Sit l/v ■
D. D.
,DE
VI et EFFICACIA TEMPERA¬
MENTORUM in FORMANDO
ORATORE,
DifTertatio Academicä.
Cujus,
PARTEM POSTERIOREM,
Confenfu Amplijf, Facultat. Pbilojopb.
In Repa AcademTa Upfalienß,
Prsefide
Celeberrim o Vi ro,
MAG PETRO EKERMAN,
Eloquent. PROFESS. Reg. & Ordinär.
Fac, Pbilofopbicß b. t. Decano.
Publico fubjicit éxamini
SAMUEL J ÖHRL1NG,
Lappo F - Botnieufis,
In Auditorio Carol. Maj. Die XI. Martii
A. MDCCLXXII.
H. A. M. S.
UPS ALIAE,
Arui) Jon. Edman
,Reg. Acad» Tvpogr.
Vira,
flurimum Reverendo 8c Clariflim©
Domino,
JOHANNI Paß ÖHRLING »
or i in Eccleßa Lapponum Arieplog &
Silbojock Vigiläntißinm
Patri Optimo.
Mot beneficia, increbuit jamdiu, iis, gratias publice a teßari quibus a permulta c declarare emanaverunt per officio-
fas bumiUimasque. Cui autem phtra, quam Tibi, P. C. de-
beo? Tibi, inquam, qui mihi vit am of educationem dedifli,
ßngulari me amore atque liberalitate es complcxus' Quid?'
quod, zWé? ^ cumbulis, inmimerabilia mihi praßitißi nmnera, quibusque me, cumnlare non de dignar is; adeo qui-
dem, major a ut a Patre vix, ac ne vix quid em exfpcBare queat filius. Qvantopere Tibi, P. O. pro tanta heneficentia fim
obßricius
,video, /?£, redd am, in mea Jane non eß, ne que er it unquam, poteftate $ animum pr äter gratum , vtemoriamque Tui Tuceque b onitatis, »«//o non loco tempore
ve
colendam. ra accipias, pigvus hajce paginu-
las, Tibi, mente deditiffima in ultimum, ut it a die am, orbis ArSloi Thülen transmittuntur. De cetero, id fanäe mraboy ut} quo ad vixero, fim
Tuus
Parens Cariflime*
Filius obecHentiffiiniiS
SAM. J:SON ÖHRLIN&
\ r
§. vit;
Pars peramentorum prior difputationis in formando de Vi Sf Efficacia Tern- Oratore, ad Aca-
demiam hancce illuftrem, fub Proefide meo, diq
XXVII. Maji A:o MDCGLXI. Auftore clariffimo Ja-
cobo J. Eurenio V. Botniend, jam Re&ore Scholas Tornenfis, publica luci efl commida. Ne vero
manca & dimidiata haec remaneat, non inconveni-
ens duxi Popularis, & Fautoris mei amantiffimi, ve-
ftigia infequendo; partem ejusdem argumenci pofteri-
orem, pro ingenii tcnuitate, perfequi. Tua B. L, fo-
lita nixus fotusque in innocuos conatus humanicate.
Verumenimvero uberior iis, quae pertra&anda e-
runt, ut lux affundatur, in indolem & naturam O- ratoris, onmium primo, inquirere lubec: nimirum,
e(l ldem ille, qui Scientia gaudet adeo perfecta, »f, bene ornateque dicendo, animos auditorum £/ doceat, deleffet, ad cognitionern ver i, boniqiie exfecu-
tionem permoveat. Quemadmodum olitor diverfos
lina ex arbore hand depofcit fru&us, nid varii ge¬
neris furculos ipfi prius inferuerit: ita fruftra ag- D 2
gre*
23 ( st*
gredietur quisquam argumentum, folido atque elo- quenti fermone ftiloque elucubrandum, nifi in Rhe-
torum palaeftris, & declamacorio opere, fueric ja&a-
tus. Ergo,qui inanem, pro Eloquentia, loquentiam, verbofamque fubterfugcre velit ioquacitatem, rerum
magnarum artiutnque pollebit notitia,eo facilius tria iila, monente Cicerone, prsecipua Oratoria officia expleturus, quid nempe dicat, quo quisque loco,
& quomodo, dicat. Hxc ut virurn prudentem nos- (e oportet, quanto magis Oratori, nihil eorum ut
negligatur, fhidendum, quo fu'as rite tueatur partes,
oratioque ejus copiolä, concinna & ornata in fce-
nam profpe&umque populi producatur. Vix enim iili quidquam difficilius, qupm quid deceat, quid
ratione temporis, loci, objeöi, & auditorum obfer- vand,um fit, explorare. Neceflario itaque, hoc ut efficiat, vis atque felicicas in iilo inerit nacuras, quo res, quibus de perornbit, inveniat, inventas, non
idoneis folum verbis & fententiis, fed rationibus et-
jam, (lmilicudinibus & Mecaphoris illuftrer; quid ju-
ftum & bonuin, quid verum falfumque, confirman-
dum vel negandum, vel eligendam
,vei abjiciendum (it, judicet: ceteraque orationi perneceftaria elegan-
ti difponat ordine, riteque cum eloquendi flumine,
tum decenciffima gefluum a&ione peragat, circum-
ftantem audiendum coronam, do&urus, deieciaturus,
& permoturus, id quod ferio intendere debet.
§. VIII.
Oratoriam tribus abfolvi partibus, natura nem¬
pe,
*&§ ) • ( *4 pe, arte, & ufu, neminem, qui illius penitus non fit ignarus, fugere poteft. Quseri autem folet: na-
turane plus ad Eloquentiam conferat, an ars, an u- fus? Ica vero refpondet, ipfe iile Eloquentias pater,
Cicero; naturam ad dicendum vim afferre maximam:
nam naturam edam Iine arte & ufu plurirnum, hasc
vero nihil fine illa valebic, Primum igitur Oratoriae
eft principium & fundamentum natura, qua fine
nemo fit Orator, ad hoc licet, maximo labore, flu- dio, exercitarione, pluribusque experimentis adni-
tatur. Hinc tarnen folam naturam Rhetorices efle
mrgiüram minime concludendum: eteniro, fi ad be- nignam accefterit naturam, ars atque exercitatio»
praeclarum quid & egregium folet exiftere* Quid?
quod illa novercantem quodammodo naturam be- nignam1 aliquando reddit. Natura vero nomine
ejusque bonitate, celere ingenium, vividam imagina-
tionem, Judicium acutum, felicemque memoriam, aliaque ingenita quafi adjumenta, heic intelligimus.
Hifce facultatibus deftitutus, nefcio fane, quem in
Oratoria progrefTum facere poflit, tixque ullam in- de reportet vi&oriam. Spe&amus igitur pr<rcipue
in Oratore ingenium, & quidem acutum, cujus
ope, res obvias apprehendendo, cognitionem fibi
veram acquirit; ea, de quibus Oratio ejus erit in«
ftituenda, invenit, atqne fingula menti tam vivide offert, iv idoneo online, prsefidioque verborum &
fcntentiarum, difponantur. Perficitur autem inge-
nium imaginationis vi atque vigore, quo magnam
rerum multicudinem, brevi, fibi repracfentare, ce.
D s kri»
«*§)•(§«»
kriter omnes verfare res; quid Iaudandum, mirars*
dum, aut dolendum fic, percurrere, nec non imagini- bus, Metaphorieo cultu, aliisque concinnis verbo¬
rum ac fententiarum luminibus, abfentia oculis, quafi praefentia, noftris fiftere, iuisque depingere coloribus.,
8r nefcio quse cetera, poteft Orator. Ne vero o mnia, quae imaginatio fuggefterk, inepta & confu-
fa fint, nullaque ferie & ornatu effundantur, ma-
xime neceffaria Oratori eft judicii vis Sr acrimonia, quibus res, menti oblatas, accuratiffime perfcrute-
tur, & de iisdem illa fcrat ratiocinia atque judicia,
ut pro pondere & cjualitate rerum rite collocentur.
At, quia Orator omnium dicendorum gaudere
debet fcientia (J. VI f.) ideo felix ab ilio requi-
ritur memoria
,cujus fideli cuftodia maximarn
,ubi in tneacrum prodierit, Cognitionen! conferva-
re poteft, a qua alioquin effet dereli£his. Neque
heic practermittenda eft vehemens illa mentis con- citario, qua quis, totus quafi, extra fe rapitur,
omnia debita cum grada repraefententur. Deni-
que, ad naturae bonitatem etjam referri folent corporis bona, quae mentis ut indices atquc inftru-
menta Oratori, muneri fatisfafturo, perneceffaria funt; ad hxc autenf pertinent vox, latcra robu- (la, valetudo, conftantia, decor, & cetera, ut ipfa vocis, oculorum, vultus, manuum, totiusque cor¬
poris moderatio fit rebus, qux proponuntur, ac-
commodata. Hincvultum induere debet Orator hi-
larem, quando res laetas; triftem, quando mcefticiae
plenas; feverum, blandum, demiftiim, quando me-
tum,
/
«*§ ) m ( §«* **
mm, fpem, indignationem exprimit, atque £ic in
eeteris.
§. IX.
Quia ufum & artem, nift adjuvante natura i
nihil in Oratoria valere demonftratum eft, ($. VIII.)
quid cujusque natura atque Tempcramentum in
formando Oratore efficiant, disquirere jam conabi-
mur. Incipiamus igitur de Cholerico, fecundum
ardinern in Parte adoptatum priori f §. Vf. )< Ita
vero ibi depingitnr, ut illum ad formandos Tro-
pos fublimiores & Schemata vehementiora, nempe Apoftrophen, Profopopceian, Orationes Panegyri-
eas, plura ejusdem generis, quae fermoois grandi«:
tatem, fententiarum atque luminum requirunt ma«
jeflatem, aptum ducamus. Vis enim illius imagi-
nandi haud contemnenda, felicitasque ingenii non fane vulgaris, efficiunt, ut ille, perbrevi opera, gravifiimis in rebus etfi verfetur, in inceriora veri-
tatum adyta penetrec, quidquid ad fplendorem,
ad gravitatem, honeftatem , admirationemque faeiat,
judicet, fingulaque ordine fublimi, planequc admr*
rando collocet. Neque ei defunt affe&us, qui O-
ratori ineffe debent, ut animos audicoruni commo«
vere & fle&ere poffit. Sit quoque audax, fumma
quaevis anhelans, laudem gloriamque ut aueupetur
optatam. Hinc grandis Gratia, verborum orque, ac
fententiarum decor
,& nefcio quae alia magnifi-
ea: oritur enim Orationis fublimitas, ccfte Voffio,
(in Inftir* Orator. Libr, VI,) exanimi magnitud ine*
a «®§ ) • c §*»
quibus vero animus femper humi repit, neqae as*
furgit ad res grandes, hi neque grandem confici*
unt Orationem. Habet itaque Cholericus illa natu*
ras dona, quae ab Oratore magno requiruntur & fre- qucntantur, nifi memoria ill i fuerit prdrfus infeux,
quas tarnen arte & ufu magis magisque crelcere fvevit.
% X.
Maxime vero a Cholerico diftat Phlegmadcus.
Qvanta enim illi Temperamenti fclicitas, tanca huic ineft infulfitas, inutilisque natura, (citat. §. VI.) ut,
quam Oratoriae partem illi tribuere liceat, vix dici
poffit. Lentiffima namque ejus imaginatio, tenuis- fimaque percipiendi facultas, proprium quafi Ora*
toris tollere videntur. Reddatur, ncceffe eft, Ora¬
tio fterilis & jejuna, ubi imaginatio defideratur, u-
bi vis atque vigor ingenii abeft, quidquid dicitur, nonjpoteft non efle elumbe & langvidum, cujus de*
nique animus demiffus, mollis, humiquc veluti re¬
pens eft, quid, qusefo
,ex illo expetas ? coa&am ni¬
fi, humilem, falfam itidem & obfcuram Orationem?
Oratio enim vultus animi, ut Seneca teftatur (Epift.
CXV.), itaque ut animus eft, ita quoque Oratio; Qva-
re iracundi hominis, iracunda eft Oratio, cömmoti, nimis incitata, delicati tenera & flaxa, & fic porro.
Hinc igitur Phlegmaticus quafi ad nullam Rhetori-
ces partem aptus efle videtur, Sc quidni ? quum tam futile habeatTemperamentum, ut, memoria dignum yixac, ne vix quidem, vel filentio melius> ibi repe-
rias.
0
rias. Attamen, (i ad quaedam aptus dici poteß:, ad
narrationes, crediderim, rüdes, (impliciffimasque,
ab aiiis fepiffime auditas.: quia, ipfe omni um fere
ignarus, alios imitari (ludet avetque, quibus aliquan-
do plebeja aliave leviora capi poffunt ingenia, quse
vel perpufillis commoventur*
$• XI.
Sangvinei Phlegmaticis ut ratione Tempera-
menti prorfus diffimiles, diverfam quoque peroran«
di induunt habilitatem atque facultatem. Natura enim
illis longe liberalior, quam hifce fuit (cir. §. VI.) in
donis fuis dilargiendis. Memoria fane, Thefaurus
Eloquentias merito di£ta, illis non deeft, qua res, O-
ratori fcitu necefTariae condi, atque in promtu e(Te poffunt. Accedit vis ejus plane admiranda imagina-
trix, cujus omnium quidem in fcienciarum generibus infignem effe vim & ufum, finguli confentiunt literati
orbis homines, maximam vero in Eloquentia, quas
hanc prsecipue fibi vindicare videtur* lila enim or-
batus Orator, nefcire me fateor, quomodo omnia e-
leganti difponere ordine, res, mores, a&ionesque
veris & fuis depingere coioribus, affe&us excitare,
pronuntiationem, vultum, gefturnque corporis rebus
facere analogum,queac,animos denique commovendo
& fle&endo, plura ut (ileam. Ineft vero Sangvineis
tanta imaginandi percipiendique dexteritas,ut, exori-
cntes ideas & fimulacra rerum (inprimis ubi longam
non poftulant meditationem, quia laboris funt impati*
cntes)mente cito comple&i, hisque abfentium, oculis-
E que
25 *m > * c §*»
que noftris obvcrfantium, imagines reprsefentare pos.
fint. Parcius quidem utuntur Tropis illis|& Sche-
matibus vehementioribus, ftylo autem magis puro,
a t maxima dele&ationis. Dici vix voteft
,quan-
turo in Oratoria efficiant commotiones illse animi>
qux in Sangvineis regnant, inprimis cum eadem, qua excitantur, poteftate fedari foleant. Optime enim
Auditores commoveri obfervamus, quando Orator,
praeter claram boni vel mali, qua neceflario gaude-
re debet, cognitionem, ipfemet prius permovetur &
inflammatur. Praeterea nihil pame rei amant feriae 5
tanta enim praditi funt animi hiiaritate, ut nii fere aliud, nifi res latas atque hilares, voluptates & amo-
res5 animo fingant, nullam, ut ajunt, in ccelo ferant nubem, nihilque in fcriptis trifte. Hinc igitur San- gvineos, in cantilenas, jocos, urbanitates, orationes Comicas, gratulatorias, gratiarum a&iones, aiiaque hujusmodi efFufos natosque, baud (ine caufFa eoncltr- di potefh
§. XII,
AcceditTemperamentum Melancbolicum, quod
ultimo licet pofitum loco, minimi tarnen non efl habendum. Hoc enim praediti, non prorfus infe-
lices deprehenduntur in Oratoria, (confr« cit. §.Vl->
Memoria enim magnaque imaginandi vis, una cum maxima attendendi mcditandique faculcate, non pos- funt non magnum in Oratore formando afFerre u-
fum & auxilium. Hinc eorum, quae femcl memo¬
ria eommifit Melancholicus, nunquarn fere oblivi-
<49 ) • '( Sti* &
fei potefl:: vi atque eßicacia imaginationis, res men- ti obvias, & ipfe percipit, & aliis, indicare & lu-
minibus illuftrare fvevit; resque intclle&u, utut dif-
ficiliimas, prius non praetermittit, quam vera & c la-
ra illorum potitus fit notitia. Verumtamen, quia
ex atra bile permultum traxit ejus fangvis, Tragica praecipue amat, fpirat, cogitat. Hinc illum elegan«
ter multa, quae in Tragcediis declamari folenc, prae-
flare, deprehendimus«, Talia funt infaufta futura-
rum calamitatum prcefagia, nec opinata infortunia ,
viciorum deploradones, caedes, maximas rerum con-
verfiones, kem Orationes funebres, dehortato- riae, &c. Sic (i viam hic tibi explicabit felicitatem cbtinendi, fua quidem voluntate, fuopteque genio
nmito auguftiffimam faciet, atque ka in aliis, mfi
vida Temperament! bona fuerint inftitutione mid- gata; qued quoque valet de ils> de quib-us jam b re- virer diximus Temperaments, quae ex educatione,
ufu & confvetudine, ac plerisque rerum momentis
facile variari folent. Nos vero ex di£tis confiare
quodammodo exiftimamus, jure optimo, Tempera¬
mentorum in forman do Oratore rationem efie ha*
bendam, atque in argumentis quoque fermonum inftr-
tuendorum eligendis nacuram cujusque Oratoris efic
confulendam. Ceterum, ne eandem incudem, ad
taedium usque, tundere videar, huic noflro negotiolö
claufulam imponat, communis ille Germaniae Praece-
ptor, uti rneritifiimo audit, Philippus Melanchthon
in epifh ad Sebaft. Caftellionem, Biblis Sacra exqui-
fitiffima Ladnkate decorantem:
Etfi haäcnus ad te nihil feripfi: nam in bat Zf
m ) e c §©»
vnrietate if barbarie negotiorum partim mihi fuper- efi temporis, <7 rf /7/&rf literarum dulcius, quo
magis deleclor^ fiepe etjam languefiecit nie, intuen•
horribiles confußones inier eos, <2?// Japlentis
veritatis ftudiofi videri volunt, ingens moefiitia: tarnen
confipeäa forma orationis tu<e, Jemper te magnifeci:
efi enim, ingenii, prudenti#, judicii & ve¬
va etjam virtutis index reåla Ü3 elegans Oratio. Scis
autem illud Mufiarwn eanticum hn kocåov (plKov kl. &c.
S. D. G.
MY DE AR FRIEND,
fo beh aving onds felf> t hat a Man may he njeful to o- thers, and content with him felf^ is a Sign no lefs fure
to
aTirtuous^ and lahorions, and upon him Jelf and otbers
attentive Man, 4 certain Way to Fortune and Glory.
Without to fit onds lnclination after the Fules of Virtue
and Goo of Mans, z7 will he wery difficult if not impofßble.
The Art of knowing ones felfi ones Temperament and its In- fluence, is the only Way in all Times enougb infißed upon,
tut wery little or nothing chalked out, to reach Jo pleafant
an
