D. D.
DISSERTATIO GRADIXALIS,
DE
VI ET EFFICACIÄ
TEMPERAMENTORUM
IN
FORMANDO ORATORE,
CUJUS
FARTEM PRIOREM,
CONSENSU AMPLISS. FACULTAT. PHILOSOPH;
IN ACADEMIA REGIA UPSALIENSI,
P RAESIDE
CELEBERRIMQ VIRG,
MAG. PETRO EKERMAN,
ELOQUENT. PROF ESS. REG. EX ORDINÄR.
PUBEICO EXAMINI SUBjICIT
JACOBUS J. EURENIUS,
K.BOT NIENSl§*
IN AUDIT. CAROL. MAJ. D. X^^IAJT, Aw..MDCCLXH
H, A. M, S,
HOLMIM,
Excudit PETR. HESSELBERG.
F.xßerientiJJirm Domino»
DOMINO
JACOBO BARCKv
PHARMACQPQLiE Holmenhum Digniffinio,
PATRONO et FAUTORI OPTIMO.
Literarumtanquamea propefru&iBiis,ratioveraeft,iliarumut genuino virtutis cultu,indoles & pulcritu-
do cognofci debeat: hinc optimo euique Mularum alumno
vix iiia unquam difplicere iolent, quibus revirelcere pos- iit flos virtuturrij grata beneficiorum -recordatio id quod folenniter, nee indecore faciunt, fcetus ingenii fui illo-*
rum praecipue nominibus infcribendo, quibus gratiam re- ferre fatis nequeant: merita lic Patronorum non brevi u- nius, fed long® multorum memori® tradituri. Et ita fe-
re hoc qualecunque fpecimen Tibi, P. O. facrätum volui.
Animum enim meum frequentia fubeunt pr®clara Benevo-
lenti® Tu® documenta, apüd me, Penates Tuos, non h«
ne jucunditate, colentem, collocata; qu® ut nulla obliyio delebit, ita hoc, quidquid eh, munufculi, quafi publicum grati erga Te animi indicium fufcipias. Mihi autem Tua
non prius beneficia dehnt, quam mea Tibi deerunt vota, pro fortunato Tui Tuorumque fuccelTu fundenda. Per-
nianfurus,
Experientijfime Domine,
NOMINIS TUI
^ x Ciäter ebfervantiffimujf JAC» J. EURENIUS;
I '*' - " • " ' • "" '' * ' .
B* C♦ jD.
§♦ I.
irari profe&o convenit homines, anima, ratio-
ne praedita, & corpore, ©rganis fimiliter fe-
re inftru&o, gaudentes, in tot fententiarum a&ionumque veluti diffidia ferri, ut inter fe, haud
fecus ac arbores fructibus, difcrepent: non illi folum,
quos longa temporum locorumve intervalla diftingvunt;
fed, qui eadem nafcendi forte, communi vivendi habi-
tu, una denique terrarum regione, ad eandem animo
rum indolem condici fa&ique viderentur* En! ancipi-
tem, vel praecipitem potius, mortalium fortunam* Stul-
tis fapientes bonique malis, tanquam lilia fpinis,immix-
ta deprehendimus* Vere igitur cum Pceta canere liceatt
Miltia quot capitum <veniunt, totidem fiudioram+
Mille hominum fpecies & rerum difcoler ufus:
Velie fuum euique eß, nec voto vivitur um4
Et quidni differant? Ipfa animi noftri vis» ab omni li¬
cet corpore remota, pro diverfo aetatis habitu* dum
A cor-
% -£$3 ) ® (
eorpori' con(vetas mutationes imitatur, ipfius naturae vices adumbrat. Sic facilis pueritiae memoria leves temporis verni auras, vivida in juventute imaginandi
vis ludentem asftatis fpeciem, fubactum, quod viris in¬
ed, Judiciums ma turos autumni fru&üsy fenum denique
in ingenio torpor trifte hiemis frigus refert, exprimit*.
Indolem hane naturae*, vere: defultoriam», erunt hauet dubie, qu£, utalia, proximo* tantum De i nutui tribuen- dam velintr nefeii forfitany aut nondum convitti, Sa- pientiffimum hunc mundi Statorem, ab ordine, femet eonftifcuto',, ut decet fapiéntem, dum modo graviffimae
non: fvadeant rationes,. nom im agendo recedere^ Adi
anirnam confbgiunt alii„ eandem actionum &, quas illas intercedit,, differentiae onginem qua? ren tes. Verum e- nimvero, ut animarunr,, qua elfen tiam , fimilitudinem
©mittamus;, ita, ßtoties animae diderrent, quoties exi~
ftat a£tionum differentia,, vereor, ne in pluribus-foluna?
difiimiles, fed in un o quoque infinitas fingeremusv Aut
©mnia.itaque, auc maxima profebfo, debefntur heic cer- tis rerum- circumftantium modis. Parentes loquor, ac¬
cis temperiem,. alimenta,, setarem„ educationem, reli- quos tandenr, fere* ignotosr fbrtunte iuxuriantis cafus^
Quod- ut.neminii ambiguum efie. poteft,. quii naturas- hu¬
manas accuratius penf-kaverit» ita* quale anirnam cor¬
pus que. intercedat commercium-, indice- quafi digitov
eommonftrant; Nam & illa corporis^ potius, quam a-
nimae, indolem; affibiuntr, hocque ejusmodr eft, ut ib
mutuam fere proiperitatas & fnfbrtuniii communionem?
ferantur; Qnprfum» vero hatc$ Ut pateatv efle generas
wiimorunTg, toto„qpodlajjunt» ccelo< difcrepantia., hane
autcnB
-443 ) ® ( Bi~ 3
autem diverfitatem certo c umprim is corporis habitui,
quem vocamus Temperamentum, efle adfcribendam;
cujus informando oratorc vim & efficaciam dum tumul-
tuaria hac opera Tibi. B« L tradimirs., talem Te före fperamus, qualem omnes quotidie experimur, aut «x-
perti fumus*
§* IL
Definimus Temperamentum, quod fit -partium cot.
poris noßrii tam folidarum? quam fluidarum certa ratio,
ad diverfum fanguinis habitum motumque producendum*
Cun£fcam enim illorum indolem corporis qualitati adfi- gnandam efle, vel pervagata notitia edocemur^ fiqua*
flt, diverfltas, illa quidem, partibus tam folidis, quam fluidis, fundata, variis rnutationibus, quales in corpo¬
re, nid motu, non dantur, erit metienda* heic autem
fingula, amiciflimo quafi connubio jun&a, ad «andern
metam tendere videntur. Ut folidorum prsecipua eft
in fluidis corporis noftri afficiendis efficacias ita nec in
illorum motibus promovendis levior horum perfpicitur
vis & inqyuct. Prae casteris, quod docet experientia,
ubivis obvia, plurimum fibi tribuit fanguis, dum, flu-
xu fuo defluxuque, reliquis fere humoribus aut indo-
lem, aut oviginém, haud aliter, ac maria fluminibus,
prsebet, Imaginem fcilicet, machinse, quam vocant, hydravlicse, vere in corpore noftro expreflam videmus.
In qua, fi fluida vel minus generofa, vel penitus fue-
rint corrupta, motus ceflabit artificumque vota defti*
tuet* Si quse flnt igitur, quibus vel celerius move-
tur vel cardius, quod loquimur, fluidum, eaipfaTem-
A 2 pera-
4 «»44? ) ® (
peramentorum quoque diverfkatem producunt» At-
que his omnibus, ut par eft, explicandis vix ullius,
nedum tenellse, quales quidem noArs funr, vires fuffi-
ciunt* Incredibiles enirn fanguinis varietates, fibra-
rum, qua ela flickatern, qua duritiem, diverfitas, varia vaforum vel capacitas, vel angukra, caetera denique e-
jus fere indolis Tunt, ut in diverfis hominibus num*
quam fere conveniant, in eodem, a femetipfis diffentl-
re faepe videantur* Triplicis prscipue generis partes
fanguinem conflituere nos edocet foliers Summoruna
Virorum induflriar five quod plures non babeat, five quod alias elicere non permiferit recondka ejus natura,,
Sulphureas, nernpe, terreis aqueisque immixtas volunt:
quarum ut qualitatis, ita motus etjam, fi quid aliud >
diverfiffima effc ratio* Sulphureis enim aerem, qualis
in fanguine haud dubie invenitur, ß addamus, orietur»
fecundum experimenta, inteflinus partium motus, in- de calor, ex calore fubtilitas, ex hac tandem fumma in
peragendis fuis motibus facilitas. Quorum multo Eg
aliter in te»rreis^ nam & interiora illis fere non moven¬
tur, frigoreque proinde nativo, nätiva denfitate labo¬
rant: craflioresque motui, quantum in illis fit, reni- tuntur; nec inutiles tarnen, cum nimiam fulphuris agis- Jitatem, pro viribus, temperent* Ad aqueas quod ad-
tinets ills, cum aquae fiibtilißims, levi gelatina irnbu-
ts, indolem aut habeant, aut habere faltem videantur,.
vi pollere creduntur prscipua, non nutriendo minus
confpicua, quam Euida quaedam fubminiftrando. Quid
in movendo valeant, fi quseris, dubiam illorum, puta- mus, aut fere non impedientem efficaciam: dummodo
non
) # ( B*1" *
non nimiae, fibraram relaxationem efficiant, Enimve-
ro, quid fanguini, ex illa fibrarum laxitate, vel com- modi vel incomniodi? Potentin, fcilicet, ha? funt mo- trices, magna, in diverfis tarnen diverfa, elateris vi in*
ftru£fcae: fanguinemque, ab intimo cordis penetrali ad
ultimas usque corporis partes protrufum, in loca habi*
tata redire, cxteraque fere liquida moveri faciant: cu^
jus vel reditus vel motus eo major vis erit, quo illae
tenfiores fuerint; minor vero, fi hxx, fi dura?, Pri¬
mas in iis formandis, ut in aliis quoque, fibi tribuit na¬
tura; non tarnen nullas calori deferendas cenfemus:
cujus, nernpe expandendi vi, comprimendi illarum ra*
tio major efficitur & fortior«. O! mirandam confiim- matiffima? indolis machinam* in qua, cum ad unum o- mnia finem tendunt, per circulum, ut ajunt, res pro- cedit: elafticitate motum, motu calorem, calore de-
mum elateris vim augente ac promovente. Reiht no-
bis ultima, ultimo licet loco minime habenda, eelerita- tis in fanguine vel au£he, vel imminutse, caüffa: vafa intelligo tubulosquef hasc fanguini non minus, ac ca>
teris humoribus ferendis atque continendis dicata vo- iuit fapiens natura? follertia quorum indolem, haud fcio, num felicius explicaveris, quam cum illa ftumini-
bus, qux ripis arcentur, fimillima dixeris, Quod fi
patentiffimis oftiis, fi ripis quafi difiolutis, incedant, ee-
ler quidem illorum, fed, in tanta ornnj^gfefacilitatev
rnotus tarnen erit placidus: fin per angmnas locaque
archita ferantur, ex difficultate impetus nafcetur Sc prsecipicantia, ut non fluere, fed prsecipitia fieri vide-
antuTf Atque fic quidem ailatis, quantum permifit
A 5 tem»
6 "••€33 ) ® C 2&S""
temporis & ingenii habenda ratio, fegnitiei pariter, ac alacritatis cauffis, (i non omnibus, prsecipuis tarnen;
faciljor? credo, nobis aditus ad indagandas Tempera-
menturum varietates patebit, Quibus itaque fibrat tern
Jk> renitentes$ te nera:, vaja angaßwra, pat ttumque Julphn-
rearnm abur.dantia motum (änguinis in dißcnltate pr<eci*
pitem effecerint, Cholerici vocantur, His, fi qui alii,
maxime adverb (lint., quos Phlegmaticos nominantt in illis, enim, lentum factlemque faagvmis progreffum ex hit-
worum crajjitie & abandantia, taxa fibrarum indoie vena*
rumqae & cordis exiguitate, conjedfcura non vana perci- pimus. Mediana inrer utrosque fere parcem fervat>
qnod Sanguineum adpellant, Temperameritum: hoc in
■fibrit laxitatem pariter, ac tendentiam refpuit: vajorum
tenuitatem topta compersfat, & fluidis fubttlioribus, in- primis gaudet: indeque in (änguinis motu ceUritatem
facilitati adjundfara habet. Contra Melancholico, quod
dicunt, temperamento, nihil generis vafiulofi angußia, ß&rarum duritate, fwguims crajjitie cum humorum inopia, triftijßmo tandem hujus liquidt motu familiarius fere efTe
videmus,
§♦ nr, .
Quemadmodum omnes, quas unquam protulitna«
tura, ingeoiorum cliverlitates huic Tcmperamentoruin
divifioni xja^es^ „quodammodo debere, ingenue fäte-
mur; itgömalT^quam, quas praec §, confpiciuntur5 il-
lorum quafi mixturas exiftere, nec ipfi dicimus, nec di-
dfcurus elf, nifi qui horum plane hofpes fuerit & igna-
rus, Similem potius, in re lieet diffimili, cum ipfo
Elo-
® c
Eloquentiae Parente fortena experimur, ut illatra ,tem~
peramentorum divilionem forroémus5 braterSm au tern file finxit, qualem du bito, num vlderit unquam, auc
¥ifurum fit genus humanurm In defukcria, nempe, hacy qua fingula feruntuiv levirate* tibi inimm era.funt, quibus aut differre pofiunt, aucdifferunt vete ni orea i es, eaque ipfa perpetuis mutationum quafr tempeflatibus jactata> detur nobis hsec venia> quana & casteris fcien-
tiarum cultoribus: dari videmus, ut, cértis diverfitatum haud sliter accardinibus nixi, quidiilorum fibi tribuant reliqua,. inde cognofeamus* Irrcredibifes, quis nefcit
efie colbrum mrxturas, at illas tarnen optimus quisque- feptenario numero eomple&itur^ Quas vulgo tres fa-
cimus Rtipublicse conflituendas formas, vel fexcentas
efie oflendit experientia; Optime fciiicet3 dummodo
naturam- féquamur, optfmam dueem , imbecillitati no- flrse confulitur,- fi" qua in re tandem' maxime differant,
quas in omnibus fere diverla fiunt, perfpiciämusu At
eo jam devolvimur, in quo eardo rei vertitur, ut, qua-
re tancum fibi poreflatis in mutanda animi? indole vin- dicet niutabilis ipfe fangufnis curfus 3 videamus- Re>
centiorum id bandi dubie ingenio debetur, ut, quam in corde collocaverint veteres, animarum federn, in cerebro illi fitam efie oflendant^ five quod putaverint, dignifilmam hane noflri partem efie^quam habiter tan»
ix indolis hofpes; five quod omnes potius, quas illi tribuimus, a£liones organis fuis heie a.ut peragi, aut
oriri videri'nt, Utcunque eil, cerebrum nifi, fira qua-
dam ratione, adficiat hxc temperamentorum diverfi- tas3 nefcio,, num;ullae unquam animorum, viees, txibu^
endte
» -4$3 ) @ C
endae ei forent: animam,enim, ut non aftionum diver- fitates (§. K), ita nec ipfas omnino aftiones folam ef- ficere, plurima funt, quse apertiffime nos convincunt.
Quoti enim quique fumus, quorum non animum aut
invitae aut ignotas aut a cujusque fére ufu abhorrentes ja&ent commotiones? Quot verba, quot memorise &
imaginationis in nobis exiflunt affcus, quae ipfi non
probamus, aut certe maximo volur.taris noftrse ftudio mutari nequeunt? Quorum omnium non aliunde po- tius, credo, quam ex ipfa organorum, cerebri nempe
& reliquorum, indoie acciri debet ratio. Dum & e-
jusmodi funt indolis, ut femel commota fere non quie»
fcant inque noflra poteflate non fit, ut exiftant aliij
externis autem rebus fsepe fuam debentes qualitatem,
Gubernatoris imagjnem beic refert divina animi noftri vis, qui taiem habicurus eft curfurn, qualem dederint
ventus velaque. Nam paflive licet agant, non tarnen animati imperio femper fubje&a, cujusdocumentum vel motibus, quos producunt externa, confpicitur, Pri-
mo haud dubie loco collocandum eft fluidum illud ce¬
rebri tenuiffimum, quod impetum facientis nonnulli,
alii fpirituum animalium, cxteri fere animx perceptiva»
nomine, nec omine caret, appellare folent, Compro-
batur hoc, vel illa folum computandi ratione, quod,
ob fubtiliflimam licet indolem fenfibus noftris confpici
nequeat, latere tarnen, prae virtute, adeo non potuit illius vel exiftentia vel habitus, ut, nec de illa dubita- verint antiqui, & hunc aliquatenus perceperint pluri-
mi, Multa funt & innumera, quibus diftringantur fen-
fus, imaginatio memoriaque, ita tarnen comparata, ut, omni
) $
omni licet eareant vitio, dummodo hoc aut abfit', aut
defit, torpentia illa evadant & quafi praemortua* Ut
fubtiliflimam ejus indolem oftendunt cum maxima, qua pollet, agendi facultas, tum ftupenda prope vaforum
cerebri, quibus feruntur, anguftia: ita fubtiliftimis quo-
que chyli, lymphas fanguinisque partibus quin debeas
tur, vix eft, quod dubitemus: five motu id fiat, quo dilatatur, quove conftringitur dura mäter, exprimendis
humoribus aptiffimo, five alia ratione. Certe max*«
mam illi elafticitatis vim tribuunt experimenta non fper- nenda; quam,cum in fubtilifiimis quoquje aetheris par-»
tibus mäximam elfe rep ertam noverimus, enata eft fen-
tentia illos, fcilicet, particulis, quibus fanguis abundat»
sethereis vel unice, vel maxime, deberi: etenim pluri-
ma beic accedunt; qualia funt, eadem in agendo lex,
communis cum aere fors, cefians ex defeffcu motus, a- lia* Quod igitur majus unqiiam fanguinis in fenfus, in fpiritus animales, dénique in ipfum animum poteftatis
documentum exiftere poteft, quam quod huic notitiae debemus? Sed nec folum & unicum eft, alterum quip-
- pe fequitur, nempe aiia cerebri noftri materia; Cras-
fior illa oculisque nullo negotio confpicienda, cujus ma¬
xima haud dubie in vehendo fubtiliftimo hoc fluido o»*'
pera collocatur, cujusque ea eft conditio, ut eam fe-
re habitura fit. indolem aut eas faltem indoiis mutatio«
nes, quas adtulcrit fanguinis habitus; quod ut nemini ignotum efte poteft, rem curatius penfitanti, ita jam- jam dicendaid commonftrabunt. Adderemus, quse in cerebro caeterisque partibus inveniuntur, nifi illa, fua
S qua-
io **^2 ) ®
quadam ratione, iis,quse in Temperamentorum expli-
catione adtuiimus, contineri veliemus* Quod fi talem
dederic nobis natura cerebri fubflantiam, qualem in-
culcant Phyfici, frigidam; provida illud iine dubio fa¬
ctum efl Dei cura, ne nimia fui levkate anirme conftan-
tiam fiiftolleret; fit tamen, quod infra (§. Vh) indi- cabimus, ut magnus in fanguioe calor calorem quoque illius aut efficiat aut promoveat; tum major fpirituum animalium, uc fere fit in aere, evafura elf elateris po»
teftas, fubtilior quoque fluidi craffioris indoles, tubu-
lorum in cerebro expanfio, unde leviffima oritur agen- di ratio; hinc ampliffima mutationum feges, prseeeps-
que omnium per oranfa vel motus, vel curfus, vel in>
petus*. Nihil; fere horum contingit, fl ffigida nimis
fueric fanguinis cerebrique indoles, cum imrninutam elafticitatem, auttam humorum craffitiem, arttata de-
mum vafa, aftionum torpor, languor & difficukas, longo veluti agmine, fequantur* Sed & humoriim
haud raro eadem vis eft, fi nimis redundaverint: in his enim enervata agendi vis vi elateris diminutse» len¬
tus motuum progreflus tardre humorum qualitati, la¬
xatus denique omnium habitus, vafis haud feeus ac \w xatis, fuo quafi jure, debentur* Contraria proeul du¬
bio, ficcitacis, fi modo alfa non repugnent, eft ratio*
Vis fluidi elaftica vei major natural!, vel certe non mi¬
nor, liquidi craffioris motus pauluium impeditus cere¬
brique forfan anguftia Se coar&atio celerum, fed in an-
guftia difficilem animse perceptivae progreffum porten- dere videntur. Nec minima heic fblidarum partium
haben-
) * c ii
habenda föret ratio: fibras loquor, & fi quas alias funt potentia; motrices, fed inviti inde abripimur; dixifte
nobis fufficiat, in illorum producenda elaftickate calo*
rem, denfitate frigus, humiditatem denique laxitate
vim habere non fpernendam«.
§* IV.
Quod in tota generis humani univerfitate, id ina- •;
nirnse corporisque commereio accidit, ut idem fere fciamus, fimul nefciamusque* Quemadmodum enim
illius documenta experimur quotidie cun&i; ita intern
na indoles univerfis recondita eft. Ut eflent, fcilicet, quibus fummam, qusein Deo eft, Sapientiam noftram-
que fimul ignorantiam cognofcere difcasI Optimus quis-
que Philofophorum, corporis habitus animarum con- ditiones vel fequi vel ducere fätetur: atqui, cumfons
fuerifc indagandus, conje&are, opinari, diftentire inci- piunt* Divinse voluntati omnem animae corporisque in
fe invicem agendi poteftatem, fubjeffcam cupiunt non- nulli: aliis placet fimilis, non unica tarnen, animam in-
ter & corpus, agendi communio, cauflls non diflimi-
Jibus tribuenda: reliqui tandem animse cum corpore cumque anima corporis mutuam, Phyficam & vere na¬
turalem, confortionem intercedere credunt; cujus ta*
men indolem explanare nequeunt, Has vero quafi pa-
lasftras ubi reliquimus, bene nobifcum agi putamus, fi,
quo demum duxerint tulerintque rationes graviflimas,
curfum dirigere queamusl non cceco quodam impetu,
utpote quibus fatis conflat, Scyllam inter & Charyb-
B 2 din
*25. ®
dih navigantibus, fumma cura ede eavendum, ne5dum
aut omnia corpori concedamus, aut nihil, erroribus
vel Materialidarum velificemur, vel Idealifterum,. Plu-
rima in anirna funt, quse plurimam fui rationem corpo¬
ri debent,. nec ibidem defunt, quse, ex ipfius animse
penu quafi depromta videantur; licet nec heic corpori
Gmnem vel adjumenti vel impedimenti vim, ut fere fo-
lent inflrumenta, denegatam velimus; Prognatam heic
videmus facultatum animse in fuperiores & inferiores,
a Philofophis fä£tam divifionem. Hinc fenfus fenfibus'
que ferc debiti actus, memoria & vis imaginandi; in¬
line ratio &, quae inde prodeunt > anirnas faeultates^
Senfationum do6trinam, Summis antea viris Tat com- probatamr arnpletti nobis heic fäs fit» Anims itaque pereeptivae ea eft conditio, ut, fi obje£ti eujusdam ex*
terni acceflü tendantur fenföria, illa tunc* fublato qua*- fi vexillo, eodem pertendat aut pertenderé faltem ni-
tatur: motuna, qui in externa illa re fit, indolemque^
fuo ipfa motu, forfan non abfimiii, expreffura: unde
in anima hujus mutationis pereeptionem fuboriri exi- jftimamus, talem itaque, fi modo cetera congruant,, habitura eflranima pereepti ideam, qualern dederit ani-
ma hxc pereeptiva». Sic fi concitata foec fuerit, fi prse-
cox> fit, ut, leviffimo impetu, quamvis nervorum rnu- tationem fecuta,. mulras, non diffcin£tas efficiat rerum imagines. Quod aliter fit in enervata, aut denfa qua¬
fi, ejus indole; ubi, fcilicet, fpecies rerum nec eeleriV ter, nec nifi multo negotio* vix tarnen minima fimili«
tudine, referuntuiv Anima itaque noftra, Reginas in*
•43S > © ( *3
Har, in fummo- quafi palatio locata, inde, dum bis fuis
vel fateliitibus, vrel nuncsis utitur, qux in hac reruro
eompagine gerantur, fua quaque ratione, perfpicit, fpeculaturt non tarnen in vanam praefentis fokim \xti~
tias fpem; fed in verum fufcuri quoque temporis gaci- diuna* Habet enim haec, quam Ic-quimur, rationalis,
habet & illa anima perceptiva hanc fibi propriam vel vim, vel fiacultatem, ut, eum auc iili placuerit, aiit fi^
mile quid in hac exiftat iis, quos antea habuit, moti*
bus, denuo iilos iterum iterumque producere valeat*
imaginai'ionis inde nomen fuftinentem; cujus, ut in re?
vocandis pariter, ac conne&endis imaginibus maxima
eollocatur & fereunica ratio, ita indolem quoque ipfé imaginum habitus, ipfa, quam in fluido cerebri tenufe
fimo confpicimus, movendi qualitas efficiuntX quid in
iilis itaque. fibi tribuant magis, minusque vegeti fipiritus animales, conje&ura facili percipimus, Eceriim, quo
majori vi impreflie fuerint rerum fpecies, ea proniores
exidunt in eundem habitum reeipiendurm Jam vero
finguli fere motus fingularem aut cerebri auc certe.fpi>
rituum illprum ftaturti requirunt, qui, fi celericer, quod in piurinais fit, mutandus, fi producenda, quse minimam fimilitudinis fpeciem habent , id profe&o
fummi prope erit caloris (§* praec,), rnagnas partium fubtilitatis, omnium denique rerum agilitatis* In quo
ignis imaginem, nefcio qua ratione, adumbratam mi?r bi videre videort quippe cui, fi partes fuerint, funt
autem faepe,. iubtiliffimae, illx quidem, varias fubeunu
do (peeies^ ludentium more, grata varietate, jucunr
B $ diffi*
i4 -$43 ) ® ( SN""
diffimum aliis fpéftaculum, nobis fere documentum, prsebent, Sentiendi hane rationem, fi quid aliud, fuo
calculo, mirifice comprobat experientia* Febrickan?
tes quid magis afficere fblet,quam mira phantafmatum
portenta, dum, quo fertur fånguis iilorum > impetu membris quafi luxata imaginatio effrenisque bis figuris
ludere difeat? Eft huic, quam loquimur, fäcultati prse?
cipuum, ut imagines habitas reducat: alia fere eft,
quam memoriam appellamus, cujus in agnofcendss,
quse revocata nobis funt, indoles elucet* Agnofcun?
tur, qua? a cseteris dignofcere nos docuit praecipua no?
tarum cujusque rei cognitio, Quam iisdem itaque cum imaginatione fundamentis innixam crederes, hujus ab
illa tanta eft quafi diftantia, ut adverfarrt mihi, potius,
quam diverlam cerebri rationem depofcere videantur.
Cunctam, enim, quam recolere vult mens, rei fpe?
ciem in memoria , in imaginatione non nifi aliquan?
tulam ejus partem» reducat» oportet: illa igitur hu?
mores requirit, recipiendis, nempe, &, fi craffiores funt, confervandis imaginibus forfön non ineptos (§♦
III,)' basc potius ficcitatem amat, aut certe iiquida,
non crafiitie, dura: huius in calore ut magna, fic in frigore illius major vis eft; quemadmodum enim, quaj
uno oculorum obtutu obfeura funt, fi per fingulas eo?
rum partes feratur vifus, clara evadere folent & diftin?
£ta; ita heicquoque, fi quae fint, attendendi quafi os culis perluflrata notataque, ea feliciori memoria con*
duntur: quod, haud fcio, num cui contingat, nifi
quem juftum attentionis laborem perferre didicerit fnV
-£43 ) ;S C
gidus fpintuurn animalium habitus (§. HL). Atque
heic quidern illius, quas puerorum fenumque memo?
riam intercedere fölet* differentiae aliqua mihi ratio ad*
elfe videtur£ illis, ex humorum for(an abundantia, fa-
eile recepta facilius pereqnt; in his, quse, ob flccita*
tem, multo negotio, infixa funt, diutiflime remanent*
Etprofe&o, (i, tempore matutino, exabla quieté»me?
moria ut plurimum felici utimur, fi fomno, ur volunt Fhyfiologi, humidum reddatur cerebrum, humidique ejus tubuli, haud fcio, quid majus unquam noftrae (eli¬
tentiae robur addi poffit*
v.
Facultates inter, quas honorifico fuperforum titu*
lo colimus, prima & fere unica nominanda eft ratio:
cujus,, ut non vulgaris, quas externam rerum hmiiitu*
dinem feffcacur, fed fublimiorvis eft» quas in intimo il»
larum nexu perfpiciendo collocatur; ica hac prsecipue
caeteris animantibus prsecellimus: dum ex intima, quam
inveftigat, rerum indole rationem earum fufficientem,
ex hac nexurn, ex illo denique casterarurrr, quse ignos*
ta flint,. Cognitionen! eliciat, in intima fic veritatum ad-
yta penetratura* Quse licet domeflica animi noftri vi
peragantur; ita tarnen, nifi rerum notas* quas ut plu*
rimum praefentes protulerunt fenfus, abfentes fi fq?
rent» ante oculos quafi ponat imaginatio » nifi fimul
accedat omnium cultos, memoria, vereor, ne una fi»
mul pereat veritatum cognitio* Idese innatae» fiunica,
ut creditur, facultate, quam ajunc, proxima abfblvan*
tur?
