®9ί03ϊ®3ϊϊ'

«?,

Β· ν· iL·

QU/ESTIONES NONNULUE

CIRCA.

IMPERIUM

VOLUNTATIS,

£)U4S,

Suffragante slmpliß. Facult. Fbi¬

los. Regia

Acad.

MODEKRANTE

CELEBERR1MO

Mac,. ANDREA

®9ί03ϊ®3ϊϊ'

Pract.& Polit.

Prof. Reg.&Ord.

Dissertatione Gaduali, Publice examinands

modefte

exhibebit

PETRUS

SCHENBERG,

O'G 0THUS,

In Audit.Guftä^v.Maj.ad d.24.Maji

An. MDCCXXVHI.

HorU Ante meridtem jolitü.

UPSALIjP, Literis

Wernsjuanis.

Ifllmlllll

5. I.

/. N.

/

Rediderim

miliärem Omni¬

bus cife divifio-

nem Facultatum mentis in IntelleHum & i^olurt- tateniy

ut,crambem hane ^toties

reco&amii &r ego apponerem,

vererer, nenauleam

Leélonbus

moverem. Attamenne

cuiquä,

litis mecum teftandae aniam

praebeaqt verba,

uaein fronte gtritopellahiec, fciendumeft,

me, per

Imperium 'volunMit, ni-

a

ω

2

Μ (

) Sü

Jiil intelligere aliud,

ejus-

modi voluntatis

poteßatem

mentis

facultates rehquas iuufum fuum int endere&

quosdam corporis

lubitu

de-

terminare

potefl a). Iiiada Ho¬

mert nuci includere conarer,

β

voluntatis

qiiaeque

ad hanc ipeftant

mnia, intra

hafce pagi-

nas coarifcare vellem. Poicit is labor &

plures horas &

jores iumtus$ quorü utriusque

mihi habenda eil ratio. Serena

itaque fronte, quaefo^ lucubra-

tiunculam

hanc, lucernam licet

non oleat ,

adfpice candide

Leélor. Abfolvereconaborto-

tum

propofiturp quatuortan-

tym

quailionibus. §.Ih

a) Philar. Eth. hb. i.c, ζ, 8.

BtM

Tkeol Mor. ^{c, i.}6.4. §. 24.

f$! (

) SÖ

§. II.

Meritoprimum quaeritur*An gaudeat

humana tnßta ahqua agendi acfefe ceterasquefacultates

determinandi vi**

Negant quaeftionem

illi, qui ejusaeiri,

Spinoza aliisque Materiariis,

hauriendo poculum

animam

materialem feu _automaton

quoddam eiie fomniant. Quod

Venenum non heri aut nudius tertius

primum orbi propina-

tum

eil,

deliraruntex

eodem nonnulli

antiquiflimi Philofophi b). Nos

argumentis

affirmamus.

A 2

b) conf.Lcefch.Pramt.TheoL contrapro-

krelig.

4

m c o)»

proprios invifamus Penates, in¬

time

ininobisperientiicimuseas

anim# aftiGnes, _nempe

intel- ligere, velie ,ientire, imaginari,

& qux

funt reliqua, ^quarum

maximefumus

confcii,

fubje&um matenale plane

ipuunt.Deinde hi animi motus,

accidentia concipi-

untur,

iiquidem ipii

pof-

funt excitare

ieie, necefiario ab ipfaanima originem ^acmotum

iortiuntur,

niiiforian, quod &

abfurdum &

periculofum eft, prodigio quodam inftin&uque

Divino has determinationcs

&

eri, quis

ftupore fuo fo-

mniare velit. Circa hane rem

fefe

optime expedire videntur

illi, qui

animamfttbßan-

SÄ (

) w

tiam vivam₅

h.

ipium funda¬

mentale attributum _ponunt

in

vivida ac fui confcia

aélivitate,

ieu intrinieca facultate

agendi

in fe & ex

fe,

Graecisdici-

tur

dvlQwwiot

Atque i

ii

mens eonfcia cil fui

ipfius,

gitationum adtionumque fua-

rum, concedenda ei

utique eil

vis fuos

dirigendi

nifi

ftatueretur,

operationes fe

in-

vita

edere; quod abfonum.

démevidentia, inquit _{deCrofa d\}

qua

fentio, Qffat

gitare, eadem evidentta,

attendam, fintio

&

cum

ejje? qui

ad volendumpro lubitußecloy _{fumqne a&uum}

A 3 rum

0 Gentzk.Pneum _p.m.12Jq. d) ^Lov.

Part.

i.feü.

6

IS C

) &

rum,

qui nomine

veUeveniun^

dominus, cau

[fa·, avbiter,

ic haec eft vis vel fa-

eligens

quid & quando vult,

agens,

eftedtive ad a&ionum produftionem

deoque libera

Philofo- phi

'voluntatem. Probe

autem in

eadifeernendaeilipfa

i)is volendi& vis

libertatis5 illa eft

fons &

fcaturigo omnium

tuum, volitionum &

appetitu-

um 5

b&c

poteftas aétus

fuos

gubernandi &

lubitu, quando voluerit, producendi.

• Non autem heic iis ailentimur,

qui

Cartefio Intelle&ui

mnem

derogant adtionem

ni¬

hil in 1II0 _praeter

paffivum

adliva,

periri

tö J

( Μ

periri

& fic qttie- quid nomine adtus

ade-

oque

ipfum judicium, ad

luntatem referunt: feilicecmi¬

nus reite. Nam eil

quidem perceptio objedlorum paß!

led in

plunbus ideis totalibus, quando intelleitus fecernit

inquibus differunt afeinvicem,

&

componic,

conveniant, ütique aéhve leie habet. Ultra

tarnen aélivitatis fu^e

fphaeram-

non

progreditur. frolmtatem quoquealiquo modo pati, ipia

docet

experientia, quatfido, lei-

]icet,bonitas

alicujus rei

ipfam afficit

Ra¬

tio enim volendi & nolendi fundatur non in externa bötti-

rate aut malitia rei, led in ^co-

i

gniti>*

8

> KS

gnitionc bonitatis

malitise.

Quae obfervatio multum adre-

tiailla

fubtiliffima,quae Spinoza

ad libertatem voluntatis ftrin-

gendam, Vulcani inftar,

texuit, disrumpenda proderit

Quando enimex

quodftÄ

foteß fieri absqne caufa, ihferrc

vult voluntatem iefe^nondeter- minare

ipfam, led eile aliquod

animo _externum,

quoimpelli-

tur,

fophifma illua ita poteft

refelli,

quod juxtaallatamob-

fervationem

ipfa cauffa oriatur

inträ animum: qua tamen po- fita ratione, ^non determinatur facultas ad unicum

fic,

agat aliud* Reftringitur enim

non

facultas volendi,fcd fequi-

tur

SS (

)

9

tar rationem in

cxercitio

Porro, ut

ipla acitio in ie

neceilaria, quia

eil uni-

ca aitualis

femper, multo mi¬

nus unica

po(Iibilis;ita&moti-

vabonitatis, adtionem ivaden- tia,etfi cognita&ätten

tn.

necesfitant voluntatem

adprass

ilandam aftionem,

quinposiit

reniti. Secus ie habet intelle£lus in ordinead verum,

cujus clara diftindlaque perceptio aélu in

le continet veritatis affirmati-

onem,

unde fit, quod intelies

£lusca

ipiaperceptione neceifi-

tetur. Sedclaudimus hane_quse- ilionem verbis b. Schomeri

é)$

Niß fm juris eß njolunttäfS

A 5

ctpiurn

#) TbeolMoral

§,

IO

SB (o ) RS

cipium

habet

fiipfd, omnis

tolhtuY ab homine

obligatio fecjuen-

di rectum

inteUe&um, nequeejm

*velflultitia Tel culpa

potejl

*Tollehbertatem₅

inquit de Crola f),

ejtaque

/fiendorem obfcu-

ras.

§. III.

Deducimur _jam

ad

ftionem

iecundam,viiuri$

Imperium

mteletlum, Tel fiimaTis, fa- !

cultatem

intelligendi ? Cum

nö iälis

accipienda Tunt verba, quibus in §.

Inteileftui quandam adieruimus

nem.

Agit quidem, fed ira,

ut omnis ab eo exulet libertas.

noη

J) Log.part. 1.fed. 1.cap. 3 3. § 34.

mc ο)μ ii

Nondefunt, qui intelledVum

liberum eile vel in fe

vel parti- cipative aflerunt, absque ta¬

rnen ulla neceifitatis aut utilita- tis

fpecie. Ex

enim

ni-

ii mera oritur confuiio _opera- tionum intelleéhis ac

volunta- tis,

limitibus, quibus diflbngvuntur. Nam,quodver-

bo antea innuimus,

intellertus potentia eft neceflaria>ut, quod

contradiétorium aut certifli-

mae

experientiae contrarium

deprehendat, nonposfitnon rejicere

&

ad verlb necefla

rio admittit id,

quod

In iis

rebus ubi

pondera rationum

funt

arqualia, h;xrec. Non igi-

tur

quoad affenfum & diffen-

fum

12

# (

) SS

ium Iiber

eil;,

proprio friii,

itur

arbitrioj quod ipfa

rientiaevincit,quum deprehen-

dimus nos

fepe invitos intelli-

gere, qua:

mallemus ignorare.

Unde

quodammodo

poteft, in quibus potiifimum

intelle<5his

imperio

nutui

poteft,ut quod

intelle&us judicat

bonum, _idem,ii homini

fuerit, falfum judicet

tnalum;

id, quod

ut album

repraefentatur, elfe nigrum,vel nigrum efle album.

Non enim mutari

poffunt

étus

intelleftus,

fis

agentibus externis fecundum Divinam ordinationer«,

minantur*

(

) ^

tninantur; vel

paffiones

iünt a cauflis

agentibus

dependentes, ita

quic- quid intelledfus

cfle in-

telligit, id

poilit

rum

cognoicere, five velit five

nolit,

confpicitur

hujus,

facul-

tatem habeat

applicandi

tionem ad

pradentia objedtas

abilrahendi illam ab his ad a-

liaj hoc

rigendi

his vel lllis regulis^ob- fequendi; fecundum hane vel

illam

methodum, quid

fit, indagandi inveftigandique$

quae

nolimus videre

audire,

quseque

reflexo mentis adtu

coniiderandi,

aliter

Η

^ (

) 1&

imaginandi,

lenfibus percepimus,

fuipen-

dendi deciiionem. In nifcc puta

aliisque intelledlus impe¬

rium voluntatis

agnoicit, fate-

ri licet neceiTum fit,illud arétis

circumicriptum eile limitibus:

quod pluribus diduceretur, ii

id

permitteret imperata brevi-

tas 5

fimulque oftenderetur,

modo

qu&dam obje&a ita forttter fenfum ferwnt, animoque obver- fantur,

nulla ratione retrahere

nos ab attentione

posfimm,

rum adeo

percepüo eji fimplictter

necefjana & ajjenfm rnevitabi- lüg). Sedpergimus.

o -

§· IV·

Qualis eft poteßas hae infacul-

tates mfertores?

Per g)

Sehom.

3.5.9.

tö (

) S5

_

1$

Per facultates inferiores eas

intellegimus,

participanc

de corpore aeque ac

de anima.

Quarum praecipua? iunt facul¬

tas

imaginandi &

ca eertum earum numerum

conftituendumheic _parum

fu-

mus iolliciti₅

coniulantur&de hacre

iingulisPhiioiophi, imprimis Gentzkenius in

motol

C.

memb.

In

fhantaßam f imaginationem,

quae,

docentPhilofophi, circa

iueas

abfentium

quam

praefentium verfatur, id

folum

juris obtinet voluntas,ut fpecies

ftigiain cerebroextant,perfpi-

ritus _animales

excitet,

prio-

rem

fuam forrnam inducant,

naenti-

i6

SS C

) få

mentiqne

contemplanda fiftanturft.

Siepe autem accidit, ut fpiritus

hi

eiudant voluntatemnimiumagitati, concitatique:inaptea.

diipoiito

pore ubi Iimitesnoncranfiiiunt, vo·

iuntati fuamanetpoteftas.

Memoria,

corporeamintelligo

,mi(Ta illa altera

intelle&uali,qua?

federn habet in in-

telleétupuro,eft,

juxta Philofophos,

confervatio feuretentio fpecierurru

vel veftigiorum inporis

ventriculo·

rum cerebri ab obje&is

corporeis

per fenfus

fa&orum. Ex hoc velut

promtuario

mens,quandocunq; lu·

buerit.resabfentes, memoria? antea commiiTas,

repetendi, easdemqjfibi

repraefentandi

Habet poteftatem-i.

Supereft jam ultima quaeftio.

$. V.

Quousque

fefeextenäit imperium vo·

luntatis in

corpus?

b Acerrima eft

controverfia circa

vimmovendicorpora,num

illa com*

petat,

b) cfr. Le Grandlnfl%Philpart.$.e>x<

SÖ (

j ^%

de torfit ingenia. Hinc triaillaiyfte-

mata, Inftuxus

Phyßci, A(JiftenÜ£,

Harmoni<s Praeftaklitds, dfenatafunt;

quorum quoque fnis nititur

hypo-

' thefibus. Fateorrnemagnavolupta-

1 te ailici ad hane rem penitiusinfpi-

ciendam _; necgenim hoc alienuma

' meo inftitutoforet,nifi,a_tergoveluti

''

inje&amanu,

nimis pra?ceps.

Sedbrevicer,pofito,

t

quod vi legis,aDeofemekoniiitutx,

mediante unionis vinculointer ani-

i mam & corpus-, voluntas moveat

^

corpus, difpiciendu eft,

a&iones, qua? in _corpore fiunt, ejus

""

fubhncimperio.Hocnemo facilead·

ttiiferic. _{Namut anima}

propriasfibi habet funétiones, _{qua? corporisor»}

q. ganis non excercentur,nec a corpo?

re

dependent;

ca

danturmotus,

nimapendent, led fiunt anima vel at}

in vita

22,

chyii

B guinis

is

m (o) &

gvinis

circulatio, &

funt rell·

qua, a

fabrica viicerum finguiari,

edrumque

conformatione ceu me-

clianicopriftcipio

fluenria, acceden-

te curfu , quem fpiritus

naturaliter

fervantincerebro,nervisarquemu·

iculis. Unio enim

nonfa&a eft fe-

cundum omnes a&us,

fed

inodo fecundum illos, qui

ad fen-

tiendum &movendum

funtneceiTa»

rii. Hinc facilepatetquosnam

aftus

regat

voluntas;

poteft illa,

pro

lubitu iuo, claudere vel aperire

oculum, loquiauttacere

&c» qnos

motus arbitrarios vocant.

Quam-

quam

modus,

ha?c fiunt, iic

ignotus, eapropter

quod non per-

cipiat mens

humana, quomodo

corporis

ad

recipiendunu

capacitas, atque

animas a&iones,

aliquam inter

fe proportionem ha¬

bere queant.

Atque fic fumnia

tetigimus

capita

qua ad

Imperium

Voluntatis per-

tinent.

S. D. G,