gustauus eriksson,

dissertatio oeconomica

SlSTENS

REFLEXIONES NONNULLAS CIRCA NUTRITIO-

NEM VEGETABILIUM, QUATENUS Ε NA-

TURA SOLI HAEC INPRIMIS PENDEAT,

CUJUS PARTICULAM PRIM AM VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPS.

PROPOKUNT

mag. gustauus eriksson,

MED.

LICENT.

ET

ADOLPHUS ER IKS SON, ^{sTiP. STIEGE.}

FRATRES, OSTROGOTHI.

IN AUDIT. GUS T A VIA NO DIE XVIII OCTOB. MDCCCXV.

Η. A. M.

S.

ÜPSALIÄ,

EXCUDE"BANT ζ Ε I Ρ Ε L ET ρ ALMBtAD,

REGI

ACADEMIiE TYPOGRAPHI.

Λ - ' ,

ADO LP HÖ _ERICSSON.»

Patri optimo, indulgentissimo

Sacrum

voluernnt, debuerunt

Filii.

DISSERTATIO _OECONOMICA

SlSTENS

REFLEXIONES NONNULLAS CIRCA NUTRI-

TIONEM VEGETABILIUM, _{QUATENUS Ε NATU¬}

RA SOLI HAEC INPRUVIIS PENDEAT.

Okientia naturae, _quae η öftrem de natura cognitionem cömpkctitur, et phyfiologiae nomine _apte deiignari po-

teft, incipit contemplatione ideae, _quae natura naturans

quondam vocata tanturn abeft, ^ur nihil niß lufus et com- Hientum ingenii ficrum fit, ^ut potius omnem realitatem

cum fuå idealitate re ver& conjungar, illamque ab hac haud diremtam _ponat. Haec _{idea, quum formarum rela-}

tiuitetem induit, cognofcitur ^{ut natura} illa veterum natu- i'8ta, cujus notio eft esfentiae er formae differentia. _Ια hoc formarum _mutabili

regno viget intuitus fenfualis et

experienria

a quibus omne verum naturae ftudium, fin minus in indiuiduis, tarnen in omni humano _genere, pri-

mum incipiat, necesfe eit, _quum fit hic intuitus, qui in

mente antea fopkas ideas, formis earum in eodem cog- nitis, prirnum fufcitat, et ad fublimiora, ubi idea 'ipfafor-

marum archetypus eft, animum tranfire cogit. At _quam- quam per irituitum fenfuaiem ineeperit hoc ftudium, ^et

hac viå _{msximi adhuc etiam in}

eo parenrur progresfus,

nulla ratione tarnen in praeuiå hac experientiae regione quaerenda eft ipfa fcientia. Eft fcilicer experientia _quae-

dam ad hujns fcientise ftudium mentis praeparatio et pro-

lufio, quam circumfcripta poftulat humana natura; fci-

A entia

4

entia vero ipfa abfoluta eft in fe atqus perfecta", et a fe

ipfa incipiens naturam conftruit et ambit. At qiuim fpe-

culatione fuerint expofitae ^naturae naturantis vitaetleges,

et hae naturae naturatae formis, per fenfualem intuitum cognitis, confentaneae, ut necesfeerat, repertae, efficiunu

illae fyitema organicum, qüod femet ipfum fulcitur et

diuelli non poteft.

Omnia, _quae in rerufn natura cognouerit homo, ad

practicos ufus iibi cogere naturali induftriå ferrur, quo facto

quaein fcientia fuerant tractata in theoriam doctrinae, fini cui-

<iam certo et propoiito inftantis, mutanrur, Ex ejusmodi

fönte oritur doctrina illa, quae oeconornia priuata fme

practica dicitur. Ε legibus fcilicet, i η' fcientia naturae ex-

poiitis, fecundum pracricum eum finecn, quem ex hujus

doctrinae notione fibi cooftituerit, principia ejus deducit

reflexio, et regulas, quae ex his principiis fluunt/ ftatuit.

Eft ^vero haec theoretica oeconorniae pars, quam fubfe-

quitur practica, in qua has regulas fpecialibus, qui occur-.

runt, cafibus adcommodaie inftituimur; in his regulis ad·

hibendis exit tarnen in artem empiricam doctrina. Fatet

quidem theoriae Cognitionen! praxin fuå natura antecede-

re, et regulas minime formari posfe, nifi antea cognitis

principiis, e quibus oriuntur; attamen illae iine his intel-

ligi quodammodo posfunt, quare ettam agricolas, quata-

les, incultos homines ^et theoriae infcios, ad regulas fatis

apte artem empiricam et praxin, prour opus eft, dirigere

reperimus. Qui vero harum rerum notitiå illis plus fape-

re ftudet, is faltem, oportet, theoriam dictam , e fcientia

naturae defumtam, penitius cognofcat, quum alio tramite

practicam partem ejusque regulas, ut nec plane compre-

hendere et ex ipiis fontibus exponere valet, ita quoque

emendare et amplificare temere laborat; nec experientia

folå duce in ea proniQuenda f? quidquam efficere putet.

Qu«m

Quum vero omnes fere, qui his cognicionibus hucusque

praefertim incubuerint, plurimas hujus theoriae parrés vel

plane praeterierint, vet in iis valde vacillarint et adhuc va·

cillent, vel falfam experientiae viam ingresfi quid lucri ei

adferre vani ftuduerint, magni cuique in his rebus ope«

ram eruditam nauanti fåne eil mornenfi, quantum valeat,

e rite adhibitis fciemiae naturae praeceptis firmius conde-

re fundamentum theoriae, quae oeconoraiae diuerfis par¬

tibus praeeit.

Harum prima et princeps sgricultura magnis laborat

vitiis, quae a Catone jam naturae fcrutatores pro fcien-

tiae naturae diuertå forma diuerfisque progresfibus diuer-

fo tollere fudarunt fuecesfu. Trahit vero theoria agricul-

turae esfemitm et mnteriam ex omnibus fcientiae naturae partibus, quum unam elteramue earum iine ceteris recte

cognofcere fruftra fperaueris^inprimis vero e rerum na¬

turalem hiftoria, e phyfiologiå vegetabilium, e chemiå,

et ex eå, quam fenfu ftrictiori jam dicimus pbyiicen.

Antequam has fatis excoluerint phyiiologi fcieRtias, adeo

non poteft non vanum esfe conamen firmum agriculturae

theoreticae fundamentum condendi, ut etiam illis ignotis

practicoi in agris colendis remere fperabis progresfus. At-

tamen pro fcientiarum illarum verae culturae paruå adhuc

fortuna hujus theoriae cognitioni quodammodo fatis fa-

cere viderentur, qui in eam prouehendam fummå vi ni-

tuntur, fi, quae in illis jamdudum funt ducra, fublimio-

ris cognitionis ftaminum debitum ufum, ex illis apre con-

cludendo bt principia hujus theoriae rite exponendo, fa-'

cere fufciperenr. Sed quantum in hoc quoque fit pecca-

tum atque relicfum, ^{ex eo} inprimis colligere licet, quod

impares forte magno oneri humeros fubjicienribus, rem di-

lucidius exponendo, hane doctrinam quodammodo pro¬

meniere nobis in memem Ysnerit: id quod ita JB. L.expli.

ces

6

ces velimus, ut potius indicio fit, in hac regione mulra

cuiuis inexperto etiam obuenire neglecra, quam nos gran- dia haec nimium fuperbi-enres fuisfe adgresfos. Nec o- mnino inutile duximus, quod in hac re profecerior exteri,

recentiori inprimis tempore, referendo, in parriä grauis hujus cognitionis excirare cultores. Quum vero in potio-

ri theoreticae agriculrurae parte toti occupamur, reflex io-

nes quasdam de vegerabilium nurrimento, de _quo jam a- cerrime disputatur, in medium conferentes, et ex altiori- bus principus. Γι forruna faueat, theoriae agriculturae ^con-

ftrueudae viam praemonfirare conanres, necesfiarium ^nan

putammus omnes, quae in hac rbeoriå deduci posiint, re-

gulas hic referre, quum et hoc hnis nobis propoiiti limi-

tibus repugnet, er ejusmodi negotium, quando theoiia Ve¬

ra prirnum fueiic itabilita, ^a _quouis facilhme perficiatur.

In maximo vegerabilium regno, quod non flne con- ciliante quüdam intermedia catenå cum regno lic dicto anorganico deorfum, et cum regno animali a late re co-

haeret, vim reproductiuam fiue asfimilatiuam in omnes a-

lias dominari cuique vel leuiter rem confideranti _pater.

Jacer fcilicet fub reproductionis fiue magnerismi organici poteftate totum hocce _{regnum, er} diuerfa omnia vegera- tiuae vitae monenra uniuerfialis haec vis regit. Flantarum

familia magna ef t quaii fabrica ad elementörum _anorga-

nicorum asfimilatianeni efficiendam inflitura, idque mim- ftrat, quod animalia _per vim, proprer fimilitudinem ^ve- getatiuam dictam fuae naturae uiterius asfimilenr, donec

tandem qur.fi exolerum in telluris masfam snorganicam re- deat. Fofcit quidem haec vis asfimilariua exrra le herero- ge.num, quod homogenum faciat; agir ramen in inrerno cujusuis corporis, arque homogenitatem nutrimenti grada-

tim

7

tim et ferifim parando, er occultas internasque dlfFeren-

tias conciiiando f ρ i ^a ii bi iatis facit. Hinc oritur vira illa

iuueftigatu diffioihs plantar um ; hinc vegetanuae p.rodu-

ctfonis interna qiiies, hmc totius plantae'mareriae Ironiogeni·

tas; hinc, quodin vegerabilibus lareant eriiieanr acriones et in producris tacire elflurescant; hinc interna organorum mira

finvplicitas,et ^{externap eorum} formae et actionum rn u! t i ρ 1 i c i t a s.

Hinc, _quurn element a asfimiiere tendit planta, vegetano- nis in elernerfta, hinc enam elementorum qu-adantenus in

earn ipsam txerci.ra vis; hinc, quod teljuris uniuersaleni

vi tam, quae, quurn ceria tamen ratione vegctationi eir op-

poiira, in^ v-egeratiua vira quasdam, ruin iibi, tum i η ter fe oppoittas parit differentias, in bom ogeni ta te planrae uni- veiiali rurius fe re obliteratas, maxime participet planta.

Hinc difficultas in internarum har um plantaeoppofitionum

euolutionem et chattete ^res altius penerrandi, hinc etiarn tardi in öecukå plantarum vi;å cognoscendå progresfus, et

denfae, quibus hae ^{res ex} maxima adhuc parte fuperobru-

untur, tenebrae. Videtur quidem annromia vegetabihum

fatis exculra, _quantum vero adhuc et in illa reftet aperi-

endum non fciemusantea quam aperiatur, et quanrumuisex- plicuerit illa, vitam ramen vegetanuam nunquam alirer

quam materiali fiptione explicabit; ipsa tamen non poteft

non ad ea ,quae in phyfiologiå funt inuenra, determinan- da, ^et quae 'inuenientur etiam indicanda, esfe utiüsfima.

Tantum enim abeft, ^ut fundetur phyiiologiå vegetabilium

vel in anatorniam vel in cbemiam vegetabilium, ut poti«

us in illa tanrurnmodo hae quid fint, et ex illa, quae ip-

fa phyiicen' fpeculatiuam 01 ganismi ut folum föntem ag- noscit, onginem ducanr. Eit enim a- aromia et chemia vegetabiliutp phyiiologiae eorum reale latus; in illis nern- pe, qua obj 'cnuis hujus imagimbus, realiter in materia fen·

fibus commonüranturj quae in hac potentialiter in ide'is coneeperat ratio,

Mul-

Multum in omni aeuo de plantarum ntirrimento ma-

teriali eil disputatum. Ut tale enim modo valuit foli-

dum, modo fluidum, modo vero aethereum. Varia ter-

rarum, falium, metällorüm et inflammabilium ^genera jam

in tenuem puiuerem redaeta, jarn in diueiTis menilruis,

ut in aqua'et aere, folura,. jam vero omnirto non inplan¬

tas inire, modo in illis ut elementa inueniri, modo fecus,

mox chemice, mox mechanice tanturn, virtualiter jarn,

jam rnaterialiter, jam vero inftrumentaliter in illas agere putabantur. Fluida, et inter illa inprimis aqua, unicum

modo, modo vero nullum efficiebant plantarum nutri-

mentumj mox ea a plantis decomponi posfc, mox vero

minime, asferebatur; pinguedine £oli jarn plantas nutrien-

te, jam fecus. Aerern ejusque varias fpecies modo o-

mnia ad nutrimentum explere, jam vero nihil efFcere per-

hibebatur. Tantus efl aceruus iententiarum iibi inuicem

contrariarum, qui per recentiorum graujsiimoS in hac rc

labores continuc adeo increfcit, ut mirum haud fit, fi quis-

que, omnium antecesforum placitis neglectis, nouam in-

cedat viam, eamque unam rectam habeat; fic vero noua femper addetur aggeri moles. Nec in his controuerfiis

referendis diutius haereamus, quum id iatis paret, rectio«

rem nos, quålaetamur, non fuisfe adfecuturos hane mate-

riem exponendi ^et llluflrandi rationsm, hiii ^{antea o-}

mnes, qua® porerant, a recto aberrationes esfent facrae; at quod jam pro praefenti phyfices fublimion flatu in noilta

re proferre cxpediat, paucis praefabimur.

Lux eil, qu3e omni organicae euolutioni praeeil.

Sollicitaf, qua pofitiua,ubique oppofitionein eam, per quam

viua fit respectu ejus negaiiua terra; ideoque etiam inrer

plantam et externa omnia differentiam paiir. Pofitiuum

eil, ouod fe expandit et desoxydat*^, negatiuum, quod

fe

*jQuamuis hoc vocabulo dtsoxydare, genio aetatis indulgentcs, in

,

r '

9

fe contrahit et oxydar. Γη hac oppofitione planta fe des-

oxydanris agit partes, aär vero, qni eani ubiqué ambir,

aqua et folum in oxydationis differentiam cadunr. Des¬

oxydation em vegetation i recre tribui ex eo apprime de-

monffrarur, quod, quurn oxygenium in omnes materias

fub chemici procesfus imperio redactas, univerfale agens

eft et dominans, omnia, quatenus a hujus procesfus, do-

minio fefe iiberare nitantur, oxygenium eriam ^a fe amo-

uere vel fe desoxydare conentur. Ejusmodi indolis eft

omnis, qui fenfu ftrictiöri nominatur organismus; quare

et vegetationem et animalifationem, ii negatir.us earum

character tantum coniideretur, in desoxydatione confifte-

re pater.

Sed ut planta fe dosoxydans, iic vero cum exrernis

differens eft, ita etiam eft asfimilans, et a terra pabuhim,

quod desoxydet, exposcit. Aft alla ^non posfunt conditi-

one externae materiae, cum planta in oppofitionem incur-

rentes, in illam recipi, et ad ejus euolutionem necesfariam

fubminiftrare materiam, niii eaiir in fe ipfa differens; o-

mnis enim alieni asiimilario et propria euolutio exit ex in¬

terna quadam differentiå; funt itaque in plantae ipiius ho-

mogenitate quaerenda veftigia, quarnuis occulta, oppofi-

tionis et differential internae. In femine feil, jam lätet

differentia fub pntaminis et ab illo contentarum parti¬

um forma, et alia quoque interiör fub.embryonis et albu-

minis vel cotyledonuna fpecie. Alia quoque in femine o-

ritur oppoiitio, quae radicis et plumiilae, iic vero etiam _to-

hac opellå ufi furous, eft tarnen verbo cauendum, nos eo, ut vi vocis

faltem iuterpretaretur, negatiuura oxydationis, ipfius uegatiui, nequa-

quam comprehendere, ut potius hujus oxydationis pofitiuum eo flgni-

ficatum voluerimus; qua ratione certe, fi liceret, aptius föret pofitiuae

indolis vocabulutn johlogißicare rurfus adfumere.

ϊΟ

totius plantas cuolur'onis causfa ek. Neg -.t'ua feil et oxy-

.

dans ek radieis differemia, ^at plumu'äe politiua et des-

,

oxydans; quaruni oppoikio continue crescendo prineeps

fit er in planta maxime univerfalis, ^ea magis ramen q υ a ii

externa et piantae ipfius refpecru relatiua, qiuim in 11 ia gnificar felis ^{et terrae} oppofitionem. Hhec oppoikio vel

in eocernitur, quod in piantae aetatibus et anni _ternpo ribus omnino diueriis herba er radix diuerftsfime crefcanr.

In afia qttadam interna magis et abfolntå piantae oppo- firione, ^eom totarn

excipiente et complectente, kos uiti-

rhum defignat. oxydanonis, folia desoxydationis poium, indifFerentiam vero inter utruniqpe r-adkulae indieanf,

Omnibus aliis partibus ad ^uniim alrerumue propius adja-

centibus. Minores dein obferuanrur differentiae., ut quae in foiii.9 fub desoxydationis potekate fita eil: oppoikio in¬

ter paginam fuperiorem, poiitiuam, desoxydantem ac ex-

fpirantem, et inferiorem, negatiuam, oxydantem atque

infpirantem (ideoque coloratam, et fi viridis, veluti fupe-, rior, coloris ik, candic.anriorem _tarnen, et pons abfor-

benribus confitam); pluresqtie etiam in.köre, quas, utquo- que ccmrracrioness quae ut negatiuae et oxydantes, er ex-

panfiones, quae ut poikiuae et desoxy.dantes eoikiderari queunf, utrasque in piantae euolurione alternatim _age-ores

formamque ejus conkituenres, hic ur fini nobls jam pro-

poiito haud necesfariam materiem iilentio praetermit'

rere liceat.

Lucem in planta desoxydationem, ί-n aere vero oxy- dationem _per oppoiiuonem a fe exciratam ponere, antea

expofuim us. Omni a vero, quae dynamice tfficiunrur, et ita quidem orouia efficiuntur, in materia etiam _per for-

marum ejus mutarionem. denotari _oportet. Sic, ut apud

omnts conuenit, de die audum carbonicum aeris in gas

oxygedium tnutatur, quod ita faepius intelligitur> ^ut e

/ _,

pla-

XI

planta in serem per fuperficiem illius viridem» ^st _prae-

fertim per iuperiorem fcliorum pagin3m exfpiratione ab*

eat gas oxygenium, ex sere vero in plantam per totam"

fuperficiem v et praefertim per radices et inferiorem fblio-

rum paginam acidum carbonicum, vel in _aqua vel in aquofo vapore folutum

infpiratione transeat. Hanc in-

ter duo oppofira, plan tam aeremque, cum auctå planrae

euolutione Continus auctam differentiarn excit2ndo ut po- iiriua et expandens agit folis lux; qua ex re ratio etiam

liquet, cur gas hydrogenium, in terra poft lucem ma*

xime pofuiuum et expaniibile, aeri admixtum, rantam habest vim ad differentiarn fertilem in plantis, quae luce

carenr, ciendam, _qua efficaciä luci proxime accedit. Vi- detur quidem lux, quum planrae desoxydationem follici«

tat, oxygenii exhalationem, quae cum plantae desoxyda-

tioné unum eft idemque, eamque folam adjutiare; quum

vero acidum carbonicum a planta abforptum irecesfaria eft oxygenii exhalati conditio, abforptionem etiam eo ipfo, quod exfpirationem follicitat, lucem concitare _oportet. Oh¬

ler u a tum eft eriam, plantas aqua acido carbonico faturarå'

concitatas plus oxygenii exhalare,et in luce melius, quam in obfcuro loco, acidum carbonicum ferre,.

Quum vero jam abiir fol, hu jus op'poiitionis, a föle

excitae, necesfe inftabit finis. DiffcreRtia ad oxydatio-

nem tendens, quae in aeré eft, cogitur jam in indifferent

tiam et neurralifarionem. in materia indicatas per aquam,.

quae ab aöre in tenftone ejus oxydante foluta ⁱⁿ ros,ten- fione laxara, demitritur. Praegresfa ^{vero, et} fole, con-

ditione, abienre finita planrae desoxydario qnaerit jam

et poftulat differcmiam priori oppofitam, negatiuam, in

qua planta ad oxydationem, fic vero e contrario athmo- fpbaera ad desoxydationem rendir. Gas oxygenium aeris jam in acidum carbonicum vertitur , caibonio plantas de-

Bi tracii

12

v

tracto. Acidum carbonictim per radices riocte etiam/mi-

nori tamen copiå, plantam inträns, jam non nr de die de·

componi poteft, Ted poitquam, carbonio amoto, planta

fatis. fuir oxydata, indecornpolitum exfpiratur per folsa.

Flos etiam _gas oxygenium abforbet, in ^aerem vero nocre

gas hydrogenium, azotum iisque Fimilia efhindit. Sic ser

fit desoxydatus,* at planta, fin minus chemico, tamen or- ganico fenfu oxydatur. Quum vero Fol, qui priorem,

huic contrariamfollicitarione Fuå redueit difFerenriam, reuertitur, illa^uae ^conftabat, difFerentia in indifFeren-

tiam redigitur, et aqua athmosphaerae differentiam diur-

nae abfimilem patientis, in ros rurfus praecipitatur. Sic

vero utrique hi procesfus a fole fufeitanrurj videntur ve¬

ro fe inuicem ita _aequare, ut plantae desoxydatio inde explicari non posfet. Valet hoc quoque respectu aeris*

qui die tantum oxydatur, quantum nocte desoxydarur;

at plures Funt oxydabilium in planta exiftentium fontes,

humus Fcilicet, e qua oxydabilia in plantas Femper inFe-

runtur, ibique decomponuntur; qua re plantae desoxydatio,

quae generalis eft vegetationis character, deFignatur.

Ar non in omnibus plantarum aetatibus desoxydario praeualuit^ ut enim e Fibi oppoFiro omnis procesFus inci- piat, necesFe eftt ita etiam ex oxydatione haec desoxy¬

datio oritur. Oxydatione Feil, coniiftit. plantarum ger- minatio, in _{qua aqua} primum a Femine abforbetur et ita

deinde decomponirur, ut oxygenium ejus cum albumine

vel cotyledonibus canjurigarur, hydrogenium vero ur gas in aerem abeat (Humboldt, Hermöjlcldt). *)

Quum vero

*

hos

*) Qaum Sausfur e negauit, gas hydrogenium hac occasfione gene- rart.id ideo factum esfe putamus,. quod hoc gas, praelertim fi

mioori copiå adfit, cum aere facile asfimiletur, et a gas acidi

sarbonici oxydatum ia aquaro vertatur.