BÖRJESSON JOHANNES

-7

DE EFFECTU CATHOL1CISMI

IN MUTANDUM GENIUM GENTIS SVECAN/F.

DISSERTATIO

cujus partem prtmam

VENIA. AMPL. FAC. PHIL. UPSAL.

p. p.

MAG. JOHANNES BÖRJESSON

$ et

PETRUS D. LOMBERG

stip. reg.

gothoburgenses

*'

t

\

IN ÅUDIT. GUSTAV. ^DIE VIII MAJI MDCCCXV5

h. a. m. s.

U P S A L I JE

Exdödebant Zeipel et Palmblad

reg. acad. typographi»

in sacra m regiam majestatem

magna: fidei viro

reverekdissimo domino

I.

S. s. THEOL. DOCTORI

DIOECESEOS GOTHOBURGENSIS EPlSCOI'O

MAX. VEN. CO N SIS T. PRASIDI GYMN. SCHOLARUMQUS EPHORO

REG ' ORDINIS DE STELLA POLAR! CO M M E nd A TORI

ORD. REG. CA R O LI XlH EQUITI

ACADEMLE SVECAN.E OCTODECIMViRO

MiECENATI SUMMO

'

CUI orrsnia debet

a c r u m

voluit

Cultor devotisfirous

PETRUS D. LOMßERG.

IN sacram reglam maj estatem

spectatje fidei vibo

nobilissimo et celeberrimo

mag. CAROL. FR. af VINGÅRD

professori

ET AD REG. GYBINAS. GOTHOBURG, ELOQUENTIiE ET POéSEOS LECTORl

Fautori optimo

f a g r a m

voluit, debuifc

Itiftitnfionis & Beneficioram _mernor-,

PETRUS D. LOMBERG.

ra ^{iftoria, fi Dei per remporum vices} manifefhrionem

vmciicatura fir, in religione mtimam funm enunrier, ne- cesfe ett, vitam. Cum praeterea cultura, virae ratio Sc ci¬

vilis (latus gentis cujusdam in religione ejusdem fpirant,

Sc non nifi ^e religione principium vitae deduci poreft, religionis flariones hiftorias quoque indicare debenr cpochas.

At temporis cujuscumque ingenitim ^e philofophia qvadam,

quamvis latenti Sc faeculum racite animante, gigni; eum- que, qui faeculum aeftimare velit, ejusdem philofophandi

conamina Sc pra£lica inde corrollana nos docere, anrea

oportuisfe; adeoque e religione, veluti principio, non

explicari hiftoriam, forfan quis dixerit. Haec fatentes

ab enuntiato nofiro recesfisfe videri nolumus. Scilicet

cum religio ^non fit nifi ad vulgarem captum accomoda-

ta, quamque fides ample&itur, philofophia; vel, cum in religione, ficuti forma, temporis cujuslibet philofophia,

baud aliter ac in corpore fuo fpiritus, vigeat, praecipue

fi ad primordia gentium civitatumque attendamus, ubi philofophia fuimetipfius nondum confcia, per mythum

mira praefagia mentis eloqvitur; religionem Sc philofo- phiam pari pasfu progredientes easdem cardinales habere

ftationes» quin confirendum fit ^non dubitamus; adeoque religionem per faftos fidam ducem fore, quae feriem re-

rum humanarum evolvere _arque aeftimare nos docebit.

Hac

) 2 (

Hk -forUn via, fi quidem umquam fperare licear,

illam aiiundé tories fruftra pericam humaai generis pro-

gresfurra vel regresfum metiendi rattonem invenireuius.

Éfeoirn (i eos, qui pio quodarn (ludio continuum in his

terris boni incremeutum vindicare volunt. eosque, qui

v i t x per ue ti prirfens quödque mörofe increpai tts prdca

tempora iaudant, ^{vix ac ne} vix quidem compcfueris, Ted

ex pi incipiiy boni Sc mali cuüo non tempore alrerutrum vicisfe, immo fiinul progresfum utrumque rnundum ^occu- pasfe Sc occupaturum c sie., confiteri necesfe fuerit, ^men-

furam quandam generis humani moralem revera non dä¬

ri ingenue demutn ed fatendum. Dein (i ex ea, qua? ar- tium fcientiarumque fata docet, hiiloria asftinmio fiat, dubia, nianca Sc non mil relativa erit. Quse cum ita fint,

nulia fupereft, fecuadum quam difcernere fas efl, ratio,

quam quae diverfa imperia Sc diverfas civirates utpote Da¬

rio n e s generis humani yerfus univerfale fub inrelle£his

rnoderavnine regn um pr.ogredientfs, ^atque hiftoriam ^evo-

lutio'nern hujus idese rcfpicit. Cumqu prasrerea religio pohtivurn civitatum fit elementum, religiofarum revolu-

tionura expofirionem, (latus quoque civilis evolurionem

indicaturaiTi esfe; atque religioforum fydematum verfus

fuam ideam appropinquationem, civitatum verfus fuam progresfionis documentum esfe futuram, jure nofho con- tendere nobis vide mur.

Ar ne erronea? nollri enunriati interpretationi locus

fit heic eft monendum ^: nos affirmantes, religionum va- rias formas esfe hiftorise ftationes, e quibus tempora Sc

res humanas difpici posfunt, haec in gerrere de tempore, in quo, de genere humano, circa quod hiftoria verfatur,

intelleDa voluisfe. Verum enim vero qui varietates, eas-

detnque haud raro magnas, quae inter faecula vel gentes

inter-

<7

) 3 (

intercedunt, prorfus intelfigere cupit, alias quöque cauS-

fas confultet. Imperium, eeelum, (oium, temporum im-

pödimenta vel adjumenca innumertrque fere res ingenium populorum in infrnitum variant. Attamen per has omnes qualescumque externas varietares (pirat, ^quem religio genti in penetralia animorum impresiir, interiör charå&er.

Qvid? quod has varietares eo magis inter fe discrepare

annales teftantur, quo laxior inter religionem Sc legisla-

tionem nexus fuit, aut religio, forma fua obtblefcens,

fuam in novos fuperfapientes animos au£loritatem perdere ceepit. Quae ratio fuit Graecte Romanseque civitatis, in qua-

rum varietate deducenda ad has fecundarias anendendum eft causfas; quippe in omni, qualis in his civitatibus re¬

vera fuerir, polytheismo, per intervalla folumroodo ac nulla interiori necesütate cum legislatione cohaeret religio.

Verum in his quoque per omnes vices ethnicum (ubitra-

tum ubicuroque pércipere licet.

Quae atringere a re non alienum. duximus, ur ratio

& exeufttio ^coram Benevolo Letlore fit conaminis no-

ftri, ^e Catholicismo, veluti principio, evolvendi magnam illam ingenii, flatus domedici ac civilis immutarionem,

quae patriam a decirno poft Chr. nat. foctilo invafitpeam

intiituii rationem fecururi, ut ftaturn ^, e quo Sc ad ^quern,

ex diverfis, Odiniana nempe Sc Catholica, religiornbus,

qvanrum disfertationis limites <Sc juveniles vires permit-

tant, deducamus. Adumbrabimus iraque conceptus illius religionis, qvte, fi non ab Odino ifto in hiftoria celebra-

to primum promulgata fuerir, fed, ut omnis mythus paullatim Sc carptim e mentis circa naturte myfteria phi«

lofophantis pio lufu Sc vagis quibusdatn canae atquae ab-

fconditee antiquitatis träditionibus orta, Sc, faltim (ecun-

dtjtn partem, abonginibus Scandmaviae non incognira;

) 4 (

ab eo tarnen reformata _{atque cum} republica ar£tius con-

jundta fuit. Ab ea & in ea nempe prisca illa elementa conflata funt, quorum disfolutionem defcribere infra _pe- riclirabimur.

Tantam nobis videtur _Odinus cum Oriemaliurn reli-

gionum legislationumque ftatori.bus prse fe ferre firr;ilifu- dinem, ut, qui n.ullum in hiftoria, pariter ac in reliqua

rerum natura, fairum" agnofcimus, hane nos inieiiigere

non posfe crediderimus, nifi (lomma ejusdem ab Ada, vagina gentium, licet per longam generationum (erlern,

repetenres. Propiores enim, hodie quoque, infantil ge- neris humani, omnia _per deum 3c in deo videntes (üb fpeciali numinis tutela fe poßtos Iseti credunt Orientales,

unde rem publicam divinitati immediate fubjecerunr»

Quumque in Occidente (ingulae culturae partes, liberae &

diverfam viam faepe ingresfae ad fuam ideam propius

continuo accedunt, demum vetus fuum , fi deus dederir, repetiturse conforriurn; in Oriente e contrario, ubi lteta

circum incunabula femper viret infanria, omnes culturte

fiores in religione, veluti in involucro fuo, quiefcunt,

ubi praeter religionem nil dari dixeris. Qtiibus factum eft, ut Aßae legblatores civüia inßituta fandtione divina

praemunientes, iidem propheree «Sc legislatores ex ipfo re-

ligionis principio lineamenta civitatis eonftruxerinr. Qua

re legislationem ita firmarunr, ut fere ^aeternam fore cre- deres. Cujus firmitatis ide3m Odinus a) ita perfecutus

esfe nobis videtur, ut primum vi omnipotenti religionis

pa-

a) Odinus? forfan qvis dixerit. Utrnm is ^an alias quidam ante hiftoriae originem , genti, quae dein Scandinaviam condidit, mores de-

derit>nil moramur. De Odiniana colonia loquimur*

rf

C 5 C

populum populique torum & in fe tererem cffingöns chara-

£lerern, huic fimplicern Sc ^per fe vagam Sc irnperfechm

civiratem fuperftruxerir. Laetus enim in fecund is Sc ad-

verfis rebus anirrms, acris contra omnem extcrnäm vim

lu&a ^Si fortirudo vinci nefcia ordinem falucis Odininnse

reiigionis conftituere. b) In his veteres inftin&u quodam

miro absque longa fapientium do£trina pFaeccprisque phi- lofopborurn veriiatem, quae fapientes ^nuper praeterlapfo-

rum foeculorum, ur fslutari arnant, legislatores fugit, «sfe-

cuti videntur. Hv enim negarivam civitatis conditionem primum confbuunr, Sc ^{ammam per} ebftra&ionem inde

fsctaro fuscitare; earnque in molem fpiritus vitalis exper-

tem in ii a re volunr. Hine fiuxus il le ^rerum humanarum in recentiori Europa, dum Hindtii Gangem folemque,

numina fua vetera, eodern femper fereno öc placido vul-

ru refpicientes per ornnes priscorum Si hodiernorutn in-

vaßones viciorum requiem, mores Sc integritatem religio-

fe fervantj dum Hebraci ^ex fules, profugi, ubicumque ho- fpiies nunc male vexari nunc male fraudulenti, Sinaiti-

cam legislationem, prophetas Sc fpes fuas fecum ferenres,

extorres tarnen tenninos Eke reipublicae inexfuperabiles

fer-

b) Orientaies enim eamdem ideam alia arte perfecuti funt- Statu¬

ta fcrlicet elvilia eorum e divino oracuio emanal aut. Quälern novimus- rationem jfgishtioriis Mofaiice, quoe ron folummodo reiptabiicse Iine3-

menta verum bngula quoque inftituta fecnndum divinum craculum pro- mulgavit. Quälern Zend Aveftse, quse magnorum luminnm elemerto- rurnque cultum edoeens, legem paenalem quoque continet. Qualem Vedae, _{quae canos} Indiae myt hos- & civilia ju?fa habet. Quälern de-

mum Corani, qui fidei dogmata, omniumque fimul MuslrnuDorum ci¬

vil em codicem amplefritur. Leges finxere S'partanos & Romanos; re¬

ligio Gothos; fortltudo enim _ceterseqne virtutes religione, non lege poftulabantur. De Scythis, majoribus aut cognatis eorum Juli Inas:

dicit: gfufiitin gentis ingeniis culta, non legibus.

3 6 (

fervant. Quam indicavimus Afiae affinitarem probat ille,

in omni Odiniano mytho obvius, ex Afia oriundus, ibi-

que per omnem religionem, philofophiam & myrhum

vigens Dualismus j five majorum nofirorum Cosmogoniam,

live fsti miniflros, majores 6c minores deos relpicias;

ubique lucis Sc tenebrarum, ignis Sc frigoris, boni mali-

que lu&am invenies. Qvamque Oriens fem per novit Sc

Oecidentem docuit, fummi Numinis notio clarior Gorho-

rum obveiTata eft fidei. Demum ipfe Odinus & Afar,

Orientali more, cum diis fuis nomen 6c honorcs partiri

funt.

Quae omnia ^a re haud aliena credas B. L. cum ex

bis. indicatum voluerimus, unde feptentrionalis 6c meri-

dionalis Europae culturae difcriminis explicationem, 6c

quam nos praecipue refpicirnus, Nordmanniani ingenii

rationem perere debeamus. Hoe modo fublimes

Nordmannorum animos unice arflimare posfe nobis

videmur, fi fidem, alram imaginationem, smorem, quo

in myfticum 6c fpirituale ferebantur ceu radios Afiarici

folis a glacie feptentrionis refra&os 6c compresfos refpi-

cere liceat, quornm in poefi, in fortitudine 6c vagabun-

da vita flammas videmus.

Cndicato fönte, e quo Gothorum viralitas fcsturivir,

icl, ad quod tendimus, brevirer abfolvemus, colorem bujus

per omnes varietates difperfae vitalitatis adumbrando.

Primum quod ad illam, c ua Nordmannus tenebatur ^erga

deos, pietatem, id necesfum vifum iri jam conjici potefl,

fi, quoe omnem agilitatem 6c agendi vigorem rerardat quieta conteroplatio Örientalis, fiv-e fapientiå ipfius Stato»

ris, flve potius necesiitate urgente, in feptentrione eva- nefeerer, ut iudtam contra folum ac univerJfam rerum na«

turam

£

3 ₇ C

turam alacrirer initurus vi£for evaderet; ipfa res fuade-

ret ut vis animi ^ac corporis ad (iimmum exfurgeret Sc

Gothus eum in finem coram diis, veiuri fui arbitris Sc dominis, coram fsto inelu&abile, fuperho, invido, in-fi-

diofo non fefe esfet proflraturus, fed hberi arbitrii ton.»

fcius ahquid (uae forns mod ^era minis fibi fuperesfe fpera-

turus. Ad femetipfuin fuamque fortirudinem provocare difceret, fa Iva _erga deos piecace rniita, falva reverenria

in fatum

quod totum & fublime docebatur ^a pulcherri-

mo mytho, qui chrifiianas Providentias conceptum fere prasfagivit. Hinc pius pa;r i ter atque immunuatis fuae

amans ad publica Sc folemnia negotia diis, libertatis patriae-

que cuflocnbus, facrificans, do-m i, exeptis quibusdarn la-

ribus fuss prasfiiris fa-crificiis, absque omni fe re externo deorurn cultu fuit, fibimet ipfe patronus Sc deus. Divi-

num nempe in alia manifeftatione, rerum naturam fcili-

cet> in fe urgentem experrus eft, & ad pugnam contra hane ineundam animum religiofo Sc fupc-tfliciofo terrore immunem fervare religionem opottuir* V i ris itaque ma-

gnanirnis gloriam, immorralitatem, prarfentem Sc futu¬

rum felicitatem, forticudinis virtutisque prasmia propofuir.

Nullus honos, nullum convivium , nullae amoris deliciae,

nullum imperium nifi viro, rebus mari Sc terra geftis in- figni; forrem folum Skaldi cecinere piaqué Saga nepo-

tum memorias commendavit; ftrenuos Sc arma viriliter gerenres Valhallas pocula, Freja, cantus Sc ludi manebanr.

Talis do£trina viros adhuc vegetos, corpore Sc anfrno flo-

rentes, fuperflua intus vicalitate Sc folari quodam igne se- ftuantes mgerrti Sc fuperbiente animofit3te necesfe imbue-

ret. Cum ipfius regionis virium, quas alibi mortales fpe-

£tant, vit« deheias, otium Sc abundantiam recufavit, htd-

la felicitas fuperfuit, präster eam, quae ex virtutis & de-

vi£torum impedimentorum confciemia libertatisque, omni-

) 8 C

bus injuriis fuperftiris, gaudio capi posfet. Eamque ob

rem neque terreftris vita, neque fenfuum illecebrae, fed

idealis honoris fru£tus finem bonorum conftituere; _neque

forrnis Sc coloribus ^leeris & mollibus dii deaeque riferunr

<3c lafcivierunt. Severa, fublimis Sc fpiritualis religio fuir.

Tantum mytbus in corpore Sc animo imaginationis lufu

iibi placebat, quanto opus Fuir ad fefe eloquendum, for-

mae pulchritudinis parum fludiofus, ne materia promine-

ret Sc quaedam terreftri vitae per fe concederetur reahtas.

Dii aufteri Sc feveri, iis folummodo benigni, qui labores pasfi gloriam Qt libertärem ferro vindicabant vi£lores aut vi£li. Quae cum conftent neminem fngiet, Gothicam fe-

rocitatem conflitisfe in continuo virilis animi tenore, per- petua alacritate Sc virmte quadam rerum dorninarrice, quam

avfyeixv Graeci appellavere. Quae cum in roboie Sc sgili-

rate corporis, temeritate quidquid audendi, conremtu pe- riculorum Sc mortis cernirur, atque artibus belli praeci-

pue exercetur, bellum hujus virtutis fcholam Sc palaeftram, medium, ^non per fe finem, poftulavit.

A t Gothus dolorem Sc mortis patientiam neque for- pori fenfuum, neque virae teedio Sc contemtui debuit.

Immo corpore virens dolorem fenfit, fed ejusdem eodem

momento oblitus eft, laeratus omnem externam posfe fpernere vim. Nec otiofus nec focors virarn fummum

bonum aeflimaret, necesfe fuir; fed illarn fervare noluit, quando facinoribus Sc gloriae locus non fupererar. Fer-

reum dixerunt Gothicum pe&us, Non prorfus abfurdum;

at interiori fpiritu, non metallico rigore, robuftum re£le

dixeris. Sed corruptos dolemus hos animofos Gothos, quos non tara foli fteriliras, pacis arrium incuria Sc inde

orta rerum necesfariarum penuria, quam gloriae cupido

& effrenata animofitas, amor interdum Sc faepius ulci.

fcendi