S. S. THEOL. PROF. Reg. et Ord.
PLACIDO BONORUM CENSUR/E C0MM1TT1T ALUMNUS REGUTS,
SEVERINUS WALLIN, FIL.
HALLANDIA-GOTHOBURGENSIS,
IN AUDIT. CAROL. MAJ. D· I. DECEMBRIS
ANNI MDCCLXII.
Η. A. M, S,
"*"u p s αΪΓε 5
DTSSERTATIO THEOLOGICA,
VINDICATURA PHRASIN
GEN. I: 2,
VARIORUM STROPHIS
A VERA SIGNIF1CATIONE
DETORTAM,
QVAM,
INDULTU VENER. ORD. THEOLOG.
IN Regio ad SALAM ATHEN/LO, MODERANTE
DkNL.,CIIRISTOPHORO
CLEWBERG
S.-je R:.e M.-tis
MAGNiE FIDEI VIRO,
S. S. THEOLOGI/E DOCTORICELEBERRIMO
DIOECESEOS GOTHOBURGENSIS EP1SCOPO
REVÉREND1SS1MO, SYNEDRII, QVOD IBIDEM EST, PR/ES1DI EMINEN$ISSIMO, REGII GY-
MNAS1I SCHÖLARUMQVE EPHORO GRAVIS.
SIMO, ACADEML'E LITTER. PARISIENSIS
AB EPiSTOLIS SOCIO AD- CURATISSIMO,
MAECENATI ΜΑΧΙΜΟ.
x«b dowi *pb ίμ 'üjd mm *3 fixy 'nbaon 'bix -»b η bnni γαη uam · n;n bra "irrnan 'jab mxmnb -piaa ba'n
•■pp vv Q^aiD ρ rraam DTnbwn ip\s πηχΐ v»n xbi *b nxn xb d^'x
n»an npsin DYibx pboa nnxi no 'ba ny yv xbj bae?a pim 'J« Di }Γ3Χ1 ΚΠ '3 13Τ 5]1DI \ ΕΠΧ '33 ny) i?1« 'JDO "pTT p bi? 7Π1Π2ΚΟ
"P3 nbn»i ρ ^bib o nruo yiajo bx a-apnb *v bxb pto ^x abrr, ruiabb rnjrypi mbnx naa «ynax paa tx anta p»DB>x Λν »roa
■pjvm
na pS :ny "i't?y ny iStpanS 'nn na Sax "mana *pSya ixnm γινηη
nxna 'nanap ϊβτπ SiaSan ax *a -jap nnS nixat? 'aaa px 'a ne>px ypatfv xS) man xa Sx *fa ninrraw nxr Sam :nym niyyiaa ci^St? «Si
lamSia 'Siaa Saa paty anx na 'a *nnca pa nnon xSi *jy niay
.tyy xSty w iS ε?' 'a ayan xS naix ana [nxan xS nnaai na? nani
xmam aa^an 'anx 'a nnyi :pn Saa D'am anxrn aana aaSa -jaian Sai
7« "pnp nara Sy jrnS 'niyayx 'nar iSyi papn ytay nx a'mnS
Dar 'jx aa :a'nSx 'aa mxna *yaa wxi »a "jnSnrt ma1 '31 nnsx 'nat?
'Saa "ptyxi "piSjy anaa 'Π' *nSxn niaaa 'aaaa 'Da nnaS jx^x nS'Sr
pa' "ju'»' nnae-i jibw "jSnxa aap' xS yaai nya "pSx naxn xS όή
"jS nvi' naaSn nx :nom «S imn *]tfa& ny xm xS * ioia' nnaxv
nnni n^nan nnn rnn iS p' 'a 'önyaty mm nann nxi nann nxa
nisina ima' pya 'xxxs 'yatyn s£n nxai nan aSna Saxn * »pa Sm
in*m ruma 'ovn nax naa Sy aaan nSxn Sar Sy yya T »a» nStyni
naia na^a ρ 'ΐηχΐ raaip' n'3is?xn nusni» jvs na ar γτ na' :*]'aaa hf! asynni pnSx pa n^iSa pxi nnxan naay η'ηηι γ ni a χ Sy pxn
:nyi DSiyS raay Snaa mani *}Sxa yar
REVERENDISSIMI NOMINISTUI
Ciiltor devotijfimns
SÉVERINUS WALLIN Fil.
VIR O
Admodum Reverendo atqv PrtfciariJJimo ΌΌΜΙΝ&
I) κ,, Μ v. SEVERiNO S- WALL1N.
Sacri cöetus, qvi Chrifto in Fiåras & Forlanda collipjfirr,
PASTORi VigilantiiTimo, Pra'feduraruxriqve Fiåtås
& Wiike PR/EPOSITO Adcufatiffirrio,
PARENTI INDULGENTISSIMCX
Ci quantumcunque verhorum apparat um , tener-
^ rimo, quo nie, PARENS OPTIME, ab incu- riabiilis i?ide, amplexus es, amori, prredi- cando, parem judicarem, temerarius onmino vide-
rer. Beneficia ergo Tua, PATER CARlSSIMEy
tot tantaqae , tacita potius veneratiotie a gnofc ere , * fatius du χ i, quam jejuno obfcur are fermone.. Te- β es vero pietatis mece atque obfequii, pagellas haß
ce ut fufcipias, PARENS OPTIME , easdmique
ut ?nu?iufcuhim, atque benignitate e·
natu?n, dudumque Tibi debitum , qiiod hwnil-
lime oro. Meum interea erit , quemadmodum femper fuity Supremum Nuvien ajjiduis v en erar i
precibus, velit TE una cum MA7RE SVAVIS- SIM A, vegetum fofpitemque confervare, quo in defideratijfitno Paternce tutela finu mihi fat diu delitefcere liceat.
Sic vovebit ad extremum usque halitinn PARENTIS INDULGENTISSIMI
» fJins oledlcntiffimns
.SEVERINUS WALLIN,
/
/· AT.
§. I.
rpj ertitudinem veritatum Theologi-
carum indubiam ex hac propoii- tionc, Deits dixit, pcndere,qvum
iatis conftct,facilem afienfum no- bis promittimus, ii affirmemus,
neceilitatem fummam Sacra? di-
iciplina? cultores obftringere, ef-
fata utriusqve codicis originalis, qv2eavericatihusj in iyiteuiate Theologico ftäbilicndis, fub-
ftcrnuntur, rite intelligendi ac genuinum eorum ienfumg
obfcurus Γι fit vei dubius, exceptionibusqve ac detoriio-
nibus variis obnoxius, evolvendi acdefendendi. Fluctuct
enim mens neceile eft, fundamentis in maximi momenti dodlrinis, ex Sacro codicc defiimtis, ob neceilarias expli*
cationis & vindiciarum opportunarum defeckim, prima
ialtem ipecic, vaciliantibus. Ovum igitur experientia tam iuperioris qvam noftri sev i docucrit, ex hoc fonte pluri-
ma derivari malaj qvseftudium Theologicum velfaftidio
cxponunt, vel faciendas in eodem progrediones remoran- tur, ' a) vel tentationes graves ejusdcm amicis arceiTunt,
A non
jg ) ■ * (
non hodie pfimum, ied dudurn coeperunt Theologi no- ilri incommodis , ex hac profiuentibus originc? toliendis ' minuendisqve navare operam. Qyem in numcrum, no-
/tro Kl ich certe judicio, q vi referantur, jure maximo digni funt
Waltherus b) Höepfnerus c) G. Kcenigius'd) Hul- iemannus e) Joh. G.Bajerus f) Seb. Schmidius g) Fr. JuL
Lutkenius b) Chr. Eb. Weiimannus i) aliiqve plures,·,
ex vetcrM)vel recentiori tempore excitandi.Qvum yerohi, fupralaudes noilraspofiti, auclores nec fmgula occuparint loca, nec dubia in bis omnia ita ftiftulerint / ut fpecile-
giuni qvafipoft meilem fuperiit nullum, necfacile omni-
bus liceat hü jus generis icripta confulere; operce pretium
nos fabluros duximus, Γι, ex didis, qvac vocantur, clas- iicis, deledu faclo , illud explicandum vindieandumqye fumerernus, qvod Gen. I : 2. poiterius hcmifticlii 11 m of¬
fert. Licet enim hoc ipfum Theologorum cornmcntariis
antea iit illuftratum; cum tarnen varia nobis reliqverint
dubia , a judteis, Socinianis , Caivinianis,. aliisqve obje¬
cto, & verae explicationi contraria, qvibus folvendisnoiy
inutilis impendi videbatur iabor * iletit iententia,ipecimi-
nis Academici inftar, veri hujus tmematis fenFus qyales-
cunqye adornare vindicias Sed, ne confilii, fernere in- iti, nos poeniteat, Tuo, B.. L. favori & Benignas cen- furas noftram hane opellam enixe commendamus..
a) j'ob. Fechtii prcef ad Latk. coileg. Bibi. p. ρ l·) in Spongia Μοβ cet. Scriptis. c) in Coli. Bibi. d) in Vindi-
ciis Sacr. difficil. S:a S:ce locorum. · e) in Findic. S:cs S:ee per loca c laß Syftemat is Tbeol. f) irr vindicat. diaornm
S:ce - illußriiim A lid. ιηι6. in ψτο g) in Coli. Bibi. Bet. of
Nov. Te β. b) in Coli. Bibi. fe cim dum locos Tbeol. adorna- to, Hafn. /757; in a.:to i) in inßitutt. Tbeol. Exepet. Dop-
% ii ·
3R ) 3 C &
§. IT. v.
Ad propofitum fme ambagibus accefTuri, variis
vocis ΠΗ & connexarum ιίαςεξμιιvsiccis cxaminandis ex-
plodendisqve ftatim nos accingimus. Socinus a) F.jusqve
a (Te eke per ΠΠ vivificmi Dei vir 11it em ra efficactm opera- tiovem eamqve motricem, hic intelligunt, cum qvibuset«
jam facit Wideburgius. b) Sed ablurda eil hie c explica-
tio. Si en im virtutem Dei ejjentialem indicatam velint,
male hsec virtus a Deo feparatétr, qvum nihil fit in Deo, qvod non fit ipie Dens, c) Si virtutem accidentalem co- gitent, Deum ex fubifantia ck accidentibus componunt
& furnmam Dei fimplicitatem tollunt.- d) Si virtutem inftrumcntalem refpieiänt, haue confiituunt vel extra vei
intra Deum. Si prius illis placuerit, inepte concipiunt,
Deum tali virtutc in creatiöne univerii ufum. Cur enim
qvado inftrumento Dens indiguit, mundum conditurus»
qvum id fit imperfedlionis, a Deo alieniflimas i Hinceil, qvod doceat Scriptura , Deum iiio omnipotenti fiat> res, intra εξαημε^ον procludlas, elicuiüe, & rd μ·ή cvtm, de oWce,
ut pr&ilo ilatim eilen t, efFeciilc. Si poilerius iingant,
indolem proprietaiis perionalis externcePatris, qva? crea¬
tiöne continetur, violant. Hrec qvidem Patrem a Filio
& Spiritu Sandto diilingvit, verum non ita, ut excludat Filium ac Spiritum Sandturö a creatiöne, aut diverfa cre- ationis prineipia inducaf, vel caufias, five iocias, five principaliter vel inflrumentaliter ad hanc concurrentes,
ex tribus perionis faciat, ied q via modus, qvo poten- tiam creandi habet., peribnalis eil & diilindlus. Videlicet
Pater potentiam creandi a Seipib poiTidet,ficuti& ciTentiam;
Filius eam habet a Patrc per generationem teternam; Spi¬
ritus Sandlus a Patre & Filio, per arternam Spirationem pailivam, non phyfice, ied gr ammat ice e) voce aeeepta.
Nihiiominus qvia una numero eflentia & potentia Patris
ac Filii & Spiritus Sandti eil, unus creator omnes tres
Α ζ Per-
» ) 4 C &
Perionx ilinC, non tres creatores, qvorum unus cauflse principalis, alter minus principalis,. tertius inilrumenta-
lis rationcm habeat. Nec vero contexfus patttur In cauffam inftrumeviqlem hic dig i t um inte η dr, qvum ex
v., i. arqve ac feqv. pateat, de cauiTa creationis princi- pali fermonem inftitui,
a) in def.. animadv. p. no. l·), Haideburg? i Mathefis Bibi.
fpec. I: qv. j. c) Fewrb. Finti - Oftorodus p. ηo. dpL.c,
e) Henr. Balth.· Kulpifii Dijcurjus mentis Theologica p..
m. 6g.,
§. III.
Prarterea huic interpretationi prtedicatnm ΡΓΤΊ parurrr
congruit. Hujus verbi vera in prima conjugationc figni-
ficatio eil moüejcere, Arabibus non tantum ufu recepta,,
τc cum de butyro molli Bf difflnente, tum de mnjja moüiori, atqve etjam de aqva ufurpantibus, fed & Jere¬
mias XXII I: 9. ob via in verbis So 1£ΓΠ i. e.
mnnia ojja mea mollefcwit. Hinc in Piel eil moUefcere ferit, inprimis ova, q.vx, dum incubando foventur,. tanqvam
calore emoüiri dicuntur, ut prortimpere pullus poffit: unde
porro fovere ova , iis incnbare, iignificat, prout habetur
Deut. XXXII: ii. r ΠΤ Τφ ΊΡΧΪ ut aqvilam- dumfitum., (i. e. pullos in nido iuo)excitat (i. e. commo.
vet, vel moveri facit, ex du dit). puüos [ms incuban¬
do fovet. Hanc poteilatem inprimis fervant Syri, qvi ίίισ
dd;jtF> proprie degailinic, columbis, ahisqve avibus , ova Bf pulios calore viiuili: foyeatibus, utunfur. Videatur,, qvi
in hifee litteris habiiat, Job.. Dav. Michaelis in com-
mentariis Socict. Gosttingeniis Tom. I: p. 270. 289.
Miratur idcoqve modo laudafus Ccleberimus audor, qvi
fieri potuerit, ut interpretes plcriqve, in hujus verbi ex-
plieatione , conjcTuras feqvi laaluerint y qvam prxiidia philofegica lingvxqye Syriacx lucem, qvum [am inde
a Bafilii xtate conffitcrit, qvid Syris denotet.. Hic enim
nar-
$ ) 5 C $
narrat, ab homifieSyro, cujus maximam laudat fapien-
y tiam, proditum fuifte, illud in lingva eorum eile, συνε·
θάλπε x&j εζωογόνει κατa την εικόνα επωαζύσης όξν&ος]\con-
fovebat Ef' exclud}ehaf, avis inftar3 ovis incubantis. Qyem
Iocum excerpfit Montfauconius in notis ad Hexapla Ori-
gcnis p. 14. Accedit & huic interpretation! Theodoras
Tarienfis, in hane iententiam icribcns, ότι κα§άπεξ ίξνις-
cid &άλπει ταις πτέξυζιν απλώς εφαπτόμενη εις τό ζωογο*
yelv, 8Τω liaj το πνεύμα επεφέξετο τοις υ^ασι ζωοΒαλττδν,
qvemadmodum avis alis fovet ova> benigne vel leviter ea,
ut vivificet, att ingens , it a etjam Spiritus: movebatur fa-
pra a qvas, bas fovendo Ef vitalem conferendo vim..
§. IV-
Äilerta genuina r5 C]m poteftate, ofrendendum erit,
qvamobrem hoc yerbum, prout heic ufurpatur, diftam
Ts ΓΤΠ expofttionem non ferat. Qvod in participio Piel
fit poiitum, nemo non-videt, lingv«· Ebraetr gnarus, Åt
ex participii ufii reddi debet fove?rs\ cakfuciens^ vivificansy
inftar gatlina, ovis: incubantis y & proinde fubje&um agens·
arguit, & qvidem hocloco perfonale poiiflimum, ma¬
terier iubftrata: indole Sz contcxtu v. i& 2. id poftulan-
te. /2) Qgod qvidem adeo luculcntum etjam eil, ut Mu¬
hammedan!, Trinitatis myfteriihoiles, Scripturam,tan-
qvam faventem piuralitati in divina eflentia perfo namnar, corruptionis heic infimularint, tefte Hottingero. b) Non
vero grammatiea ialtem hujus piataicati forma in loco
pratienti fubje&um agens exigit, fed iignificatio qvoqve, jam evoluta, idem prodit. Licet enim-hascii t figurata,
adeoqve in ieniu grammatico impropriapropter iimili-
tudlnem, ab avibus duclam; tamen notat aTionem, qvat, exLogica prtedicandi ratione, fubjeelo agentiproprie con-
venit. c) Ät iubjeftum agens eft vel creatura vel creator.
t Jam vero hic iermo eil de creatorey qvod confextus edo·
cet. Ergo iignificatio· rs fl£rpJD> f1 uiumlbqvencft;pro*
A 3 prium
Κ· ) ε ( $
prium, Logice talem, fpecles, Spiritui San&o proprie triboi- tur, virtuti vero divin« improprie* Qvamvis enim Di- vina virtus Deo non infit, ut accidens iuo fujbjedto, ta¬
rnen impropria fitprsedicatlo, ubi actio, peribnse conve-
niens, de Divinoaliqvo attributo enunciatur coli I: Pct III: 20. Rom. II:4. <?) Qvum vero proprio pr«dicationes
in intcrpretatione omni prcefertnd« fmt impropriis, niii iVas bis facile permutandi evidens oilendatur neceifitas; hinc
ieqvitur, ut'pfimD νφιςαμενγ vt-sfw rS 0cS hic arq ve
ac Deut. XXXII:it. 12 coli. Ef LXill: 14.reclius, qvam virtuti Dei άννποςάτψ, jux t a Socinianorum me-ntem ad- fcribatur. Qvod enim cjusmodi neeeilitas hic non im-
pellat, partim analogia fidei, ex aliis S:ac Iocis colle£ta, partim myfteriorum natura e) partim uius vocis ΠΠ a-
pud au&orem hiflori« creationis /) partim ouafionis Mo·
faic« in loco fubitrato circumilanti«; fatis iuperqve no-.
bis perfvadent.
a) Calov. comment. in Gen. p. jpg. h) Thef. ρ. 238. c) Guß. G. jLeltn. biß. crypto -focin. p. m. jyp. not. b. d}
Job. Mej er. Fund. Tbeol.p. 383. 38 p- e) Ζ eltis. I. c, j fp.
11. b. f) Gen. FL· 3.
§. V.
Ceterum fi a praedieato qrn difceileris, memora- tam rS ΠΠ explicationcm labefav3:at uius biblicus, nullum in Sacris litteris locum monftrans, q vi omnino exigaü,
ut το ΠΠ de virtute vel operatione Divina acci-
piatur. ä) Opponunt Sociniani, cjvod phrafis fynonymi-
«a πνεύμα ccyicv Luc. I: 35. δυνάμει ΰψι'ς& «qvipolleat;
fed hic locus, rite explicatus, laboranti ipibrum cauflfe
nihil arxert fubfidii, qvod, poftalios, opportune monuit
Zcitnerus in Hift. Crypto-Socinianiinoi p. in. 592. Et Γι
contcndant adveriarii, πνεύμα ayiov vi f£?gyavlas neces-
fario fignificare δυναμιν ύ-φίςχ, facile his reponimus, qvod Schröderus Vogelio, Socinian« cohortis militi, reipondit,
vir-
«w ) τ ( &
vir tut em altiffiini non ipfam perfonam Spiritus S:ti,iedef-
fe£ta ipfius dcnotareadeoqvc hone locum ailertiorri
noftree non. eile fraudi, qvum, pofitis effe&is, ponatur et jam p.erfona, eorundem cauila.
^Novimus enim , qvod
in exergafia non'fit neceffe, ut fubjeclum utriusqve pro-
poiitionis ejusdem fit poteftatis, fed'fufficiat, fi fit cogna-
tae. b) Prceterea ililus hujus loci non eil poeticus, fea hi- ftoricus, adcoqve nec ullä neceilitas admittendse exerga- fias hic urget, utpote qvamillc, non hic, fibi vindicat
■e) Deinde non reticendum putamus qvod Socinianéé
ποίξ€ξμψειοο frangendse, foitiflimi inflar cunei, admovea-
tur Adr,. Γ: 8· ubi Svvupis Sp. S:ti difértc. diilingvitur ab ipfius perfona: unde feqvitur, ut πλανώνται μη it^ores reis:
Ύξαφάς Match. XXII: 29. qvi prcedicata , Spiritus S:ti perfonam proprie fpewlantia, ad ej,us virtutcm refemnt, inprimis Sacro codice huliam com mutation! facem , in
circumflantiis textus confpicuam, pneferente. Ncc deni-
qve EPnbft Γ7Π de operatione. divina hic aeeipi potefl.
Namoperaiio tantummodo in a£lum.dedueiiur, non pa¬
rlier agit, ac, ceilante aclu, in qvem deduceretür, pa-
riter defmit. d) At Spiritus, de qvo hic fermo eil, adnuc agit, & totum hoc univerfum confervat, teile Davide
Pf CIV:; 30. CXLVII: ig. &Ejaia cap. XL: g. immo
mundum judieavit inde ab initio usqve ad diluvium ,
Mofe auclore Gen. VI: 3. & aüa operari dicitur, ίσα
κινημένα σαφώς ετιν, é κινήσεως, ut cum magno Theologo Gregorio Nazianzeno loqvamür. e) Cui ratiohi illa,
non contemnenda, acceait, nullamDei operationem in' cnfu reÜo Dei nomine, vcl Domini Dei Ifraelis infigniri,
vod tarnen Spiritui, hic indieato, in Sacris litteris acci-
ere cx.collatione conflat. Eadem vel potius majori facili-
tafe fententiäm Mendozte /) rejicimus, qvi το ΠΠ h 1.
ad vohnitat'em Dei, aqvam ad operandum elevantcm per potentiam obedientiaiem adtivam, refert, Ut enim tacea-
mus
8 ) » ( 8
mus argumenta, pridem addudra, ad hane expofitionem
confutandara aliqva etjam ex parte faecre, non eft, un- de pervincatur, ro ΠΠ apud Molen, vel alium Scripto-
rem Sacrum, hane fignificationem depoicere. Provo-
cat Mendoza adjud. XIV: 6. qväii, ubi Spiritus Domi¬
ni in Samfonem irruifle dicitur, verba hunc lenium Fon¬
dant, Deum voluiile per cum mira prarftare. Qvisvero
non videt, irrito prorius conatu hunc locum in partes auctoris pertrahi ?
a) Schmid. Colleg. Eibl. Ρ. I: p. 738. b) Schwttgenii
Hora Hehr. Talm. p. m 72336. c) ibid. p. 12p. jf.
F:P. 12j2. d) Pearfon in Symb. Apoft. p. <$44. e) Loc\
cit. p. JY4-. not. p. f) Phyfic. Difp. ill:a de epere FIdierum.
§. VI.
Jarn refuüatis proximi ilint ilii, qvi, ΠΗ de
Tummi Q\pif\c\sju]Ju explicantes, exiftimant, fenfum ver- borum Gen, I: 2. hunc eile3 Deum infinitte iute virtutis mandato motitaile aqvas, & hoc fatis probari verbis Da-
vidis PP XXXIII: [6. ubi v* "12Π & Π\Ί vices permu¬
tant. Huic iententice favent Sociniani , Juda^os, uti vi¬
detur, iecuti, & nominatim non incekbrem hujus gen- tis Doctorem Salomonem Iiacidem, qvi vocem
qva Paraphraites Chaldteus rc ΠΠ EP XI: 4. transtuiit,
ad λογον πξοφοξκον refert, in fu^ interpretationis iubfi-
dium alla tis S:s locis PP XXXIII: 6: & Ef XI: 4. qva ü
illius V£ Π Π & hujus ΓΓΦΦ ΠΗ verbum imperii ilgni-
heet. Cujus expofitionis firma ndte cauila etjam provo- cant ad allegati Pfalmi v: 9. tanqvam prtecedemls v. 6.
Interpretern, ubi Sacer vates ita canit; Ipfe dixit fa-
&u?n eft, ipfe mandavit praßo fmt. Nee minus pro iiia opinione munienda excitant Eh XI: 4. hinc tale depro-
mentes argumentum; qvod David V£ ΠΠ ? hoc Efaias
ΓΠ&Φ ΠΠ appellat. Jam Efajas hoc exponit, per phrafin
πχξάλληλον Γ5 EQlCMive λογον τομνοτος, qvod kabent et c,
i. e.
·:· ) a ( &
j, c. fermonem, verba, mandatum, juifum. Ergo ncces- / fe eft, ut rö ΠΠ, a Davide ΡΕ XXXIII: 6. ufurpatum, i-
dem fignificet, adeoqve ibidem antccedenti in iigni-
ficatione dicta a:qvipolleat. Duo igitur funt omniuo tun- damenta, qvibus Sociniani'hanc fuam τιαςεξμψΐίαν fiiper-
Ar u un t, ad qvce figilfatim fubruenda nofbam nunc con- feremus operam. Supponunt omnium primo, qvod-ui
in ΡΕ XXXIII: 6. hoycv ττςΰφοςΜον denotet, id vero né- gamus a) Vox enim, ore prolata, itemqve flatus, five ha-
litus em i dus, proprie Deo non tribuitur. Multoqve mi¬
nus dici poteil, qvod per vocem evanefcentem vei haii-
tum omnia a Deo fint crcata. Vox enim illa, Eive hali- tusemiiliis , aut creatura fuerit, aut crcator. Creaturam
hunc fuiilc ex S:a non dcmonftratur. Nullibi enim legi-
mus, huncce halitum fuiflc creatum,fed contrariumpo- tius, per illum omnia eile creata. Ergo Crcator fnit..
Ergo Deus. Non vero Dens Pater, qvia hic nunqvam verbum appellatur. Ergo Koyos fuit, cui Jo¬
hannes inEvangelii fei pnmordio hoc tcftimonium perhi- bet, qvod in principio creationis , i. e. anteqvam ali- qvid crearetur, Deus verus apud Dcum exAiterit, adeo¬
qve omnium omnino rerum, ne una qvidem excepta,
Eons & origo haberi debeat. Nec vero huic conclunoni obilat v. 9 ΡΕ XXXIII: ex qvo adveriarii explicatioiiem
v. 6. fumgndam eile contendunt. Verba enim iilius com-
matis nonid fibi volunt, qvafiDeus in creatione rerum
verbum aliqvod accidcntale, i. e. ionUm audibilém & in·
telligibilem adhibulflet, Eed potius infinitam Dei poten- tiam in creaturis producendis &ipontaneum celerrimum-
qve omnium rerum creandarum obieqvium, qvo, abs-
qve vel tantilla cun&ationc, creationis & potentia: Dei a.
Aum Eubiverunt, αν^ξωποποίθως fignificat. b) Qvod baud
f dubie confirmat contextus & mariifefta ratio. Verfus e-
nim 8«.exhortationem incipit, qva W bo ad De-um
B co-
«:· ϊ ίο c cå
eolendum 8c vcnerandum exflimulantur.. Sed- mofivcrnT
non addity verum hoc cfemum fubjungit v. 9. ab infini-
taDei potentia dcfumtum, tam facile hoc nniverium cre~
antis, ut vel ad fokim imperii ipfius nntum rå μγι c\rocy ds ovtoCj prmflo ftatim effent.Qvis igitur non videt, qvod
exhortatio hieropfaitis vim pungendi & qvafi aculeos per- da t, fi vert us 9. qvo centinctur, nihil dieat, nifi qvod
antecedens v. 6.antea dixerat? Enervato hac ratiene prio¬
ri diiientientium argumento , qvod ad Incitas rediga n- tur, fache patebit. Videlicet aut nobis largientur, qvod
nn ilt tertia Trinitatis peribn-a y a r® icyp peribnali-
ter diitinfla, aut folrd'is Site effatis ©ftendant, qvid po- tius aliud hic fignificef. Si prius feecrint, ffabilrent, qvod
ΕΤΗ1?** ΠΠ in Gen. I: 2. ejnsdem fit poteflatis, ac pö niT in Pf XXXIII: 6. Si pofterius malint, veritatem noftrae
Jjhefeos eo usejve falvam agnofcant, donec eandem mc- liori argumento labefadlare va le an t.
a) jLac. Martini de iribns DTjVfc* hb. 2- p.. itff b) Mc.·
Arnoldi lux in fenebris p.. 564..
„ §· VII.
Defunfli pnoris argumenti Sociniani examine, ad alterum,, qvod Ef. Xi r 4. innititur, excutiendum nunc
progredimur.. Hoc &*qve eile lubricum,ac prius, facile, ut
©pinamur, conftabif.. Nam prieterqvam qvod ex priori,, jam refutato , fit pendulum , fine probatione i^onea ad-
verfarii ponunt, phraiin gytf idem eile ac verbum, man-
datum , fabros imitati imprudentes, qvr inftabiii fabulo
domum ina^dificant. Contrariifidem facere nobis videtur Sp.. Situs, fur ipfius per Paulum optimus interpres II.Thefl.
II: 8- Qvo loco Socinianas cavillationis neivum non in·
tendit,. föd praecidit,. orationem Efaja: ita transferens, ov (brjÅovcr/ rev ανσμον.) avu?\c>;a€i r£ 7ϊνευμ&η Τ8 ςοματοε αυ—
78- Ha:c enim vxrfio, duas Éfaja: phrafes, virgam cris·
8c ipiritwn lab iorum y ha c unica^ 7ΐ.νίνμαη·τ8 ςόματεε, com-
pre-
» ) » ( Si
prehendens corrigit rås c., qvi easdem λόγω ςομ/χτος ycy h ττύυμν,τι JW %e/Al»v cxprimunt, palamqve oilcndit, qvod utraqve tertiam Trinitatis perfonam reipiciat, non
fin tum or is, i. e. fermsnem, verb α7 πιάν datum, qvod ad-
v-eriarii contcndunt. Cui concluCioni latis roboris addit,
<}vod fl ab hoc, qvem cxcitavimus, difcefleris, ne unus
■q vide m exftet, qvantum fcirritts, in N. T. locus, ubi
πνεύμα vouctros legitur, nedum ita comparatus, ut probet,
hane phrafin de fermone vel verbis venire uiu. Neqvc il-
lud düTimulandum fuerit,qvod lauclati interpretes Grte- ci, juxraeum, qvem confuluimus, codicem, a) hasfita-
bundi heic tofpeant, »Se, non auCi alterutri parti ie man-
cipare, qvaii caliide utriqve velificaturi, vnS0 ΠΠ ita reddant, ut non plane deferant eos, qviSpiritum MeiTia?
fignificatum völunt, nec penitus deflituant alios, Λcyov ςό-
ματος adftruentes. Nam i Horum gratiam rf Ιν πν&μοπ%±
horum τω χειλέων aucupati videntur, fiqvidem älio-' qvin fuffecerat, vertere Ινπνευματι %e/AiW,qvod fecit Chrg-
foftomus b) pcriphrafi genitivi per prrepofitionem &do prorius omiila. Qvibus adduåi, in eam iententiam pro-
pendemus, qvod VÖ t53tST EC XI: 4· i.e. fceptrum, ex
ore McffiiE procedens, coli. Apoc. 1: 6. fit nomen fymbo-
licum Sp. S:ti,qvo partim hujus ad Meßiam relätio per- ionalis interna, ex fua a Filio proccflione repetenda, par¬
tim officium, cujus, in regno gratix obeundi, Filio Qso-
πξεπως eft adminifter, fignificetur. Videtur nobis Eiajas
hic animo voivifle efFata Davidis, tribuentis Meffire, tan·
qvam Regi Regum, PC II: 9.12. & Αξχητοιμενι PCXXIII:
ι. coli. 4. partim partim atqve
ex utriusqve loci pra?dicatis,infpiratione ducc, e) hau«
fiile, qvod tertia Divinitatis Periona, feeptri & baculi re-
galis ac pafloralis embkmate pingatur. Forte etjam an«
gelus increatus, qvi cxCerto admotoqve baculo ignemeli-
cuit Jud. VI: 21. vi&imam Gideonis, petras impofkam,
B 2 i n-
SK ) 12 ( %-
; inccn-dcntem,. hui c appellationi Sp. Sandti praduflt, ut-
potc q vem Eiajas Cap.. IV: 4. Ύ$2 ΠΠ i.e. ex figoifica- tiontPielica, ordere fecientem, d) appelkt. Imrao nifx
failimiiF hujustypi antitypum ciigito q va ii rnonllrat Apo- calypfis Johannea, roentioncm mjiciéns Filii hominis, Johanni reprarfentati, ex cujus ore ξομφαια ékoy.cs cgascc.
έζεττΰξ&υετσ Apoc. I: 16. XIX: 15. 2i. V ox enim Gra?-
ca , hic occurrens, non tanturn gladios majores, qvaks
.
Thra-cibus olim era 111 in ufu, e) led &, interprete Hefy-
chlo ,f) civ.ivTicv μαν.ξον notat, adeoqve τω fcyy co η ve¬
ni t
, qvod, a rad. obfoleta örtumapuci Syros exten■-
dendi η o ti o ne m adb uc (er vante, jacnii & miffilis, reqve ac
baculi Sifeeptri, poteilate gaudet. Cui utriusqve vocis com- parationi g) etjam prcelucet Johannes in Apoc. XIX: if.
^ομφαίαν εν. τ& ςοματος Cd εκποξευομενήν Ίνα εν dp-
jpj. πατάσση rd cum ζοίβ^ω rtCrga, εν ν ποιμανεΊ dv~
res ita conjungens, ut verifimillimum appareat, eum
prioribus verbisjefpexiile ρ κ ny TOpn &2W
vir gam orisMeffne, qva percuffiirusfii t erram Ef XI: 4. pofle-
rioribus digitum intendiße in CP'U D.yiT C032T virgam. ferream, qva pafcet & guhemahit gentes Ρ. II: 9.
colj. Apoc.. XII: 5. rlis addo, non inivetam S:x S:x
Metonymiam iigni pro fignato , adjundti pro fubjecto,ab-
itraXti pro concreto, fceptrnm faciie ponere pro regna, a ut rege, ejusqve exempla Gen. XLIX: 10. & Ν uro. XXIV:
„17; exhiberi, ubi typ ögmficat *pn Amof. 1: 5.
five iBjtriTfrSxcv9 i. e. tenentem fceptrum. Exiftimabunt
torte aliqvi, iénCent-iae huic obilare, qvod illa appella¬
tio ritui , coronauniter verbo Sanclo Divino tribuatur, qvam nos-Spi-
vindicare iuitinemus. Qvibus reponimus
hxc verba Danzii, in firoili argumenta prolata; q-vamvis
non. excJudatur effeßus, ipiius tarnen cauJJ<& magis haben-
.
da eil ratio. Qvid enim opus effedtui inhrerere, ubi causy
& ipia exprjrmtur i qvam? qv<e de illa dicuntur, propius
«Χ ) 13 ( IX
jntueiidatn ex Fi i ben t: b) Prarterea infer Sp. S:tum & ipfäro
verbum arffiffima eil conjunffio, adco ut in ιιίιι legitimo
a ie divelli &ieparari neqveant: qvare, ut opinamur, ni¬
hil impedit, qvin nomen, caujfa efficienti cum organrea
commune, i'lli ττςωτωε huic ^ευτεξώςaffignetur. Necma¬
gis nobis officiet Doctoribus ecclefix, per iidem de mun- do triumphantibus, A cl. II: 27. data promiffio, qvod
gentes fint recluri $ctj2L· σώηξοί. Nam Γι in bis 5 tan q vana membris Ghrifti mydicis, idena Spiritus fit efficax , q vi
Chriftum cxanimem vitce reddidit Rom. VIII: n· Eph. I:
19. 20. Col. II: 12. cur ni illis panter conveniet, ut una
cum Chrido %c>:&L· aifygcc gentes gu beroen t, iervato no·
tabili hoc fceptrum circumferendi diicrimine3 qvo bi c ab illis didingvitur?- Huc accedat refpedus ad duplex Sp..
S:ti officium eonterendi & pafcendi ,■ iilud legale ,· hoc ev an¬
ge licmn. Cujus utramqve obiturus partem qvemadmo-
oum Sp. S:tus nunc virga: comparari ferréae poted, vafa
conterenti figulina, nunc illi, qva pafcuntur, vel gubernan-
turoves, ita nihil obdaq qvin fubeadem metaphora illis
eonferendus promittatur, per qvos utroqve fungitur mu¬
tiere. Atqve fic vindicata expofitione, qvx nobis vifa ed . potior, genuina 112 ΡΓ XXXIII: 6. &, ex hac penduiam, loci
nodri interpretationen!, qvantum fat ed, ftabilitam fir-
matamve opinamur.
a) Qvi prodiit Lipf. rfrp2. fumtih* Job. Cbrißoph. Kce- tiig. in 8?υο> juxt α exemplar Vatican. Roma dr Anglican.
Londim editam.. h) IVolffii Cur. Pbilol. T. 3. p. gpy. r), Nim.· XXIV: /7.- coü. Pf. II: p. 12. d) "Simonis Lex. Ehr.
ρ. m. 13-y. litt. 3. f. e) Hefycb. p. m. 818· n. 2.- f)l.
c it. g) Matth. Hofniaimi Chronotax. Apocal. p, m.- 202.
h) apud Mevfchenu in N. Teft. ex Palm, iüuftr.ρ. ηpo.
§, VIII.
Plures fautores nadaedeorum {ententia,qui D'nb^ ΠΠ de venio interprctantur. Huic enim praeter Lutherum, a)
B 3 .qvi
38 5 Μ C 38
qvl tamcn, re melius perfpefta, fententiam mutavit h\
e Judecorum gente Onkelos, Aben Efra, alii, e patribns Theodore* us c) TertuUianus, Procopius, Bafiiius d) reliqvi, qvos citat Sixtus Senenfis e ) Alphonfus Toila-
.tus f) Mufculus, Mercerus g) Beroaldus b) Scar- pius i) Seb. Foxius, k ) Ad. Goilavius l) Epifcopius,
m) Andr. Libavius, n) Anonymus, aSchomero o) re-
futatus, ut ceteros taceamus, annumerandi funt. Verum eriim verOjhanc interpretationem ipfius venti natura: pa¬
rtim eile oonfentaneam, feqventia facile pervincent. Q vi
in phyficis funt verfati, ventum eile imp.ul.fum ftuxum-
åveaéris tentur, &atmofphairce, aérem vero prius, calore ac die fecundo, foiis excitatum, vel yqpro- ii ma- vistertio, aut qvarto, non fuiile örtum , verifimileeft,
nempe poft creatum qvod vulgo, ex interpret um errore, expanfum, rectius forte pavimentum Jolii Divini, feu Dei tonantis, qvod atmofphaxam phyfici dixerunt, iignificat, ut Magnus Michaelis in hißoria vitri, inierta
commentariis Reg. Societatis Jcientiarum Gattingenfis T. IV.
p. 91. feqq. demonilratum ivit, conf Seb. Cailalio in
nott. fuisBibl. ad Gen. I: 6. Qvamobrem, ante creatam
alterö die atmofpbceram, vento non exiftente, dubitari
vix poteft, q vin το ΠΠ de afjiat.11 aéris fruftra exponatur. Peripexit etjam vim hujus argumenti Mer¬
cerus, diilentientes his verbis refellens: imdetunc ventus,
cum a er non appareret diftinSlus in illa rudi materia,
ventus nihil aliud ßt pbilofopbis, qvom aer motus agi-
tatus? Hoc apud nie potentiffimum efl, ne credam beic ven~
tum accipi. Nec minus eodem tormento hos ferit Mun-
ilerus, nam qvomodo, inqvit, tum potuit flare ventusy cum nondum ejfet ventus 1 Retiius ergo fentiunty q vi dicunty Sp.
SanSium innihaffe confufis corporibusy ficut gallina incubat ovis, ut iUa calore fuo calefaciat cf animet. Ceterum nec
cauife, ventum excitantes, huic explicationi favent. q)
Qvid-
& ji S C SC ·
Qvidqvid en im seqvilibrlarn aéris tollafy causam venti generalem eile, phyiici contendunt.. Huc referunt in pri-
mis magna mundi 1 um i na, Solem & hin am, qvoruni neu-·
trum prins, ac die qvarto, produclum fuifle novimus.Fa-
cile igitur huic Schomeri judicio fubfcribimus ·, hane ex-
plieationem falfam eile vei inde fciri poteratqvod ab
lfta maila, qva? tunc temporis ex ft it i t, omnes caus- fy generandi venti abfuerint, aére nondum formato, fir-
mamento nondum conilituto, aqvis ä terra nondum di·
ilinftis y η ullo calore natural! vapores eliciente, nec in
ullas certas leges, aut contrarias vi as, fluxu particularum
divifb. r) Qvibiis hoc porro adjuiixerimus, yentum non
eam habere vim, ut poilit fuftentare molem aqveam, &
incubandoita fovere, ut producendis creaturis, q var um fpeciesprius non exftabant, redderetur habilis. Qvum
enim huic moli primasvar nondum ordinaria vis gignen-
di indita effet, fine dubio cauila opus fuit & vi qvadam vivifica, ab hac materia diflineta, qva fuflentaretur- sy
Frasterea fi heic Π1Ί per ven tum exprimatur, ne Scri-
ptura iibi i'pii repugnet, periculum manifeftum imminet..
Dubitari vix poteft, qvin Moies Π1Ί dixerit, qvod
David appeilat ΠΠ- Qvis vero, attendens ad prar- dicatum hujus loci, fpiritum or is Dei ad ventum referat?
Diferte hieropfaltes inqvit, qvod Dens exercitus coelo-
rum, qvo nomine etjam angeli comprehenduntur, coli;.
Pf CXLVIII: 2. 3. it. Luc. II: 13. per hunc fpiritum paraverit. Ät qvis qvasia vento creationem angeiorum
tribueret ? Tandem, fi iecundum mentem Judarorum per hunc fpiritum^f^ defignetur,vehemeiitiffi'mus infelliga-
tur neceileeft, id exigente lingvte genio. Nam juxtaEbraso··
rum fcitumtnWTDD Ί!ΗΠ !?nΠϊΥβΟ Wbri JD3Öp
L e. haceff lingva SanStae confvetudo, fi qvando rem extol-
leve inftitiiafy ut conftruat eam cum di&ione aliqva Divt-
nay vkfelicet 0,71^ Hb DTO. ^ Variahujusmodi exem¬
plar
,»■■)!6 ( &
pla ex Sacra pagina dépromunt, c qvorum ingenti co-
pia feqventia afrerimus t) ΓΓΠΓ7 i· e. maxima i i trepidatio u) Π1ΓΡ arbores Domini i. e. proceriiTi-
ιώκ 2p) cedri Dei i. e. aitiilimax At Γι violen- tiiTirnus ventus -fignificetur, qvomodo qvadb ei con- veniet prsdicatnm ΓΦΓΠΟ Q vem enim hoc fovere ουa iis inciibanio denotet, nec proprie, nec per figuram,
de vento, vel ieniilimo, vel vehementiori, dici poteil, qvippe q vi calorem ovis omnem auferat, minima vero eundem foveat.
a} Τοί?ι. IF' Jen. Germ. b) T. I. FIttel·. ρ. ρ.
c ) qv. ιηιι. in Gen. d) in hexa'em. bom. u. ■ e), Bibi. S. p. q.iq. f) p. ηo. g ) Lib. le mundi fahr. Cap.
Fil: h) Chron. Lib. Ii: p. 2q. i ) curf TheoL p. 16p.
k) Lib. II: Ρbil. nat. p. iji. I) Ρ. I: ref utåt. ion. Kec¬
ker m. -Cap. j. ni) L. IF: inft. TheoL qv. Ill: cap. I:
7i) de univ. origg. rerum condit. o j Ajf end. fidei Cbrifi. de Sp. S. ρ. β. p) Pbyf CeL Krafftii P. III:
jf. 32J. q) Pbyf- nuper landat a r) Schorn. 1. c. ρ. β.
s) Riveti comm. in Gen. p. 13, b. t) /. Sam. XIF: ij.
a) Pf CIF: 16. w) Pf 80. 11.
.
§· IX'
Alii, utjoh. Comenius a) Oiv. Crollius b) &cum
his plures *) de Spiritu vitali mündig qvi Arciieus & uni- verialis qvoqve auclit, hunc iocum exponnnt, qvos, ab
Henr. Kippingio in exercitatt. Sacr. de creationis operi-
bus c) alsqve refutatos, Rivetus in comm. in Gen. d) etjam repulit, o fiendens, q vid q vid apud Veteres,vel Phi- lofophos, vel alios, de anima vel Spiritu mundi legatur, originem fuam repetere ex traditionibus, qvas Mofes,
male i η teile Rus, vel in erroris favorem malitiofe detor-
tus, pepererit. Novam explicationem in fcenam produ-
xit Leonh. Chr. Sturmius, e) athrmans, vim qvandam ma- >
gneticam τω GTiVtt ΠΠ indicari. Rationem lux ailertio-
nis
» ) '7 C ·£
nfs affert duplicemj i:mam,non eile vero conientanenm,
qvod Sacer Scriptor , fme prägnante caufia , in eodem
contextu, vocabulo -D7f?H in diverfa acceptione ufus fuc·
rit, ideoqve non ablurdc colligi, qvod ii tec vox, in v.
i: totam S. S. Trinitatcm figniticans, in v. 2, eadem poteftate rctenta , potius per Spiritum Trinitatis, qvam
per Sp. Sanchim explicetur; 2:dam qvum operatio ,hic
memorata, nonnifi parti materia; mundi tribuatur,aqva:
videiicet, · non opus fuiile virtute S. Saneli, adeoqve pa¬
rtim commode Per ib na; Divina; aiTignari, qvidqvid nu-
jus opeiationis fuerit. Ex qvibus eiicit, hane agitationen!
vi magnet ιc (Q adicribendam eile, qva non inepte, ipib
qvidem judice, DTftS Π1~) appellari qveat. Qvod vero ad prius argnmenti hujus momentum attinet, ruinoiofun-
damento nititur. Negamus, qvod DM1?# in v. 2. diver-
fam fignificationem ab ea patiatur, qvam in v. 1. obti-
net, licet vel maxime το nv> ad Sp. Sanetum refcraCur.
Qvemadmodum enim dudum exemplis clariffimis Phi- lologi & Theologi é) demonftrarunt, Ebrarorum plura*
lia, ii cum vcrbo fingulari conneelantur, fenfum habere
diftributhum, fic tanqvam conceffum aiTumimus, qvod plurale in v. 1. Cap. I:Gen. verbo fingulari ίθ3
conftrudtum, ob difcrepantiam numeri, qva; diftribu*
tionem manifefte arguit, ex li 11gva; Ebrata; analogia hunc
in modum reddi debeat, qv&libet perfona Divina: unde
nec qvifpiam jure dubitaverit, qvin ialva eadem vocis
poteftate, ro DM1?** ΠΠ commode fic exponatur;
illa ex Divinis pcrfonis, cui ΠΠ nomen efl. Pro tedi o huic explicationi favet hiftoria; creationis compages. Poft-
qvam enim Mofes generatim in v. i. dixcrat, qvamlibet perfonam των OM1?** coelum & terram creaile, raox de-
icriptionem fpecialem mundi creati orfurus, indicat, qvac-
/ nam ex bis Divinitatisperionis appropriative,uti loqvuntuC
Theologi, aqvam incubando foverit, i. e. eam,qvac, vi pro- prietatis charaTeriilicas interna;, five ipirationis paiTvar,
C appel-
£ ) *s ( £
appellafar ΠΗ· Nec vero ufus Biblicus huic veriicn' ob-
ilat. Pailim enim genitivum piuralem, reånm a pr$^
cedcnte fubdantivo , live cxpreilo > five fubaudiendo of-
fendimus , qvi partitive auf didributive exponi debeat.
In hunc eenfum veniunt Gen. XXX: u.
illa ex cfivmitatis perfonis, qva* vpcatur Angelus, Lega¬
tes 2.-Sam. Vi: 2. mn» W inpJ DTOfctn p«
fby ökaren nw ntttay area illius ex Divinitaiis perfo-
?iisj qvi vocatnr nomen, nomen inqvam Dei excrcituum >fe-
dentis tnter chernhinos. (coli. Phil. II: v. 9. 10. F.xodi
XXIII: 2i./Num. XXXII:. 25.. nj- \D IDSW i. e.. dixit
umis ex film Gad. (deficiente *7Π^ vel v'H) videlicet illc qvi pro ceteris verba faeercf: Svet. tå lade den ordföran¬
de ibland Ga dit er ne ( qvaii fubaudito '"OTD··) ** Mo-
rari q vi dem nodram hane expodtionem videtur, qvod
illa aavse incubatio, quer Spir. S:to tribuitur, Ii t opus ad
extra, omnibus tribus perionis commune , adeoqve ex- plicari vix poflit, cur uni ilgiilatim perfönas aflignefur.
Sed didam difncultatem dudum profiigavit Rivetus, hac refponfionej Qyod affirmatur de Spiritu Dei, non nega-
tur de reliqvis perionis, fed in operum illorum ad extra, indivi fa communione obfervatur ordo perfonar-um inter fe, ratione cujus nonnuila opera per appropriationem &
terminative, ut loqvuntur, uni perfonec foten t tribui fine
aliarum praqudicio./j Nec minus vacillat alterum Sturmii argumentum, mirantis cum Enjedino g) cur Spiritus a-
qvas tantum foverit, · terram & coelum non fimul, cum
tarnen hare non minori conlervatione indigucrint. Pin- gamus namqve, qvod nonnemini piacuit, cceli & terra:
nomine C Ι: v. ι. Geneieos, ornnium rerum primaele-
menfa intelligi, & aqvaim, ab Iiis produdam, elfe damen omnium, in terra naicentium, five animalium five {herba¬
rium, dve Sapidurm , immo ipfius terrae, qvod confacit
Celeber 1;.Chem: Metallurg-..& Pharmac..apud nos Profed.'
Do Λ.
& > i5 ( ·?
Doct Jdfi- Gottfch. Wallériusin variis, qvee vulgatee fuht
diflertatt. & patebit, iteratam coeli & terra;mentionemnon fuiffc Μ0Γ1 neceiTariam in v. 2, ubi materiam proximam cujuscunqve opaci corporis folidi oftenfuro fignificandam
erat, qvod ex aqva, Sp. S:ti operatione fota, tanqvam
ex ovo exclufa, prodierit terra.
a) Pbyf. Ref. p. 9. 19. 20. b) in pr (ef. ad Baf Che¬
mie. p. ig. feqv. *) Äffelmanni di (fettat. continens Hexa-
da iUuftriiisii' qvceßionam de Sp. S:ti perfona p. 3. q.. c)
■exer citat. urna p. ig. feqq. d) p. /4. ij. e )
€rftfan(j Derjenigen lief!en #ei{. 0djuft tit.ρ. 6. feqq^'jo.
Henr. Michaelis Erleichterte Hebraifche Gramm atica, ρ. ι$β.
f) Rivet i comment. in Gen. p. iq. coli. Henr. Altingii Script. 7heol. Heidelh. T. I: p. 338. bd Kulpifii difcuff.
mentis Theologie <£ ρ. 69. 6q. 6g. g) Explicatio locorum
Vet. b° Novi Teßam. ρ. iqt.
§. χ.
Nec magis probanda fuerit J. Alba; Η i fp a η en Γι s opi- nio,a). Solem τω QTS/WTTn indicatum exiftimantis.Hunc
enim η ullo S:x S:x indicio primo (altem die fuiile crea- tum conflat Pnrterea nefeit plane Scriptura SanPxior hanc
T8 nn poteifo.tem. Qvod enim adEcclefiaft. Ϊ: 5. attinet,
ibi qvidem de Sole fermo eil, non tarnen merito indc coniicitur, illud lumen, qvod in y. 5. ν&ϋ audit, in y;
ieqv. 6. ΠΠ appellari, qvum contextum expendenti eo- rum, qvre antecedunt & (eqvuntur,facile pateat, in v. 5.
6. 7. diflinetis exemplis Solis, venti & fliiviorum rerum
creataruni vicifTitudinem declarari, adeoqve hos verfiis
non unius, icd-diverfi eile fnbjeSli. Qvare etjam facilli-
me aiTentimur Franc. Valefio, ita feribenti; „nomine Sp i-
„ritus non efl verißmile vocari Solem ipfum: nam preeter-
„qvam qvod ejfet repetitio inutilis, vocari ita non pot'eß :
„nam neqve qvod tennis, neqve qvod invißbilis, neqve qvod
„animatus vf vivens. b) Non tarnen ideo propriam Valefii
C 2 opi-
•K )2°{ ?Å
epinronem, pro hac fubftitutam, laudamus, per Spiriidi»
Dei ignem elementarem denotari cenfentis, ob rationes*
qva', in corapendium addufta;, his fere moroentis coiv
ftant. c) Ϊ. ignem omnium maxime corporum ad Spiri-
tualkim fubftantiarum na tura m aocedere, qvum fit te- nuiftimus & vifum ac omnino fenfum fugiat, nifi cum ob materia?, qvam eccupat denfitatem, auf, hac frigore
concreta, emicat in fulgur aut etjam fulmen, & proinde
bunc inter omnia Corpora jure maximo dici Spiritum vcl abfolute, vel cum addito, videlicet Domim & Dei Spiri¬
tum, ob magnitudinem puta yirtutis & prseftantia?, qvam
refpiciens S:a res vel periönas Dei aut Domini appellare
iblet. IL ignem, velu t qvandam mundani hu jus corporis^
animaiTij totumoccupare, ferri per omnia, & permeareo- mnia , ut omnia fbecundet & qvodammodo vivificet. ill.
eundem fluiditatem motumacfa'cunditatemaqvartnbue-
re3 & qvum oranes ortus naturales perficiantur conco-
<ftione, qvod caioris opus eft, omnia Line igne futura eile
fterilia: unde conieqvi, ficut aqva ob humiditaiem, qva
abundat, omnis generationis qvafi materia, vel maier eft, ftc ignem illitis veluti caujjam efjici entern, vel patrem
efte per calorem , adeoqve rerurn generationes maxime
adferibi debere a q ν es, ab igne feecimdates. IV. hane fubftan-
tiam aprineipio feciileDeum, licet homines, igne non in- digentes fenftbili, utpote nec carnibus veicentes, nec fru-
&us aftantes aut eiixantes, eodem longo caruerint tempo¬
re, V. ad ignem pertinere hcec Davidis verba; 1ΠΠ
DO ibf i· e. flabit Sp. Ejus ( vcl rectius ex fignificatio-
ne conjugationis Hiphilica?) flare faciet Sp. Situm £rfluent
aqvee. Nam qvidqvid demum fuerit fpeciei, qvam hse
rationes pra? ie fcrunf, tarnen falluntur,qvi exiftimaverint,
folam harum vim ad fidem difta? iententia? nobis facien-
dam fufneere. Variapriusprteftandaa Valefio ejusqve aile-
elismeritopoftftlamus.Videlicet t;o) ut probent, ΠΠ,
&C ) 2l ( &
prardicatö Γ&ΓΠΟ veftitum, magisproprie de igne, qvam
*
-de tertia'TrinitatisperEona, uEurparh a:do) ut adducant
locum, allato o rportuniorem ad phrafin Π1Ί igni
vindicandara. Yerba enim, hac fine allegata , ad Eco-
pum eo minus collineant, qvum materia iubilrata in a-
Erico o'Evangelli, ponat, qvod HieropEaltes vel idem verbum vel'Sp. inclufo S:tum S:tu S:to incluEo voce ver-
ΠΓ> fignmcet. 3:0) Ofténdant ignem, mate rite primae im-
meriöm, infinita Sp. S:ti virtute non prius excitatum,
aqvam fovere, & calefacere potuiile. 4m ) qveraad-
modum Scriptlira iiijEf. XXX: 33. S:tura S:tum voce
G cui Ei teqvipollet d) manifefte τω wr i. e.
igni contradiilingvit j lic idoneam afferant cauiTam, cur
eadem ignem non voce tPK, ipii propria, Eedpotius phra-
fi, Sp. S to familiari, liic expreilerit.
a) Tbeod. Hakfpanii Sytt. Difp. Theolog. <2 Philolog.. p.
499. b) in Philofopbia Sacra ρ. 29. c) l. c. p. 2j. 26-.
Je av. d) Ef. XXX: 28. coli. XXX/IL: Job. XXXlili dV
§. XL
Ab igne & Sole ad Λ ηge los alii afcendentes inter hos
eum fe reite inveftigaturos exiftimant, qviphrafi npV
in. Gen. Γ: 2, indigitetur. Cui commento addictus
Thomas de Vio , Cajetanus qvondam Cardinalis, 111 Com-
ment. in GeneEin p. m. 4:lin. 10. htec fcribit: Se?ijns efl, qvod Angehens Spiritus minifter Deijudicis, fecundum for--
mam jufiitice difiributivec difiribuentis omnia movebat ca him
motu veheiffimo. Qvod eriim fitfermo de Spiritu angelico feu fubftantia Spiritnali, habetur tum ex auchrixate Davidis piam
in Pfalmo CIV. laudando Deiim inchoat ab opere creationis.
Et in iUius Pfalmi prineipio qvUm dixifjet de Deo, ambu¬
lans Euper alas Spiritus (proeul dubio angelici )ftatim fnb-
■jungit , faciens angeios Euos Spiritus t aperte infinuans Spi-
/ vitiwi Dei, in prineipio creationis commemoratum, a Moje, ejfe [piritmlem fiibflantiam:> cui Dens dsdit officium nunciL
Tum..
3R 1 *» ( ίΚ
Tum ex ipfa ferie verum creatarum; dixernt enim ceelostf
t er ram creatos, defcripferat, zV qva difpofitione creatafuft
terra; fupererat, ut defcriberet, in qva conditione creatam eft 'ccelum, videlicet in motu , feeundum veritatem ccelum in principzo temporis creatum eftfeeundum initium motus, /;//'-
f/f/777 fiqvtdem temporis ref pondet initio motus. Et defcriben-
do Spiritum mutorem cceli , manifeftat, qvod motus cceli non eft , qvemadmodum motus gravium & lev um, fed efi d ftb-
flantia Spirituali, qvam conftat ejje motorem a 'propoßto.- Et apponendo DVlbtf aperit Spiritum ilhwi fubjici Beo*, diftri-
buenti omnia. Poilea etjam cirea med in 111 pagince addif,
fe illos ut perfpicaciores laudare, q vi voce ΠΠ non uni-
cum tantum Spiritum intelligunt, fed colle&'ive fumta vo¬
ce, qvod Hebrads freqvens eil, univerfam mukitudinerö Spirituum moventium coelos. Neqve huic, licet abfur- dte, opinioni ομοβηφος defuit. C. C. Sandium loqvor, qvi publico Scripto, preli & loci nomine iive ementito,
five diftimulato, hoc problema paradoxum, per Sp. Hei vel Sp. S. ian&orumi Angelorum genus fignificari, en-
doxum reddere conatus eil:, non tarnen harrefi inaudita, qvod placuit Jufto Chriiloph. Schomero a) iedintegro
fere feculo prins å Thoma de Vio in fcenam producta,
occafione nifi fallimur defumta ex Juda'orum recéntio-
rum lacunis, qvi ad Trinitatis myfterium öbfcurandum
hanc explicationem forte commenti fint. Sed prolixa Ho¬
rum retufätione eo minus nobis opus fuerit, qvum 1)
jncertura fit, an Angeli ante lucem fuerint conditi 2)qvum
rooles illa primigenia, a Deo fuilentata, Angelo moto-
re non indiguerit b) 3) qvum voce rémD defignetur
infirfitae virtutis opus, qvalis fuit creatio primi diei, a-
deoqve Ange'.is tribuere hoc pradicatum manifeite im- pingat in'hane legitima interpretationis regulam; talia funt fubje&a, qvalia funt prcedicata, & vice Verla. 4) cfvia
ab ufu S'.a atteniilimum eil Angelis oiticia vindicare e-
jus-
£ > 23 t ψ
jusmodi, q va: mundi vel creationem vel ftiftenfatlonemfyGr
dant c) 5) qvum , phrafi OTlbt* ΠΠ primario tertiana
divinitatis perfonam not ante, nihil fubiit cauflk, cur pro·
illa fublFituamus fecundariam, in primis, ubi pra:dicatum
huic fubilituendv non inier vi t 6) qvum nuper laudatus
C. Schomerus otium nobis heic fecerit in libro, qvi in-
fcribitiir Ajjertio Endoxa fidei ChrifUauce de Sp. S:to, qvi
Francof.. 1679. in g:va forma prodiit, Sandiano Probie-
mati paradoxo e diametro oppofitus,4& argumentorum
ipfius folida refutatione fic defundus, ut, qvantum qvi-
dem novimus, portentofv prolis parens fiium foetum vel
lämbere vel defendere poitmodum' non fuerit aufus.
a) in Affertione Endoxa fidei Cbrißiance de Sp. S:to p.
7. b) IValtheri Spongia Mof. p. po., c) Pf. CIV: 30. Aci.
XV/I: 18.
§. XTi.
Hifce disjedis copiis cnVtf ΓΠΊ a Sp. S:to detor- qvencium, η o va: in aeiem prodeunt, nobis opponentes S-te S:x loca, in qvibus Sp. Deiper Ebraifmum alternare pro Deo iofo videatur. FIoc ilratagemate ufum Voge-r lium, Sotinianörum feqventem caftra, in colloqvio, in-1
ter ipfum St Lutheranos Theologos Altdorfi inflituto,
memoria: prodit Zeltnerus in Hiiloria-crypto Sosinia-"
nifmi. a, Eidem explicationi fe favere profeilus eft Joh.
Watts in NovoSyftemate Sociniano dodrina: de Trinita-
te, Anglice e dito. b ) A q va nec abeft Paradoxus, no- ' miaatim C. C. Sandius, a Schomero
,c) nec non a Joh.
Fr. Mayero d) oppugnatus, qvi diferte ieribere audet,
per Sp. Dei qvandoqve intelligi ipfum Patrem , iicut
corpus foiis ipfum Solem notat. Interpretation! huic co- lornedefit, monent Ά Ef I: 14. XLIi. 1. & ψυ-
%y\v rov @s8 Ebr. X: 28. per iimilem Ebraicam πεξίφξοίση
oro Deo ipfo ufurpari, & hinc facile fore colledu,qvod -
ΠΠ> atBnitate το attingens ,, vim eandem non re-
ipuat,
& *ί Μ C £
ipuat, qvando voci Dei vel affixo, Deum ipevdantfcoit·
iiruitur. Addunt in fuse expofitionis praefidium , qvod
Ι5Π atqve 0'3Ö> ubi affixo divino coh&derint, &interié
&cam pronoraine ΠΠΝ, ad V» relato, vices permutent.
Provocant iniliper ad ha;c Jobi in C. XXVI: v. 13. per Sp. faum c&lospidcros fecit of manus Ejus dolore ajfecitßr-
pentern defechrem e){ . five Diabolum)qvihus hunc ien-
iiim tribuunt, Deum creafie coelos & poenam de Diabolo
iumfiile per feipfum. Jungunt porro aliatisIX. Sam. ΧΧΙΠ:
2. 3« qvo loco *'» Π Π & Ti1?# inter ie commu-
tantur. Comparant deniqve II. Cor. VI: v. 16. cum I. Cor. VI: 19. ut fi forte obtinuerint, πνεύμα, rev Qsx pro τω Θεω fubftitui in iénfu, omnino seqvipoilente, po- ftea, qvantum infe, non noftrum tantum locum, fed&
plures utriusq ve Foederis iententias, terdx divinitatis per- lona; vindicandae aptas, eludant. Opera; igitur pretium fuerit, hunc adverfa; partis impetum pro viriii iuilinere.
Qvod, ut opinamur , fuccedet, oftendere fivaleamus,
qvod ΠΠ τω VN , horumqve affixis,vel
πνεύμα, voci ΘεΑ connexum, nuspiamin Sacris litteris jejunte pronominis perfonalis πεξίψξάσει inferviat, fed u- biqve ad illam in Deo Trinuno perfonam, cui ΠΠ no-
men eft, nos revocet, vel Ejus certe reipe&um includat.
Hoc vero feliciter a&uris nonnulla praemittere opus erit, eqvibus, tanqvam principiis, qvoel probandum ed, de-
ducatur. Potiilimam fignificationem rs ΠΠ fubflantiam,
materia expert em, exhibere & hane proinde locum obti-
nere primum, ubicunqve poteil, cum docliilimis &Phi- loiogis:& Theologis ex variis S:x locis fupponimus facile
conitare. Unde colligimus, qvod ha;c vox, ubi, vel ma- nifefto indicio, vel convenienti ratiocinio ad Deum re-
fertur, iignificet proprie perionam, in Deo peculiarem,
fi opponatur uni, vel duobus, perfonalia pra;dicata ha-
bentibus, creatori cum creaturis non communia. Hinc
ppr-"
3K ) 3j\ 5β5
pörro elicimus, ΟΤΙ1?# ΠΗ in primis illam perfbnam di-
vinitatis notare, qvte Spiritus Sanäi nomine iniignitur,&
ab h.ac propria poteftate phralcos temere non efle receden-
dum, Jam vero h^c deieritur, ubi in propofitione, cujus iubjeclumeil Deus, dicta phrafis ftatuiturteqvipollerehuic;
Deus ipfe. Nam periphraiis Ebraica, qva pronomen pcr-
fonalecircumfcribiiolet, in fynecdoche partis pro totofun-
damentum fuum habet, adeoqvead DVlVtf ΠΠ triplicire- fpechi male accomodatur: primum qvum propriam iigni- ficationem} poftponat impropriar, deinde qvia Deo, ob
iummam Effentias iimplicitatem, omnis compofitionis ne- Jfcio, partes tribuit, tum qvod non diftingvat ea, qva?
tarnen difFerunt. Vocabulum qvippe Deus fumitur vel ejfentmliter vel perfonaliter: adeoqvehze propoiitiones, Spi¬
ritus Dei creavit, mim dum, &C ipfe Deus ereav it 7nun dum ,
pro aiqvipollentibus non funt habende, qvum in priori
hu jus univerii creatio terminative tertite peribhee afiigne-
tur, in pofteriori idem infinit# virtutis opus Deo abfohlte
& finc peribnarum diicrimine tribuatur. Ex qvibus con-
ficimus, memoratum Ebraifmum, partim abs re, partim incommode, partim incaute iilis locis adfcribi, ubi de
Deo fermo fit.
a) p. 5j>2. b) Fr. Lampe Dißertatt. de Sp. S:to Cap.
IV: p. /7. 18· coU. 7/.| c ) l. c. d) in disqvifitione de fententia Sandii, Sp. S. ejfe genus Angelorum Grypb. /710.
edita. e) cf. Ldmp· /. r, Cap. IX: pag. 6. -ρ
§. XIII.
Ab hac conclufione nos non absterrent ea> qu#fu-
pra pro fua iententia municnda ab Ebraifmi patronis af-
ferri vidimus. Qvod ut appareat, juvabit animum eoruna
argumentis examinandis advertere. Ad qvatuor omnino
clailes ha?c referenda videntur. In prima eft illud, qvod
/ ex vocabuli &: incitatis Sias locis deiumitur argumentum, in qvo 5 nifi fallimur, gemina latet fallacia«,
D Di-
«Κ > a« C »
Eftverfa proföflo eil ratio ra ΠΗ & rTW&J. Tliud frö-
prie Oto con venit, hoc vcro improprie. Un de proc! i ve judicatu fuerit, qvod committant fnllaciam generis, dum,
a phrafi irnpropriasptthd. argumentatione, conducfnnt pro- priam; Deinde peccant petitione ejus, qvod erat in prin-
cipio- AiTumunt videiicet, qvod vel φγνι μ&, de
Deo uiu veniens, ponatur pro meipfo, qvod tarnen pro- batione indiget. Périphrafin pronominum, Ε b rads fami¬
liärem, non die caulfam, cur tfSjvel ifyvxrj Deo ailigne-
tur, ex antea dictis conieqvitur: qvamoorem & hane ex TctQeict derivandam malumu-s , cujus ufus id Epe-
ctet, utr intima voluntatis. d i vinte inclinatio & affedtus vr- vidius reprseientetur. a) Ad aiteram claflem pertinet ar¬
gumentum , fuperilrudium P£ CXXXIXr 7. ubi qvum
ΠΓ1Η "fJÖ & HP?? fénfu eodem ad Deum referri videan-
tur, hinc mu'.ttim fuas explrcationr acceffiile roboris im-
merito hbi perfvadenL Etenim ΠΗ per fupra didla proprie fer&amOivinkatis peribnam notat, i. e. Sp. S:tum,.
eui fignificationi ut infiflamus par eil, donec urgens hän c deierendi neceilitas nobis ob oculos ponatur. Nentrqvam
vero talem nobis imponit föqvens -p:£, qvra höc^'pro mo-
re loqvendi, S:ar reeepto, ad feeandam perfonam, qvx facks Dei b) paiTirn appellatur, facil c refercur, ordine·
cnumerationis, qvo iecund'a tertiär poftponitur,, eo mi¬
nus obiEante, qvum hie, ialvo perfbnali ordine, in notis
eharaclerüEicis rundaraentnm habente, ad arq valitatem per- fonarum inter fe indicandäm , nonnunqvam invertatur.
e) Adeoqve in v. feg. g· obviißm ΓΤΓΗ Ebraiimo , qvem adverfarii fingunt, non tarn infervit, qvam potius prima?
perfonce, aFilio&Sp. S:to diilingvendar. Qvo qvidem mo¬
do, qvumnodus, nobis objeAus, non iecetur, fed folvatur,,
illi minus prudenter egiffe Theologi nobis videntur, qvi*
Iberali täte uii, nefeimus qva,. concednnt, qvod diilentien-
Sibus concedenduiTi non eilet, harte forniulam, pvorfum i-
3K ) V ( $
lo /7 Sp. Tuoy ide 171 eile, a c fl dicereCar, qvorfum il·o a Te.
d) Nec vero huic noflrce expofitioni officit illa diffl- cuitas, qva, ab aiiis profectam, hujus loci expofitionem premi Celeb. Chriii, Ebcrh. Weifmannus opportune ma·
nuit, ex omnipradentia & bmniiclentiä di vina petita,q vum,.
eadenr dante, dicta attributa, toti S. S, Trinitati com- rrcunia , fingulis aeqvalicer perfönis vindicentur, é) In ter- tia claile nobis opponitur JobiXXVI: 13. qvafi ex eo- dem meridiana luce clarius patéret, Spiritum Dei & ma¬
nus Dei idern fignificare ac Deiim ipfum. Sed hoc argu¬
mentum eil levius, qvum Sp, S:tum, inter alia no min a, q vi bus S:a S;a3 Ditt ?J3 "p"D de Deo Ioqvens, eun-
dem appellare fölet, manus vel manuum & digiti vel digi-
tor um Dei infigniri titulo, ieqventia evolventi comparan-
tiqve loca facile conftare qveat. Videiicet priori reprae- ientatum emblcmate 1:0) Jobi XXXIII: 4. coli, X: g.·2:0)
T. Reg. XVIII: 46. Ezech. I: 3. coll.Num. XI: 29. po- ileriori piftum imagine Exad, VIII. 19. & Luc. XI: 20*
coli. Matth. XII: 28. 2) Exad. XXXI: ig, coli. Luc. XI:
20. Matth. XII: 28- 3) Pf VIII: 4. coli. Matth. XII. 28-
& Pf XXXIII: 6. eundem éxhibent. Qya confvetudine-
extra dubium pofita, haud obfeure liqvet, locum Jobeum
cauffe potius noftrte opitulari, Ebraifmum hic profcribenti,,
qvam illorum, qvi cupide hunc adoptang Nec plus in
recesfu habet qvartte cladis argumentuiii, illis locis in- nixum, ubi D ΓΙΗ alternat pro velproTrml-
μιχτί ΘεΖ iubilituitur-ÖfoV. Ex his enim jure nihil, qvod
adverfariorum errori fa vet, elicitur, ied potius id, qvod phrafis Spiritus Dei^ relata ad iiibjecfum , cui perfonalia pradicatatribuimtur, Deo vindicanda, toties perfonam
vel relpiciat vel includat, ex tribus fimpliciffimai Dei es- fentia* perionis unam,a PatreEilioqve diverfim, qvoties
aireri vel utriqve horum ejusdem phraieos lubjedum aut diierte opponitur , aut indiciis non obfcunsrqvod oppo-
nendum föret» colligitur» C ζ d)
w
^ ( Iii
a) Frid. Ad. Lampe Dijf. de Sp. S:to Cap. TII\ p. i$.
1. η. fin. b) Gejeri comm. in b. /. Gerhardt Comm. in Genefi.
p. m. 620. 1.1.fe q. c) cf. Rev eren dijf. Arehi -Epifc. DoB. jac.
Benzel. Repet. TbeoL Art. Il: de Deo Qv. XIV. d) Abrege
de Ja Theologie- de la mm·a le Cbretienne p. 63. e) In-
fiitutiones Theol. Exeget. Dogm. p. m. 231.
§. XIV.
Heic pedem figimus, licet allatis adhucplura, fco-
po η oft ro conientanea, non inuciliter addi poflcnt,& for¬
te etjam deberent. Sed abrumpere iilum cogimur tem¬
pore exclufi. Tuum itaqve B. L. erit neceintati igno-
icere & hane opellam, pluribus nsevis, qv.ibus nimia ie-
re patct feilinatio, facile obnoxiara3 a>qvi
•
