; cum enim in rebus asternis et _{absolutis versantur,}

su-periores

sunt ea

regione

(experientiae, historise), ubi

causa et efFectus

_{aliquid significanf.}

_—

_Quocirca

_hanc

discipli-nam minime

sollicirant,

_qui

_Philosophie

_vitio

vertunt,

quod

causam

ostendere

non

valeaf,

cur ex

Ente

absoluto

infinita rerum multitudo _{exstiterit, et}

_quidni

aut

sola

pura et

liquida identitas,

aut

_{potius omnino}

nihil

sit

at-que

percipiatur.

Docet

enim

ea,

primuin

quidem

de

Ente

absoluto,

id

esse

omnino,

cum

_ipsi

_alicquin

_esse

nequea-mus

_{(XI: I.),}

_idque

numquam exortum esse,

_{quia hoc ipsi}

notioni

_ejus

_repugnat

_(VI

_{), quamobrem}

causam

quaeren-ti, cur sit,

aliud

_responderi

non

_possit,

_{quam, esse}

_Ens

absolutum, quia

est, et numquam esse

_{ccepit. Deinde}

vero

de _{modificationibus quoque}

_Entis

_docet,

eas et esse, cum

ipsi

et natura sumus

(conf. XI.

i,),

et

in

Divina mente

numquam exortas esse;

forent

enim

producta

aut

ab Ente

absoluto,

quod

tempore non

determinatur

(VI ),

aut a se-met

_ipsis,

_adeoque

_prius

_essent,

quam essent; quorum

neutrum admittit. Vindicat ea

_itaque

_{Philosophiain}

a

postulatione,

ut causam

indicet,

cur res ex

Ente

absoluto

exortse sinf, nec

aliud

ei

_prascipit,

_{quam ut}

_examinef,

qua-lis res _quoque

_{sit, i.}

_e.

_quomodo

_{Ens absolutum}

_in

_ea

determinatumse

manifestet

_fXI.J,

seu

quid

Deus

ea

con-cipiat,

seu quacumque

tandem

ratione

hoc

idem

verbis

exprimere

placuerit.

—

Quod

autem, servata

iden-titate

_absoluta,

_Ens

_infinitis

_{modis modificatum} esse _pos«

con-siderando,

quemque

perspicere

posse

docet

se

postulat.

Mens

_enim,

_ut

_docet

_Pantosophus,

_{quovis temporis}

mo-mento multis rnodis est, et tarnen

in maxima hac

varie-tate _semper

_eadem,

_semperque

_{ita in}

_unaquaque

_notione

sua tota _quanta,

_ut

_numquam

_sit

inter

_eas

divisa.

Id

unum ei

_proprium

_est,

quod

_propter

finitam

_{suam per·}

cipiendi

facuitatem,

non

plus,

quam

certam

quandam

no-tionum muititudinem

claram

i. e. sibi _prvesentem

habeat,

quod

idem

in

Deum

non

valet,

cui,

uti

omniscio,

omnia

reque

c'ara

et

prassentia

sunt.

Cap.

3.

Ens absolutum

_{positive determimtum.}

XII.

Ens absolutum est absoluta substantia. Nam

_primum

quidem Ens absolutum

est

omnino,

neque

id

minus

eertum, _{quam esse nos}

_ipsos

_{(XI. i.)j}

_deinde

_vero

_in

se _est,

_quoniam

_et

_est

_{et in}

_alio

_esse

_nequit

_(III.);

_et

_de·

nique absolutum

est ex

_{ipsa notione}

_sua.

Η

_{se c}

_autem

omnia Substantiamabsolutam constituunt

_(def.8·)?

quam-obrem etc.

1.

_Quaevis

_Substantia

_aut

_{absoluta est,}

_{aut re¬}

lativa; nam aut sola absoluta

_qualitate

_determinata

erit, aut absoluta et relativis simul

_{(Conf. Tb.}

VIII.

2. IX. i. def.

8·)

23

Substantive

absolutae,

ac

proinde etiam absoluta

uni-tas interna seu

identitas

cum

certis

quibusdam

de-terminationibus.

(Conf, def.

8·

Th.

XI.

et

5.).

Quoniam

omnes

fere

doctores Pantheismi

Substau-tialitem Enti

absoluto

tanquam

positivam qualitatem

tri-buerunt,

nobis

quoque

hoc idem

faciendum

visum

est,

quamquam, ne

non

satis

recte

hat, admodum

veremur.

Nam _{sive per eam}

_intelligitu

_το

_Esse,

_tarn

_quam

opposi-tum τω

_Agere,

sive

_το

Esse

_tamquam

oppositum

_τω

non-Esse,

sive

denique

objectiva

et a

mente

nostra

indepen-dens

subsistentia,

non

nisi

relativa

tarnen

determinatio

est, et ad humanammentem,

ejusquecognitionem

potiusquam

ad

Absolutum per se

pertinet.

Vidimus

quoque supra

(V.

VIII.

2,),

re vera non

nisi

unam

esse

Entis absoluti

qualitatem,

vi-delicet quas

ipsum

Ens

absolutum

est

(VIII.),

et

quam

in-fra proponemus.

Credimus

autem

Philosophis,

substan-tialitatem Entis absoluti

demonstrantibus,

ideiri

fere

pro-positum

fuisse, quod

Theologis,

cum

exsistentiam

Dei

ar-gumentis

probare

conati

sunt:

voluerunt

ostendere,

ideam

hujus

Entis

non meram

ideam subjectivam mentis

huma-nae,

sed

veram et

realem

esse.

Quamquam

enim

hoc ita

certum _{est, ut}

_nihil

_{natura sua}

_sit

_prius

_aut

certius,

_ta¬

rnen homo, utpote

_ipse

_Ens

relativum,

_res

relativas

(tem¬

pore)

prius,

quam, per

quod

sunt,

Absolutum,

clare

et

distincte

_percipit;

_quamobrem

_argumentis

_quasi

ducen-dus est eo,

ubi

hoc

quoque agnoscere cogatur.

Cui usui

inservit

_{demonstratio,}

_qua:

_{in Thesi}

_posita

_est,

substan-tialitatis Entis

absoluti;

_quam

_itaque

_{melius adesse,}

quam

XIII.

Relativis omnibus determinationibus ex meiite humana

(ab

str

actione) sublatis,

mens

absoluta

superest.

Nam

quate-nus mens humana

_subjectum

_est

_alius

_cujusdam

ob-jecti (sive

interni

sive

externi) Ens

relativum

est

_(def.

4. et

6.);

sin

vero omnes

relativae

determinationes ex ea _{removentur, superest}

_Subjectum

,

quod ipsum sibi

objectum

est, seu

Ens,

in quo

subjectum

et

_objectum

realiter sunt absolute

idem,

i. e. _{superest mens}

_abso¬

luta

_{(conf. def. 9,).}

Perceptio

videlicet

sui

qualitas

est, qua

concipi

po-test, etsi non

_pluraEnria

_{simul concipiantur, h.}

_e.

_quali¬

tas absoluta. Ens autem, non nisi absoluta

_qualitate

de-terminatum Ens absolutum est.

Ceterum mentem absolutam non esse

_ipsam

_menrem

humanam, sed

tantummodo basin

_quasi

_et

_radicem

_ejus,

tam facile

_{intelligitur,}

_{ut ne}

_admonendum

_quidem

_videa¬

tur. _{Mens hominis relativa est, ut}

per se patet,

nihil

autem _relativum est absolutum.

_Neque

_homo

_Deum

um-quam

percipit

per

immediatam

infuitionem,

sed

tantum¬

modo _{per actum}

_{cogitationis,}

_quo

_in

_sua

_ipsius

_mente

ab omnibus relativis et finitis determinationibus animum abstrahlt.

Qui

tarnen actus nullus esset, atque

ad nihil

positivi

duceret,

nisi mens hominis modificatio seu

idea

esset Mentis

_divinae,

_h.

e.

_ipsa

_hasc

_{mens cum}

_certis

qui-busdam

_{determinationibus,}

ut his

removendis aditus

ad