Difputatio Ethica,

Difputatio Ethica,

Do

*"?c*

J U S TI T I A

D» T. O» M. Å.

Ex confenfu Ampliffimas facuitatis PhiIo£ in cefe*

berrima Acadcmia Ubfalienfi*

PR jESI DE

PracUwßimo* Vin*

M. M A RTINO ERIC I

GESTRINIO, inf. Mathem. Profeflbre

eeieberrimo, praeceptore Sc fautorequovis obfer-

vantsaecultu aetatem profequendo.

Jcademic<t difquißtiom[ubmittit

JOHANNES JOH. Antheliu^

Ad diem 2hNovimkArno MDCXLFl InAuditovhGtiß«,

bovis J_7.Matutinis.

*

UPS A L I M>

Ißipricßcbat Esciiitus MATlixjr*

Anno MDC.XLY.

^7otu*

£ Tv N © fe &

iJZJ ,' ^. •

J U S T 111 _A,

Thefis _I.

\

Nter alia plurima

quae humano_{generinatura-}

lia&propria funt,eftSocie-

tatis atq; conjundlionis _ap- petitus ; adeo quidem uC

cum caeteris animalibus in fui tutelam fatisviriurn _da-

ret natura, hominiautem relinqueret rationem 6c focietatem : namq; homines infirmitatis expcrti,ne

å validioribus deprimerentur, ^cum multis familjjs,

inunum locum fimui convenerunt, judices ^con-

ftituerunt, juftitiam focietatis excellentem confer- yatricem ipfis commendantes.

II.

Hane autem virtutem focietatibns hominum accommodatam, ^ut Ariftotel. appellat xnvvmSrif quaeque exinde Ciccroni libro ^i. officio ; Dici~

A % _ tu

turfufticia, quod ad ålios potifitmum fe ^exten-

dat > totaqae in abftinentia alieni fit ©cerupata,in difpStåtionem prcferentes* ingctri) excolendi ^cau-

fa &judicij, operae pretiuift nos fa&uros exiftinia-

mur'.

nr.

Juris vocabulum^> ß reaiiöafern Sc logicam ^.

denortiinarionem refpiciamus, å juftitia. tanquam tf&dumåtfuacaufaefficiente, defcendit; Stauten*

vbcumut Votum, quämGrammatscamappellänt) ä<

jure-juftutir, & å jußcr jufötiam dferiva*etene dixe-

finrurv

Et cum nomina fecundum fubßratäm & fub-

jedam materiam inteiiigenda fint> &taliafuntfub~

jsdaqualia permittunturefle a fuis praadicatis ^, ju-

fllti« _ofAMVf**** intueamür. Apud Theologos

furcutur pro

juftitia

qvae confideratio Pfiilofbphi non eft. Sumitur a- lias Generaliter proutanimalibus ratione deiiitutis, competit ut

Deiphinis, Leonibus

■deantur Sc Elephantis,in quibusDivinationemquan- darnjufritiarnotat Pliftiuslib. 8. cap. Hiß. Natural.

Nonnunquanre tram abefivé'? latTo.nibus tHbuitur quod

quod & hi ex aequo päftmonem

pnedaß faci*

anCJ. Sed demum accipitur pro ea juftitiacujus

potiifimum ufus

hominum tommunitate eernitur, q.uåq;

redduntur ad agendum

jqftaiunteadensqjetiarnaguntSc volunt.

Årift. lib.

5«£|tII^{- G»} Ir

V.

fn qua fignifirätiörte üt

dupliciter aliquis

(tu^sdiltipoteflf, Sc communiter &

peculiarice^anl

ir

quatenus in univerfilm omnes

fuas adliones

normam redtaerationis Sc lcges metitur, communi¬

ter jqftus. Quatenus veroin rebus & a&ibus ex-

ternisunicuiq; fuumtribuit peculiaritef juftus dici-

tunItaetiajuft'itiain düpliddifferentiaconfiffit;vel

enirri univer/alis ef!_quais juftus qui omnibus legi¬

bus Sc honeftati convenienter vivit, dicitur: _atq;

juffitia, tum

nihil

eft

virtuSj nec ab illa ulio modo differt, nifi quod

hascnontan tum ad pofTefforem, fed adalios, refpe-

£iuminvolvat)velparcicularisquaquisin bonis ex- ternisdifliribuendis Sc commutandis> unicuiqj parti

ita confblit, utneutra earum autderraudetur? ^aucIi-

k*\

däcur.

vi.

VI.

Definiturautemjuftitia univerfalis ^ab Arifto»

quod fit virtusperquamobedientiam _prasftamus o«>

rnnibus legibus-* ^, ut publica utilitas _promo«

veacur, Sc Policica focietas inter hornines con-

fervetur. Haec igitur uno nomine omnes vireutes

complediitur, appellaturq; ?liasab Ariftotele.'fy

<JjH3io<r^degalisjüftitia; quia ad omnes leges fe ^ex-

tendit in quibus virtutum _praecepta concinentur

nam lex nihil aliud_{eft quam} praecepcum de virtute

publica

VIT.

Objedlum five materia circa _quam juflitiaeUni^^

Verfalls, funtomnium virtutum dogmata&prasce-

pta.- utputa Fortitudinjs Temperantiae liberalitatis

modeftiae&c. juxta quarum omnium aéiiones ver-r faturJuftitia Univerfalis: item omnes Leges public

cam föcietatem Sc honcftatem concernentcs.

VIII.

Hujus oppofitum& extremumeft injuftita II- niverfalis, _quae eft habitus per quemidonei fumus

ad agendum eaquse funt injufta, Sc _{per quem} etian>

injufta agimus Sc volumus Arift.!. ^{c. i.} Eft enim hase omnium virtutum five legum violado, _quapro,

pte

pter apud ÄTifti &

«JW*

greffio

apud

dum Univerfalisjuftitiainfe omnesvirtutescompk-

élitut itahaec omniavicia, adeo ut dicatur 6ÅIjf KKKiet»

univerfum Vitium**»

IX.

Particularis Juftitia definitur ^> qfuod f?c virtui

quae tam inrerum diftributione quam commurano-

ne Sc contraftibus ita hominetn fegerere docet> ut

nec deexternis bonisplus fibi ven'dicec Sc minusab

teri reiinquat, nec rurfus de malisminus frbi>Sc p11s

alteri_quamjure illi debetur. Hor- Üb. y. c. ii. H:ec namq;juftitia ^utCicero loquitur: foraspötifBmu^

fpe<ftat5ut Sc totam fe adalienas utiiitates perngk Sc explicat»

X. >

Differentiam univerfalis juftitiae å particolari

declaratAriftotel. lib._5.cap. 2. Eth. ad Nicomach:

cum dicit hanc fe habere ad illam quemadmodum

pars ad^totum; nam omne juftumparticulare quod

«rev&aequäle nominatur etiam eftjuftum univerfale

SctefÄiKov: non autem omnelegale eft juftumaequale.

Juftitiaenim univerfalisfuoambitu compledlituro-

mnia quaelegibus Sc honeftati conformiafunt; _par-

ticu-

„tif\4&&antfm juftida ^eadaxttmt m remm..e&grnarum» tam bonarom quammdMtm.

propöTtioimlkdähibiitio,

Kl

Obje&um pardcularfs Juftidas unonomine eilenon comprehenditur. Ärifto:l.$.c.2. pofuitho«

nores>praemia> labores, fupplieia, aliaq; quas ejus«

* dem civitatis partieipibus

dividu^ funt Sc nomine

vuvctÅMyjttaJoF veniunU. Prasterea obferyandum eft

non

quovismodo&quacunqjratione,

ftributivam in diflributionehaec obfervare*fed ha¬

bereillam, rationem meriti > ut jure civibus h$*c debeantur, Nam etil Liberalis Sc magnißcus et- iam circa bonaFortunat verfentur,jure tarnen Scm

debito pecuniam non diftribuunt. _Propnamnamqj

aftiooem efFe juffidse particularis ^notatMagirus

commentario ad Üb._f. £th. Nicomach.* _{Arid. cap.}

2. tum redediftribuerebonavel mala externa

conditione, merito>dignitateq>perionarum> ^itapro^ut

^equalisreiad perfonam videaturpropoftia^turn ju*, fté Staequalitérres,cammutare, ita ^ut fadla _permu-

? tatione?utriqj partisequalisconfletw»^«*»

XII.

Quum igiturjuftitia $mc pard<Jükfist:dbfitkt

quo-

quodam modo circa fua obje&a verfetur, vel quate-

nus

a5qvaliaaeqvalibus,inaeqvalibus ina?qvalia diftrn

buit,vel

qvatenusinaeqvalibus asqvalia attribuit: i-

tactiamjuftitia

duplicirérnobis confideranda venitj

una quaerationem

habet dignitatis, perfonarum, in

diftribtitione r«rum tam bonarum qvam

malarum

externarum* ita ut fervetut ea a&qvalitas qvae

cuiqs

pro fuo

merito debetur, & vocatur

alte¬

ra,qvaein

contraöibus 8c

commutatione eatn

obfcrvataeqvalitatem, ut

qvisq; fuum adipifcatur 8c

neutrapars-

defraudetur: appellaturq;

tili

Prior illa qvac

nominatur proportio-

nem Geometricam (iye comparatam.' altera qua»

dicitür «rwÄA<tx77*7, Arithmeticam 8c fimplicem a-

nalogiam

fervatu?.

XIV.

Conflat enim

proportionem commüniter

effe, Arithmeticam, Geometricam, Muß-

cam : hanc quiain

noftram confiderationem

cadit, quod

folum in harmonia fonorum & vocunri

huc pertinent;

qvarumprior

eltduarumejüsdem generfs qvantita-

tumcertaadinvicem habitudo; velcum

numcri ita progfcdiuntur

quotics primus

continetur in fe-

cun-

$

xottdo,toties tertlus concineaturin quarto. Quem- a'dmodumfehabent4. ad^8. itatf. ad ^*2. _{Nam uüqva-}

rernarius numerus bis _{continetur in} o'<ftonario> ita fenarius bisinduodenario. Sicqvo dignitaris gra-

dufuperioreft capitaneuslocum tenenti, co etiam

praeftantiorpars praedas ad ipfum redundäbit. Et

quo diviciarum gradu fuperior eft mercator futo-

ot perionarum inceuigir a rar. merica öcpretium li¬

ve V3lorum _rerum, qui dignitati conditioni,corre- ipondebunt. Nam fi Ulyfles praeclariora in bello fa-

cinorageffiftet qväalioquin Ajax?^tummajusSc _pras-

ftantius pr^miumdebetur Ulyfliqvåm Ajacl Exem- pli gratia. • Sit Ajax ut 6. Ulyfles ut 12. armaNefto-

r isut18. arma Achillis ut

3^1

ad

Ulyflem,

ch.ilhs, Sc Ajax cumarmis Neftoris ad Ulyflem ^cum

armisAchillis:ScutAjaxfe habetadarmaNeftoris»

Ulyflesfe habet ad arma Achillis, ScAjax &

JviTcsadarma Neftorisj' ' : ■ &Achillis.•

XVI.

dam

dam fpecies? ^qva in

diftributione bonorum &

lornm ^externorumproportio comparata

negJigitur:

nempe cumplus ^aut minus?

nulla habita rationedi-

gnitatis?

perfonaru? praemiä

diftribunntur.

XVIL

Arithmeticaautem proportio

eft? cumfecuri-

dumaequalitatem

exceflus proportionémetimurjfi-

vecümnumeri ita

progrediuntur

primü

fuperat fecundus , tantum

tertium iuperat

Exemp: Grat: bi

numeri

diCtrntiiF in

fe ha¬

bereproportionem

Arithmeticam,quoniam åie

tuoparibus

intervailis lcilicet duabusunitatibus di-

flant* Et quanto intervallo

binarius diflat ä

ternario >tanto quaternarins

ä

ita quanti

res eft _qux venditur? tanti nummus

efte debeo.

XVIIi

Hxc »Vquaein perrnutatione

& confradln

bus confiftit? omninö lervat aequalitaterh fimpli-

cem: hoc eft, rei ad^{rem , non}rei ad perfonam ^: &

illud, aeqqalc eft

quod fimpliciter interjacet inter

plusScminus

citra ullum fefpe&um perfonarum in¬

terquascommucatur.

Hic nihil refert

fit nobi-

Iisvel rufticus qui

abaltero quidpiam emerit?

perfonarum dignitas in em

tion

Sc venditione

&c.

iécundumproportionem

Arithmeticam, nonobfer-

B 2 ; vatur,.

yatur> fed folumodo sequalis diftantia utridfq; rei 3

lucro& damno.

XIX.

Nomenlucri &damniaccipiturhicquodamo.

do latlus_quam fplet. Transierturenininonfolum

adcontrarius voluntarios, fedetiam ad invitos, in

quibus nobis

nefcientibus

& injuria infertqr. Querum ^autem & damnum,

illud eft plus, &hoc minus contraria, plus quidem.

boni & minus mali lucrum _; xontrarium vero da¬

mnum. Quaxc lucri {k damni,_quse prasterquamlu-

bet fiunt, jus medium eft, Arift. lib y. c.4. Tum demum jus inter lucrum & damnum medium eft,

quando ^neutra commutantium _{pars aut} plus boni

auc minus mali _{quam oporteat,} patitur.

X X.

Diximus conlmutativam juftitiam potiflimum

jn contradibus confiftere,adeo ut fingula quaj ob- jedi hujus nomineyeniunt ab Ariftote-

le nominentur. Et licet JCti multo ftridius

hoc vpcabulum ufurpent, nos tarnen voce

ut ipfe Ariftoteles fecit, omnes contradus,

& qtiafi contradus? tam obligationes qu®

ex

ex delicto nafcuntur, quam quse ex quafi deliöo comprehendimu$*\

XXL

Et quamyis Ariftotelcs juftitiam commutati-

vamin duasfpecies dividereyideaturitatarnen non efle ^ex formali ratione juftiti«^> & ipfo Ariftotele

apparcU.

XXII.

Eft autem contraöus vel voluntarius vel in- vitus. IHe fimpliciter fieri intelligitur, qu3ndo u-

traq; contrahentium ^parsconfcntit: ^ytin emtione,

venditione, Stc. yel fecundum Quid, ^ut depofi-

tum,oppignoratio,

fideijufiio,

yero in _{quo una} tantum pars contrahentium con-

fentit, fieri dicitur,_quum quis vel in ^re & in perfo-

nafua, vel inperfona fibi conjun<fta liditur: id ^aut occulte,utfurtum, caedes dolofadla,veneficiü,6cc.

vel aperte, ut rapina, caedes yiolenta, incarceratio,

mutilatio, falfa accufatio, CQnvitium. In perfona conjpn<p:a? utadulterium, feryi fedu<ftio? &c,

XXIII.

Modum quo cognofcamus permutationem_ju-

ftam aut injuftam efle, declarat Arift, L y. c.4. Ni¬

comach: cum dickconfiderandum effe,ut permu¬

tantes polt ta&am permutationem tantundem ha-

ß 3 beant*

Ibeantvquantum ante

permutationem habuerurrcjv

Si enim po(i-com imitationem fant as quales,& ^nen*

tra pars delucro fe jadiat, vel de damno conqueri-

tur,tum juftaefl: commutatio: Si e contraconfige»

rit, imufla. Quod ftifuis ipfe fub finem ejuidem capi^tis exemp1o o

ft

d

XXIV.

Diftingpuntur hx

fpécies

niodis. ^i. Jplisaclionibus: nam juftitiae diftributi*

vas adtioconfiftit in diftribuendis bonis& malis ex-

ternisxpro cujuslibet conditione, dignitate & me-

ritoj

tanais &c commutandis fine ullo quodam perfona-

rum refpedlu. 2. Objediis:

Difiributivanamqj

tribait bona vel mala toti Reipublicas & omnibus

civibus communia: Commutativa autembonafo*

liim privata^> quatenus cuiq; debentur non Reipub.

3.

Perfonisf Diftributivapublicas perfonas

nitr altera vero privatas. 4.

Mediocritate/nam

commutativa medium rei,diflributiva medium ^ra*

tionis 5 attendit. $. ApaMyfa & proportioner illa

Geometricam five comparatam : hasc Arithmetik

©am Sc fimplicem obfervatj.

XX V-

XXV.

Juftitiae commutariv# opponitur ipecies in«

juftitias,qua

attenditproporrionem*

Deo laus Sc honon.