Itinerarium r. Caroli Gustavi, notis illustratum, cujus partem II, cons. ampl. ord. philos. reg. acad. Ups. præside mag. Erico M. Fant ... publice examinandam sistit Carolus Fant, stipend. Possieth. Stockholmiensis, in aud. Gust. maj. d. XXI Junii MDCCLXX

I T I N E R A R I U M

R. CAROLI GUSTAVI,

N O T I S I L L U S T R A T U M ,

CUJUS PARTEM II,

CONS. AMPL. ORD. PHILOS. REG. A C A D . UPS ^L D ü T c i n r

M a g . ERICO M. F A N T ,

H i s t o r .

PROF.

R. S, M.

FÜBLJCE E X A M I N A N D A M S I S T f T

C A R O L U S F A N T ,

Stipend. PoJJtetb. Stockbolm ienfit,

i n A u d . G u s t . M a j . d . x x i J u n i i m d c c l x x x v i , Hor is Solitis.

U P S A L 1 Æ ,

LITTERIS J o H. E

M A N , DIRECT. ET REG. ACAD, TYPOGR.

T H E S E S .

1. Illi dem u m vere felices fubditi funt, quorum plurimi bona in conditione verfantur per aequaliter diftributa & fervata jura promotasque utiles vitam tolerandi artes.

2. Imperantem folum magnum falutamus, cujus fubditi hac ratione funt vere felices.

3. Hanc verae Magnitudinis decem pedam defe­

rentes Hiftoricorum plerique, ad llluftria magis at- que heroica imperantium facinora , quam ad inter­

num fubditorum (tarum attenderunt.

4. Dubitare licet, a n , cum maxime illuftre fuerit Svecanum n o m e n , fumma fimul civibus conftiterit felicitas.

5. U tru g i R. G U S T A V O I, an filio C A R O L O IX plus debeant repurgata in patria religionis facra, v i x edifîçram.

6. Extra dubium e f t , per decretum de fucces- fione N o r co p en fe an. 1 6 0 4 , Ducis OftroGothiæ J o ­

h a n n i s j u s hereditarium fuifie violatum.

Rolkilla Civitas.

Sor ana Oppidu 1 u m.

Pof tquam v e r o talia oculis fub ijecilfem, H a f ni a Ro fk il l am profe-

ftus fum. U b i 13 Junii fepulchra Re gu m p r o x i m e d e f u n c t o r u m vidi.

N e m p e ibidem fepulcus eft Har al dus JDaciæ, Angl iæ & N o r v e g i a Rex. S v e n o Daniæ & N o r v e g i æ Rex. Chriftianus primus. Frederi- jeus fecundus. Chriftianus tertius.

R eg inar um fepulchra funt q u a t u o r , M a rg ar et æ Sveciæ, Dani æ <Sc N o r vegiæ Reginæ. H u i c v e r o fuerat ab Alber to Sveciæ R e g e , d u m Sve

coticula trans- fuum, hæc coticula in t e mp lo fufpenfa g-) elt. M a r g a r e t æ , c o g n o m i n e Eftrit, Ingonis Sveciæ Regis filiæ. D o r o t h e æ , C hr il tie rni III:tii uxoris.

S o p h i æ , Fr eder ici II:di uxoris &

Matris Ch ril tier ni IV:ti.

Deinde poftquam hoc vidi lf em, Soranam f a l ut a vi , & in tranfitu Ri ng h l t a d t per lu lt rav i, vefperi ve r o d u m Academiam c u p e r e m v i d e r e

C So

cis bellum i n t ul il f et ,

milia , qua gladium acuerat

13

g ) D e hac coticula, in facrario templi Cathedralis Upfalienfis jam fervata , ndfert Loccenius Hi ft. SvioG, Edit. Francof. 1 6 7 6 p. I1 2 . M i ­ ß r a t ( A l b e r t u s ) eidem ( R eginx M a r g a r e tæ ) per ludibrium longam cotem , qua ip/am cum gynecao acus Jims fo tfic e s potius , quam bajlas & e n fit exacuere ju j fe r a t, qua olim in Datiia R o/cbildia in majore urbis ade fixa adjervahatur ; nunc autem in templo Cat he d r ali Upfa'ia ß r v a t u r , juffu R.

Caroli G uflavi , cum R o ßhildiam o ccu p a jß t, tu e delata, rei ad pifletos

monumentum.

Slaghen opp. K or s öor . Civ.

O d e n f é e Civ.

Flensb.

Civ. Rens b ur g. Ci.

N e ti m. C.

H a m b u r g Civ.

Soranam , runc ab ejus Adminirtra- tore Joft. H o c k eadem mihi fuerat monr tr at a; ab eoque fui deinde ad cœnam vocatus, qui dixit Regem huic Academiae ioo o rufticos tribu»

iffe, ibi 7 elfe Profeffores. Ea n o ­ d e adhuc inde pr of ed i fumus &

p e r Slaghen , Korsôôr hora 8 ma­

tutina p e rv en i m us , indeque itinere navali 4 emenli fumus N e u b u rg u m usque in F u n , ubi prandium cepi­

mus, & eo die ad Odenfée p e r v e ­ nimus , ibi ccenavimus & tem pore noct urn o 4 miliaria emenfi fumus ad Affens usque , quo per ven im us h or a 3 matutina.

Affens vero cum infula Funen m o x a t e rgo reliquimus & p e r  h r e - fundh nave profec.fi Holfatiæ duca­

tum faluravimusj in quo prim um F l e n s bu r gum pe rv en im us , deinde R ens bur gum, ubi prandium cepimus Sc adhuc eo die N eum unf te r acces- fimus.

17 Junii vero H a m b u r g u m falu- ta v imu s , ubi portera die Legatum Sveciæ b ) c o n v e n i , qui de variis

re- H

H

17 18

13

11

12

' " "

h~) Jobnnnem A d ler Suivi u m , qui Iioc tempore com L egato Gallico A v a ttx io (k A n g lo A verin de foedere H y n b u r g i nfftb.it. Aulæ ille tum erat Cancellarius & n Regni Svecise m oderatoribus d. 28 Apr, 163 a d fe r e n d a s atgrotanti Stenoni Bielkio luppetics in Germaniam mi dus.

v . C hem nitz Kon. Schwed. in Oeutschl. g tfiih r. Kriges T h . 2. p. 941.

rebus Ioquutus eff; inter alia, quid in quavis o b f er va nd um effet Repti*

blica ; Sc. i . Status Ecclefiarticus , q u o m o d o n empe ordinatae lint Ec- clefiæ, deinde juftitia, Status mili­

tiae, n avi gatio, Politia & Cancellia, ultimo vero aerarium Sc fumtus, q u o m o d o c o n fe rv an t ur illi Sc ex­

pendant ur .

Portera die Salvius me ad p r a n ­ dium i nv i ta vi t , ubi Dux Militum Enno Wi l h e l m u s Knip ha uf en i) a d ­ e r a t , qui mihi ftatum hujus urbis fuperficialiter revel avit ; p r i m o ju- rtitiam dicens 4 Confules admini*

ftrare, qui huic officio perpetuo p ræf u nr , ex quibus t amen quotan nis duo on us fi ib eun t, quod fequen*

ti quovis reliquis duobus omittunt, atque p e r vices g u b e r n a n t , Senato­

rum nihilominus loco non r e g n a n ­ tes confules h ab e n t u r , quorum funr 2 0 , qui omn es praeter fenaroriam digni tat em , fingulari gaudent offi- jcio; quidam namque e or um judices 1 f u n r , qui circumjacentem judicant r e g i o n e m ; quidam infpe&ionern mu

‘n i m en to ru m Sc aliarum r e r u m ; alii 'in judiciis fuis ita p r o c e d u n t , juxta !

; pr ivi legi orum f o r m u l a m , p r i m o

C 2 Con- i

f ) Probe d iiiinguendus a cognaso D cdone von l n . und Kniphnufen *

Cnmpimarefehnllo Svecico , ntpote qui in p:ælio od Hafieliine inenfe fan

1 6 3 6 occubuit, v. C'fomnitz 1. c, p. 9 f 6 .

Confules judi can t, fi v e ro litigan­

tes e or um judicio n o n fiunt c o n t e n ­ t i , tunc appellatio fit ad Senatum.

Si v e ro e orum judicio nec fiubfifle- re v o l u e r i n t , tunc liceat ad C a m e ­ r am Spirenfiem a p p e l l a r e , fi ultra 700 florenos fie e or um litigatio e x ­ t e n d a t , alias non. Poftquam v e ro ibi p ra nd iu m c ep i , tunc cum Ad- minif tr at or e exfpatiatus fum ad v i ­ dend am c i v it at e m, ubi inter alia vidi artificium, quod in h o n o r e m Cæfiaris Matt hiæ fa<fium f i t , dum ab Ele£toribus Caefar ele£tus fit, in quo fiunt 70 fculptilia, ex quibus fieptem Elc£lores Cæfiari, t h r o n o fuo infedenti, adftanr , & per artificium Cacfarem circumeunt. Etiam puel­

lam unius ulnae lon ga m v i d i , quæ 22 habebat anno ru m.

20 Junii cum Duce Kniphauf en circumivi mu ni me nt a civitatis , quæ 21 propugnaculis confiant, & u n a m ­ quamque cor ti nam cont iner e 400 pedes mathematicos d i x i t ; infiu- per univerf am m uni t io ne m c o n t i ­ nere in circuitu 25000 pedes m a t h e ­ maticos. Inter alia pr op ug nacul a , er ant etiam d u o , p r o quibus Civi-

2 0 0

tas ad perficienda dedit t h a l e - rorum, fundamenti eorum caufla etiam pons erat Altinau verfus, con­

flans

20

ftans l o o o o t ha ler or um. Etiam A l ­ tenau in Comi tat u Comi tis de Scha­

u m b u r g jacer, pr op ter ea Come s Civitatem Altenau p o f t i d c t , & cum Hambur genf ibus fe ita u n i v i t , ut exeunt ium me rc ium tantum H amb ur -

cri mediam par te m telonii c er t o fu- me re t t e m p o r e , & Civitas reliquam.

Deinde retulit, Civi tat em Temper h a ­ bere

praefeduras militum & u n a m ­ quamque cont inere 300 milites; ita Civitati inefle ex militibus 1200;

Cives etiam habere pr æfe&ura s 50, quæ 200 f ol ummo do c o n t in en t vi- r o s , cujus militiae D u x eft Knip- haufen ; qui e orum a r ma m en t ar i um m i hi m o n f t r a b a t , ubi 6000 vi ris, b o m b a r d æ , haftæ atque arma patebant , 43 t o r m e n t a ma jor a r e ­ perta f unt; etiam inibi n avi gium d e c e m cubi torum l ongum v i d i , in quo 3 Nobiles ex Anglia H a mb ur - gu m transve£li funt. H a m b u r g i etiarn eft D o m u s educationis, i. e.

r eceptacul um petulantium , q u o ino- bedienres filii & alii,, qui mali quid p e r p e t r ar u nr , fuftinendis laboribus admitt untur, quorum neceftirati q u o t ­ annis deput avit Senatus — marcas _m Lubecenfes. Poftquam D ux militum mihi o mn i a ita monf tr af let , me ad ccenam invitavit. Eum p r o i n d e do-

C 3 m u m 1

StadeCiv.

mu m {equums Turn, ubi obviam mi hi fuerant Comes Orto von der Li p pe & Comes de Schaumborg , ut & M:r Fult, ibique in medium no&is manfi,

Portera die Galüæ Legatum M:r Le Comte d* Avaux vifitavi, qui port me ridiem me viciiïim conve­

niebar. Eo die Legatus Angliæ pr im am edixit propofitionem Sal*

v i o , de confoederatione inter tria r e g n a , S veciæ, Galliæ & Angliæ.

Portera die ad me accefiit Enno Wi l h e l m us Kniphaufen,revelans C o ­ mi tem Guielmum de N a l T a u ^ ) de­

letum erte cum exercitu, ejusque filium unigenitum cum horte in prae­

li o fortiter pugnatum occubuifle.

23 Junii itinere navali W e d e l &

Altenau du&u Legati Svetici t r a n s ­ ivi & portmodum ad Stade accès- fi, quæ in A r c h i -Epifcopatu Breh- menfi ja cet, in quo numerantur tres civitates , Brehma , Stade & Boxte- h u d e , quæ fua quoque habent vota

& ita quidem, ut Archiepifcopi be*

neplaciro cun&a perficiantur. Hæc apud eos tributi pendendi ratio ob-

fer- 21

23

k~) Comes W I L H E L M U S de Naflau - Siegen Principis Araufionen-

fis F R I E D E U I C I H E N R 1C 1 fuit confobrinus prxlioque ad Callo prope

A n t w e r p i a m , quam oblidione cingere parabat, vicius eft a Cardinali Tn-

fonte, Reeis Hifpaniarutn P H IL IPPI IV fratre, d. 17 Jnn. I6 3 8 . Filii

u n ic i , qui in eodem occubuit, iioinen fuit M A U R IT IU S , H übntrs l a b .

Geneal. 2 5 7 .

i ^‘ J u n i u s Miliaria,

f e r v a t u r ; B rehma dimidiam tribuit p a r t e m , Stade tertiam & Boxtehu- de q u a r t a m ; Praenominata Civitas Stade tale etiam habet privilegium, ut omne s quasque naves, quæ ibi H a m b u r g u m t r a n f e u n t , oporteat exfpe£tare , donec perfpe&ae fint ab incolis C i v i ta ti s, qui cujuslibet vi- ni libandi habent poreftatem, & ab o m n i vini dolio unum habent chan- tarum. Civitas infuper Stade ira munita e f t , ut hoftis nihil damni ipfi inf er re queat, nifi ab una parte verius B o x teh ude , ubi aquam emit­

tere n o n pofiunt montis caufla, a reliquis v e r o omnibus partibus ni­

mium eft n e m o r o f a , & tota fere r e ­ gio undique repleta eft nemoribus, quæ ipfis p ro muro haben tur, iftis namque p r o artificiis hoc tempore ufus eft Archiepifcopus Fridericus /), qui undique rufticos collocavit ad p r oh ibe ndu m hofti introitum in re­

gi on em atque ditionem fuam. C i ­ vitas Stade multoties alias ab ho- ftibus obfefla eft, im o a Tillio 13

m

millibus v i r or u m , q u i v i ipfam vi n ­ cere non poterat, fed probabili condi tione civiratem introivit, quij poftea a noftris expulfus eft Ducej

T h o - J

I ) D a n o ru m Regis C H R I S T I A N I IV filius nam minor &l dein, mor­

tuo f r a tr e , in imperio fub nomine F R 1D E R 1C 1 II I fucceflbr.

Bremer- fôrdeCiv

Orterh.

M o n a d . Brehma

Civ.

T o t h i o m ). I n p r æn o m i n a r a civi - tare lunr 800 cives & 6 t e mp l a ; in uno e or um muiici inftrumenta- les Temper h o r a X : ma ante me ri

diem g r a t a m r e d d u n t h ar mon iam.

24 Junii inde profe£tus Bremer- f ôr de a c c e d i , ubi cum Cancellario Principis D o m i n o Rei nkinck loquu- tus Tum , qui promi fit nos Princi­

p e m vifuros. I dq u e portera die effe£tui d e d i t , d u m nos in h o r tu m ad Pr inci pem duxiflfet, qui nos al- loquutus i n t e r r o g a v i t , unde veni­

m u s , quod cum ipfi fuirtet refpon- Tum, nos ad p r a n d i u m invitavit ; int er e de n d u m v e r o nobilibus ejus cognitus Tum, pr op ter ea P rin ci­

pis currus nos ad Mo naft er iu mOf ter - hold d u x i t , j u c u n do loco Titum.

Quo reli£to B reh mam falutavimus, ubi impr imi s Cur ia m opti me aureis 1 o r n at a m fculptilibus ingrertiis Tum,' dei nde Cellam C o n f u l u m , in qua nihil vini praeter R h e n a n u m v e n ­ d i t u r , cujus genus reliquis o m n i ­ bus eft v e n de re p ro hi bi t um. Port * ea c o g n o v i 4 ibi efle Conf ul es,

24 24

25

2 6

tr>) E ra t liic Regni Sveci* Senato r & Cam pimarefcballus Acbntius T o t t , o h infignes in bello Sveco Germanico res g e fta s , cele berrim us , o b q «as Filius , Reginæ C H R 1S T I N Æ cliens, Claudius T o tt comitiva m d i g n i ta t e m an. 165 0 adeptus. FafUim ejus, quod Princeps C A R o L U S G U S T A V U S fupra in n u i t * evenit menfe Martio an. 1 6 3 2 & delcriptni vi

eft a P ufeudorfio in C o m m e n ta r i o de rebus Svecicis p. 6 9 .

24 Senat ores, & C o n fulum duos p e r dimidium r e gn ar e a n n u m , re­

liquos reliquam anni partem gu ­ bernare. Ex Senatoribus infuper duos percepi judicare in inferiori J u d i c i o , ut & Syn di cu m unum et­

iam Secr et ar ium, a quo Judicio appellatio ad Senatum conceditur, fi litis a&io fe ultra 200 Joachi- micos extendat. I n f or o exftat jRolandi ftatua in m e m oriam ejus, quem Chrift ianam fidem in hanc civitatem p r i m um introduxifle fe­

r u n t ; fori autem ambulacrum opti­

mis lapidibus o r n at um efi. Pofiea Collegium v i d i , q uod in tres par­

tes divifiim efi, fcilicet in Juridi­

cam , O r at or ia m & Theologicam.

A rmame nt ari um dei nde per fpexi, in quo funt m i n or u m to rm en to ­ rum bellicorum 43 , majorum 11 ,

& m a xi mo r um 7. Bombardas vero erant 2240. Civitas p or r o Breh- ma milites quotannis alit 600. Et 200 militum cum 200 civium quo­

tidie cuftodiam h ab en t civitatis.

Cives autem 20 præfe£turas non e x ce dunt , q uor um jurisdictio fe 9 miliaria ext endit ad p ropugnacu­

lum Bercks.

27 Junii i n d e , poftquam Duci militari no mi n e Sneidvin n ) &

D Sve-

27

fl) T rib unus Svecicus Sclntidevinus in prælio nd N oilingam ab hofti-

b u s captivus abducebatur 1 6 3 4 . Cbem ruz, I. c. p, 5 3 5 .

Elfsflydt Opp.

O l d e n- b ur g Civ.

Sveciæ Le ga r o W o l f f o)valedixis- ( e m , navigio p a r v o fulcavi Vifur- gim 3 miliaria ad Elfsflydt in Co- mitatum O l d e n b u r g i c u m , inde ad O l d e n b u r g accelfi, in itinere v e ­ ro vidi pal udem uno ab Elfsflydt m i l i a r e , ubi 20000 B re hm o ru m fuffocati & a Ruflicis interfe£li f unt, dum bellum intuliflcnt Ol- denbur genf lbus, unde paludem vo eant Baptifmum B r e h m o r u m , id G e r m a n i c e efl: Br emer dope; c o g n o ­ vi etiam ante decem annos ibidem p a rt e m n onnull am terrae aquam mi­

liaris f patium transportafle cum h o m i n u m atque boum 26 n u m e r o , quibus ta men nihil mali quoad vi­

t am evenit.

O l d e n b u r g i ftatim Comes me curru ad fe duci juflit, mifitque Aulae fuae Mag if t rum , qui ben e­

volam nobis Comitis declararet voluntatem ; pera&a ver o apud e- u ndem c œ n a , di verfori um dedit in arce..

Portera d i e , ut tantum Ejus af- fe&um ex par te c o m p e n f a r e m , quem no£te habuit hofpit em per adminift ratorem m e u m in fecreto foli Co mi t i fignificavi , qui mo x nuncio a c c e p t o , O r d i n e m fuum

Eque-

Junius Milatia.

28

0 ) Hermnnnus W olff', on. 16 35 ad Landgravium Haffix re g n i Sve-

c ix fuerat Legatus. Idem 1, c. P. 8 0 9 , 9 1 2 , 1 0 0 9 .

E m da C i­

vic.

Equeftrem m o n f t r a v i t , eq uo rum fcilicet e x e r c i t i a , & reliqua ftabu- lum c o n c e rn en ti a , nec ante p r a n ­ dium me d imif it , & in edend o monft rabat poculum , quod ex Pa­

tribus ejus uni ( d u m a v enan do fatigatus effet) datum eft a virgi ne ex m on t e pr odeunte. Ad p r a n ­ dium fuit u xo r ejus Cat harina de S y n d e r b e r g , ut & Comitis f or or Principifla Magdalena de Anhalc,

& Comitiffa de O l d e n b u r g cum filio ejus J o h a n n e F ri der i co de A n h a l t , & filia Elifabetha de A n . h a l t , etiam junior Comitis S or or A n n a Sophia de O l d e n b u r g p ). D e ­ inde C o m e s nos curru ad Ap en deduci juftit..

I n d e poftera die profe&i Styck- haufen pr opu gnacu lum Comitis Oftfrifiæ, ( ubi finiuntur limites

Ol-

29 4

•> p ) Qusr de familia C o m i tu m in O ld e n b u rg heic adfert Princeps ex Tabulis Hiibneri Genealogicis 2 1 6 & 2 3 9 hunc in m o d u m illuftrari.

poflunt : v

J O H A N N E S X V I C omes de O l d e n b u r g , 1 6 0 3 .

A N T H O N I U S G U N T H E R U S , Ultimus in O ld e n b u r g & Del- m enhorft C o i n e s , f 16 6 7 . U x.

S O P H IA C A T H A R I N A , Ducis A L E X A N D R I ad Holftein Sun- derburg filia.

M A G D A L F N A U x . P r i n c i p i s R U D O L P H I ad Anhal t Zerbll.

t 1657 -

A N N A S O P H I A ab H iihiero non mem orata.

E L I S A B E T H A J O H A N N E S F R I D E .

de A nhalt, f 1 6 3 9 . R I U S de Anhalt,'f i 6 6 7 .

denbur gi ab ea p a r t e ) ut & o p p i ­ da L i e r , Jempten & Olderfiée, ta md emq ue Em da m falutavimus ( i*

vitarem, quam optime mun itam , nam per artificium, nomine S l y f e r , quæ fiunt 7, quibus fiolutis & apertis in totam ci rcumjacientem Regi o­

nem aquam i m m i t t u n t , munimen tis itaque confifi Comi ti fiuo fie op- pofiuerunr, o mn i in eos jure ipfi p r i v a r u n t , nec quicquam Regale ipfi reliquerunt praeter id, quod in Criminal ibus judi cet, & cives ob ligati fiunt ipfi inter 24 horas in manus Comi tis ficeleratum tradere;

fied in civilibus ipfi judicant; deinde telonium habet, pro unaquaque fcilicer t onn a vini vel vafie, qua­

d r an te m Imperialis.

30 Junii ver o propugnaculum v id i , in quo erant 16 tormenta b e l l i c a , quæ a Mansfieldo defium- pta e r a n t , 24 v e ro alia tormenta fiecundum A. B. C . , 40 ferrea.

9 (unt p r o p a g n a c u l a , 23 præfie-

£luræ ex civibus, quæ faciunt 34ÇO viros, ç præfe&uris militum Ci­

vitas penfiionem d a t , unusquisque miles p e r me nf em accipit 24 Skil l inger ; Belgii v e r o 6 præfe&uras in hac Civitate habent. D ei nde Curiam aficeridebam, ubi circum­

jacentem Re g i o n e m videre potui, quæ

30