PET'Kl CATHEDRA

/t rO

D. D.

DISSERT ATIO,

USUM PSYCHOLOGIE

IN

CATHEDRA SACRA

SISTENS,

QUAM,

CONSENSU AMPL1SS1M1 0RDIN1S PHJL0S0PHIC1

IN REGIO AD UPS ALI AM A THENJEO, SUB AUSPICIIS

Docr. PET'Kl NICOLAI

CHRIS'TIERNIN,

LOG. ET METAPH. PROFESSORIS REG ET ORD.

PRO

LAUREA

PUBLICA?MODESTE SUBJICIT CENSURM

BERNHARD. ANDREA- LUNDQUIST,

GESTRIC1US,

In Audit. Gust. Maj. D. xxiv Maji. MDCCLXXXII,

HORIS A. M. SOLITIS.

Les reales dirigent et gerfeclionnent les talens, tnais ne les doiment pas.

\J PSALIiE,

apud johan. edman ^, direct. et reg. acad. typogr.

IN

SACRAM REGI AM MAJESTATEM

SUMM.E FIDEI VIRO ,

REGIS REGNIQUE S E N A T O RI ^,

ARCIS STOCKHOLMIENSIS SUPREMO P R iE T O R I ^,

ORDINIS ENSIFERI

COM M END A TORI, ^,

GRANDIORIS CRUCIS INSIGNI REFULGENTI , PERILLUSTRI ET GENEROSISSIMQ

BARONI,

DomCAROLO

MiFCENATI SUMMO

SACRUM,

§. I.

Frocemium.

Nullum ^{ne multarum omnino rerum munus bene ed, quod fine} adminiftrari ^cognitio- poffit;

led nec in ullo vicae genere neceflarium deprehen-

dimus, ut omnia, quae fciri unquam pollint, per- fpe&a quisquam habeat. Piurimum vero in quacun-

que vitae conditione hominis intereft, ut fuas pro¬

be nofcat facultates, fuique animi et corporis vires

non ignoret; (ic enim non modo in (ufcipiendis a-

ftionibus fibi aliisque profuturis, inque propulfan-

dis injuriis et in periculis atque adverfis cafibus

vel avertendis vel fufterendis, prudenti & oppor«

tuno examine explorare poterit,

— — —

— quid ferre recufetit:

Quid valeant humeri.

fed etiam in OfRciis aliorum tum aeftimandis, tum di-

rigendis, juftum cujusque meritis datuere pretium ^>

atque fälubria ipfe capere aliifque fubminiftrare valebit

confilia. Eoque magis mirandum ^atque etiam dolen-

dum, quod cognitionem fui tantopere necefTariam,

totque commodis ^et fructibus in omni vita eommenda-

bilem ,homines plerumque aut negligant, aut prava et

ftolida difcendi & traärandi ^ratione pervertant. In-

primis ^vero nobiliflimum mentis nodrae cognofcen-

A 2 ^- dae

^ Ufus Pfycbologitf

dx ftudium , aut ab ignaris et praeter Iucrum fk-

tim confpicuuin vel titillantes fenfuum delicias, ni¬

hil magnopere fetlancibus, fpernitur ^, aut a mole-

fte fedulis , nimh fubtilicate, et tricis inutilibus

adeo obruitur , ut quae fana fint atque (ruGuola vix

appareanr. Inrerea apud aequos et peritos difcipii-

narum a?ftimatores, teftatior cft P vchologiae praeftan-

tia, atque in vira communi muStiplex utilitas, quam

ut multis indigeat argumentis demonftrari, aut in-

vitis quafi obtrudi debear. Ut vero aliquod hujus

rei exftet fpecimen, de ufu, quem Pfychologia fa-

cris initiatis ordinibus pratftat, brevem Tibi candi-

de LeGor dilTerracionem fifto, cui bcnignam fpero

Te adlscurum tore cenfuram.

§. IL

Quid Pfychologia £?* unds dianda.

Subft-antia illa fimplex, quae in ccrpore hu-

mano refiden?, vim cognolcendi et ad ecendi ex*

ercet. anims gerit nomen, et difciplina, qu^ ani-

mse naturara, vires, cpcationes, pafficnes et rela¬

tionen explicat, Pfychologia audit. Sicur vero ope¬

ra Dei omnia, _{qnae magn^m} hane rerom univerd-

tatem conftituont, ^deo funt artificioic condruSa ^,

ut ne minimum quidem infechim ^, aut her ha m ubi-

que obviam, perfeöe quifqoam mortiiium ^ccgno-

fcat; ita men? noftra a Creatore SapiemiiPrno adeo

fubhmem naGi ed indolem , ut ptenam et adsqu:-

ttm ejus adquirere cognitionem nemo pedit. Ocu-

in Cathedra Sacra. S lus obvia quaevis confpiciens, femet ipfe non videt,

fed fui tantum in fpeculo intuetur imaginem : et anirnus, cui ceteras res plurinrue fefe condderandas

offerunt, non nid per fpeculum quad a&ionum &

paflionum fuarum ^, intimam fuae natura; vim et prsedantiam praefumit ac dbimet repraefentat. In Ffychologia igitur non minus quam in reliquis fei-

entiis, quae cognofcere datum ed, experiundo di-

feimus , atque ideo, quidquid de nobiliflima hac

fubdantia, nodra parte vere pereipimus, empiricum ed, feu attentis & repetitis obfervationibus fuam

debet originem. Nec minus tarnen hxc feienria

rationis ope adquiricur, dne qua obfervationes re&e

inditui, atque ad generales notiones formandas inter

fe rite comparari ac conne&i non podunt. Quan-

do igitur Pfychologia in empiricam & rationalem

dividitur _, neque iili rationis ufura ^{, neque} huic ex-

perientise denegatur fubddium : fed praeeipuum tan¬

tum & quad immediatum utriufque cognofcendi prineipium indicatur. Interim certiora funt illa co- gnitionis Pfychologicse capita, quae per experien-

tiam quotidianain intelligi atque examinari poffunt ^,

quam quas ab obfervatione aftionum & paflionum longius quad remota, ratiociniis operofe conquid-

tis niti exiftimantur. Animarn enirn fentire ^, ima- ginari ^, recordari, attendere ^, comparare ^, per cer-

tas obje&a claffes didinguere, dmilitudines ac dis-

dmilitudines ^notare , ratiocinari, itemque grato vel ingrato ^rernm & aQionum affici fenfu ^, bona ad-

petere, iisdemque frui, mala averfari & propulfn*

A3 rc,

? UJus Pfychologid

re, inque his cupiendi aut averfandi motibus jam

lentius, concitatius jam verfari, & quae Tunt reli-

qua, quifque fecum habitans, & ad prsecipua fil¬

tern rerum & mutationum momenta rice attendens,

facile animadvertit: efTentiam vero mentis intimam, ejusdemque cum corpore conjun&ionem, et vitam

poft diflolutas corporis compages perpetuo duratu-

ram, nemo tam facile invenire aliifque oftendere

valet, nifi fublimioribus principiis atque fubfidiis

fuerit adjutus.

§. IM.

Quid Cathedra Sacra requirat exfonitur.

Antequam vero Pfychologix ufum in Cathedra

facra feu ecclefiaftica explicare adgredimur, offen-

dere in anteeefiiirn juvahit, quid facrorum mini-

ftro in fua cathedra inprimis fit agendum ^, ut tan-

to facilius patefcat, quoufque in his, animse ^co- gnitio adcuratior utilis cfie queat. Ut vero mini-

fter ecclefiae auditorum fuorum emendationem ac

felicifatem, ope religionis quaerendam, in fingulis

fan&i muneris funftionibus intendere, et, Quan¬

tum Divina adjutus gratia valueric, procurare de¬

bet; _atque ha?c in ^vera fide ^ac fincera caritare, ieu

re&a Dei, _rerumqtie ad viam falutis pertinentium eognitione, ^et genuina pietatis cererarumque virtn-

tum exercitatione pociffimum confifiit: ita in fer-

monibus ad populum ^, five e cathedra ordinaria ^,

five alio quovis loco habendis, id prasfertim datum

fibi

in Cathedra Sacra. ⁷ fibi effe fenfit negotii, ut falutarem do&rinam di-

lucide exponat, atque inde ad optima quxque fa¬

cienda , et malas quafcunqtie a&iones omittendas,

animos audientium aptiflimis commoveat incitamentis.

§- iv.

FJychologia ad catbedram ^Jacrarn praparat.

Ad hanc autem fpartam, arduam fane, Ted

honorificam, rite adminiftrandam, non una ratione

pneparatur facrorum futurus antiftes. Nam ut ta*

ceam fingula, tum philofophiae, tum theologias ca¬

pita ^, quibus eccleiiae doÄor ^carere omnino non potefl: ^, plurimum a prseceptis Ffychologicis accipe-

re lucis: (ingularern utique in rnunere facro tum prudenter eligendo, ^tum telieiter adminiftrando fen-

tit commodicatem , fi animse fuae vires, progreflus

atque etiam infirmitates probe examinare didicerit.

Sic enim officium hoc docendi, _atque in coetibus religiofis perorandi admodum difficile ^, non facile

et temere fucipiet, multoque minus anxie quseret, nifi illis anima; dotibus fefe praeditum fenferit, ^qiise

ad ha?c negotia rite peragenda maxime func ne- cefTaris. Si enim debi'i laborat judicio, ut res

proponendas nec diffin&e percipere, nec dilucide

aliis tradere queat; fi memoria vacillat, ut quse for¬

te prstmeditatus fuerit non retineat; fi cor aut lan- guidurn fuerit et foruoribus incitamentis vix mo- vendum, aut afperum nimis & perturbationibus

crebrioribus maxime obnoxiurn, ^ut yel minus ipfe

re~

8 Ufas PJycbologite

rebus tra&andis moveatur, vel in motus con'citatifii*

mos,etiam ubi vel dedecet vel non opus ed, facile

proruat ; aliud certe munus tutius eligic, quam ec- clefiaüicum, quod, ^prseter folidam & didin&am tra-

dendorum intelligentem et eximiam proponendi dex*

teritatem , praecipuam quoque manluetudinem & dili-

gentiam latigari nefciam, ^utpote alacri bene me-

rendi dudio nixam , requirir. Hoc ^vero Icrutinium

mentis proprio, dum funfrionis, atque inprimis o-

ratorise facra» candidato commendamus ^, non eo

ufque dele&um ejusmodi naturae habilioris exten-

dendum volumus , ut non nid heröica plane et ex- cellentiffima ingenia miniderio facro judicentur apta;

cetera vero mediocri propiora lorti, vel e circulo

adminiftrationis facrse excludi penitus debeant, vel

Ii admida forte fuerint, contemni polfint impu-

ne & ludibrio exponi. Nam iiiis non raro ad ^res

magnas gerendas Divina utitur Providentia, qui

nollro judicio prorfus videntur rejiciendi; nec o-

mnia in eccleliis minideria eandem vim animae &

alacritatem requirunt. Quin etiam vera mentis ex- cellencia generodor ed ^ec a fadu magis a!iena,quam

i3t inclementius de aliis judicet, ^eortimque dotes &

labores alto fpernst, aut perdringat fupercilio. Pec-

cat qui cceca lucri vel honoris cupidine duclus ^,

invita, quod 3junc, Minerva, facris lernet dicat mu- neribus; led nec ideo tarnen, minider bene sni-

matus, minoribus licet natura donis inftruäius, con¬

temni debet.

§. V.

in Cathedra Sacra.

§. V.

Minißro in cathedra Jacra docent i, Pfychologia

prodeft.

Nemo alios re&e docere poteft ^, atque adeo

veram , qua ipfe gaudec, eruditionem et fapientiam

eorundem inftillare animis, nid difcentium opiniones,

vires percipiendi atque inclinationes prxcipuas ad-

euratius habuerit perfpe&as. Hinc fundamenta ve-

rae religionis Sc falutifera in cathedra facra traditu-

rus ecclefias doftor, iilud inprimis agere debet, ut dotes auditorum refpiciat, eorumque captui fuam

adcommodet _operam. Cum vero do&rinae faluta-

ris interpres, ad populum, ^magna fiepe frequentia

congregatum verba faciens ^, ad fingulorum ^captum,

miris modis et gradibus difFerentem actendere , fu-

amque docendi methodum attemperare non pofiit,

utpote quod in privatis tantum inftitutionibus et colloquiis ufu venire poteft: communem tantum humanae mentis indolem in publico fermone fequi-

tur, neque huic quod adverfum fit unquam fufci-

piendum exiftimat. Sic, multa edo&us experien-

tia , novit vehementiores animi commotiones, quas adfc&us vocant, attentionem turbare, atque adeo

mentem ad optima quasvis confideranda et difcen*

da reddere ineptam; ideoque do&rinas beatificas explicaturus, a clamoribus & geftibus, attentos au-

dientium animos turbaturis ^, abftinendum facile vi.

det, neque vehementioribus utendum dicendi for-

mulis, nifi ubi illud potiflimum agicur ^, ut neces-

B fa-

lo Ufas Pfycbologia

er*

-K

rio quodam & falutari motu incitentur animi. Pfy-

chologia quoque docet, mentem humanam ita per

naturam efie comparatam, ut veritatibus, fenfui

communi, (r;e rerum perceptarum praefentty, five

per ceftes idoneos obviis, fhtim adjfenciatj/r, nec

ullam earundem demonftrationem re^ui^t: iis ve-

ro narrationibus, aut prreceptis adfenfum plane de-

neget, qui manifeftam, ^aut certe nullo negotio de«

tegendam continenc abfurditatem. Hinc oratori fa-

cro utilifTima hsec fubnafcitur cautela, ut nec obvia qusevis & fponte adprobata, vanis & taediofis firma-

re ratiociniis adnitatur; neque fidem fibimet adhi-

bendam poftulet, ubi vel contradicloria prorfus &

fibi repugnantia docuerit, vel adfertis dubiis & per- plexiSj non multo clariorem adhibuerit probarionem.

§ VI.

In adfeflihus tum excitandis, tum fedandis, P/ycbo- logica plurhnum adjuvant objervationes.

Cum vero non docendi tantum, fed ad fludi-

um etiam virtutis potiflimum incicandi, & a vitiis

atque fceleribus abfterrendi fint auditores: etiam in

hac facri officii _{parte non oarum} Pfychologia ^con-

iert adjumenti. Si enim indolem fenlus moralis et adfe&uum fatis perfpe£tam habet ^orator, facile o- mnino rationes inveniec, quibus, ad a&iones bonas fulcipiendas ^ac repetendas, voluntas validiflime fle-

£li po flit, & quae auiibus nefandis et noxiis remo-

ram objiciant efficaciflimam. Sic virtutis praeftan»

tia ni

in iCathedra Sacra. u tiam laudaturus, ilios inprimis ejusdem effe&us ⁱⁿ

fcenam quafi producit, qui praefenci audicorum condi-

tioni & tperatis commoditatibus coniequendis ma-

xime inferviunr. Vitiorum etiam iordes et peftifera qua.vis confe£kria depingere, et addu&is exem- piis, it-i mte ocuios ponere novit, ut ardentiffimum

tants malorum. lern» fuboriatur odium. Amorem

erga Deum accenlurus, flagrantiftimam ejus bonita-

tem & omniporentiam juftiffimam, evidentilTimis pa~

ternse ejus curae & Providentias documenris extol-

lit, et felicitate.fi) eorum, qui huic ^tota mente con- fidunt, Isciffimis prsdicac vocibus Sed nec difpli-

centiam Dei in filios iacb.dientes, atque in propri-

am et aiiorum calamitatem graffances, graviffimam, propobtis poenarum exemplis, denuntiare negligit,

ut viam adeo perniciofam mature deferant mali,

femperquc omnes exhorrefcant. Mutuam inter ho-

mines & cives concordiam & caritatem cornmenda-

turus, firmiffimum illud confanguiniratis vinculum, quod religio commonftrat, lais delineare coloribus

non intermittic , et imaginem fimul patris, omnes omniurn caritaces fuo quafi finu complexs, ita o- ftendic, ut iimul commoaa mutuae beneficenrias am-

plifiima, et damna difcordiae & injuftitiae horrenda,

non fegniter commemoret. Cum vero in moribus

hominum formandis plus omnino valeant exempla ^, prudenter fubminifiraca, quam leges eriam faluber-

rimae, talibus deftituts fubfidiis: non modo id agit

bonus ecclefis doftor , ut ipfum , quando falutaria

Ivadet et noxia diflvadct, vero adfe&u commotum

Ten«

/2 Ufus Vfycbologi* in Cathedra Sacra.'

(entianc auditores, atquc fic Palubri admodum aemu-

latione, eundem ip(i tanto efficacius experiantur ar- dorem: fed vel maxime omni nifu in id incumbit,

ut non modo in cathedra facra , populum (ua voce ad pietatcm ^> temperantiarn & benignitatem, fedulo

colendam exhortecur,fed Divina (ubnixus gracia, per

tocam etiam vitam gregi, fuis curis & vigiliis com-

miflo, exempla ipfe innocentiae ac beneficentiae pra>

beat: fic enirrr fibi non minus, quatn audientibus

et intuentibus, vitam in omni fortunaj vicifli- tudine parit jucundiflimam.

St D. G.

Dolendum efi aduerfus ^ver it atem leves interdum bomi- nilus conjetturas aut fufpiciones fufficere: ^cum ad veritatem

Ulis perfvadendam, qu<x ad pietatem duett, ^ne apertiffima

quidtm rationes tis fatisjaciant.