EH ICO GUST. G

(1)

3 6 ^,

SÜPPLEMENTA

EX

CHRONICIS MANUSCRIPTIS

AD

HISTORIAM REGIS GUSTAVI l

AB

ERICO GEORGII TEGEL CONSCRIPTAM.

P. II. ! AM*>■*«& ^»

QUAM

VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPSAL.

PRiESIDE

MAG.

EH ICO GUST. G

_HISTORIA». _PROF. _REG. _ET _ORD.

EUER,

»E G. SQC1ET. SCIENT. UPSAL. ET SOCIET. SCIENT. AC

EITT. HUM. GOTHOB. MEMBRO.

JPRO GRADU PHILOSOPHICO

p. p.

CAROLUS HENRICUS

PFEFFER

STIP. REG. HOLMIENSrS

IN AUDIT. GUSTAV. DIE XXX MAJI MDCCCXXI.

H. P. M. S.

U P S A L I iE

EXCÜDEBANT REGliE ACADEMIiE TYPOGRAPHI.

(2)

(3)

9

I:iyi. Ex Colle&ione Nordiniana Codex N:o to

potfc

Fragmentum veteris Chronici Suecani continet Konungh Guftajjs Cronitha cuititulo; af Peder Svart,23)manu b. Fantii⁹ adfcrjptum eft, qui etiam hujus

au*5Ioris

fub nomine hoc

ch^onieon citat , et ex initiis nonnulla affert in Disferta-

tione fua; de Hiftoricis Regis Gußavi I.

Ilm in Codice N:o ₇ coJIe&ionis Nordin,

poft Chrö¬

rsicon Mfc. Olai Petri infertum e(t lub tituio: Vita Goftaui

Potentisßmi Suevormn, Goiontm ^, Vandalorumque Regis.

Cui

IIf:m accedit aliud Cbronicon ejusdem ^tenoris, quod

in codice nitido et antiquo a prseclarisf. Dom« ]Vlag.

Schräder mihi benigne communicato in venitur. Aiivbo, li¬

cet diverfis cum initiis , ea prse fe ferunt criteria ^, qui-

bus Fecundum v. Ctlfe et Fant Chronicon ficdi&um Eras-

mi Caruli 24) diftinguitur. In Bibliotheca Upfalienfi plural

adfervantur hujus chronici exemplaria

IV:m Erasmo Lodovici 25) tribuitur. Annus 1599 te- gumento impreslus oftendit tempus, quo, manu nitidis-

B lirna

23) Petrus Andrew Niger (Sierart) Concioriator erat R. Gtjstavi I,

per plures »nnos,Aulicus, An.1556ranoere Epifcopali Arofiseornatus.

Regi in fatal! rnorbo adfuit, eique concione funebri, ^anno 1620 a

Sylvtflro Johanne Phrygio Holnaiae edita* parentavit. d" Cum

Erica Nicolai Nigra Regis Guftavi olim praeeeptore etpoftmodum Epifcopo Scarenfi. qui usque ad an. 1S72 vitam produxit, non con«

faedertdus»

24) Rasmus Carls/an Secretarius Canceliarise erat Regis Guftavi ejus-

que Eiliorum _tempore«

25) Rasmus Lodviksfon occafione Recesfus Arofietfis 1527couftitutus

(4)

IO

%r

ftma, exaratum eft, Sequentem vero praefert adnofca-

i tionem:

vDenna Chrånika har jag

jemfSrt

med ett yngre

exemplar

^, fom finnes ibland E.

Pahufkjolds Jamlingar.

i

Upfala Biblioihek

under Grefve Pehr Brahes _namn^

och fall

vara

af Secretcraren

Rasmus Ludviksfon

förf

fammarifirifven, men af Brahe

tillokt

och andrad, fom titelbladet tillfamma exemplar utvifar. ffag

har emellan dem bada funnit likhet i många fiijcken,

fikönt

uti

denna åtjkilligt finnes, fom i den andra fiaknas, och har

deraf

ftadnat uti detfint ^, ^att detta

måtte

vara Rasmus

Ludviksfions

eget

oförändrade

exemplar. Uti hvilken

tanke jag fiyrkes af

p, 319, der auStor ger vid handen , det han lefvat

och jkrifvit

den¬

na bok uti K. ffohan III.s tid; hvilket alldeles

träffar

in

på

Rasmus Ludviksfon, fom denna tid hade Cancelliets affier ^om

hän¬

der. Olof Celfius

Oloffon.

Plura de hoc codice

vide iri

prae-

eft, qui documenta vetufta in templis et coenobiis delitefcentia no¬

mine regio reciperet et adfervaret, Scbematibusque genealogicis ft.

miliarum adornandis liquido monftraret, quibus rationibus cuique Jus vindicandorum bonorum Ecclefiae competeret. Unde primus

etiam omnititn laudatur, qui afta Archivi in ordinem redegerit. Mes- fenius fEpift. d«dic. Theatro nob. Suec. prsefixa)

fidelisfimum

- olim archivi p.rSefidero eum vocat» laudatque, quod multa Hiftorise

noftrse peropportnna et proficua reliquerit documenta, copiofo non paucorurii annorurn fudore cumulata; diligentiam tamen magis quam

' eruditionem in eo commendandam cenfet. Ar. 1567 falfarii crimen incurrit obindices bonorum revocandorum^, ut dicebatur, adolteratos,

et d. 06 April, capite damnatns eil. Certe documentam Aftis ad

Hift. Scandinavicam (Handl. rörande Scw.dittav. Hifl. 2 D. 181?)

.editum fidem facit, eura talibus in negotiis non admodum fujsfe religiofüm. Utcunque hoc fit in gratiam rediit, ^a Duce Carot.o

multi aeftirmtus, et anno demum* 1594 vrta fun&us efir. Cfr, Tim»

,.,M-v».Cdfe 1. '

(5)

s i.

IV

prcefatione ejüsdem auctoris ad Hiftoriam fuam Regis

Guftavi I efc apud v.

Celce

loco

citato.

V:m tnodo laodttum eft apographon

Braheanum, quod

in colleftione Palmlkjöldiana ^N. XI Hiftoiica.

Tom IV

Hiftor. Stiecan. P ül) adl'ervatur hoc Pub tifulo: En HU fioria om Gambia Konung

Güftajf,

och

livad uthi hans Regementes

iiidfig tilldragit hafuer,

författad fSrft uthaf Rasmus ludviksfon

och fedan

märk

eligen af ^nyo

förbättrad och alleßddes tillSkt af

Herr Peder Brahe 26J then

äldre,

Grefve till

Wißngzborg,

Fri-

a6) Petrus Brahe natus 1520, Patre £?oachimo Brahe Equite et Re-

gtii Senatore, qui in laniena Stoekholmenfi hoc eodem anno periit»

matre vero Margaretha Vafe fo-rore R. Guflavi /, in captivitatem

Hafniam nondum annuus puer abduftus eft. Ab ea poftmodum Ii-

ieratus atque virricurn nactus Comitem Johannem de Hoja, Revalise primum ^, ubi exTuhnte Suecia marito, refugium quaefivit mäter, il- laque ibidem uemortoå, in Gerroaniae Academiis, litteris ^operam de-

dit. An. 1537 in patriam revocatus, arcis Stockholrrenfis fqpremus

Gubernator regnique Senator conftitutus eft. Regi E-rico XIV a

•fummis confi'iis fecretis (öfverfte-Secrete^•Råd) et Supremus Mare-

fcalius CRiksHcfmåfiare) 1561, eodem anno in coronatione Regia, primus in Svecia Comitis ornatus eft dignitate. Archidapifer Regni

Sueciae 1569. f d, x Sept. 1590, Regi Guftavo Ifamiliarisfimus erat duplici etiam neceslkudinis vincuio eidem conjunftus; a forore

enim filius, fororem Reginse Catharince, quam tertiis fecnm Rex

nuptiis junxerat, BeatamStenbock uxorem duxeratPetrus Brahe, qua quatuor fiiios totidemque filias fufcepir Praeter Chronicon Erasmi Lu-

dovici ab eo exferiptum et aiditaroentis iocupletatum auftor etiam

eft libri de D'ifciplina N-ibitium (Oeconomia för ung>t Adelslolk), qni curå nepot'& Comitis Petri Brahe junioris editum eft,

Wifings-

borg 1677 In Codice IVIfc, Ribliofhecae Upfdienst UttaghaffKongl.

Archivi i Stockholm fampt PVißngzbor'gz Cdnceliies Biter, Docu-

tnenUr och Mff Hifloricis om then Lofflige och beråmmeltge

Gref-

iige Brahe att dicitur etiam confcripfisfe Traffiatum queudam

Con-

(6)

12

Friherre' till Ridbohohn och Füidholmen, fordom Sverige? Riker

Drutzét,

Chronica haec mihi manibus terenri confirmata eft

op-inip vix ea inter le certis crkerius cfrPcerni posfe,

fi Braheanam illam excepetis ^, quae mulca habet _{fibi pro-} pria. Quod ad reliq/.ia adtinet , charatkeres, qusbus diftingui folent, tninim-e- fibi eonftant» Sic comtali¬

nker reputatur indiciun esfe Chroniei J.vmi, quod ultra

an. 1533 non progrerfiatur; 27} rodex vero a nobis ci- tatus ad _mortei« usque Göstavi contmuatus ett. Lo»

ens, quem affert v. Celfe (1. c.) ex oratione

Epifcopi

Brcisk ^an _1527^ quafi huic Chronico fuisfet proprius,

etiam in Ilrdo et IVro reperitur: in Ill:o vero non kern£

etfi hoc cum 11:o in reliquis fatis fit confentanenm , et in ambo quadrent notae, quibus Opus Erasmi CaroU di- ftinchim esle volunt. 2g) Quod confirmat _neque Hifto-

riam Mfe., quae huic autfrori ttibuitur, a ceteris bene di»

fcerni posfe, praefertim ^cum opera ejus, ut traditur, in

eo>

folatorium, nec n.cttaiiam de Ojjiciis-et cf?.jit:iio, talique ibidem ab au- étore coaevo celebratur elogio: ^» Natura fuit niitis, juftitiae deditus ,»benignus, ab omni vebernentia etcrudelitate erga deiinquentes remo-

„.tisiimus, liberalis» injuriarutn rriinime tenax, bumanus, Litreris ac

„Muficae fomme deditus, adto ut. qnadragenarius et ultra, clasfi fi- Hliorum, quam humanioribus perdifcendis coori inftiruisfet, ftfe i-pfutn

„inféreret, rec detrecbret, ArnolJo Grotltufm prae^eptore, Diuit6ti-

vces et Rheforices praecepta manibus terere'4 — — Saepe roirarl

^folitus,. quomodo dom i vitreat otiofi ilii- et illiferati Nobiles, qui

„filtern venationibus indulgent, dit bus atque noétibus felis coba-

„bitantes,. aut, poculis ac crapulse dtditi,. vivunt ut pecora caropi.4**

27) fFarmhoitz, ^v. Celfe 1. c..

28) Jbid.

(7)

I3

✓

eo fblummodo conftiterit, ^ut Chronica de R. Gustavq) jam exftantia in compendium redegerit*

At

jamjam

obfervavimus haec, _quotquot fere cognitas

funt 29), verbis magis quam rebus

difcrepare,

ita ut pri-

niarii

cujusdatn

_exemplar_is _plus minusve integra apogra-

pha esfe potius cenfeantur» Quodnam ^vero hoc fuerjt

et quo audio^re arotwgifcur. Cei. Fantio probabife videtur Chronicon Pctri Nigri omnium fequentium fonteun et fca- tnriginem fuisfe„ nefcio _qua fatis valida audtoritate, ^cum Widnkindi, _qnanf.uu» equidem fciam, _primus _Pelrum Nigrum proprium libelluin de geitis Gustavi _nsque

ad an, 1533 confecisfe memoriae prodat, 30) quod

vero antiquioribus ita ignotum eil, ut fjfoh. Mes/emus, ^cer-

te

29) v. Celfe f. ^c. in Bibliotheca Braheana zASkokloßer Chronicon Mfc..

Guftavianum narrat fe vidisfe cum ceteris ^non congruura, cujus ^in- fpiciendi non mihi data eft occafio.

£©•) ßfohan. IVidekindi Hißoriogr. Regni AdditamenHvm eller tillök¬

ning på någre tånkvårdige ßycker, [om fynes fesla uthi Kon. Gå-

ßjffs_och d. I. Hißorie, hvilken af Erik ffåransfon Tegel uthjårligen

aff/Egidio Girs fummevijs författat år &c.Föret. . -IFarmholtz:

Biblioth. SueoG. T. 5. _p ₄₄ dicit fe opus hoc nu»quam nifi tnanu-

fcriptum vidisfe,. nefcire etiam an typis fuerit vulgatum, quod ta¬

rnen adflrmat O. Ce'ßus praefat. ad Hift. R. Gufh I. In col- leftionibus_Sv. _G Palmfkjöld. Bibliothecse tJpfa!.. (N~:o XV. Bibliographica

T. XIX) duo fdummodo exftant folia impresfa typis Ni¬

colai IFankiifStockholm 1672, ^nec plura prélo ejtrisfe mihi cognitum eft. Mfc, ciratutn non Contimitmihi videre. Hvitfeldii Hifroriam aofto-

rem fere exfcripfisfe traduot Cetfius et Warmholtz.—Johannes Wi- dikindi an.. 1665 Hifloriograpbus Regni nominatus obiit 1678» Hi- ftoriam Gustavi Aoolpiti cor.fcripfit, cujus Pars I. an. 1691 fola

edita Regio jusfu prohibita fuit : „emedan man ftrax i CanColle- gio blef vvarfe åtfliiilige måkta otjeniige pasfagiér, befynnerligen nå-:

(8)

i4 -

te tedis tali in re probatisfimus, qui ad fuam ipfius Hi-

fioriam Suecanam confcrihendain otnnes>quäe

prseffö

erant, fontes fedulo adiit, de hoc plane filéat, 3;) licet Erasmi Ludovici bene fibi

perfpeétam

h^buerit indulbiam,

ejusque

fcriptis ufus fit. Hnic etiam Erasmo Ludovici, cujus ^cete-

rum fat cognita eil diligentia in aftis fui temporis aduo- tandis, 32) quorum maxima etiam p.'o muneris offic!o

notitiå polluit, potius adti ibuendatn esfe Chronicon illud Guftavianum , ex quo reliqpa fluxere duxerim. Tantum

enim »befl, ut Chronicqn illud, diétum Pttri Ni_gri, faltern fi ex Codice, qui mihi ad manus ed, de ^eo

judicem,

exemplar fuisfe potuisfefc ^, ad quod Erasmus Ludovici fuam exegerifc Riftoriam, ut potuis illud non nifi rudis cujus-

datn exfcriptoris apographon Chronici Erasmiani esfe vi¬

deatur, quod paucis de fteramate Gustavi in initio ad-

jeétis,

in progresfu narrationis multa excludit ab anftore

uberins tradita, decaetero ita mancum _,ut. ex gr.eleétionis Gustavi in Gubernatorein Regni an. 1521 ne verbo qui- dem meminent. Haec mea fententia etiam exinde confir- matur, quod locus quidam chronici Erasmi Ludovici, ex quo patefc auétorem fub regno JohannisIII\cripfisfe (Cod.

IV._p.3i9)inakerohocchronico

fiuuiiiterinvenitur^

utufcetiam

narra-

gre fom kunde anfees anftötlige moth ^en och annan nation." Coli.

Pulmfk. 1. c.

31) Contra M>'sf?nhis fChron. Epifc. p. 29) Petrum Nigrnm dicit Chro¬

nicon illud Rythmicum Gußavimum concinnasfe, quod pasfiw in te- gno circunifertur. Hoc breve Chroniconillud Rythmicum esfeHolm.

1558 in refponfum contra Danos Regio jnsfu editum, quod ipfi R.

Gustavo quidam tribuunt, Magno v. Celje probabile videtur. I.e.

32) Chronicon etiam R. Erici XIV ab eo confcriptum in Bibliotheca Lincopenfi adfervatur. IVarmholtz 1. ^c. p. 91.

(9)

i5

narratio illa de Tümultu Dackrano, quam a Svénone

Lan-

vmtii- Confule YVexionenfi

ccnfcriptani33) Erasmus La-

dovici fuo in thronico inferuit.

Utcumque haec ünt, cum Chronica

illa roanufcripta

de Regno Gustavi I. mani bus volverem,

inque ii<p,

qusedam perceperim notatu digna, quae

ab Erico Georgii

- Tegel, presfo illa

pede alias fequente

^,

praétermisfa funt,

operae pretium duxi haec

Supplements publici juris fa-

cere; praefertioo cum Chronicon

illud Braheamim, cujas

jam fpecimen dedit Cél. Fant

34)

non pauca

habet,

quae

in reliquis defiderantur, adhuc non

in ufuro

communeoa converfa.

Operis vero

inftituendi

ratio

talis

erit, ut

ad fingulas

.paginas

Hifioriae Erici Georgii referantur,

quae

a-dnotanda

nobis vi dentur. , .. .4

P: I IVIirum eft, quantum deannonatali R.

Gustavi 1

"varient veteres au&ores, licet Tegel eumque fecuti

Re*-

centiöres an. 1490 natntn fuisfe tradant. Cod.

I

annum nativitatis non adfert, led 1514 Gustavum

cétodecimum

aetatis annura egisfe dicit, unde iequitur 1496 annum nata-

lem fuisfe. Hunc eundem annum Cod. II étiam habet, Cod.

III vero 1490, Codex IVet Vdentque i^.Regis

CaroLi

JX ^ex fententia Patrem iqgg natum foisfe probat

diétuin

ejus,quod (1560)

annosetatisLXX1I obierit 35J, Infcriptio

ve¬

ro Sarcophagi Guftaviani, a R. Johanne

III in Templo

-Catbedrali Upfai. eredU, lequentem habet verlum:

Bit

33) IFiixUindi 1. c,

34> Disfertatio de Hifioriäs R. Guß. J.

35) K. Carl 1X:s Riti»kio .ilfa ed. ßer'gius

Stockt:*

2759* P*

(10)

Iß

Hie

jaceo

ter quinque Sinex tibi ttißra péregi.

qui itaque 1485 annum natalem facit.— Haec, per decen¬

nium et ultra , variantiadata, quge non nifi incertitudinetn

etiam maxime propinquorum oftendunt, confideranti in

meutern mihi venit anquirere, ^an ex diei natalis notitia aliquid certius fortede anno ftatuendun» esfet At inter o- in iiaß convenit d. 12 Maji, in die fci'Iicet Adfeenßonis Chri- fti, Gustavum in lucein editurn esfe 36). Notisfimutn ve-

ro eft Feftuin Adfeenfionis inter fefta esfe mobilia, et a fefto Pafchali ita pendere, ut die Pafchse eujusvis anni data, qua diecadatAdfceufio Chrifti facile inveniatur. Intra

vero fpatium annorum fupra memoratorumAdfcenfio Chri¬

fti in d. 12 Maji non cadit, nifi annis 1485* 1491 et 1496;

quorutnautein vel primum vel ultimum eligendumeft, cum

annum 1491 Gustavo natalem esfenulla audloritate con- firmatur.

Ne annum 1485 ftatuamus multaobftant,1mmo omnia.

Chronica coumuni confenfu (Cod. I. II. IV. V.) tradunt Gustavum anno 1509 et, quod expresfis dicitur verbis,

setatisfuaeX'Ii Upfaliae primum Schoiamadiisfe, anno vero 1514 aetati§XVIll,in aulamSTKNoNis StureJuniorisreee- ptum fuisfe. Haec in annum 1496 optime quadrant,etetiam

perfe fatis

faciunt

ad Erici

Georgii

caeterorumque opinionem

evertendam. qui annum 1490 malunt. Natn ^cum bic etiam au&orGustavum an. i509 UpfaIiam misfum ad

ftudia

co- ienda tradit>,inXV melius_quam in XIX annorum

juvenem

id convenire quisque facile videt. Annus itaque 1496 R.

Gustavo 1 natalis merito

pofthaec habeatur.

Pag.

• - • ' •

w ^ ... ...

3*) Cod. II, III. IV# V.'j Tegel caeteriqwe omne»#[ ,

(11)

f HES E S.

I.

TJnio

Cahnarunßt,

per

fe

non

vitupersnda, duplici

ta-

-men. vitio, temporis magis quam rei, laborabat.

IT.

Prinvum, quod potentine paucorum nimis favebat:

deinde, quod aequalitatem Regnorum prse fe ferens, Da-

nias tarnen re vera principem adßgnabat locum.

nr. Ä .

IHud vero contra popuTorum

jura,

hoc contra natu-

ram erat.

TV.

In quantum bis teroporibus

eve£ta fuerit Oligarcbia fßftigiuui

Rucssus Camarunfu an. 1483 optime

commonftrat.

V.

Principatum voro Daniae, cum non

nifi vi tuendus.

esfet, vi et armis repriini necesfe erat.

VI.

Quo minus in

provinciam redafta fuerit Suecia, id

popuii Suecani nobili ardori, id Engklbrechtio^, Sturiis

id Gustayo deinum Liberatori acceptum eft

referen¬

dum.

VII.

Fridericus I. Rex Daniae Unionem renovare ftuduit

fruftra. Foedus veroLannorum Brömfebroenfe,an.!1541 cum Christiano III initum, in iis, quse de

defenfione

(12)

trium Regnorum ftatuit, tnulta adhuc habet priftinae U-

nioiiis veifcigia. Jura Sveciae in

Gothlandiam,

Damae in

Sueciam pofteritari vindicancia rdtnqnuntur. ( artie.XXil,

Cfr. Teget

Hill. Guß.

1. T.

11.

p.

143)

- .

VIII.

Horum tuendorum gratiaChristianus III, poflquptn Regnum Suecise an. 1544 pleno

jure

haereditariuir, faébiin

eil, tres Coronas armorum infignibus addidit: causfadtiu-

ceps beliorum usque ad tempora

Magni Gustavi

Adol-

phi, pace Knserydenli an. 1613 demum

fublata

vel in ins- liorem explicata parteiin

IX.

Magna nonnunqnam aufa ridicule fibi fupervivere

do-

cnmento eft ultimum, quod fciam ^, hac in re tentamen:

Hißoria fcilicetpragmaticapaffii Calmarienßr Fridtrict

Caroli

Mun- chebergii Hafnise ¹⁷⁴⁹ edita ; quo in opere

audloretn,

ut

rite probet Regnum

Danise

neque

ex.presfa

^neque

taci-

ta renuntiatione jari fuo in Regnum Sueciae unquam va- Jedixisfe, multis circumfudantem argumentis mireris*

(13)