ICO GEIJER

DE BELLO DEVOLETΙΟ Ν IS

ET

FOEDERE TRIUM CIVITATUM CONTRA LUDOYICUM XIV GALLLE REGEM

ANNIS MDCLXVII—MDCLXVIII.

DISSERTATIO,

CUJUS TARTEM TRIMAM

VENIA AMPL, FAC. PHILOS. UPSAL.

mag.

ER ICO GUST. GEIJER

HI STORI AR. PRO F. REG. ET ORD.

REG. ORD. DE STELLA POLÄRT EQUITE,

ACADEMIJK SVECANÄ OCTODECIMVJRO, REG.ACAD. LITT. HUM*

HIST. ET ANTIQU. HOLM. REG. AC. MUS. HOLM. REG. SOCIET.

SCIENT. UPSAL. REG. SOCIET. SCIENT. NIDAROS. REG. SOCIET SCIENT. AC LITT. HUM. GOTHOB. SOC. PRO FIDE ET CHRISTIAN.

NEC NON REG. SOCIET.SCIENT.HAFN. REG. SOC.SCIENT. BEROLIN»

REG. ARCHJEOL. SCAND. HAFN. SOC. LIT. ISL. HAFN.

REG. SOC. HIST. SCAND. HOLM. MEMBRO.

PRO GRADÜ PHILOSOPHICO

F. F.

AUCTOR

YILHELMUS ERICUS SYEDELIUS

VESTM.-DALEC. STIP. MOLIN.

in aud, gustav. die viii junii mdcccxxxjx

Η. Α. M. S.

U Ρ S A L I JE

EXCUDEBANT REGIjE ACADEMI.® TYPOGRAPHI.

PETRO ISAACO STENMAN

V. PASTORI ET COMMINISTRO IN PAROECIA RÄTTVIK

Primo

Praeccptori

has primitias couseciat

VILHlELMUS ERICUS RVEDELIÜS.

ACADEMIAE RÄNTMÄSTAREN

RIDDAREN AF KONGL. NORDSTJERNE ORDEN

JURIS UTR1USQUE DOCTORN

HERR MAGISTER

UAI1EL SCHEU 1ΙΛΤ

CONTRACTS-PROSTEN

KYRKOHERDEN I VESTER-LÖFSTA OCH ENAKER

HERR MAGISTER

PER PERSSOV SVEREMUS

KLÄDES-FABRIQUEUREN

; HÖGÄDLE HERR

PER SVEREEII7S JOH«

med vördnad och tillgifvenhet tillegnadt

a£

VILHELM ERIC SVEDELIU8.

DE BELLO DEVOLUTIONTS

ET

FOEDERE TRIUM Ci VIT ATUM CONTRA LUDOVICUM XIV GALLIGE REGEM

ANNIS MDCLXVII—JIDCLXVllI.

1.

erscrutantibus temporum monumenta aetatibus aliis aliae

in Europa occurrunt civitatum forrnee, quae tarnen ad quat-

tuor genera referri possunt, quorum Graecae hunianitatis pri-

mum, alterum Romanae, Medii aevi tertium, quartum de- nique recentioris Europae proprium fuit. vGraecorum civi-

tates societatis vinculo eonjunctae fuerunt, sed una tarnen ceteris Semper preevaluit. Roma orbem terrarum debella- vit, corrupta et sibi invicem discrepantia humanitatis ele-

menta necessitatis ri constringens. Medii aevi civitates suos quaeque moree, suaque instituta habuit ceterarum incuriosa«

Recentioris Europae proprium est quod dicere consuevimus systema ccquilibrii

politici,

quod, initio

saeculi

XVIrti ortum,

vineulis decursu temporum aretioribus factis gentes Eit-

ropaeas complexum est, donec ad haec tempora pervenimus, quibus singulae civitates nihil agere possunt, quod non o-

mnes tangat. Quomodo ortum sit, quibus motibus pertur- batum, revolutione Gallica dissolutum et victo Napoleone denique restitutum neque nostrarum virium ^neque hujus loci atque temporis est enarrare, Sin~autein naturam ejus co-

2

gnoscere velis Historia temporum, quibus floruit imperium

Ludovici XIV, diligenter pervolvenda erit. Habes potentis*-

simum Regem, gloriae cupidissimum, armis atque prudentia

aeque insignem, quem res novas libertati gentium Europae-

arum periculosissimas molientem, singulis praevalentem ^Con¬

cors earum virtus coércet. Vi et armis vexata libera dis- cessit Europa. Quomodo hoc factum sit, quum provincias Hispaniae Belgicas adortus foedere trium civitatum anno

mdclxviii incepto desistere coactus est, sequentibus

tradere

conabimur.

Jam primum constat, post ^pacem Vestphalicam, bello in

Germania feliciter gesto, Galliam adeo opibus crevisse, ut

ceteras Europae civitates omnes superaret. Cujus rei quum rnultae caussae fuere, turn nulla profecto magis efficax ex- stitit, quam prudentia eorum, qui summae rerum in civi—

täte praeerant. Adjumenta quidem praesto erant tum iniir-

mitas adversariorurri , tun» insita gentis fortitudo et alacri-

tas, tura denique ipsius terrae foecunditas et firmiter con- stituta regia potestas; sed haec et his-majore

facile

perdere potuit inconsulta agendi temeritas.

Aliter Galli. Quod for-

titer coeperat Richelieu, callide perfecit Mazarin. Ludo-

vicus XIV, quunt ipse coeperat regnare, quod potentissi-

mura arinis acceperat regnum, florentissimum reddidit mer- catura, artibus et vectigalibus tum numero auctis tum rite

exactis. Neque tarnen torpescere nimis longa pace passus

est alacres populi animos. Opibus sensim paratis, quibus

fortiter _agere posset, provincias Hispaniae Belgicas

specie

quadam juris aggressus est

Mariam Theresiam filiam Phi-

lippi IV

Hispaniae Regis in matrimonium duxerat. Socero

mortuo, uxoris nomine Belgiae possessionem tanquam her.e-«

ditatem postulavit. Legis nomine agcbat, ^quam

jus devolu-

tionis dixere. Hispani rationibus contra pugnabant: armis

parum

valebant. Tum de Witt, qui Hollandorum

rem- publicam

gubernabat,

et

Temple, Angliae Regis Legatus, qui-^

o

bus sese aggregavit Suecia, jure timentes, ne,

Belgia stib-

acta, plus crescerent Gallise opes, quam tutuin

föret ceteris

Europae civitatibus, conjunctis viribus sese

arbitros pacis

iecere. Foedere, quod ha? tres civitates Hagae

inibant,

pax composifa est. Quemadmodum hsec acta sint quum

ja.m

quaerimus et disputamus, preevia primum

consilia, qui-

bus viam muniit Ludovicus XIV, ostendereoportet, deinceps sequitur, ut, qua re niteretur jus devolutionis,

pervestigemus,

tum quid contra dixerint Hispani, quibus denique

cognitis,

quomodo tres civitates pacem conciliaverint,

quibusque rebus

permoti non minus Hispani debiles, quam victor

Gallus his

intervenientibus pacem fecerint, enarrandum erit.

Haec

summa sunt, quae hoc loco tractanda erunt.

Novi aliquid

nos adlaturos, parum speramus. Res simplieiter narrare in animo est. Homines judicare temeritas videtur. Nam quod maxime optandum est, ut nuda irtcorruptaque

veritas

innotescat, id quum saepe alias, tum maxime in hac quae- stione difficile est, quippe ^quae in tortuosis ^et impliqitis ^pru-

dentissimorum virorum consiliis enodandis versetur. Hoc quidem munus Historiae est, ut suum cuique iis tribuat, qui

ante nos vixerunt, ne gloria virtutis emoriatur, neve sce- lera falsis nominibus decorata aliis illecebrae liant peccandi.

Gravissimuin hoc munus nec, nisi summa cum verecundia, suscipiendum iis relinquimus, qui plus nobis profecerint usu vitae et litteraruiai, felicissimos nosmetipsos existimantes, si contigerit nobis res ita narrare, ut, quid de hoininibus judi-

candum sit, res gestae eorum indicent.

2.

Belgiae

subigendse consilium

mortuus

Mazarin

testa-

mento reliquerat Ludovico

XIV.

Neque tamen ille primus fuit, qui tale consilium

agitavit. Anno

mdcxxxiv jam

mentio rei injecta est ab

Hollandis, qui provincias hasce

cum

Gallia partiri voluerunt. Richelieu rem parum probavit.

Difficilis ei visa est, neque, si effici posset, bona. Propu- gnaciilo, quod Galliam ab Hollandia separavit, sublato, ve- ritus est, ne, fihitimae factae, cominuni hoste expnlso, hae

civitates rumperen* foedus, quod, utile utrisque, interjacen-

tibus Hispanis provinciis, consociaverat eas. Rem igitur

intactam reliquit Hollandisque aliud proposuit consilium, quo

Hispani ^— id quod utrisque salubre esset — expellereutur,

neque tarnen ipsi nitnia vicinitate pro sociis fierent hostes.

Liberam civitatem constituendam esse censuit, quam tertiam partem in foedus assurnerent Hollandia atque Gallia. Tali

consilio assensi sunt Hollandi. Sed varii _{casus, ne res} ef- ficeretur, deinde obstiterunt *).

*) Le Cardmal de Richelieu ne penchait poinf po ur l*acqui-

silion des Pays-Ba>: il en etait detourné par dé-s raisous de polfc- tique piatique qui depuis onl empeché la France de les piendre

ou de ies conserver. C'elait celte double difficullé qu'il objectait,

en Juin i654, a leur partage, qui lui avait ete proposé par les

Provinces Unies, "Quand meme, disait-il, on en viendr.iit a bout aivec beaucoup de temps, de peine et de depense, la con-

ser vatio η de ce qu'on aurait acquis ne se pourrait faire qu'avec des tres grosses garnisons, qui ^nousrendraient iucontinent otlieux.

aux peuples et nous exposeraient par ce moyen a de grandes

revoltes et a de perpeluelles guerres. — Et quand meme'la

France serait si heureuse _que de conserver les provinces, qui

lui seraient tomheés en partage, en une dependance volontaire

de sa domination, il pourrait artiver bientot aprés, quen'yayant

{tlus

^{a meme}

de barre

guerre en

entre

laquelle

nous et

eux

les

et

Rollandais,

les Espagnols

nous

sont

entrerious

maintenant

en

au lieu que presenlemenl nous sommes en bonne iutelligence,

tant a cause de la separation, qui est entre nos étals, qu'a cause que nous avons un ennemi comttiuii, qui nous tient occupés en tant que nous sommes egalement interessés ^a son abaissement/'

Il donnait ^encore d'autres raisous^ piiistés dans tes difficultés et 1'incertitude de la guerre, l'inconstance du carac'ere Fran^ai»

et 1'iiiteret du Catholicisme. 11 ajoutait: "Si est-ce que toutes

qes raisons portereut le Cardinal de Richelieu a dire au Roi qu$

vfe

Aliter rem judicavit Mazarin. Ingens enim consilium

totius Hispanici imperii, cujus pars erat Belgia, subigendi agitavit; quamobrem Regia yirgo heres Hispaniae Galliae Regi nuberet. Sin autem cuncta Hispaniae subigere uon posset, Belgiam saltem capere voluit. Jam inde ab anno mdcxlvi Jianc rein mernoratam invenimus. Legatos Galliae, qui de pace in Germania agerent, Mazarin tum litteris ^mo- nuit, _quanturn viribus Galliae accederet, si nuberetRegi Hi¬

spanici Regis filia, quae unica heres imperii esset. Quod

vero valde optabant Galli, prorsus rejiciebant Hispani. Quat-

tuordecim post annos temporibus inutatis ^res tarnen per-

la proposition »pporfeé par le S:r de Cbarnacé ^ne _pourrait a

son avis etre regue en aucune 1'agon et qu' nbsolument 11 ne fal- lait point entreprenrlre la guerre a dessein de conquerir la Flan- dre. Le plan qu'il proposa fut de former une republique ca-

tholique iudependante, qui off rirait aux Frängals et aux Hollan- dais le grand ava ηtage de les delivrer des E-pagnols, sans les exposer ^ devenir enneinis en se trouvant tout å lait voisins.

11 dit déslors: "Que s'il fallait atlaquer la Flandre, il le fallait faire avec des conditioris plus plausibles et plus _propres a faci-

liter le dessein qu'on avait eu en ce cas d'en chasser les Espa- gnols. Que la France et les Hollandais devaient se resoudre a ne pretendre aucune chose en toules les Provinces qui sontsous la domination de Roi d'Espagne que deux ^ou trois places chacun (res Hollandais Breda, Gueldre, et aulres lieux circonvoisins,

dont on pouvait convenii) pour gages et pour lien de 1'union et de la paix qui doit eire ci-aprés entre ces trois etats. Qu'ils gagneraient ^assez s'ils delivraient ^les provinces de la sujetion d'Espagne, et leur donnaient moyen de former un corps d'etat libre, pouissant et capable d'etablir une bonne alliance avec enx.

Qu'il fallait faire une declaralion publique ^en forme de mani¬

feste qui assurat la Religion Catholique et la liberté de ces peu-

ples en la meilleure forme, qu'ils la pourraient desirer, afiu de donner lieu aux grands, aux villes et aux communaulés de se

soulever_matiens plus hardimcnt.... Haec sunt verba ex actis diplo¬

descripta, quae cürante Miguet, auspiciijs celeb. Guizot ex

arcli, Reg. Gali. edita sunt.

i

6

fecta ^est. Bellum cum Gallia, a sociis relicti, male gesserant

Hispani. Clades superbiam freg'Tänt: opibus exhaustis pax

quaerenda erat

Anno

MDCLVi

Regina vidua Gallici Regis

mater et Hispanici soror rem

frustra

moverat.

Lionne, Le~

gatus Galliae,

Madritum missus

erat,

cui rnandatum fuerat,

ut, quidquid Galli victores poscerent,

concederet, modo

fieret connubium. Sed res Hispanis aeque in visa erat ac grata Gallis.

Ludovrcus de Haro, Hispaniae Minister,

ne-

que cladibus aceeptis

permoveri,

neque

promissis pellici

po-

terat, Tit filiam Regis sui Galliae Regi in

matrimonium da-

ret. Re infecta rediit Lionne. Triennio post voti coinpos factus est Mazarin. Bellum bene gestum erat. Foedere

Rhenano auctoritas Galliae in Germania creverat. Anglo-

rum arma, jam captå Iatnaica,'

possessionibus Hispanise

transmarinis imminebant. Duplex bellum cum Gallia et Lu~

srtania ferre non poterat exhausta Hispania.

Necessitas

major erat, quam cui resisti posset; quod autem tex

ipsa

pace nasceretur novum

periculum, levius videbatur, post-

quam nata erat Regi

mascula proles. Duos fdios genuerat

Regina, debiles quidem et teneros;

vivebant

tarnen et quam-

diu viverent, nullum succedendi jus sororis erat. Sed infir-

mitas puerorum Hispanos

terruit. Periculum

erat, ne

cito

morirentur et hereditas ad sororem rediret. Hanc ob rem

tergiversati sunt

Hispani. Astute

tum

egit Mazarin filiam

Ducis Savoyensis, relictå

Hispanå

societate,

Regi pacisci si-

mulans. Qua re perterriti, quum pax necessaria esset, nec

nisi regiis nuptiis obtineri posset,

statim Legatum in Gal-

liam mittunt, qui de praeviis pacis et

connubii conditionibus

ageret.

Paullo

post

conveniunt utrinque Mazarin et Lionne

Gallorum, de Haro et Petrus de Coloraa, Hispanorum Le¬

gati.

Connubii mentio statim injecta est. Res jam

con-

yenerat: de conditionibus ambigebatur. Cessionem

heredi-

tatis Hispani postulnbant, ne

Galliae Regina Hispaniae im-

perare posset.

Galli repugnabant. Cessione iacta, periculo

7

illi liberati, hi spe lapsi forent ingentis

Hispanici regni sub

Galliae imperium redigendi. Mazarin cessionem

recusavit,

Regis officium

conjugis commoda promovendi

praetexens,

neque justum ^esse dixit, ^eum, quum

jam studio pacis

^ces-

sisset victoriae bonis, insuper totius hereditatis spe

orbari.

Contra de Haro nuptias sine cessione Hispanis· adeo

invisas

esse professus est, ut, ne cum

cessione quidem, quisquam

e consiliariis Regis, duobus exceptis, quorum

ipse alter

^es¬

set, his nüptiis suffragatus fuisset, neque

mentionem rei

facere auderet in concilio Regis nisi impetratå

cessione.

Neque tamen libertati

patri®

satis cautum

iore credidit hac

cessione. "Mortuis, liaec sunt fere verba ipsius, teneris duo¬

bus filiis Regis — id quod prohibeat

Deus

— nemo unus Hispanorum erit, eui non

Maria Theresia, filia Regis maxima

natu, justa atque legitima

heres regni

esse

videatur. Illam

prae quovis

alio Regem venerabimur

neque

hac

una nu- ptiarum conditione

Jeges tolli

poterunt et

vincula rumpi,

quibus saeculorum

consuetudo Hispaniae Reges

cum

populo

junxit.

Optandum nobis

est

magis

quam

sperandum,

cx-

stincta virili Regia Stirpe,

Galliae Regem

non

potkurum fore

regno hereditatis nomine."

Hiec

cum

Galli audirent,

conces-

sere. Cessio igitur facta est, sed pro mera

formuJa verbo¬

rum, quae neminem teneret,

habita.

Cessio illa hereditatis ut ex dote rite soluta penderet,

deinde Galli pervicere, quae res irritam redderet

cessionem,

quum dos solvi non posse

videretur. "Perdita patrimonii

spe doti saltem, quse unica relinqueretur

hereditas,

caven-

dum _esse, Galli ferebant, seque mirari, cur Hispani, quod

solvere vellent, cavere nollent. Qui cavere non vult, sol-

vere nolle videtur." Speciosiora haec erant, quam quae

ab

Hispanis refelli possent

*).

^—· Concessum quoque est, ut

dos

*) Haje, si quis copiosius explirata videre velit ad librum

supra citalum relegamus, qui inscribitur: Negociations relatives

8

redderetur nummis, non terris atque urbibus bello captis,

quorutn jus cederent Hispani. Pecuniae dies ita constituti sunt, ut ipso nuptiali die prima pars, sex post menses al¬

tera, decimo denique mense post hane tertia redderetur.

Totius summa quingenta millia nummorum aureorum erat.

Cessionem ter publice pronuntiare debebat: Regina; printo

ante nuptias sola, post nuptias iterum communiter cum

Rege, tertium quum in Galliam venisset. Anno JUDCLIX liaec gesta sunt; anno post nuptiae celebratae.

5.

Conditionibus nuptiarum neutra _pars fidem servavit.

Hispanos pecunia defecit. Galli tertiam cessionis renuntia- tionem omisere. 1Horum negligentia solvendae pecuniae his

excusatio erat ruptae fidei. ^Clam igitur laetati sunt, quum

praeteriisset nuptialis dies, non reddita prima pecuniae parte.

Etsi vero obligatio, quum promissis non stetissent Hispani,

non amplius teneret Rudovicum XIV, sese liberum non

existimavit cessione nondurn jusfo atque legitimo foedere abrogata. Id Regis sui nomine petivit Archiepiscopus Em-

brunensis Legatus Galliee ad aulam Hispanicam. Tum eon- tentio exstitit, quae inutilis videtur, quod de umbra rei, quum res jam convenisset, ambigeretur. Altera pars, quod

re habuit, ut verbis concederetur postulavit, altera, quod

factis concesserat, verbis confirmnre negavit-

Varie res agitata est inter Hispanos, quum alii serius ocius ^sese Galliee subditos fore existimarent, alii jus im-

a la succession d'Espagne sous Louis XIV par M. Mignet Paris

MUCCCXXXV, et incipit sectionein Historia? Polifica? magni ope- ris,_Gallisequod edendum curavit eeleb; Guizot, quum Minister Regis

erat, et cujus hic est titulus: Collection de docunients inédits sur VHistoire de France publiés par ordre du Roi et par les Soins du Ministre de VInstruction publique.

9

peratoris Romano-Germanici in ore ferrent, alii regia domo

exstincta novuin principem sufifragns populi eligendutn cen- serent. Dux Medina de las Torres, qui commercio _regni

cum exteris gentibus praefuit, sibi melius actum videri aje- bat, si cessionis loco jus, quod mallet, ex duobusregnis eli~

gendi, datum fuisset filio Reginfe Galiicse nascituro; nuno- autem cessione data sub conditione dotfs rite solvendse, quum dos non reddita esset, nnliain esse cessionem ^con- fessus _est. Neque tarnen coneessit hereditatem ad Gailiaru

venire, jus Imperatoris prsetexens hereditate a matre acce-

ptum et connubio nunc firmandurn. Sie varie res sermoni- bus jactata est, donec certamen de digriitatis prasstantia ör¬

tum iriter Legatos Galliae ^et- Hispaniae ad aulam Londi-

niensem colloquia interpellaret. Anno post res iterum coepta

est agi. Auxilium contra Lusitaniam Hispani petiere; Gal¬

liae cum Lusitania intimum foedus erat, quod gratis rumpere nolebat Ludovicus XIV. Quum _pax Pyrenaea composita est communis utilitas Lusitaniam cum Galiia adeo conjunxerat, ut, si illam liberam ^esse sineret Hispania, provincias bello captas reddere Mazarin pollicitus esset. Clam deinde Galli

— id quod ioedere vetitum erat — opem tulerant Lusitanis.

Nunc cessionem abrogari postularunt et insuper Comitatum Burgundiae, Luxeinburgnm, Hannomain ^et Camaracum sibi

prsemium fore muta tos fidei. Nil certi _responsurn est. Ani—

mus Regis Hispaniei inter varia consilia fluctuans impedi-

mento erat. Paullo post Ludovicus XIV foedus cumHollan- dia pactus est, quod ut sibi communeioret, Plispani petiere.

Negabat Ludovicus, nisi cessione abrogata. Haec conditio erat, sub qua Hispanis contra Lusitanqs succurrere vellet.

Non modo non recipere Hispanos aliter völuit, sed etiam

Anglis, quibuscum his inimicitia erat, communionem foederis

sese daturum esse dixit. Id ^-— siye verum erat, sive Hi¬

spanos terrificandi-causs.a fictum — parum proßeiebat. Rex

' Philippus IV neque Imperatorem offendere ausus est et

a

religiosnm

judicavit sibi injunctum officium juris regni,

quod filia minor natu

majoris cessione adepta erat, eitlem

conservandi. Huc metus accessit, ne Gallus

fidem

mutaret.

Contra Ludovicus XIV contendit restituendum esse, quod

cessione violatum fuisset jus filiae majoris natu, heque se

id

meruisse, ut fide data sibi non erederetur;

praesertim

quum abrogata cessione commoda

Hispaniae

sua quoque

essent. His

tamen neque minis, neque promissis, neque

rationibus

per-

moveri poterat Philippus IV, ut

cessionem abrogaret. Diu

dubitans, Theologis et consiliariis Régiis

frustra consultis,

rem prorsus repudiavit. —

Hoc

anno mdclxji

actum est.

4.

Quemadmodum

Hispanici Regni heres factus sit·, Lu¬

dovicus XIV, hactenus expositum est, Ipsa autem posses¬

sio, etiamsi jus certmn esset, incerta erat, ut quse ex

roorte

non modo Regis, sed etiam

filioli ejus penderet. Certa

pos¬

sessio partis, quam spes totius

regni melior videbatur;

quam-

obrem nova consilia fovere coepit Belgiae occupandae, quae

pars erat

Hispanici regiii Galliae maxime opportuna, neque

difficilis occupatu. Hollandis autem

cordi

erat, ne,

Hispa-

nis expulsis, qui

nemini obficerent, praepotens Galliae Rex

vicinus Hollandiae infestus föret. Pericuium defendere.stu- debant, sive partiendis

provirfciis Belgicis, sive libera

repu-

blica ibidem constituenda. Ludovicus XIV, neque

suspi-

cionem eorum ignorans, neque

potentiam

contemnens, rem

ita getere statuit, ut,

si illam

avertere non

posset, hane,

si no» utilem sibi, hostibus saltem inutilefn faceret. Ge¬

terum communia commoda Hollandiam cum Gallia conso- ciaverant; sed praevalentis socii consilia metum

injecere.

Hollandi Ludovicum XIV amicum habebant, sed a quo ca- vendum esset. Quomodo cautum sit, et

quid

contra

hje

ipse egerit, mox

videbimus.

, 11

Faclionibus districta erat respublica^, quarum altera

Oranicae familioe favebat, altera, hac domo oppressa, liber-

tati consulere eupiebat. Mortui Principis Vilhelmi II:di ^gra-

yida uxor filium genuerat, quo nondum adulto, gubernatio reipublicie apud alteram factionem erat. De Witt princeps

hujus erat, promtus vir in rebus gerendis non minus quam

prudens in excogitandis, rerum civilium peritissimus, pa~

triai commodis prse suis Semper serviens. ^Emulatio mer- caturae hostes fecerat Angliam et Ilollandiam, etsi nondum

cruentos, quod deinde odium auxit affinitas orta inter Re¬

gem Angliae et Principem Oraniae. Anglise resistendum erat

atniciliå Galliaj. Sed amici consilia sollieitudinem movere.

Conservare societatem Galliaj, evitatis, qure illinc immine- bant, periculis, ^summa consiliorum Holland]» erat.

Ludovicus XIV Belgiam occupaturus, invidiam Hollart-

diaß officiis vincere voluit, quamobrem foedus facile factum

est anno mdclxii. Comes d'Estrades Legatus Hagam mis¬

sus est, conservandå Hollandorum benevolentiå Hispanici Legati consiliis restiturus. Hic enim, cui ^nomen erat Don

Estevan de Gamarra, Hollandos _Semper monuit, quanta pe- ricula redundarent ex futura Galliae vicinitate. Veteres igi-

tur inimieitias deponerent et novo foedere commune peri-

culuni propulsarent. De Witt offendere Galliam non ausus est; Hispaniam deserere noluit. — Hic status rerum erat, quum mense Martii anno mdclxiii

Legato

Gallico nun- ciatum est, quosdam venisse delectos a populo Belgioo, qui peterent, ut

Hollandi

reciperent se in

fidem ab Hispanis

de-

fecturos. D'Estrades rem abnuit, ut quse bellum intempestive

moverét. Ipsi autem Regi ^res mire placnit, ^non dubitanti, Hispanis expulsis — utcunque res cederent — suam fore

maximarn prsedce partem, sive Hispani, quod retinere non

possent,

Galliae cederent, sive provincise Belgicse, libertatem

adept», aliqua

finitima

loca Gallie» ditionis

fieri

pateren-

tur. Quod timendum foret, ne Belgia et Hollandia in unüm coalescerent, vix credi _posset.

12

Kein staiira aggredi de Witt hcluit nonduni satis ^ex- plorato, quantura virium haberent, qui deleetos miserant.

Interim rem non obliviscendam esse censuit, sed Belgios

clarn monendos, quid iis tiraendum foret, si inoriretur Rex Hispaniae, quo facto tempus idoneum esset rei periiciendas provinciis ßeigicis in tres partes partiendis, quärum una, quae septentrionales urbes complecteretur, Hollandiae, altera

quae ad meridiem vergehst, Galliae, media vero libera esset.

Hase de Witt Regi respondit,

Paullo post nunciatum est, deleetos celeriter, ^reinfecta,

dorn^um rediisse; quo facto res desita est agi. Gaili rei

nunquam crediderant, aliquid doli ^ex

Hollandis

suspicantes;

idem de Witt ex Hispanis suspicatus est, seu suspicari

simulavit. Vetera consilia deinde de Witt renovavit vel partitionis vel

reipublicae const'ituendae. Fama

erat

Belgiam

Irnperatori, principe Hispanica in matrimonium dueta, dotis

nomine datam fore. Talis conjunctio Hispaniae et Austrise,

cui facile accedere posset Oranica domus, Hollandistimenda,

Ludovico XIV haud credibilis videbatur. Pridiae Calendas Junii anno möclxiii de Witt epistolam dedit ad Regem,

qua cessionem Regina; nullarn esse agnovit; sed hacc duo,

quae supra diximus, consilia proposuit, quorum tarnen, quod

liberandam Belgiam spectavit, raagis altero probavit. Haecce epistola Regi placuit, quod illa patuit rem nunc aliam esse, quam quuni anno mdcxxxv aliquid simile moliti essent.

Belli tunc, nunc hereditates jure, qnidquid ^capere posset,

possidendura esset. Res igitur

facile

convenit inter

Regem

et de Witt; sed urbes Hollandiae cunctatae sunt non minus quod res ipsa magna esset atque incerta, quam

minis

et proraissis Hispanorum perculsae. Hi enim assidue

instabant,

ut foedere facto H'ollandi _{sponsores pro} Belgia fierent.

Quod vero maximum erat: urbs Amstelodamum Antverpiae

mercaturae invidebat. Qu« cum ita essent de Witt, omisso partitionis foedere,

alterum denuo

proposuit

cönsiliuni rei-

1o

public« constituendse, "Si ipsi déficere vellent, adjuvandi

essent, sin minns res relinquenda esset, donec morirentur

Rex Philippus IV et filius ejus, tum vero armis perficienda.3"

Hoc consilium Rex rejecit, periculum belli cum Hispania

prse se ferens. Neque tarnen res ornissa est, Novas foe¬

deris conditiones cum de Witt communicavit, quae tarnen huic minus placebant, quod jure hereditatis plus justo ni-

tebantur. Aceipere noiuit foedus, quod jus, de quo ambigi poterat, certuin atque indubitatum staluebat.

Tres jam forrriulse foederis in qusestionemvenerant, qua-

rum nulla utrisqne. placuerat. De Witt quartam propo- suit neque earn Regi gratam, quod eå vetaretur Belgiam

adoriri, quarrrdiu viverent Rex et Princeps Hispani«. Sic Belgiam Hispanis relictam fore credidit Ludovicus XIV.

Contra d'Estrades hanc conditionem omitti Hollandos nun- quam passuros confirmavit, neque rem adeo diffieilem esse,

ut commodis Regis aliquid detrimenti afferret. "Belgicas provincias, quae diversos haberent ^mores, mon fore concordes

in libertate recuperanda, prsesertim quum Tbi multi Hispanis

faverent. Hollandos vero, qui rem rnaximi facerent, non offendendos esse." Hsec d'Estrades. De Witt foedus, quod

Gamarra proposuerat, publice rejici posse respondit, ut suspicio Regi demeretur, neque mutationemsociorum, quam hic verebatur, tam verendam esse in libera civitate, ubi plures consulerent, quam in Monarchia, ubi unius arbitrio

omniå gererentur. Hsec Regem nihil movere, qui nunc jure

devolutionis agere statuerat. Hoc jure hereditas regni ad

filiam majorem natu prae filio minore veniret. Rem tra-

here maxime opportunum duxit, dum legibus pervolutandis

occupatus erat, quibus jus devolutionis probaxi posset.

j}us devolutionis neque ignoravit de Witt, neque con- temsit. Vanum habebat, sed periculi plenum, ut quod oc- casionem daret potentissimo Regi hereditatis nomine pr»- dam belli decorandi, Neque dissimulavit hoc jus sibi vanum

ι4

videri: "privatum esse, non

publicum, dixit,

neque post

tempus Maximilian! ullum

Principem hoc jure hereditatem

accepisse. Rem prselerea novam esse; se

denique vereri,

ne, si foedus, de quo nunc agerent,

traheretur, Hollandi

ronditiones Hispanorum acciperent.

Hanc

rem

jam

eo ve- nisse, ut se frustra repugnante Legati, qui cum

Hispanis

agerent, delecti essent." ^—

d'Estrades

contra

fractas Hi-

spanise vires et fructus, quos ex

Gallica societate Holhtndia

capere posset, monuit.

Rem

novam esse —

id .quod de

Witt objecerat —^ prorsus negavit

Ludovicus XIV, quod

de cuncta hereditate, cujus pars luec erat, qusestio sepaper fuisset. Rationibus addidit minaSr, terrifi.can.do Hollaivios

mercaiurse commodis imminuendis. Regi nihil concedenti con- cessit tandem de AVitt et rem differendam esse conventum est.

Rex interim leges et jura pervestigaverat, quo

facto

jus.

devolutionis adeo idoneüm inventum est, ut Regi stuft i tia

videretur cum aliis partiri, quod suum omne esset. Rem

tarnen adhuc tralii jussit, donec mense Maji anno müclxiv colloquia desiere. Hunc

finem rei

quamquam

nihil miratus

est, tarnen segre tulit de Witt.

Quod

spectaverat, ut cona-

tibus Hispanorum resisteretur et tempus

traheretur, donec

pro libitu agere posset,

Rex consecutus est.

5..

Dum harn geruntur, alia qusedam acta sunt

inter Ludo·^

yicpm XIV et Hispanise Regem, quse, etsi

minoris

momenti

esse videantur, prsetermittenda non erunt,

quod iis elueeat

diversa ^rerum conditio apud Hispanos et Gallos, impotens

illorum suspicio, horum audacia

felix, Pericula,

quse ex Galliå immiuebant, Hispanis bene cognita erant. Sed deeraut

vires fortiter resistendi. Socium sibi conciliare studebant, qui plus ipsis

valeret. Imperator communitate stirpis antea

junctus, nunc novo

connubio

et

hereditates

spe

conciliandus

ι5

eral. Connubium prohibere nöö potuit L&dovieus XTVi,

sed quura Regi Hispanise de nuptiis bis gratularefur jivs canjugis sua; integrum sibi vindicavit. Die X¥ Calend. Jan.

anno mimxlxiv conditiones nuptiarum pacise sunt. Quid

hse continerent, ignotum erat, sed Belgiam non minus quam totum Hispanise regnum filio Imperatoria, qui secundus na- sceretur, dari coujiciebat Archiepiscopus Embrunensis.

Paullo post, quam hsec ^acta sunt, provinciis Belgicis Castel-Rodrigo prsefectus est, inimicissimus Gallise, audax

vir et promtus in rebus gerendis. Hic non modo munitio-

nes urbium reficiendas curavit, sed etiam sex millia militum

ab Irnperatore petivit. Id terruit Ludovicum XIV. Archie- piscopo Embrunensi mandavit, ut rei quoquo modo obni-

teretur. "Sic Belgiam Imperatorem oecupare posse; vanura et

incredibilé esse, quod Hispani dicerent, ^arma parari contra Angliam et Hollandiam, ^si forte inter se reconciliatse Bel¬

giam adorirentur. Quamobrem moneret Hispanos, ne quid

contra Galliam agerent, qure tot et tantas res fecisset pro communi gentium Europsearum et Religionis Christianae uti-

litate. Cujus rei exempla esse vera:n fidem in America dis··

seminatam, prsedones maritimos in mari Mediterraneo casti- gatos, Electorem Moguntiacum centra sediiiosurn populurn

Gallise opibus adjutum et copias in Ungariam missas, quse, nisi auxilio venissent Imperator;, sex millia militum nunc mittere non potuisset."

Hispani responderunt, arma parari contra Angliam et Hollandiam; ceterum preesidia tar.tum impleri et, qui deinde reliqui forent militum, in Lusitaniam mittendes esse, neque tam exiguas copias Gallie timendas esse. Rsm prseterea facile componi posse, si modo Rex fidem daret sese bellum Belgise non illaturum esse, dum viverent Rex et Princeps Hispaniae. Hsec promittere non potuit Legatus Gallia?. Rex

nihil concessit, Hispanostandem concessuros esse, benesciens:

id quod factum est. Copias enim non arcessendae esse, de-

ID

cretum est, Jam ^eo ventum erat, ut sex millia militutn Hispani non auderent accipere, quia Galliac.Rex vetaret.

— Sententiam deinde mutavit Ludoyicus XIV: terrorem supervacaneum esse invenit, et duo millia in Belgiam tra-

duci passus est

■yrr^ir;

DE BELLO DEVOLCTIONIS

KT

FOEDERE TRIUM CIVITATUM CONTRA LUDOYICUM XIY GALLIGE REGEM

-

HHΗ

et

TEN

.ER

MAG

REG ACADEM1JK SVE H1ST. ET ANTIQ SC4ENT. UPSAL SCIENT. AC LIT NEC NON REG. SO

REG. ARC REG.

YILHEL

IN AUD.

KXCÜDEI