ICOLAO dalMarlia

(1)

Q. F. SL s-

Dissertationis Academicae

dalMarlia

Pars Prior,

Quam,

Cum ConfenfuAmplisfimae Facultat.

Philo!, in Regia Acad. UpfaL

praäslde,

Amp/isßno Cekberrimoque VI RO,

Mag. N ICOLAO

CELSIO,

Mathem. Sup. Prof Reg. & Ord.

Decano h. t. Spedtabili,

In Aucht* Guß, Adaj. d, XXK Junii

ANNI ciDiDccxxii.

Publica Candidorum Cenfura jißtt Alumnus Terferianus* ^.

Zacharias Holeniüs

CupriMontano-Dalekarlus.

*ÜPSALI/£> Literis Wernerianis,

(2)

MÄGNiE FIDEI VIR & GUBERNATOR,

Ditionum MagniCuprimontiijSseterenfis,

& Naesgardenfis, item Dalekarlias Orien¬

tale & Occidentalis.

Rerillußrh ^ac GeneroßsfimeBARO,

D. OTTO REINH.

STRÖMFELT,

Maecenas Maxime.

MAxime^AonidumMatenas,^FulerumArBoi^> SvecigenumqueGloria Pindi,

Decus.

Gloria _magna Tu^a eß late dijfufaper Orbem,

Nota in Hyperboreis Mefipermque plagis⁵

Cujus covßlio pacemmodo condidtt hoßps,

Qut nobis _nuper _terror £9" horror erat.

Cum reliquis faneDivini exNumink ceflro>

Multumfectßi⁵ Ptr Generofe, bom5

jMagnanimoque Tuo faBum conamine ^> firma Quod Term noßrk Pax rediviva micet«.

Te redeunte, bilaresplauferunt undiqueCives,

Nobilitas> Qlerus, Rußica turbaßmuL

Not

(3)

Nos Tibi cantamusgråtes, animoqueprecamur,

Hdc rata perpctuofcedera Paces ^eant.

Ad Tua qua tendit ^wca pagina limina fupplex

Se placida acciptas fronte animoqne rcgat:

AuBoremque fuummiti digneris ^amore, Qm tanti Herois jam cupit effe Gliens-.

Anxms indulfi monumentis ritcparandes, Qhomodo fcriptorum compos Qf ipfeforem5 Cesfißi (bins veniam mihi tanta petenti

Inter Fahluna condita facrafide.

Hac quomafplendentfummi monumentafavörisx

Gantabit ländes Pallas honora Tuas

Mffundoque preces, ut eapro mente virefcasy

Ac vivasfalvm, Vir Generofe, diu:

Tot videasannos, qnot apesrefoventurinHyblay Atquefit in vitreo carula turba mari.

Tefub hrnno vermis⁵ Te tollam laudefuperßes,

Nee Tua Letheis Fama peribit aquis*

Perilluflris Nominis Tui

Üevotifjimns cTtens

ZACH. HOLENIUS*

(4)

Mobilisßmo A'mplisßmoque FIRO⁹

RegiiCölleg.Met.ADSESSORI, 5cRei ad Magnum

Cuprimontium Metall: PRiEFECTO?

Dn. ANDREJ swab,

TATRONO AESTUMA TISSIM0

PRimitias,Et'placidus Mufis^{Vir Magne,}^perge^measfavere piis.^has ^fofcipe Chartas^*

Efto mihi facilis, tenues, rogo, fume lafoores*

Qvos Tibi fincera ^mente animoqve facro 5 Tu mihi fecifti copiam, Vir Candide, rerurn

Multarum > legit qvas Tua dofta manus.

Haec documenta Tuac bonitatis imagine blanda,

A mc jam fieri pignora grata jubent, Qvippe tnetalliferos montes & vifcera Terrae

Ex fundo nofti qvaerere mentis ope:

Qva ratione Viri lentis fua flumina maflis Indent, Te melius dicere nemo poteft;

Qyomodo prareipites gyros, foffasqye profunda*

In cupreis facient montibus, artis opus Tradis, & ingenue, fi qvis Tellure revullä

Sollicitusfodiens ^aereadona petat.

Ipfe novum meritis meritum fuperaddito, qvaefo Qvid meritis referam? profpera cun&a precor.

Teftorenim Phsebumqj patrem, DivamqjMinervam#

Et Clarios latices, Pieridumqve domos?

Sive _per invifum ^me fors transmittat Hydafpen#

Cantabricosqve finus, Tartaricasqve nivesj

Seu vjfam tandem Ddlekarlica rura paterna, Spondco me memorem Nominis elfe Tui:

Vive diu Sofpes Patriae^> Regiqve, Tuisqve, Infuper atqve mihi: perfice vota Deus.

Nobilisßmi Domini Adfeßons.

Cultor obfe*vantiflimas

ZACH. HOLENIUS.

(5)

. Admodum Reverendis5 Reverendis, Clariffimis, Doétisfimisque Viris,

Dnis, Prsepofitis, Paftoribus, ^{& Com-}

miniftris, _per

Utramque Dalekarliam ^, longe Dignis-

fimis,

PROMO TORIBZ)$ Of BENEFA-

CRORIBVS.

AEtatem Colendis.

Levern.*

Hancce. Dalekarlise. Defcriptionem.

Geographice. Adumbratam.

Quam. In. Memorabilibus. Locorum.

Monumentis, Colligendis.

Mea. Qualicunque. Opera.

Digeftis.

Et.

Concinnatis.

Benevolentiß. lndußfi<£. Ac. Fidei, Veftr<e.

Magnam. Partem. Debeo.

Ob. Pietatem.

Erga, Natale. Et. Dalekarlicum. Solum.

Singulare^m.

Cujus

(6)

Cujus. Membra. Sacra. Mémbrorum. Capita.

Ecclefiarum. Fulcra. Vos* Eftis,

Cum. Perenni.

dominum* Vedrorum. Memoria.

Cum. Votis.

Pro. Salute. Omnium. Veftrum;

FlorentifUma.

In. Diuturnum. Ecciefia?. Emolumentum,

In. Patrice. Decus. Et. Ornamentum.

Inque. Spem. Duraturi. Favoris.

Vel. Benevolentia?. Continuandar.

Exfpeftationem.

NOMINIBUS. VESTRIS.

Hsnorc. Ofelis.. AddiEtißimur.

Ofert.

ZACH. HQLENIUS.

(7)

jimplisßm®, Prüdentisßmo^ue Domino

DN. JOHANN! HOLENIO,

Juftitiae apud Fahlunenfes i'Equillimo,

PARENT1 0PT1MÖ

^Vaviflima illa beneficiorum Optimi Parentls recorda-

*^tio, _qvin etiam pietas, qvampoftDeum, Regem*

& patriarn, Tibi debco fingularem» animum impule-

runt obnoxium, ut Delineationem hancce Dalekarliae

Geograpbicam Tuo Nomini infcribens^, conjundlum indi-

vulfo nexu Patriae, & Pareiitis amorem, publice con-

fpiciendum darem. Cui enim potius juvenilis debeba-

tur opella, qvam cujus ego fumtibus diuturnius ^cum-

Camenis Upfalenfibus confortium debeo,- cujusqve cu-

rae & folicitudini Terferianum ftipendium, ^qvo jam ali-

qvot _per annos, in hunc ufqve diem, frui mihi licu-

it> totum adferibo1 Molim heic commemorare bene- ficia illareliqva innumera, å cunis inde in mc collata.

Ego vero, cum gratias referre neqveam, qvam prae¬

ter venerabundi animi vicem rependam? Accipias igx-

tur, qvaefo, placida fronte, Specimen hoc Academi-

cum, ceu certum grati animi obfidem, & obfeqviiOpti*

mo Patri debiti pium devotumqve pignus, Faxit Sum*

mus rerum Arbiter, ut in Rei Magni Cuprimontii fir-

mum praefidium & ftabilimentum, inqve Tuorum pe«*

renne decus & folatium diutifiime vivas, vigeas, flo«

reas! Vale, & fpes fimul meas Tibi in pofterunvetiani

commendatas habe..

Honoratiflimi Dni. Patris

Qbfeqvetitiffimtts filius ZACH. _HOLENIUS.

(8)

"Sitt

et* ZACHARIAS HOLENIUS,

®a

jP>an fin SScjTrtfntng

©in

free-- od) IjSaffre-ilalatne/

3 füllet frnntgaf.

Z tvcira «na tifldljr^/ bod;mogenittaftoett/

Ocf) littta ttnD finbof(menmeranotiDrefett;

SetägertviDtcd;brebtettofötfalffat. tuävDe.. • i

Sit (et« gammaltttp/ foitt forDottt tvartt DdlDf/

Od; utut mörefret Dra Det tiDfeité glönifla fälbt; ^•

©et fdr för f;ufn>uD>bvafen beberafDegärDc.

0m etj enpåwiff X^lercf 2Bdr fatebur uttömbt

qSä®reffrän(E()riftenböé/fomDahIa ftjrttor gtöntDt:

©Infi'3mn&.HOLEN fafttttcraC;niftdfävöe.

©od; 3D od) ©nt'dft QFct/ fönt trngit föff cd; ndDt/

2ttDahla Octeté fof tlt)C tndfo i Itufet ßrtDt/

gärtntfa fcambefé/ atDe ©du ter blt beffätbe

©om Phosbus Dolor dt De üBofrnäii fem ftd faft/

Od)uti batfroa (opp et; göra dterdaft/

<Hf utaffdtftand luft ocf) lätttans(oftMifttdrDe.

geflanbé^robftgdrD (Öfivetfanbebefia rabec

Den _7. Maj. i7_22v ^. .. D. S. S.

p, p.

I « . .\

(9)

1. N. I

SECTIO GEOGRAPHICA.

§. I De nomine Dalekarliå

§. IL De varia nominis acceptione,

§. lll.DeJcriptionem continet ßtus ac limitum hidori-

cam: tibifecundum curJim Albis Dalic<e ^, intet"

belladivifionem DalekarlU (tftimustam antiquam

quam bodiernam; qvin & limites alpium Norve-

gicarum verfus Dalekarliam.

IV. Ordinem perjequitur tabelhe in recenfendisparce• ciisjprim^um Oßer-Daliee,inde Weder^-Dali<e;tibi obfervaturi erimus genuinam cujusque parcecia denominationem, templorum £tatem &fundatio-

nem, Padoratus & Pr<epo(iiuras, loca memoret- bdiu ex tumulisjepulcralibits, eippis runicis, pagis

vetudioribusy fodinis <& venis metalliferis, calca-

riisy cotariis, lapicidinis,ferropaludofo, montium

caverniSy _angark, ignibusfatuis, aquis mineralt'

bus_y vegetabilibus; ultimo con(iderat lacusmajo¬

res &1pifies ^varitgeneris, animalia éraves, mu-

nimenta, _ceteraque_molimin^ct.

. §. I.

"IWOn arbitramur ^{e re} eile, id ampliusautopero-

fius quemquamrimari, quod experientia pas-

A _üm

(10)

ßtn teftatur, natura ac fitus vallium prodit,nosque

exannalium fide^, a&is öc documentispublicis ^com- probaturi erimus; antiquiflimam fcilieet illam ac primigeniam quaü denominationem ^, quam Dale-

karlica regio ad huncusque diem integraffiretinet,

ex finuoßs vallium anfra&ibus colliumque furgen-

tibus faftigiis profluxifTe, quisque oculatus facile

deprehendet. Heic verofciendum ^, Valles fepten-

trionis noftri numerüm excedere ^, atque fatis am¬

plas hie atque illic darr, qua? tarnen non adeo

inclaruerüntr, ut in cenfum vallium celebrio-

rum referri poflint. Ubi enim mons, ibrvallis;

hinc proverbium ; DalurmotiHoli vallem Collisex- eipit; S.Olofs Saga cap, ioo. Verum enim vero,

naturam 6c afte&iones vallium explorarenoftro pla¬

ne inßituto repugnat, ideoque id phyficis difeuti-

endiim relinquimus. Quamobrem ad propofitum,

unde digrefli fumus, revertimur * oftenfuri nomen Dalekarlicenofiratis vulgo ®illa plur. ©alcuie/

iom femper in annalibus 6c a&ispublicis oceurre-

re a) Heic autem obfervare licet notinuilorum er-

rorem, quivallesnoflras cumNorrigieis perperam confuderunt, in hiftoriam S. Olai incluti Norve- gice regis turpiter impingentes. Verum conte-

xtum memorara? hiftoria? ut 6c feriem rerum nar-

randarum infpicienti, certo certius conftat, pere*

grinationes Olai per valles Norvegrcas ultro citro-

que fa&as fuiflfe, qua? valles paffim in annalibus

Norve- vUefis ^onunga /. cap. ii:n c. 2/.S5t>qqtr-^3:r HadorpbtiPraf ad Dal,ejus demappendicemCbron,Rhytbmt

68, Vi- 174*

(11)

Norvegicis pramomine infigtiiuntur:^{e. g.} Eiftrida-

lir Ofter-Dalia confitiium Heidmarckia? ad ^örtum a?ftivum, Raumsdal, Naumudal, Gudbrandsdal,

Veradal, Orkadai, & cetera?; quandoquidem inte-

gra fere Norrigia vallium atque montkim amba-

gibus iticlufa ett. Proferamus teftimonia Snorrii:

Äonung Oloffortfatteftn rcfa nebett ©alen/ (mml StatDd) rneb jitt felet/ od) blefom mtttena uti tben

bi); fotn Sftdde beter; cap. 117. pag. m. 561. exeditr.

Peringskidldii. Hinc pra?dium SJJddé in Uplandiis

Norvegicis & quidem infra Liardaliam fitum fer*

tur. Hinc praedium Hufaby in infula Idra prope Trondheimum collocatur. Hinc ruunt hallucina¬

tiones quorundam circa nonvina aliquot Hufaby-

mannorum; i.e. Thore Skegg, Tord Ifterbuuk, Brufi, qui proeul omnidubio prasfefliaudiunt val¬

lium Norrigicarum. b)

f II.

Variam nominis acceptionem deliberaturis,

fecundum praefeéturas & territoria, late vel impro- prie nobis occurrit Jurisdi&io illa univerfalis vul-

go Sanbéb&^tngCbeinft/ qua; comprehendit am-

plexu fuo utramque Dalekarliam & Orientalem &

Occidentalem, cumadjacentibusprasfe&urisSveth.

Äopparbergé-édtber^ ^ocb 0ttutégdrbé gdner/ fcunt

en bei uf3ernbergélagen: ftrifleautproprieproTer-

ritoriis Öfter-Dala & Wefter-Dala, qua? nominis

A z (ignifi-

b) Conf. Hiß. OlatCrafß cap.//7. /7*, /gg,Hiß. HaconisBo- ni cap. 19. pag. m.146. ex edit: Peringskidldiij Cjvin & Hiß.

Norv. Torfai P. I.cap. III. VII. P.///, c.XXvi.Beringfcbwldif

IndexadHeimskringla accnratilfimus.

(12)

fignificatio noftri tantummodo inftituti ef!*- Ante- quam ve.ro in Jurisdi&ionem utriusque Dal kar#

lix fecundum territoria ibidem inftituta inquira-

mus; lubetpauciflimade primordiis memoratasju- risdiétionis univerfalis quin 6c fedibus Gubernato-

rum, inrei ^eo majorem iliuftrationem pra?mittere,

Non inficiamur, provinciam noftram qua jurisdi-

&ionem Legiferatus a primis retro temporibus,

Wefmanniée jundlam fuifle, qu^ Nomarchiae for¬

ma etiam hodie floret: attamen qui judicum 6c

Nomarcharum flatuta exequerentur, quorum et-

jam ^curae commifllim ^erat, ^ne quid contra leges6c

edi&a Regis peccaretur, pr^cipue vero ut adjura

flfci attenderent, 6c _{pro pace} publica 6c fecuritate cujusque domeftica invigilarent. TalesviriSdnd- ntdn diåi fuerunt, potiflimum quod eis preefeöu-

rxdata: eflent, _qu<e noftra voce gåttetiam hodie di-

cuntur, cuolirneonominenonnififeuda dicerentur.

Hincpafliminjurecommuni _procuratorfive qu^flor regius, 5vOtUUtg£ Sdtténtcui appellatur. Synonyma

vero funt ©tiovnatmdn/ Stpremdn/

itidn/ 2dnt>evmdn/ JjpöfDinaiar/J^öfantémdn/famt

Smbttémdn ecC) $ogitfa. 0 Quin Hufaby-

mannorum noflratium poteftas, five auÖöritas*

hujusmodi antiquitus fuerat; id haud obfeureinnu-

unt leges Dalicae Xülfc.^t: §. ioitem 931an(). 35:1*

§,45. Poftmodum tempore gl. mem. Regis Gufta-

vi I. appellabantur prcefeéh' Dalekarlorum, ©COHÜ*

gogeta bfxvv; 55ei:go{agen oc& alle Salevne/viri

magnas f) 5vtMip* c4p- z6. /. PerlngfchioldiiMonum, Up/, P.

1,cap. IV.pag.56.feq,Stkrnh, Jus, vet.pag, m 67,

/

(13)

magnxaucbritatis,quorum locum & officium nunc

fuftinent, qui pra^fides provinciarum nominantur;

quod diploma regis pra?fe£lo Ingello Jönffonio in Gylla datum exprefie indicat; f)ail ffutle Jpatté Äf.

5D'iatj;§ bdfta tveta/ utfräfja flattcn/ afrat ocX) Ma UtjTplbCt ä) Quod attinet divifionem praefe&ura- rumcivilem, illa _tempora Guftavi L iuperare mi¬

hi videtur, quantum ex rationariis Camera Re¬

gia?colligere licet, ^utprioresvulgo 3Befa(ltfngö' jJöfttKUI&f/ quemadmodum etiam hodie fit, praefe-

dfuris fupra nominatis conftituerentur, maxime

reipubliea? intererat. Quomodo enim regis &com-

munitatis negotia, quin & intereffe Metallicum in metallifera _noftra provineia, fine Juftitiariis&Ad- miniftratoribus peragerentur? Quod fi inftrumen-

ta publica, quse inclementia fatorum & Chrilfier- nityrannis, utfidedigni tradunt, nobisinviderant,

hodie fupereftentj hane ^a nobis allatam rationem,

ut ut probabilem, _egregie illuftrarent atque com-

probarent. Confulas velim Archivum Cameras

Regiae: item privilegia MagniErici Smeek profo-

cietare rei metallicae ad Magnum Cuprimontium⁹

A:o Dn, 1947. Quod ad feparationem provincias noftrae a w efmannia , iecundum jurisdi&ionem

illam univerfalem, quae etiamnum hodie viget % illam feeulo poft natum Chriftum decimo fexto,

6c quidem ad clavum imperii fedente PrincipeEri-

eo hujus norninis XIV, fadfam fuifie, ex ferie Gu-

bernatorurn, quamSe&ioni Hiftoricas infererevo- lumus, faeile perfvademur* Quod fienim propter*

A3 defc"

i) Chron\ Qvfl* Pil.pag,

(14)

6

defedum monumentorum in Cancellaria Camera?

Regi#, fidesalioquin habenda fit Matricul# Eccle-

fi# Huusbyenfis cap. III, audore Jona Columbo

Paft. loci, cuiadftipulatur Magnus Petri Öfter-Da¬

li# judex ^, vir antiqu# fidei & prudenti# fpedatis-

fimus: Olaus Knutfonius Arofienfis primus ibidem

falutatur Gubernator provinci# ^,cui fuccefteratno-

bilis ille Scorus Jacobus N#f, qui regnante Job.

III. Judex Dalekarli# conftituebatur, deinceps aufpiciis Sigismundi Prades provinci#fädus, turbu*

lentis ^vero qu# fequebantur temporibus, contro-

verfia inter ipfutn & Carolum IX. Sigismundi pa-

truum enata, a Dalekarlis in campis Tunenfium

A:o 1598. mifere interem,tus eft. e) H#cce sy itaeofy projurisdidione provinci#univerfali adftru-

enda fufficiant. Cetera, de peculiari constitutione

Pr#fedorum _per univerfum Sveci# regnum , ple-

niorem notitiam haurire licet ex ftatutis Guftavi Adolph?, qu# fub titulo form# regiminis An, MD

CXXXIV. do 14. Julii fancita funt, quorum§. 25.

fequens legitur verborum contextus: Santérege-

ringen forDeleé t J&ofDtngefcomen cflcr Gouver¬

nement _, efter otDtunq ccb fatt fom följer: 2f)en

gemtonoe ganoébofotngcn \ J)alatne och Roppar*

bergslagen) rejulerandes pd Fahim nut> Ropparber*

get. Rationem hujusce feparationis politicam, vel

me tacente,quisque prudens facile cernet; fcilicet,

ut pr#fedi arcis Arofienfis ob negotiorum publico-

rum in utraque provincia molem , tantis curis quodammodo levarentur.

Sed f) Hiß.motuum Dalek. vulgo O^dftoqff jauftore Elav9 Terfero Paßore Lekjandenß ed Prapßto Oßer-Dali

(15)

1 Sed inftitutum noftrum repetirnus; confidera-

turi particulafem Nominis acceptionem pro terri-

toriis Ofter-Dala&Wefter-Dala, Noninveftigamus

vocabula territorii, & centumpagi, vulgö£dra&

& jFmntMtt: quandöquidem infegra Dalekarliava-

riis centumpagis antiquituscönftiteric,quorumrnul-

titudinem territorium quodlibetcontinetj quod ex legibus indigenarum, teftimoniis eruditorum, in-

primisque Sverris Hiftoria probatum ibirnus. Pri-

mö itaque occurrit territorium Ofter-Dala ^, quod

antiquitus Siglisddla ©tljanéfcafante ex famofo illo

lacu Silian, qui etiam hodie alluit quatuor praeai-

puas paroecias fieffanb/ SldttttnjÉ/ ?D1ora / Otfa/

infigniebatur. Egregium hujufce denominationis

teftimonium exGaungo Rolfonis hiftoria petimus,

qu# feculö ocftavo, quo tempore Gaungo Rolfus

quartus Sturlogeri Iaboriofi filius expeditiones in

Galliam fecerat, conicripta videtur, ^ut habet cap.

5. ejusdem hift. Cod. optimi^, qui in Archivo anti-

quitatum Holmenfi etiamnum aftervatur. Ifte-»

modo nominatus Gaungo Rolfo famofus pirata in

fiorejuventutis feceflerat é Hringiarikia prasfe&u-

ra Norrigiae ipfius natali folo, contendens Verfus

orientem ad ÉiJjafckog (limitem intet Svediam &

Norrigiam, vid; Äongafagortte) propiusque per-

errans fuperiora Svionrae. Inde iter fuum conti-

nuaveratad Gothiam usque, ubijuxta Gautha AI-

bim fuperveniens piratae cuidam nomine Holgier,

cujus fociis nornen ipfius 8c patriam exploraturis refpondit, fimulando: hannnefndiftfliganäiok kvadfl

veradttabur ofann urSiglisdolum i Sviariki, hoc eft,

(16)

8 ^{^} ,

l)an ndmbcé ßdtt^ate eilet4 fatave/ odj qnwb (tg tt>a#

ambulatoremfe&prognatum inJuperioriSigliidalia Sve-

d'i£provincia /).

Progredimur jam ad occidentalem Dalekarliae plagam, qua? Wefter-Dala audic, cujus inftantia-

rum _, aut prim^ aut fecunda?, primordia invefti- gantibus nobis, nullum publ. documentum adhuc

fefe prasbuit: interim tarnen ex setzte fodinarum Magni Cuprimontii, cujus officins a?rari£e femper lignis incoI<e ^, quemadmodum antiquitus, fuppe- dicant, eadem ratione, _qua auftraliora Öfter -Dalia?

loca carbones conferentia ^rem metallicam quotan-

nisjuvant; ex a<ftis publicis ad rem metallicam,

inftrumentis rationum _, Judiciis inftantiarum &

transa&ionibus ordinum Regni, Wefter Daliam et-

jam fuifte territorium nobis quodammodo conftat.

Quod adtinet jurisdi&ionem territoriorum , tanL.

antiquam quam hodiernam ; illa Pra?toribus &

JudicibusIBefdbfamt £dvabébom#()afh>anbe fingulis femper paruére. Quippe Pra?tores tantummodo duos, ben ena ofmev foppnrberqélagen oclj Öfterba#

lame / ben anH'e bf\va ^å\tiiMUnmI od) 3am#

fcergöiagett/ ad tempus usque Chriftina? Regina?,

monumenta publica commonftrant. Ceterumobin#

nummera negotia impares tantisoneribus duo Pra?#

tores cenfebantur: ifaque aufpiciisChriftina decre-

tum eft , ut quinque Priores in tribus (cilicet

pra?fe<fturis fupra memoratis ^ac infuperOfter-Dalia?

Si Wefter-Dalia? conftituerentur: At hodie Dale- karlia /) eonf. ^cAf, jt g, meworat* hißorta.

(17)

9

karlia Orientalis a duobus pr£toribus adminifira-

tur; quod provincia? quondam Gubernator Perii-

luftris BaroJonas Cedercreutzob fevientisBellona?

& Martistempeftates & exadUones ^, fopitojam jo!

cruenco & diuturno bello, effedtui dederat. Pari

ratione Judex terricorialis utriusque Daltkarliae quin & univerfa? provincias unicus tantumantiqui-

tus creabatur; ultimus autem illorum ^eratAlber¬

tus Johannis, qui a tempore Garoli IX, Regis usque ad imperium Regina Chriftinse quinquaginta

ifti pra*fuerat annis. Tum inejuslocum duo confti-

gåcbé Sdner^/ ^äfter^alarne famt 3ernberg&Sa*

gett; qua? jurisdidtionis forma etiamhodie obferva-

tur. Quicquid fit,Dalekarliam utramque proprie atque femper fuiffe diftindiam a prcefediurisSveth.

yalliumfitusSc monumenta publica paflimevincunt.

Hinc Dalekarli, quodoperas , ligna &carbones,qui- bus,id ipfum,quodRegi tributi nomine annuatimde- benc, ab illis exfolvicur, ad _magnum cuprimonti-

um deterreteneantur,(perindeutfKoflaget!

lagen inde vocantur, quod operas nauticas ^pras-

ftare antiquitus folebant) afocietateMetallica fem¬

per fegreges evaferunt. Hinc inter feuda allodia-

liäregni,audtoritate Margarethas Regin®, teftamen-

tariis regni Drotzeti Boecii Jonas pronumerata_pe- cunia, abafienata cefleranc, ®eftmattne(anb tW&

B Itggta

(18)

10

Jiggta g) Deinceps Margareta Ordinum obtinuit

confenfu 2Befterar£ 0(ott od) Äopftab meblftovbo*

bdrat od) S)alana/ Äopeibergtf od) 3duibcrgtt/ pro dotalitio,ut vocant,bono,^tjfgebütgbcntteé;liberam

fimul habitura faculüatem ^, inde ceftandi, donan-

di 5c oppignorandi h) Occafio jam datur fedes

Prsefe&orum nominatimattingere, qua;Äuttgégår*

bar alias appellantur. Primo villa RegiaHuusby-

enfis omnium antiquiflima nobis videtur, in cu¬

jus agro colles ^cernuntur fepulcraies 5c rnons vi-

cinus Äoniltlgöbcrgct; quin tempore Braut-Anun-

di regis i, ^e. Seculo Chrifti fexto, hocpra?dium ex-

ftrui coeperit, nullidubitamus, i) AlterafedesPrae-

fidum erat Säterenfis: tertiaFahlunenfis, in illaur- bis parte collocata, qua; hodie percrebrefcit

JpetVCgårbttt/ verum ante urbem conditam infi-

gniebaturprsdiumilludmetallicum nomine^öoi'CH^

Jfj'Ottegdrb, Tandem gl. mem.Rex CarolusGutta^-

vus literis praedium montanum Sftottt domiciliis

Gubernatorum in pracfentem usque diem afligna-

verat: dat. Fredrichsborg d. VI. Aug 1659. In- fnper palatia adminiftratorum, Juftitiariorum ce-

terorumque officialium circa officinas metallicas

paflim cedificatafuifle, ex aåis publicis facile col-

ligere licet,

Sä ^. ^. $. m

g) conf. transaUio Regina cum ordinilus regnl^,• data

Dominica. Palmarum An. 13S8. b) conf. inflr. unionis ord.

regnicum ReginaMargaretha & rege Srico Pomerano datum

Nycovia XX. Septembris 1396. §. /7. Hadorphii diplomatum

coUeftio P.11. i) videßs Snorrii Heimskringla pag. edit.

Peringsk, Tormodi Jorphai Hiß. Norv.P. I. cap. 2^.pag.$p*

(19)

1I

$. III.

Defcribenti fitum ac limites Dalekarlia? pro-

prie fpe&atcE, ^commune quoddam occurrit napo- gdfjLCi omnium fere Geographorum ; quod orbis

Ar£oi loca plus jufto verfus boream extendentes,

circa latitudines valde erraverint. Hoc ipfuni navigantibus quoque in oras feptentrionales antea animadverfumcirca PromontoriumNort Cap, quod

eorum ex fententia auftralius eft, quam in tabulis

defcribitur Geographicis. Dudum, vel metacen- te, Celeberrimi Viri Bilberg 5c Spole egregiishanc

rem obfervationibus illuftrarunt,quando Auguftis-

fimi Regis Caroli XI.juflu 5c aufpiciis iterlongin-

qvum per Orbem Hyperboreum ad urbem Tor¬

ne usque facerent; colligentes percalculum Aftro- nomicum, ^vero ^motu folis rite obfervato, addita- que jufta parallaxi, omnia ea loca auftralioraefle

debere. Nec mirum, quandoquidem_omnes,quo-

rum mappas confpicere mihilicuit, Archetypum

Andrea? Bura?ifecuti funt, qui licetnatione Svecus,

minus tarnen accurate in Chorographicis _fefegef-

ferit, cujus mappa in maxima forma Holmiae 5c Amftelodami prodiit An. MDCXXVI. Sit ex. gr.

urbs primaria Dalekarlia? Fahluna, juxta ^extero-

rumdelineationem, fita adgradum elevationisPo¬

lier. cum tarnenfupra laudati Viri loci latitudinem

ad6o.gr.}2.m. inftrumentorum Aftronomicorum o-

pe extenderint,5cquidem hane urbem ineadem fere latitudine cum Gevalia.Hinc communisoriturerror Geographorum, _quod_FahlunaminGeftricia collo¬

cent; caufa autemerrorishxc mihi videcur, _quia, _uti

B 2 me-

(20)

12

memoravimus,utraqueurbs ^, Gevalia ad ortivum,

Fahlunaveroadocciduumfolem,difterrr.inatur. Al¬

teram nec minorem hallucinationens committunt circa Chorographiam Dalekarli# noftratis, inpri-

mis Frid. de Wit <3c Joh. Bapht. Homann ^; quippe

limitesprovinci# nimiscoaréfando, latitudines quin

& longitudines locorum heu! quam miferedepra-

varunt. Sic parcecias Öfter Dali# SeefyanfcjSRdtt«

boren/ ?lfpeboDa/ SBlfa/ ^or^dng/quin&^uu^

rum itaque 7ra?o#d[JLct]a ex Topographia noftra fpe-

ciali evanefcere, quilibet Candidus cernet cenfor.

Hinc valdearduum föret, calcuhiminftituere milli-

arium per provinctam noftram , corrupta & vete¬

rum «Sc recentiorum nec Geodella

Dalekarlia?aGeometris exafle tentata, licet Charta locorum Generalis aSchallrothio ultraplustriginta

annorum intervallum concinnata in Archivo Geo-

metrarum Holmenfi etiamnum refervetur. Quic- quid fit, elevataerit integra provincia inträ 60.&

62.longitudinis gradus.Quod fi ex allata Aftrono-

morum ratione,Fahluna ad6o.gr4 32,m.pofuerimus:

quanto magis naturali locorum fitui imo longitu-

dini convenit, limitem finalem vulgo $nfcCdKdd

inter Dalekarliam & Weftmanniam prope^olcftdt*

tia conftituere(qu# paroecia 7. milliaribus Sveth.a

que eruere memoratum fexagefiirium gradum,

(21)

quod 5c infequentibusnobis demoftrandumerit.Hoc13

infuper perquarri egregie obfervarunt Viri Mathe-

matum experientia ac ufu rerum excellentiüimi, UluftriflimusComes 5cS. R, M. Svecia? SenatorDahl-

berg, cujus accuratififimam Orbis Ar&oi tabulam

G^ographicam Orbis Eruditus etiamnum venera-

tur, quin 5c ceieberrimus Geographus Parifienfis

Guillaurne de 1' Isle, qui iua de Aquilone ex Ma*

thematicis fideque dignififimis Svedis haufit. Se- cundumjurisdi&ionem illam univerfalem, _quam §.

pnecedenti _attulimus, Iocorumque delineationes ^a

Geometris noftris nominatim Schallroth, Roman, Ekman 5c Torslund, faétas ; a (eptentione conter*

mina erit provincia noftra Herredalia?utrique@tO-

ta od) gilla £}ClTCt>alen; verfus euro-aquilonem Helfingiir, ad orienrem Geftrici>£; verfus auftrum quin 5c euro-norum Weftmannia? ; refpe&u a- frici Nericia? 5c Wermelandiae; ultimo adocciden-

tem alpibus Norrigicis occurrit Quod ad re&u-

ram limitum monftrandam _, praefertim qua lineam

normalem _/ 5c finalem $SnDCs9Mä ;

provocare licet ad conftitutionem ^quiflimam u-

tiüffimamque, quam imcomparabilis Rex gl. mem.

Carolas XI. ediderat _An. cioidcxcvt. X. Maj. de fi-

nibusquippe re&uraregundis Sveth.fidem omin DerpetuumOd)Slotéldqgntng;ac fine ex-

ceptione ^tenet ^, quando limites regionum ,

territoriorum, parceciarum, vicorum ac prae- diorum cum publicis au&oritatibus ac teftimo-

niis judiciorum _convenire _videntur. _Hinc _finitis tandem longis inftantiarum altercationibus, quas

ß 5 finiti