HG.
D. D.
DISSERTATIO GRADUALIS,
De
V ÜLGARI
ET r
EMINENTE,
Quam,
EX CONSENSU AMFLISS. ORD. PHILOSOPH.
IN A CAD. REG. UPSALIENSI,
Sub PRjESIDIO
AMPLISSIMl atqueCELEBÉRR1MT
9
Morax. r.t Polit. PKOFESS. Reg. et Ordin.
PL/BUCO EIAMIM MODESTE OFFERT Stipendiarius Ahllofvianus,
JACOBUS CROM, Jahannis Fil.,
AHBOGIA
WESTMANNUS.
IN AUDITORIO GUSTAVIANO DIE V. JUNII,
ANN. MDCCLV1II.
StA. M.S.
WSALUE, Excud.L.M.HÖJER,Reg. Acad.Typogr.
DYGDÅDLA FRUN,
Fru ANNA MOBERG,
Född MENLÖS.,,
\ §. f
j. i Min Gunstiga COUSINE.
HvarPlågaren manår lini ordfpråk tala:
gåfva lik,
Den fbm mågtig år och rik
Kika gåfvor kan ha fala,
Deremot en torftig man
Litet ger, och hvad han kan.
; ' - .'v ,
Uptag då iped gunftig mine,
Mih Cousin och Gynnarinna,
Att jag utom min Latin
Intet annat kunnat finna,
Er att fkånka för alc godt-
T mig vilat utom mått.
JL JL fliZ§ /I v«? I i lI ♦tJnXfl
Skriften "jag* uppfat Er
Är V*! fkrefven på ttllidfki;
Men var fåker, jag Er her,
Ått jag onfkar juli på Svenfica,
Himlens GUD,. fom h.örcr bon,
M Zimh wpM&mWi )A1
Min Ciünstiga COUS1NES
HHLt.v 2ia OK, vvrNie
.u;.JJOOM MVi*.
. ... Såmiuke tienere,
•■TI JJl ' \- J. JACOB GRUMT' hlM
V
RÅDMANNEN uti Arboga, HÖGAKTAD,
Herr HANS CROM,
MIN HULDASTE FADER,
FåderasfteFuråldrarFader, förerupkomftål/kafitfåegitfina barn,jag vålflånd.få mycket billigareatt Eder,de föredragaHulda-till
defias ringa antal, fom Edart örnmafie ögna-
måfke ftédfe varit min förkofring, och för den famma Edra egna angelägenheter måft ofta intaga
fidfta rummet. Det år vift, att mitt famvete vittnar
om min djupa årkånfia emot Edra Våfgerningar;
men då jag h varken förmår vedergålla eller be- fkrifva den aldraminfta , måfte jag ju ,för dem*
fom icke kanna mitt innerfta , fvnas otackfam.
Låtendock, Huldafle Fader, detta mitt fednare A- cademifka fnille prof, fom Eder nu med förduhblad
rått upoffras, vara åtminflone i Edart tycke åfven ett
profaf den djupa fonliga vördnad och kårlek, jag
för Eder, min Huldaffe Fader♦ verkeligen hyfer.
En nådig Himmel kröne fa vål Edra, fom min Kå¬
refta Moders dagar, med alt godt, och låcte Edar
annalkande ålderdom med fin fynnerliga hågn och
vårdnad! Då kfver jag ej med mindre glädje, ån fonlig vördnad
MIN HULDASTE FADERS
*.-• **& «V» J*>"% A ' -•
tnl HaTSl t)'i ... v; ,Ti 1:M i, i
sadtup s&siraitKiu hüpfte fon.
JACOB CROM.
L N. %
imis.nondumau£to mortaliurrrnumeroy communionem rerum perfiftere potu.
iflenullus dubito; cumillis, quae na¬
tura fponteproduxir, ad vitx neceffi.
tåtes fublevandaSjTufficere potuiftent:
ubi vero multiplicato genere humano, quasdam res,
unde alimenta & tegumenta provenirent, defiderare
cceperunt homines, neceffitas eos impulic rerum in-
ducere proprietatem & dominium-, quo fa&um eft,
ut quae alicujus fuerint ufus, occupando fibi tribue-
rint. Hinc dominiorum.origo prima; quibus intro, du&is, quoniäm non;omnisfert omnia tellus:
vitibus illa Convenit, k<ec oleis-, kacbenefarra virent\ a) homines, fe pluribus rebus , ad vitae neceflltatem &
commoditatem pertinentibus,, carcre, aliis autem abundare, faeile animadvertebanr. Qua re impulfi,
quae.fibifupererant,cum aliis.commnnicare,&quibus
ipfi
} 5 C
ipfi indigebant, ca ab his iterum adquirere, (ludue-
runt. Hoc modorerum invaluerunt permutationes, quod, ut fimpliciflimum, ita antiquiflimum merito
cenfetur mercandi genus. Tali veroa£tu, quoniam, qui rem vel operam fuam alterigratis concedere non vult, animo intendit, ut sequivalens pro refuaacci-
piat, plerumque vero accidit, utres diverfae naturac commutarentur,hincnecefle fuit, permutandis quanti- tatemquandam tribuere ,, fecundum quam invicem
eoraparari poffent & exaequari. Atquc hasc quanti-
tas rebusattributa, qua? pretii nomine venit, noftrae jam eritconfiderationis^ Tuumvero eft,L. B-eorum,
quae levi penicillo adumbrataTunt,, mitiorem agere cenforem, quod, qua pareft animi;obfervantia,, et- iam atque etiam rogamus.
») Ovid. Lib,. I. deare. amandiv. Jfg. r.
$.n.
Ed vero quantitas,rebus Sroperis arbi-
trio hominum tributa, utin a&ibus permutatoriis ea-
rum adfe invicem ratio definiri porfit b):
Introdu&is rerum proprietatibus, pretium pri-
mum innotefcere ccepit, §. praec.J ex eo fcilicet capi-
te, quod nemo obligatus eiletgratis facere vel dare
aliquid, fi alter viciffim darevelfacerepotuiflet; ideo-
que tantundem ouis reciperet, quantum de-
derit vel fecerit. Quamobrem,ut tam rerum, quam
operarum ad fe invicem,atque rerum ad operasdefi-
nireturratio, necefle fuit; qua cognita, haud difficili
negotio, aequalitas vel inaequalitas, hoc ed, quantitas
serum permutandarum; detegi potuit. Verum qtwn-
titat
)6( «*»
tknsrei velfby/icc confideratur, vei moraliter. Qaaft."
titas 'jhyfica determinatur certa quadam njenftila: fic
reruiii corporalium,magnitudine, gravicatevel nume-
roi incorporalium vero,utpocejurium noftrorum,ex
utilitate, uuae inde enafcitur; operarum denique, a tempore,quo durarunt, vel abefietlu tedim-stur. Quos
autemheic incenfum venit quanticas,moralis Pufen- dorfiio dicitur, & ex impofitione hominum pendet, ppyficamque illam fupponic, unde canon: pretia ve¬
rum Ö operarum ejusdemjpeciei Juni quantitati phyjicit,
proportionalia. . \
Ouamvis itaque res fere omnes perrnutandashntr
heterogenem & diverfae fpeciei, pretia tarnen herum
rerum quantit3tem earum phyficam fpeeiatim liippo-
nunt, cui quantitas hrnc moralis arbitrio hominum
aflignanda cft, utejusmodi heterogenea inftarhomo-
geneorum inter fc comparari & mqualia reddi quc- ant Indicafle etiam juvabit, vocabulum pvetii inter- dum ftri&ius, interdurn laxius fumi: pofteriori fen,.;
fu valorem feu mfliinationem & operarum,denotat &
rerum; pripri autem, rerum tantum,& opponitur mercedi, operarum pretio.
b) Vid. VolfiiL N. l\ IV. Cap. IL jf. iyj.
ill.
Data fie generali pvetii definitione, ad binas ejus,
in a&ibus permutatoriis tantum non omnibus, ma-
xime cpnipicuasdevenimus fpecies: aut enim res&
operm ka interfe comparantur, utpretium nnius ex pretio alteriusiine communi quadam rnenfura alia a-
fumtadeterminetur, aut epiflnuinis aliqua adhibetur
men-
) r C S8SJ
menfura , ad quam ceterae omnes res & opera: exi»
guntur: ft prius; Pretium obtinet Vulgares fin po»
fterius Ew/'/w feu pecunia. Sic in permutatiorte io-
<eum habet Vulgare ; in emtione venditione autem,
quin & locatione condu&ione Eminens, DifJerijpt
ha: fpecies modo determinandi pretii,immo Eminens fupponir vulgare, unde quantitas phyfica pecuniee
fumitur pro quantitate morali rerum operarumve ülud commune efty hoc proprium.
r, s V.tt-• r *■•*: " ^ V \ .,v,r.
IV.
öbje£tum pretii func res & opera:. Quoniam
vero pretium in ufum commerciorimi inveritum efty
uti ha:c fine rer.om dominiis poni nequeunt §. I.); ita
res & opcraey fi pretii capaees erunt, alicujus fint ufus oportet, unde etiam vulgo idem eft & habetur: nul¬
lius eJJ'e ufus, ac nullius eße pretté\ verum tarnen .non iuexbauß'i ufms erunc, quippequas, uti domini-'
um, nia nee pretium adrnittunt. Porro, cum per
legem vel Divinam vel.Humanamqti^dam res &aé£i-
ones commereioexemta: fint, nulluni quoque illis tri-
«bui poteftpretium. Hinc res facra:, juftitia, confci- entia, pudicitia, cetera, pretium refpuunt, quod et¬
iam Puetsr pafiim, indireÖe licet, improbos. feculi
moresp^tflri^gentes incglcant, ut Horatius.:
- omnis enim res, ' ,• *
Virtus, fama, dm/r, ilivina kumanåquepukris
, Dmtiis parwt. c) aliique
Aurea nunc verefimt fecula, flurimt^r&
^V.euit botwy auro cmiüätur amo%. d) '
Aure
(g$3) ) 8 ( &££
Jiuropulfia fides, mro venaliajura,
Aurumlexjequitur, mox fine legepudor. é)
Hcic vero deeo maxime interfe eontroverfari folent
Juris N.Do&ores, numfcilicetpretium libertati fta-
tui poflit. Negat Pufendorffius ex eo potiffimum
capite, quod liberi homiues in commercium non ve-
niant. Sed pace tanti Viri & prius & pofterius affir-
mandnm,cumD. Treuero ad libellum de officio Ho¬
minis &'Civishoc annotante, ftatuimus: Quidni, in-
quit, pretium fit libericapitis? advitamfervandam vel
alia commoda adquirenda libertati nuntyim mittere non
tantumlicet, fed etiamofficiume/L Hominespropriipr9
mercedeJervitutisjugumjubierunt: fervitus mercenaria, quidaliude/t, quam libertatiscommercium? Captivusin
hellomavult fiepefervire, quam mori: militespromerce¬
de duriffima fiujcipiunt Jervitia, eorum nundinatione
Principes multum lucrantur. Liberias fiane juris efi per-
miffivinonpreceptivi/). Ha&enus Cel. Treuer. Huic
fententiae etiamfuumD.Glaffey addit calculum in 0-
pere Vernunft und VÖlcker Recht, ubi alias quoque
de pretio honoris, pudiciciae, &c. g) movetlites,
quas brevitatis ergo mittimus, quaeque ex di£tis fa«
eile etiam dirimipoflunr.
b)Satyr.Lib. II.v.34. d) Ovid. de art.amLib.IL
277.27/. c)Pr0pertiusL1b.UI. Eleg. ij. f) p, m.jit i) b 7°°-ftq-
§. V.
Exopinionehominumynonexnatura pretia rebus
imponi, dudum alieubi doeuit Seneca, quod in data
definidone §. II) indicavimus,quando pretiumquan-
ticatem
l) p C
titatem rebus arbitrio bominum attributam diximus*
Omne pretium refpedbum involyic ad hominum ne-
ceffitates, commoditates &c. quicquid itaque pretio fubed, magis vel minus recipere potefi:, vel pro ufu, quem re ipfa pratat, vei pro opinione hominum.
Verum enimv.non variac pretiumiplum magis,quam Audlores de confticuendo ejus fundamento atque menfura, invipem ddTident. Arifioteles in indigen-
tia hoc quserit, cujus haec verba kel ol^oe, hlrm nolvroi fASTgeiSocf: Teure 6s fel rqfxh ocXfåeloc, y\ x^elce, ij ttocvtpc(rv- veyjEi: Oportet igitur ttnum cliquaä cun&a meriti: hoc
aatem revera e(l indigentia , qu<e omnia continet b).
Grotius non ita^quidem hac fentenria contentus, in«
digentiamdocetrerurn menfuram maxime naturalem,
/ed non folam, quod hominum voluntas multas res magis, quam quse neceflarise fint, defideret i). Pu-
fendorffium adeo movetvocis indigentiaambiguiras,
ut Grotium verbis faItim deferuerit,fuhibituendo apti- tudtnem verum operarumve ad vitas humana necefH- tates,commoditates &c., licet fere eadem,atque ille u-
tatur ratione, fgilicet, quod ica rebus luxuria? infervi.
rnitibus pretium non edet k). Thomafius denique in
rei ravitate potifllrqum deprehenditmomentum.*JPa-
ceverohorurmfi quod res ed, dicarn, gratis Ariftoto»
Iis rejecerunt dobbrinam. X^la f. indigentia Philo- fopho aequeatquealiis bonis Au&oribus in genere de-
notat caventiam illius, quam cupimus vet: & quid- quid volum tis & defideramus, eo indigerenos re&e
dicimur. Fidem hujus rei facit Cicero D Carere hoc
fignificat egere eo, quod habere velis atque inde mox,
B nemi-
) *o (
neminem, inquit, carev* eo, quo nonindiget> hoc ef!
quodnon cupit:ut ex iis,quae pnecedunt apparet. Hoc
modo enervis fit inibntiaNcb, PufendorffiijOua eon- tenditindigere nonnifiiIiis rebus nos dici, quibus (inegra¬
vi mommodo carere nequimus. Sic etiam evanefcunt
fcrupuli Grotii & Thomafii, qnos vide 1. c. Hoc igi-
tur fenfu fiindigentiampretii rerumfundamen-
tum efie unicuniverum ac naturale, & ratione con-
ftare & experientia exiftimamus. Indigentia vero ut duplicimodo augeri minuive potefi:, fcilicet ujusfre-
quentiaö' comparänåt diffcultates ita quoque pretium
parker intenditur vel remittitur; quo enini frequen-
tior ufus & difficilior comparatio, eo major ek rei indigentia, eoque majus pretium, & contra. Expe¬
rientia' hane quoque rem comprobat, ut longiori dif- quifitiohe hocluper negotio non opus (Tt in).
h) Lib. V.ad Nie. cap.j. i) De JureB.&P.Lib.
11. CX.ll f.14. A) 1 N.tf. G.Lib. V. C. T. ff. 4.
visp Div.Lib. IL C XI. ty Lib. I. Tu/c.quceft.c.g.
tri) Coccejusadlec.fupra exGrotio cit.
VI.
Pofito generali hujus pretiifundamento, ad fpe-
cialioresillud definiendi modos jam deveniamus. Mo¬
dus definiendi pretium rerumalius extraRema,alius
inträ eandemdatur. ExtraRempublicamquilibet rem
operamve fuam foö arbkrio aeftimat, atquefolocon- trahentium determinatur confenfu, inträ vero illam
legibus idem interdum ftatuitur, faepe etiam ufu fo¬
ri & perrntitaritium quoque definitur conventione.
Hinceü, quod diftingvant J» N.Doöores inter pre-
*',v 1 tium
) ii (
tiumConventionale (S legitimim, qnod a Magidratu im.
•ponitur: iliud & extra & inträ Civitatem loeunri ha.
bet, höc autem inträ eandem folum: illud latteudi-
nem aliquam admittit h. e(l varietatern, quippe quod
- variantibus circurnftantiis nunc intenditur/nunc re-
mittitufj hoc in pun&o conhftit, certum eft atque confhns, nec recedere ab eodem licet, nifi confen-
tiacis, qui illud fhtuith. e. Magiftratus, quare teflo
in légitimo fine negotio cernitur, in altero vero ed
ocultior. Utrumque famen fundamento, quod fu-
pra pofnimus, nititur, unde lequitur, pretia rerum
& operarum ita determinanda effe, ne cuiquam bbo-
rare volenti dehnt res neceflarias,Atque hasc quidem
de pretio Vulgari difra funto.
VII.
Diu vero quoniam non viguicillud commercio
rum genus, quo res pro re permutabatur, I. va- rlis quippe laborans gravibusque incommodis, prse- fertim rerum operarumque variarum numero multi- plicato & increbefeente luxuria, qua primaeve fim- plicitati priftinaequ'e nuntius mittebatur frugalitati;
aliud commercii genus invenire neceflum habuit
mortalium folertia, cujus originem Paullus I£h C. I.
pr.D. de contr. emt.ita defcribit: Origo emendi ven-
dendique, inquit, a permutationibtis cxpit. Olim nött
ita eratnumus,neqnealiud merx, aliud pretium: fed u*
nusquisqne{ecundum neceffttaUm temporum ac rerumutt"
Itbus inutiliapermutabat, quando plerumque evenit, uty quod alteri fuperefl, altert defit. Sed quia nonfemper
&fante conveniebat, ut cum tu baberes, quodego defa
aerarem9
; 12 (
derarem, invjcem haberem, quod tu acciperevelies: ele*
Ha materia eft$ cujus publica ac perpetua xfiimatio a'if*
ficultatibus permutationum xqualitate quantitativfibve•
tiiret, eaqucmateriaforma publica percußa, u/um äomu
niumque nontarn exJubßantia preebet, quam ex quanti-
täte, net ultra merx utrumque^fedalterumprctium voca»
tur. Hase Pauilus. Ut itaque commodius commercii
genus induci poflet, aliud etiam invqniendum erat pretium, quoå Eminens feu pecunia jam audic, quse
ed menfura communis pretii rerum & operarum, Quando vero primum innotueric, & quali initio con-
fliterit materia, dictu ert per difficile; uti qutenam
eadem omnium prima gens fueric ufa,denfis antiqui.
tatis tenebris ert involutum. Immo fi credere fas ert monumentis veterum, peeudes initio hujus obierunt vicem;hinc antiquiffimos numos non alias fere foul.
/ pturas prx fe ferre videmus, quam boves, fues,
agnos &c Quid?quod idem innuere videntur Gra?ca
irooXeh,clgmo-Sc&tiovtfti&cu, quaj emere fignificant & dm tcv7ibö\apullo , sgno, gvü afinö lunc; pecunia, peculium, peculatus Latinorum a peeude derivanda
docent Lexicographi; quin & noftrum antiquum Få
huc pertinet, quod & peeudes & bona quascunque divifiasque denotat. Homines portea aes, argentum,
aurum adhibuirte autumamus, Ted rude acinfeüum, quod (ibi invicem non annumerabant fed appende- bant, terte Plinio «), unde varia deineeps nummo-
rum nomina, utTalentum pondo, libra, marca&c.
Tempore denique Abraham! in terris orientalibus pecuniam in ufufuifie, fidem facit locus Gen, XXflf.
' notatu
s» ; *3 { «»a?
notatu digniflimus, ubi verfu XVI. dicitur, Abra-
hamum abEphrone agrum, in quo uxorem demor-
tuam fepelirer, quadringentis ficlis emifle. Hinc a-
liarum facile Gentium conlvetudo atque imitatio:
quonamautemantiquitus metallorum genere ufi fue-
rint homines,Ifidorus hifce teftaturverbis: Antiquis-
fiwi, ait, nondum ouro argentoque invento, tre uteban-
tur; namprius ésreapecunia in ufu bominum fuit, pofl
tirgetitea, deinde aureafubfecuta o), Cui etiam rei ad-
fentiri videturOvid.
/Em dabatit clim, melius nunc omenin auro,
Viclaque concedit pri/ca moneta nov<e p).
n) Hiß, Nar, qq.j. o) Lib, 16. JUtym. 7. p) Lihr4
J,laflorumv, 221.
$. VIII,
Cauffas vero, ob quas gentes faltim morati|^es
fenfim in eligenda nobiliora illa metalla confpirafte
vldentur,paucis enarrare lubet. Quod ß pecunia re-
rum omnium, quibus indigemus, communis eflet
menfura &pretium;I:oquidem taliseligenda fuitma¬
teria, quae vulgari non detfitueretur pretio. Eft
namque pecunia, confitente AriftoteJe, veluti fide-
juflor, quem qui fecum ferat, quaevis venaliaacci-
pere poflet: unde cumfsepius laudato Pufendorffio
ita calculosfubducimus, uti nemo fidejufiorem acci-
piat, nifi virum Ipeftatas fidei, & locupletem, in vi-
li autem homine parum cautionis efle putetur: ita
pro re ubique occurrente, puta pro manipulo terrse
autarena?, neminem rem fuam permutaturum, quac
ipfi magno kbore acinduftria fuerit comparaca. l!:do
) 14 C
Qnornam infinitis prctii rernm variecaiibns refpon-
deatatque squiparetur pretium hocce, materia ejus
ea critindole, ut partes finguls fint homogenes feu
ejusdem inter Je valoris, Hho Id quoque exigunt
commercia, ut per multorum manus oberret num- inus,compa£liorisergoeritmaterici,ne 11filcumpofit-
dentium difpendio deteratur. lV:o Quia maximo
commerciis eflet impedimento, fi in quovis negotio
priusexcutienda eflet nummorum finceritas, pondus
sflimatioj materies illorum, ut forms fufcipiendx
idonea flt, requiritur. V:o Denique ut fioc, quod
jam qnxrimus, pretium, maxime confhns fit ac per-
petuum, intereft, ut ad alios ufus non facile adhibea*
tur. Quinque hsc requifita vel auro & argento,
nnlli rei convenire, quivis, me non monente,
f"le perfpicit. Auream igiturargenteamque pecu-
niam probam fcilicet, rerum & operarum omnium
in commercio venientium eflepoflepretiumEminens
& univerfale,tuti contendimus. Neque hifce aliquid
pecunis, ex sre confe&s derogatum volumus, licet
vilioribus tantum rebus sftimandis aptior videatur,
&potius inträfines Reipubl-adhibenda, quamextra.
Ceterumpecunia eflvel veravel imaginaria veMym-
bolica Vera, cujus materiem forma publica percufian reperimusr Imaginaria, qua in rationibus tantum Iocum
habet: lymbolica, qua, vel emergente publicacalamita-
telolum valet, & loco eft chirographorum, quoslum-
mi Imperantes, periculo defundb, folidiori pecunia re-
dimunt; vel inträ Rempubl. pecunia verafungrtur vice,
utnoftra Ichedulaargentarixjlanco Sedlar. Plurima cir-
ca nobilem hane materianreflnnt;verum protempo¬
ris&inftituti rationehacjamlufHciant.
S. Dt G.
