<7 /
DIS SERTAT TO
COMPARATIONEM IN TER FR.ESENTES MAGNM
jBIUTAKtNI/E ET UTSPÄNDE JMPERJI FORMAS -' SIS TENS.
cujus partum prim am
venia ampl, facult. philos. ups al.
'■■■■'i- V
p. f»
Mag. CAROLUS JOHANNES FANT
AD. REG. ACAD. BIEL. AMANUENSIS E. O.
stip. gustav.
: i" m
'et
. ■'' 1
....v:"'- u>1^" ;u-' ' -dölvi fes.
AXELIUS ODELBERG
holmienses..
in.aud. gustav. die iii majl mdcccxxih.
h. a. m. s.
U P S A L I JE
Excudebant Reg. Acad. Typographi.
konungens
troman kammar - rådet
hogJldle
herr CHRISTIAN GRAHN
och dess fru
BRITA SOPHIA GRAHN
född HALLSTRÖM
De Vördnadsvärdas t e Mo r f ö r ä 1 d r a r
med upprigtigaste Ii
&:£
Axel- o
i
välborna
fru FREDR. MONTGOMMERIE
född HOLST
Min Älskade Tante
hjerta tillegnadt
Obel berg*.
KONUNGENS
TROTJENARE B ANC O
-COMMISSARIEN
OCH
RIDDAREN AF KONGL. NORDSTJERNE - ORDEN
VÅLBORNE herr GUSTAF
SAMT DESS FRU
BRITA SOPHIA EHRENHOFF
född G R a H n
De Huldaste Föräldrar
helgadt
af
Sonlig tillgifvenhet och tacksamhet.
DISSERT ATIO
COMPARATIONEM INTER PRÄSENTES MA-
GNM BRITANNIjE ET HISPANL^ IM-
PERII FORMAS SISTENS.
\Jt humana omnia instituta, ita ebiam civitates earum»
que regendarum formas atque leges consenescunt, de- bilitantur, corruunt. Harum enim ipfa fundaménta in i- deis quaerenda funt, quae variae variis temporibus inter homines dominantur, et dum mutantur, sibi superstructi quoque totius aedificii ruinam trahunt. Immenfam hane
praevalentium idearum vim, in omni quidem historia expresfam reperimus , at manifeftiorem iftam nobis red- diderunt et velut ante oculos noftros pofuerunt praeter- lapfa proxime tria, et quod excurrit, decennia. Vidit
hascce astås, magnorum cafuum atque memorabilium prae-
cipue ferax, exttinctam diu in Europa revivifcere liber- tatis ideam, abfolutae, ubiqne ferme fuperbienti, Regaii potente ohmino inimicam; et ferviie priftini sevi Inge¬
nium vitatum ardentiori rerum publicarum ftudio, faevasque ci-
formas, foli Principum arbitrio subjectas, novis cedere contemta civium jura vindicaturis. Sensim enim
in imperiis Europae, Germanica praefertim originis, ir- repferat atque indies creverat certisfima perfvafio; ex
Principe fihnime, ut hactenus creditum erat, fed ex ci- vibus ipfis, tam quam ex fuo fönte, ciyiiem omnein po*
A.
2
tentiam emanare, et civifcates ita humanae libertatis, non
necesficatis, esfe inftituta. Commutationis iftius opinio-
num causfas inveftigaturi, haud quidem a vero nobis
aberrare videmur, fi eas in tribus prascipue rebus, in
incrementis fcilicet Tertii, nt vocatur, Ordin?s,in exem.
plö florentivSfimi Britannici imperii formas, et in recor*
datione posfesfas olim, amisfae deinde libertatis, quas- rendas esfe contendimus.
Per faecula jam Tertius Ordo, mirificis in omni hu-
manorum laboruin genere progresfibus, infignem inter
ceteros occupaverat locum j at ardenti fimul atque au- daci ftudio cunctas fcientias materias et cognitionis ex-
quirendi, quo-d maxirpe faeculo XVIIhvo invaluit, res in.
auditas antea quam fagacisfime detexit, et veritates,
quas omni fide atque veneratione tempora coluerant fu- periora , in dubium vocavitj utrasque ömnium difcrimini lubjecit. Sic immoderata Principum potentia ambiguajam
coepta éft videri et populorum majeftas ac jura hoininum civiumque in ore omnium ferri»
Libera interim imperii forma populique ex ingenio
nata publicam confecüta erat Magna Britannia faiutem,
quam alibi fruftra quaefiveris; ne mireris itaque, ft hu- jus civitatis difciplina, contemta ab ejcteris olim, jam
eorum diligenter examinata trutinå, mox toti ferme En- ropas fui injecerit admirationem. In mafcurando deinde apud ceteras gentes rerum mutandarum ftudio, magnam exferuit vim praebuitque exemplum, ferviliter minime imitandum, at doctrinam iftis traditurum. Nec coeca
quadam iis opus erat imitatione, quum in fua quaeque
antiquisftma hiftoria certisftma libertatis veftigia haberet
expresfa, Liberse enim a principio Germanica* otrmino
nationes fuerunt; Reges quidem habuerunt art non infi-
nitae ac fibern potestatis^ publica praeterea concilia , ubi
de majoribus rebus cives omnes confultarunt, quae , as- fecutis deiride civitatibus majorem humanitatis atque cul-
turae gradum, brevius hic, fllic diutius perdurarunt, do-
nec, crefcente Feudalismo fuperftructa Principum di*
tione, vel evanuerint prorfus, vel vim faltem atque di.
gnitatem magna ex parte amiferint. At etfi fopiri que- änt aliquamdiu populi, praeteritorum tarnen, fl honefta fint, memoria ocius expergifcitur feriusve, tempore fa.
vente rerumqne ftatu. Urgentibus enim malis, populis
ut fingulfs hominibus ad confolationem valet falutemque, posle meliora meminisfe , posfe fperare. Ideoque etiam gentes atdentiori jamdiu trahi vidimus ftudio ad origines fontesque (bos indagandos, in obfcuro antehac latentes
vel turpi tectos oblivione, totiusque aevi ingenium non tam in novas quasdam ! ibertat is formas inclinare, quam potius ad antiquiores reftituendas, ea tamen dive.fitate,
quam provectior cultura et auctior in his rebus expe-
rientia necesfe efficeret, »
Ita brevisfime quidem causfas inftaurati in Europa
libertatis ftudii indicavimuS, origines perennaturas, ut fperamus, falutis. Reftat, priusquam propofitam mate- riem adgrediamur, liberioris hujusce ingenii conamina
quoque infpicere, progresfus frnctusque huc usque éon- fpieuos. Galliarn igitur primum intueamur, vergente
jam faeculo XViII:vo pugnae theatrum inter duo Socie-
tatis principia coortae, mox plurima Europae regna in
orbem pervafurae. Aderant enim heic domi forisque rationes, quae antiqui rerum ftatus properarent muta- tionem civiliumque motuum initia. Regalis potentia , ad
fummum culmen evecta, jam mole laborant fua, fufpe:
4
cta civibus, magnis erroribus infignisj immodica tributa,
turbatse res pecuniarise; Tocia Americze arma, Anglorum jugum excutienti , et hinc aucta libertatis admiratio. Afc
quemadmodum mos eft gentium, nifi alieno fspiant pe- riculo
,ut quum res novare ftudeant, modum excedant,
ita etiam, quae in Gallia invaluit, Republicanismi idea to- tam mox in.perii formam, ex Feudalismo natam, demo-
lita eft, infima omnia fummis paria fecit, turbavit, mi- fcuit. Hac fuperba libertatis Victoria, relaxatis ita legnm
vinculis mornmque, ut nihil fanctum, firmum nihil re-
ftiterit, emerfa nuper ex fluctibus fervitutis civitas, per-
petuis tarnen agitata eft procellis. Inträ quinque et vf- ginti annos fexies varias experta eft imperandi formas i);
jatn populari potefhti magis fa ventes, jam tyrannidi in- dulgentiores; nec fieri potuit, ut ad medium quoddam,
nifi praecedentibus extremis, perveniret. Suis minime
ipfius commodis inferviens, at magnopere ceterarum
gentium adjuvans conamina, experimentorum illum con-
fecit Gallia orbem, non tam bonum aliquid firroumque
oftendendo. quam potius quid fugiendum esfet atque vi-
tandum. Ut igitnr in tyrannide, ita etiam in pnpularf imperio, nulla falus; in medio autem pofita, ut crede- batur, virtus, et tale quoddam fectari, confequi, mox cu.
ra omnium. Hinc igitur negative, ficnt ftricte ac pofl-
tive ex imperii forma Magnae Rritanniae, concepta eft imago, quam, prout ingenium cujusvis et natura t tili t,
cupidi navarnm rerum populi in civitatibus reformandis
3) Prima tertia data eft die 3 Sept. 1791, fecunda die 24 Junii 1793, d. 2} Sept. 1795# qoarta d. 13 Dec. 1799» qumta d- 6 April. 1814» fexta d. 4 Janii 1814» Ris adrramerari posfant Se-
»itasconfultft data diebus 2 et 4 Aug. 1802 et die igMajixgof,
nec non quartse coaftitutionis additamcotum dottua die a a A-
prilis 1815.
exprimere funt conati. Praecipua ejus atque fumma heic habes; civitas ipfa non nifi inter Principen* civesque pa¬
cta fundatur; civilis omnis poteftas , ex populo ipfo pro-
ficifcens, triplex asfur*>itur, Ltgislaiiva fcilicet, Exfecuti-
va 2) atque Judieiaria, quarum prima inter Principem po-
pulique delegatos diftributa, iecunda illi foli demandata, tertia, quantum fieri potuit et a Principis et a civium ar- bitrio libera, judicibus folum administranda tradita eft, juris tarnen asquabilitate civibus omnibus refervata; fan-
cta praeterea perfona Principis atque inviolabilis, penes confitiarios (Miniftrar) vero auctoritas confiliorum ac pe- riculum. Momenta baec communia fere funt novarum
omnium conftitutionum, quas praefens tulit faeculum ,
clarius tarnen hic, iliic obfcurius expresfa, prout hae in¬
tegris civium ftudiis laboribusque originem debent, vel
in gratiam atque nutum regnantium funt compofitae. Ät
i) Fuerunt tamen inter recentiores, qui furomae poteftatis in legis-
lativam atque exfeeutivam partiendas roethodum, a Lockio pri- ifum cornnnemoratam, falfam omnino judicarcnt atqne inanem.
Ita quidem Fr. Buchholtz in Journal für Deutschland, hiß o-
rifch - Politifchrn Inhalts, Berlin 1815, ifßer Band p. 108 baee habet vetba: "Gewalt fchliesst in fich, erftlich JVilltn, zweyv tens Kraft, aber beide Beftandtheile find der Gewalt gleich notb- wendig Eine Gefetzgebende Gewalt ift keine Ge¬
walt, fie ift vielmehr eine Wille ohne Kraft, und eine Will«
ohne Kraft wird Ohnmacht, nicht Macht genannt. Eine Volk*
ziehende Gewalt ift keine Gewalt > fondern eine Kraft ohne Wie¬
len, und eine Kraft ohne Willen wird Schwere genannt." At
ut nobis videtur voluntas et vis tam ad leges fanciendas, quam ad easdem eflfectui dandas aeque Amt necesfariae, quare etiam
fcse ut diverfae poteftates tnerito confiderari'posfunt, minime ve- re fibt invicem hoftiles, fed in amicisfimo potius confplrsnbp«!
cqncentu, ut etiam inter voluntatem hominia atque actiosem
perfecta intereedere debet harmonia.
6
etfi magna jam pars Europae novum hunc rerum amplexa
éft ordinem, nondurn tarnen compofita eft pugna, quae,
recens inter antiquumque civitatis conftituendae prinei- pium mutua quidem indignatione, conferta eft viguitque.
Habet etiamnum abfoluta Regum poteftas acerrimos fuos fectatores, qui omni quidem in id incumbunt "nifu, popu laris quomodo libertatis conamina progresfusque repel-
lant atque fuffocent. Tantum vero abeli, ut de hoc cer- tamine meliores omnes fructns derogatos velimus, ut utilisfimas potius veritates, maxiuuque momenti quasftio-
nes, his in publicum prolatas tetnporibns, ei tribuere
minime dubitemus, foveamusque fpem, ipfo hoc con- flictu attrita praecifaque utrimque duritia atque asperi-
tate, et ita denique pacatis animis, amicisfimae factionum confpirationi concordiaeque, optimas, perennaturas cer-
~te, (hperftruendas esfe civitatum formas. Quas, prius-
quam acta perfectas confpieari liceat, multum fane re¬
it n t operis * neque tarnen posfumus quin, novisfime in- ltirutis rerum civilium mutationibus, magna jam popuiis parata esfe commoda ingenue profiteamur. Svecia, Hi- ipania, Gailia, Norvegia, Belgium, Polonia, Bavarii, Wirtemberga, Hannovera, Portugallia 3) et minores a- lise civitates conftitutionibus jam iaetantur magis quidem
minusve ftabilitis, at quse eo tarnen fpectant, ut arctio-
ribus Regiam poteftatern limitibns circumfcribant, et a- misfam civibus reddant auctoritatem 4).
3) Illo nempe ordine harum civitatum fecutae funt conftitutiones, Sveciae die 6 Junii 1809, Hifpaniae d. 19 Martii 1812, Gallise d.
4 Junii 1814, Norvegiae d. 4 Nov. 18141 Belgii d. 24 Aug. 1815, Poloniae d. 27 Nov. 18r5 , Bavariae d. 26 Maji 1818 , Wirtem- bergae d. 25 Sept. 1819, Hannoverae d. 7 Dec. 1819, Portuga!-
liae d. 1 Octob. 1821.
4) Eandem fectantium metsm', duo tarnen harum conftitutionum
T
Has inter Hifpanici prsecipue imperii forma digna
vifa ett, quse noftrae qualicumque fubjiciatur disquifitio*
ni, non quafi perfectisfima esfet omnium; fed prseclara inulta, vitiofo non pauca continens, eo inprimis memora«
bilis videtur, quod ex certamine oriunda, pro incolumi«
täte dimicantis, nobilisfimae gentis, mox tyrannidi ce-
dens, reeipiens deinde vigorem, fatorum ifta vicisfitudi-
ne, maximatn confecuta ett famae celebritatem. Nos ve- ro inconfideratius forfan agere multis videamur, rem
explicandam adgresfi, iterum jam non nifi precariain
vitam degentem, cui nempe tam civium armai quam ex»
terorurn, omniaque pra va adverfariae factionis conamina perniciem minifcentur mortemquej at hinc magis ut cre-
dimus, ipfius materiei crefcit dignitas et magnitudo, et fi etiam fpes Hifpanise atque Jibertas fractse labantur,
harum tarnet») memoriam, vel rudi atque ineondita voce,
compofuisfe numquam pigebit. Ad Britannici ftatum imperii Hifpanise novam conftitutionem exacturi, iftam ea minime
mente inftituimus comparatfonem, ut hane velut expres- fam illius exhibeamus imaginem, fed tit commoda utri- usque atque incommoda fatius introfpiciamus, et hujus praecipue indolem explicatiorem pro virili reddamus cla-
genera facile diftinguuntur, prout vel fecundum quantitatera posfes*
fionum, vel etiam fecundum qualitatem earumdem , eliguntur civium delegati. Galüca conftitutio et alige praecipiunt, nallo babito Or»
dinum refpectn, ut nemo, nifi qui certum quemdam habeat cen-
fum, delegatus civium fieri posfit. Svecica e contrario et aliae, quae Ordines Regni refpiciur.t, delegatos populi inter membra eorumdem eligi jubent. At vero Ordines Regni nihil aliud nifi
diverios civium labores exprimunt, diverfi autem Iabores posfes-
fiones diverfi generis indicant, et ita quidem fecundum qualita¬
tem posfesfionum, Ordinum delegati eliguntur.
8
rioremque. Afc nos i rem auf! magnam, operofam, et
ad quam nemo forfan, nifi toto eivilium fcientiarum orbe penitus perfpecto cognitoque accederet, tenuium viriutn confcii, omni, hoc tirocinium, qua tirones decet modeftia, veniae Lectorum indigi ac fupplices, publicas
fubosittimus cenfurse.
Id fane in omni imperii forma praecipuum, ut apta
fit civitati; quod autem numquam fieri poteft, nifi ex
ipfius populi ingenio nata, moribus ejus, fentiendi cogi- tandique rationi omnino congruat. Quo aptior ideo ci¬
vitati, eo perfectior efi: habenda; et hoc fenfu i is omni¬
no asfentimur, qui Britannici imperii formam esfe cete- ris perfectiorem, esfe optimam contendunt. Haec enim
ipfi civitati coaeva, nam in antiquis Anglo. Saxonum le¬
gibus ac inftitutis origines ejus facile agnofcimus 5), for-
5) Hac in re Cel. De Lolme minime asfentimur, qui in libro fuo
Confiitution de i'Angleterre &c. Breslau et Leipzic 179T. Tom.
I« P3S* 7 i1320 habet verba: "C'est å 1'epoque de la cunquéte (de Guillaume de Normandie) qu'il faut chercher les veritables fon¬
demens de la confiitution d'Angleterre." Si enim non antea li- bertatis guftavisfent dulcedinem, numquam tanta vi, concordia
propofitique conftantia, tyrannidi Guilielmi ?jusque Succesforum
reftitisfent incolse Britanniae. Notisfimum quoque efl, temporibus Alfredi Magni (871—901) et Commune, ut vocatur, Concilium Regni (Wittenagemot), ex quo originem ducunt hodierna Regni
Comitia {The Parliament) et Juratorum Judicium (Trial by a jury)
fioruisfe. Secum deinde discors videtur De Lolme, quutn hoc ipfura Judicium, jam ante occupationem Guilielmi exftitisfe fatetur,
dicens p. 24, 3,Sous Henri II la liberté fit un pas de plus; et
1'ea vit reuaitre, quoique d'une maDjere imparfaite, 1'aneitnne e-
9
tunae deinde populi bonae adverfseque focia, validisfima femper libertatis vindex, aucta pacatis, turbatis auctior imperii rebus, extrinfecus omnia adfcititia refpuens, noo
«ifi patriis et nativis honoribus fulgens, ad eam digni-
tatem et potentiam Britannicam extulit gentem, qua
nunc florentem miramur. Illam ita imperii formam esfe
Britanniae aptisfimam, facile patety fore autem omni civitati, dubitamus; nee verifimile, univerfam quandam
exfiftere posfe conftitutionum imaginem, omnjbus popu- lis aptam. Prima quidein Iineamenta communia esfe posfunt excultaruin pariter civitatum; accedunt vero po-
pulorum mores atque ingenia, et fitus praeterea, coelym,
terra, quae cetera diverfa faciunt. Quum igitur eo jam
in civitate perventum eft, ut, priftina collapfa difeiplma,
novus Yerum ineipiat ordo, id praeeipue cavendum ne nimiurn aliunde adfeifeatur; fpectandae funt antiquitates populi, hiftoria, ingenium; quae iis congruunt, nec ufu
et experientia rejiciuntur, haec profecto fervanda. Quatenus
haec in novam Hifpaniae conftitutionem quadrent, in hac opella noftrum quoque erit infpicet e.
Magna fuere, quae praefente faecu'o Hifpaniam vexarunt
mala. Imperium debile , difcors regia domus, captivi Reges,
infefta (jallorum arma. Tam defperatis rebus, libertatis
in populo coepit refpirare amor; et poft feptem demum
.
