PETRO NICOLAO

η ™

D. D.

DISSERTATIO PSΥCHOLOGICΑ

DE

NATURALI

FELICITATIS

Α

Ε ΤIΤ U.

Quam

Venia Ampliff. Facult. Philo/.

In Reg. Acaä. Upfal.

PRAiSIDE

Doct.

PETRO NICOLAO

CHRISrtERNIN,

Log. et Metaph. Prof. Reg. ^et Ord·

Pul·Ucee difquifitioni modefte offert

ERICUS FORSSEN

Helfingus.

In Audit. Guftav. Maj. Die XVII Dec.

Anni MDCCLXXVII.

Horis a. m. folitis.

Veritatis deprehcnfa arbiter, fola yvteß ejpt intivin cognitio catijja,

dalham.

UPSALIiE, typis Edmannianis.

?!

Vi'.ris admoAum Reverea·

DOM. MAGIST.

OLAVO FORSSÉN,

Ante hac Legion. Rei Torment, PAST. & Coniift. Aul.

Reg ASSESS., jam in Frotuna & Rådmanso PASTORI

Meritiilimo adjacentisque Contra&us PRtTPOSITO Adcuratiilimo, PatruoOptimo fempervenerando:

DOM. MAGIST.

OLAVO HÖGMAN.

Sacri Coetus in Arbro & Undersvik PASTORI Meritiilimo vicinique Diftri&us PPiEPOSITO

Graviifimo, Fautori Benigniflimo:

Ρlurimum Reverendis at-

DOMINO

LAUR. SÖDERWALL,

COMMINISTRO in Jerfso Digniilimo,

Patruo Dile&iifimo :

DOMINO

PETRO ALTEN,

COMMINISTRO in Harg Fidiilimo:

Avunculis

rmuem_cunquehatic,_tejferam,De naturali Felicitatis Appetitu,_{cumfincera vitec diutumß ac feliciffi-}differta-

AUCTOR &

dis atque Praclarißimis,

DOMINO

LAURENT. HEDMAN,

PRJEPOSITO Caflrenil & Eccleiias Alftaeniis PASTOR! Meritiiiimo

Patrono Propenfiiiimo:

DOMINO

BENEDIGTO _RUTH,

Ecclefiae Jerfsoenfis PASTORI Fideliilimo,

Avunculo Exoptatiffimoj

que ClariJJimis Dominis,

DOMINO

PETRO ACHSELL,

COMMINISTRO in Alfta

Vigilantiffimo:

DOMINO

PETRO DELIN,

Scholas Rasboeniis Moderatori Dexterimo, Carijfimis;

tiunculam ceu grafi anitni & veneratimis perpetiw fualern-

mce adprecatione, Jaevam ejje voluit RESPONDENS.

Au£tori Praeftantiilimo,

ό:πο ERico erici forssen,

Ex Fratre jam defuntto, cariffimo Nepoti.

Nitimur

femper

cupimusque negata,

Sed Tu, prceceptis, visftatuijfe Tuis.

Quo tendis, mihi die, queefo, felicia fingens

Ex bis, _quee probibet, punit ipfe Dens.

Silicet isfelix, / fatta poliqiie folique

Ίurpia qui coram perpetrat nsqueforo.)

Non adeo nobis ftulta aut temeraria mens eß,

Ut credat _quemquam poffe beare fcelus.

An retto 7uafiet talo, an fententia Vatis,

Hoc opus bic labor eft expediifje igitur.

Sed Vos inter erit forJan confenjus atnicus;

ld quod confido Te explicuijje fatis.

hiterea ex animo _magnos Tibi gratulor aufus;

Et voveo felix fis, maneasque diu.

Hoc qnoque femper eris, modo fis virtutis amator,

Etfimulin verα β pietate månes.

Ergo in ea femper nottuque dieque maneto !

Sic Tibiprofpiciet profpera cuntta Deijs.

OLAVUS FORSSEN,

Pailor Fiotunenf. & Rådmansoenf.

Centra&uique Prspoiir»

§. *·

An de naturali appetitu difputandum.

ihil quidem minus videri pofTet difputatio-

ni obnoxium, quam naturalis, quo in feli-

citatem omnes ferimur, impetus, cum ne-

IBO fit, _quin propria experientia edo£tus, hanc

mentis fa^ulcatem ^atque inciinationem, absque ullo ratiocinio, cognofcat. Neque negamus, inutilem prorfus & ftolidum eile laborem, fi quis, non di-

cam operofe & conquifitis undique rationibus,fed vel

unico argumentodemonitrare adnifus fuerit, mentem illa adpctere, quas gratum ipfi fenfum & ftabiliorem

adferanc dele&ationem. Haec enim vcritas per ipfam

fenfionem non optime tantum, fed unice, patefcic,

nec ulla ratione alianovimus, fentre nos nifum _quem-

piam boni potiundi ac fruendiquam quae videndi,

audiendi & guftandi fenfum nobis certum reddimus, ipfo nimirum fenfu, Senium enim prsefentem ne¬

mo in controverfiam vocar; & qui hunc fibi dubium profitetur, ^aut infanus eil, & qua* dicat nefciens, aut

ignorantiam fimulat; alter heleboro, alter^contemcu

Λ re

6 De naturale

refutandus- Sed complura tarnen in appeticu fe-

licitatis naturali func momenca, quse ulteriorem re-

quirere videntur explicacionem, & quse obfervacio«

nibus ftabilita non exiguam in dotlrina niorum 8c

aliis quibnsdam difciplinis prxftare poflunt utilita«

tern. Nos igicur in hoc argumento, brev i diiTer-

tatione enucleando, tenues periclitaturi vires, Tu-

am, B. L» humanitatem nobis & ceniuram benigni*

orcm expetimus.

§· ^2.

Nstio appetitus naturalis.

Praeter facultacem bona & mala grato vel in«

grato fenfu pereipiendi, quae guilus vocari mentis

a nonnullis confvevic, alium quoque motum ani-

mi obfervamus* quo in bonum pereipiendum 8c

fruendum _acque adeo in fenfiones gratns quaeren- das, guflandas & repetendas propendemus; ma·

lum autem exhorrefeimus & removere cupimusj feu, quod idem eil, fenfiones ingratas vicamus, &>

fi adfuerint, tollere aut mitigare iludemus* Haec appetendi & averfandi facultas, feu inclinatio gene·

ralis, voluntas dicitur; a&us vero, quibus fefe ex«

ferit, appetitus & averfatio. Appetitus, de quo jam nobis eil agendum, a nonnullis cum ipfa ^ap·

petendi faeuitate confunditur, ubi vis vocabuli ad¬

eo late extenditur, ut potentiam & a&um fimul

denotet, qu» generatim loquendi confvetudo, mul·

tam difciplinis intulic obfeuritatem, multas difpu-

tantibus peperit contentiones inanes. Nos ipfam

boni appetentiam aäualem jam deferibimus, quae

na*

Felicitatis Appetitu. ⁷ naturalis dicitur, _{quatenus naturae} viribus praeflari

poteft, nec, praeter objc&um & occaiionem, vim

quandarn adquifitam ^aut externe accedentem requi-

rit, ut fe exferere poiTit. Hoc ipfo ^tamen facuitatem

noftram appetendi ad a&us iingulares aliunde diri- gi, atque admotis bonis, fenfu jam facile percipi-

cndis, & aliam tantifper voluptatem extenuantibus,

incitari non negamus, fed potius, fafta obje&i &

occafionis mentione, adilruimus.

§· 3*

Notio felicitatis appetendi.

Felicitatis ^non una eft & conftans apud fcri-

ptares & philofophos defcriptio. Alii gaudium vo-

cant durabiie, nuilisque unquam taediis imminutum

aut interruptum; fed talis in hac faltem vita, homi-

ni nulia contingit felicitas, eoque ieniu re&e dici-

tur, ante obiturn neminem efie felicem. Hane i-

gitur (i quis heic (ibi expetit profperitatem, nefcifc

omnino quid optet, fed ultra fphaeram humanas

fortis vota fua exporrigit. Felices communiori fen·

fu audiunt, qui praedominium aliquod volupratis

fentiunt, feu commodis fortius, quam incommodis,

afficiuntur; adeoquc egenos aut aegrotos, oneri fuo

fuccumbentes, miferis accenfemns: ditioribus vero &

fanis,quandobona fua norunt & re&e ufurpant,vitam

tribuimus beatam; quem quidem laetiorem rerum fta·

tum fapiens quisque merito iibi exoptat, & oblatum

a fortuna faventiore lubens recipit, Ted perpetuum

tamen, in tantaomnium rerum viciffitudine, fibi non

gromitcir» Nec vero iniolita prorfus eft latior quaedam

A s feli«

s De Natureis

felicitatis (ignificatio, qua ilii quoque Felkes vo·

cantur, qui aliquo faltem boni fenfu afficiuntur,

quaravis srumnarom niolem fimul gravios prem,en¬

tern fentiant. Sic hominern gravibri licet morbo

decumbentem & adfli&ioris fuas iortis intime fibi confcium, aliquo tarnen folatii genere ielicem prae- dicamus, ii amicum habeac fiduro le£lo adiidentem

&, qux neceffaria vifa fuerinr, impfgre providen·

tem ac fuppeditantem; vcl aiiis etiam prieditus iie commodis, quse dolores mitigent & fpem reilitu-

tionis injiciant. Haec vero Felicitas, quae maximis

etiam in miieriis fentiri poceft ac folet, ^quacunque

boni prsefentis vel fperati feniione coniiilit, eoque re&ius appetitui noftro objeFla cenfetur, quod hanc

immediate fe£temur & pluribus ac fortioribus e«

jusmodi fenfionibus jucundis ad majus fafbgium no- ilram evehi proiperitatem quocidie experiamur. Fe-

licitatem enim in _genere, feu nudo & abflraFlp jucundioris fenfationis conceptu, confideratarn, ^ne¬

mo proprie appetit: res bonas feu noflris ufibus ^ac-

commodatas quasrimus: his vel ^per fe dele&anti«

bus frui, vel ad voluptatem (labilem & honedam

ex aliis parandam ^, uti, confvevimus, & ablionibus,

quae ad hunc icopum conducunt, vita beatior non

tam paratur, quam conilicuitur.

§· 4'

An felicitatem in genere mens appetat.

Facultas quidem animo noftro per nacuram in«

eft felieiorem appetendi fortem, &, quae ad hanc requiruntur, parandi fubfidia; Ted haec, ut reliquas

fa-

Fecilitatls Appetitu ⁵

faculcates, indifferens adhuc eil Sc indetermioata ⁵

neque ad unum, prx ceteris, jucundas fenfionis mo- dum aut adminiculum propender, donec, admoto quaii per occnfionem objeöo, Sc fenfn quodam

grariori commendato, ad ^verum appetendi aOrum

fuerit excitata: haud aliter _atque oculus, ad rem quamcunque vifibilcm indifferens, prsefentia tan-

tum corpora, luce colluffrata ^, videt, acque intec plura, ad iüud, quod videnti vei primum feie of¬

fert, vel eidem qualitate aut relaticne quadam

prse ceteris commendafur, mixirne attendit. Non

igitur omnes & fngulas felicitstis fpecies, feu o-

mnes flatus (ingulares commodis quibusdam con-

fpicuas mens.fibi optat; neque omnia, quas re&o

ufu prodeffe poterunt, expetic; quia omnibus vel

iimul vel fucceifive experiundis ac früendis mini-

me fufficit; nec rei prcrfus ignotae, quales plerae-

que funt, uila datur cupido: fed quando felicitatis

re ipfa fumus cupidi, tales appetimus fenfiones gra- tas, & quidem cx adplicatione rerum quarundam iingulariom obtinendas , quales vel ipfi ^antea fu¬

mus experti, vel ab aliis perceptas cognovimus.

Res autem Sc cventtis non nifi obfcurc cognitos, adeoquc magna ex parte ignoratos fsepius appeti Sc

magno anquiri ftudio. experientia docet; ubi, ex oblata qualicunque cafuum prieteritorum cum prü¬

fend rerum flatu, fimilitudine, eadem nohis jam

commoda pollicemur, ^qnae antea vel nobis vel ^a-

liis contigiife memoria fuggerit.

A3 §. ^f.

ΙΟ De Naturali

$. ^r.

Appctitus felicitatis eft obligation/s moralis

prim um fundamentum.

Naturaii huic, _quo felicia qusevis, pro re na·

ta, adpetimus, ftudio, fuam omnis obligatio noflra

originem debet & rationem fubje&ivam. Si enim

fenlu boni & mali mens noflra non moveretur, Ced

ad felicitatem & miferiam prorius efTet indifferens:

fupervacanea foret omnis ad refte vivendum ^ex·

hortatio, ^nec ullam in voluntate fle&enda vim ha«

bitura elfent priemia aut fupplicia. Jam vero mens, propofitis aflionum confe&ariis naturalibus, quibus

vel confervari & amplificari} vel turbari ac tolli poteft felicitas, ad probitatem feffcandam & flagl-

tia fugienda valide compellitur: quemadmodum β·

tiam fpes praemii & metus poenae felicitatis cupidum

& adverfe fortis timidum vehementer obftringit ^a«

nimum. Quam vis enim felicitatem illam folidiorcm

& exquifitam in cun&is a&ionibus ante oculos non

habeamus, nec femper eam diitin&ius cogirare ίο·

leamus: ipia tarnen fenfatio grata, quae vel a&io·

nem bonam comicatur, vel ab effeäibus ejus ex«

fpe&ari debet fru&uofis ^, omnem de afhone ^qua-

dam fufcipienda deliberationem dirigit. Nemo qui·

dem cibum _capturus, perennaturum iemper & über*

rimum fibi proponit gaudium, hac ipfa aftione ^com·

parandum: fed gratum tarnen faporem (ende ^&

placidam famis, ii haec adfuerit, fedationem quas«

rit> quas commoda ad felicitatem latius fumtam o- mnino funt referenda. Non iingulas deliberato ^a·

FeJicitatis Appetitu. ^IS

nimo fufcipimus a&ioncs; fed interdum ka langve»

fcit animus, ut dormiendbus fimiles videamnrt in¬

terdum vehementiorifaus ita concutitnr modbus, ut ad regulas fapiendce & fcopum agendorum fingu-

larem attendere nequeamus; coque minus in bis

cafibus dilucidam feciiitatis cupidinem icquimur

ducem. Sed inftin&us tarnen naturae occulcus, &

irnpetus, quamtumvis perturbatus, gratum ubiqne fenfum, licet obicurius, habet pnefixum, haud a-

liter, _atque ad polum femper ar&icum magnes con- verdtur.

§. 6.

Cum igitur ftudium felicieris vitse hominuro

«nimis per naruram fit infixum; ^nemo fane volens

in errores prolabimr vel in perniciem ruit; fed vel

ex ignorantia minus bonum majori pratferimus,

vel impetu quodam adfe&uum & guftu deprava-

to incitad, ad momenta rerum & a&ionum, antea licet cognita, non attendimus, eamque ob cauffam

a&us fufcipimus nobis aliisque nocituros. Maxi-

mopere igitur acurata rerum & officiorum cognido

eft neceffaria, utpote quas medicina enimi non im«

merito falutatur» & muitos in vita communi _atque civili lapfus prsecavere docet. Magna eciam efl vir-

tutis praeftantia atque utilitas, ^cum animus, Dei ^at«

que hominum amans, bonisque adfvetus moribus*

cupiditates effrenatas & extra gyrum racionis non

raro evagantes, facile vincat, & ad auream illam

mediocritatem cunfta reducat* Sed cum major no®

ftrae iit conditiouis infirmitas, quam ut in omnibus

is De Naturalt Felicitatis Appetitu.

ipfi noftros ^regere greffas valeamus, & DeLim cun-

&a benigniiiime & juftiffime gubernantem, vera

nobis Sc i'alunfera religio coiendum proponat: nui-

lam fane confilium falubrius nobis fubminiftrari poteric, quam ut paterno ejus regimini lubentiilime

nos fubjiciamus, & ab ipfo veram expetamus fa- pientiam totiasque vitae dire&ionem. Hoc enim

duce ad icopurn tandem perveniemus, & majorem,

quam qus heic a nobis cogitari aut expeci

poffit, tandem coniequemur

felicitatem.

S D. G,

Do&iflimo Domino AUCTORI,

Amico & iludiorum Moderatori Fidiffimo,

Felicitatemri tamenintimoJucceffii adomneshanenifumetamexpetimuscontendimus; [ed tion(inguli.pa¬

Haud minimumforte profperitatis eft impedimentum, quoduec

ipfumnatura impulfum fatis rede intelligamus, ^nec genuinäm fAmper felicitatis notionemnobis formemus. Tibi, Amice Dile- Biffime, contigit in argumentalangeutiliffimo feliciffimas ani-

νιι exercere dotes; quam Tibi fortunamjaventiorem ^ex animo gvatulor; &*, quemadmodum meis commodis amplificandisfe-

dulam impendis curam: ita in votis mihi femper & delictis

Tun eßfutura felicitas,

Mathias Forssmansson.

i