Observationes historiam Svecanam illustrantes quarum fascic. II. partem tertiam venia ampl. ord. philos. Ups. præside doct. Erico M. Fant ... modeste examinandam sistit Carolus Fredericus Kylberg Vestrogothus. In audit. Gust. maj. die [tomrum] MDCCCI. H.

(1)

■ _{O B} S E R V A T I O N H I S T O R I A M S V E C A N A M

I L L U S T R A N T E S

Q _{u a r u m}

FA SC IC . II. P A R T E M T E R T I A M V E N I A A M P L . ORD. PH1L 0 S. UPS ;

P R Æ S I D E

D oct . ERICOM.

H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . SOC. R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T . S T O C K H . M E M B R O .

MODESTE EXAMINANDAM SISTIT

CAROLUS I RED ERIC US K IL B E R G

V e flro g o th us.

.

V

**IN AUDIT. GUST. MAJ. DIE.*\r/}> O d ' MDCCCI.**

H , A. M, S .

U P S A L I Æ

L i t t e r i s J o h .

F

sl

.

E d m a n K e g . A c a d , T y p o g r >

(2)

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR

tiltgnas vordnadsfntt detta forfla Acadmijk p r o f*

D E R A S

iydigße Soh

C AR L F R E D R I C K . Y L B E R G »

(3)

OBSERVATIO NES , H ISTO RIAM S V EC A N A M IL L U

Fafcic. IL

V I. D e Cura R e g i s C A R O L

Jt

^ L n n o 1 6 0 0 mifît Rex C

a r o l u s

S i g f r i d u m A ro r tis F o r s fiu m & H ie r o n y m u m B i r k h o l z in Lapponiam cu m inftrum entis terræ metiendae necesfariis. L on g itu d in em ejus ad L X X III Grad, determ inarunt et ultim um p r o m o n to riu m in mari GlacialiiVor d ea p , hau d procul a IVard- hus. A b V m a ufque ad N o r d c a p plurium locorum lon

gitudinem & latitudinem definiverunt. E odem anno fuis fum tibus exftruxit Rex T e m p lu m T e n o t c k i s , & 1605 J u c k a s j d r f v i . An. 1602 Praefe&i L a p p o n u m O laus B u r m a n & H e n r i c u s B e n e d i å i , u t L ap p o n es decim am carnis R h en o n u m & pifeium p a rte m erogarent, in m andatis acceperunt. H oc vero anno 1 6 0 6 ita m u tab atu r, ut L a p p o n u m quilibet X V II annos n a t u s , d u o s R henones mafculos, vel tres feminas, vel 0Ö 0 pifeium pondo p en d eren t, præ ter decim um q u e m q u e v itulum & decimam pifeium tonnam. a) N u p e r r im u s trib d ta exigendi m odus confirm abatur, cum L a u r e n t i u s L a u r e n t i i an. 1010 L a p p o n u m conftituebatur Prac-

B fe-

ê) A n. 1607 fundabatur urbs Cajonehorg ad Lacum U -

lenfem , (Ul ä trdfk,) potisfimum ob R egis cum Lap-

ponibus propoûta commercia.

(4)

a f t

f e S u s , u t ad tenorem Codicis L e g u m Sv^cicarom, paullo ante editi, jus inter illos diceret. Bircarlorum tu m com m ercia Præfe&is Regiis fu bj i ciebantur, qu i alcium pelles gratis coronae vindicarent. Binne n u n dinae quotannis in qualibet L a p p o n ia celeb rare n tu r, aeftate & hieme, p e r d u o vel tres hebdomadas. L a cus, ftagna & flumina inter incolas d iv id e re n tu r> ne- q u e illis in po fteru m licitum f o r e t , v ag ab u n dam vi

tam ducere, ^{b )}

A n n o 1602 D u x & Regni G u b e r n a to r ^C

a r o l u s

cx fecunda expeditione in Finlandiam redux, p e r Ve- (Irobothniam & N o rrlan d iam iter faciebat, q u o d n em o R e g u m Sviogothicorum ante illum adgresfus erat. S u b h o c itinere loca elegit, q u ib u s urb es ad Sinum Both*

n ic u m fundaret. Biennio poft, cum capesferet fcep- tr u m , L a p p o m tm R e g is titulum ceteris inferuit. In Co

mitiis Ô rebroenfibus an. 1610 O rdines Regni poftula*

b an t, u t Rex priftinis ex L a p p o n ia reditibus conten

tu s foret. Miferat q u ip p e Rex d. 4 J u l. hoc an o Stellarium M ô r n e r , cum nonnullis aliis, ad Sinum O ce

ani Septentrionalis ( W a ß e r h a f v e t ) T i t i s f j o r d di&um», ut. coronae Sveciae vindicaret tributa a F cn nonibus m a

ritimis ( S j o f i n n a r n a ) u sq u e ad M a l a n g e r y aequalia il

lis, q u x pen deren t D an o ru m Regi. E o d e m anno d..

19 0 &. Minifter Regis O laus L a u r e n t i i Prcfe& us ejus;

L a p p o n u m m aritim o ru m N o rv e g iæ , q u i ad Sinust T i t i s f j o r d , O fo th e n , G r a f j o r d y G r y t å n g e r , L 6 f a n g e r 99 S i l l å n g e r 8c S k r if s f jo r d e r t incolebant, conftiiucbatur..

A i .

f} w it btj&nm. Comm. och Oec. Fôrordn.

%

(5)

A T i t i s f j o r d ad M a la n g er dimidiam tributi, cujus al

teram p artem D anorum Regi folvebant, exigeret; ab illis autem , qui in M a la n g e r & ad finus indc usque ad A lten licos, videlicet B a l s f jo r d e n , Ulfs.fj o r d e n , Ör«

r e f j o r d e n , L in g s b o ttn e n , K ofjo r d e n , O x e fjo rd e n , Q v å n - å n g e r y B j u r f j o r d e n , L å n g fjo r d e n , N j u f j o r d e n , B e r g s - f j o r d e n & habitabant, duo trientes, qui antiqui

tus coronac Sveciæ erant proprii & tertium, quem Mo*

fcorum Czarus novisfima pace Regi Sveciæ concesfe- rar. L u becenfibus etjam d. i o Dec. ejusd. anni liber

tatem dedit pifcaturam & commercia in his finibus ex ercendi, ea fub conditione, ut decimas de pifcatura Regi Sveciæ fol verent & Regi Daniæ quantum cum illo convenirent, c)

E r u m p e n t s dein an. i 6 i 2 bello S v eco -D anico S t e lla n O tto M S m e r , qui adhuc Vefirobothniæ &

L a p p o n iæ erat præfe£fcus, q u ereb atu r, Fennos, ut di

ce b an tu r, maritimos, a finu l i t i s f j o r d usque ad B a r å n g e r , e continenti in infulas fuisfe pulfos co ru m que tu g u ria , feaphas atque portus ruinæ fubje&os. In q u o

libet finu trirem em tormentis inftru&am faoftis plan

taverat, m unim entum in prom ontorio finus A l t a in Fin- m arkia & territorio W a r dims exftruxerat atque caftcllum in W â t z ô n t u p v a lacum T â rn ô ( T â r n ô - t r â f i J , G u b e rn a t o r Danicus in W a rd h u s C la udiusB agge L a p p o n e sa d de- f e d io n e m folliqitavit & eorum Rhenonibus adjutus milites p e r eorum regionem Sveciæ immislurus credebatur d).

Bad-

c) JVerwing Hift. Oigism.& Carol. P. 2 p. 2 i j , 216.

et) Hallenberg Hift. G uIt. Ad. P. 1. p. 366.

(6)

B a lza ru s Bâck PræfeÔus Regis in L ap p o n as m a

ritimos conftituebatur. P eringjk. M onum . Upî. For#

than de Bircarlis. Abjiciebat Rex G ußa vu s A dolphus, cu m ad im perium accederet an. i 6 l l . L a p p o n u m R e

gis titulum, q u o tamcn in pace Knarôdenli a n. 1013 11 in p o fte ru m uti vellet fuit concesfum. In hac p a ce autem Svecia cesfit Daniae om ne in L ap p o n as im perium , qui incolebant oram Occani Septen trionalis maritimam a T i t i s f j o r d ad W a ra n g e r in pr acfe&ura W ardôhufenfi cam que ejusdem præfe& une p a rtem a limite M ufcovitarum ad W a ran g er, quam p e r pa- d a cum Rusfis acquifiverat. e)

PÏL De JVilhß'lmi Epifcopi & Cardinalis legationibus in Septentrionem

WilheJmus Mutinenfis in Italia Epifcopus a P o n tifice Honorio 111 in feptcntrionales has ora s prim a vice ablegabatur. A nno 1225 d. 6 Julii Wisbyas fuit in Gothlandia. ubi ro g atu Epifcopi Liv onieniis, fanxit, ecclefiæ S. Iacobi in hac u rb e , huic E pifcopo fpiritualiter pertinenti, quia aliam dotem et be neficium tem porale non habebat, com petere, u t Schola m ju v e n tuti cujuslibet nationis inftrueret ejusque Cler icos po- te fh te m habituros advenientes peregrinos, qui vejlent, concionibus, misfis, confesfionibus, S acram entorum diftributione nec non fepulturis miniftrare. a) ^{S e}

que n-

g) Cfr. Disf. Cei. de conten tio n ib u s p r o p te r

*L«pponiam moris. P. 2.

s ) IVallin Gothi , Sami. I. 241.

(7)

S ^A

quenti anno adhuc AVisbyx com m oratus confirmatio

nem dedit conventionis inter Clericos Gothlandiæ &

Carolum , Epifcopum, Lincopenfem , nec non inter eosdem & Bcnediflum , Car oli fuccesforem, olim fa&ac

& ab Andrea Arçchiepifcopo Lundenfi Apoftolicx fe

dis L e g ato ac Sveciæ Primate roboratæ b). H inc contulit fe in Livoniam, ubi d. 11 A pr. Riga: compo- fitionem fecit inter eundem ordinem & Epifcopum L iv o n ix , P rxpofitum Rigenfem, B . Coinitem de O l

d e n b u rg & 2Ü0S Vafallos Rigenfis ecclefix, fuper di- vifionem terrarum acquirendarum , confirmatam a P o n

tifice G r e g o r i o J X Laterani d. 23 Febr. 1228- v .C eU f e I. c. p. 62 & eodem anno menfe A ugufto ibidem fententiam tulic inter M agiftrum Ordinis Militiae Chri- fli & A lte r tu m 'Epifcopum Rigenfem de jmisdi&ionc u t r iu s q u e , refpc&u ter ix partis L ivonix & L e tt i x , quam Epifcopus M agiftro & fratribus fuis donaverat, q u od M agifter refpondcret fub Epifcopo, Clerici Ma*

giftri in fpiritualibus tantum m odo refponderent fub Epifcopo & ornnes causfas fpirituales idem Epifcopus audiat* F ratres autem & omnes habitantes in parte MagUfri, fub Magiftro folurnmodo refpondeant, (alvo e o , q u o d posfint a lententia, fi voluerint, ad Epifco

p u m ap p ellare, idque ex utriusque partis ccncesfioner).

A cera vice an. 1236. A poftolicx fedi m odéran

te Pontifice G r e g o r i o I X y IVUhelmum n o ftru m , ciun q u o n d a m Epifcopum M utincnfem , jam Pontificis Pœ*

B 3 ni-

b) v. Cel/ef Bullarium p. 6 1.

c j Port ban, A ppend, ad Bullarium v. Celfe p. 20*

(8)

nitentiarium & L e g a tu m fuisfe in L iv o n ia, teftantur binae hujus Pontificis ad illum datæ Epiftolæ, prim a Viterbii d. 5 F e b r. q u a , cum in Revela, Vironia & in quibusdam aliis terris Legationi fuæ commisfis, tanta esfet tem poralium re ru m inopia, u t non folum unius u n i , fed etjam vix d u o ru m E pifcopatuum uni Epifco- po fufficianc facultates, concedit ei Papa potefiatem Epifcopatus uniendi ac dividendi, transferendi de uno loco in alium , inftituendi de novo Epifcopos & con- fecrandi & limitandi Epifcopatus in praedi&is t e r r i s , cum utilitas & neccsdtas hæc expofcat: in Revela &

Livonia Lundenfis ecclefiæ ju re falvo d). A ltera da

ta eft ibidem d. 10 A pril de fopienda controverfia inter R e g e m Daniae Canutum & H ofpitalarios L iv o n iæ , q uam etiam compofitionem inter h u n c Regem & Prae

cepto rem ac F ratres Hofpitalis S. Mariae T h e u to n ic o - r u m in Livonia, fuper Revalia, J e r v i a , W i r o n i a , A rnia cet. per IVilhelm um fa&am In n o c e n tiu s i F litte

ris ad hos F ratres 1243 datis confirmavit e ).

Sed majora longe S eptentrionem fpe&antia n e g o tia hic Papa W i l h d m o noftro poftea committebat. A n no enim 1246 d. 3 N ov . L u g d u n i e u m , jam Epi- fcopum Sabinenfem in Italia, au&orirate Legati A po- ftolici o r n a tu m , conftituit, u t adfeitis provinciarum Praelatis & convocatis, Regi Norvegiae H a q u in o vice Pontificis coronæ honorem la rg ire tu r, quin & alia Bulla eodem die & loco data Archiepifcopis & E p i - fcopis, Archidiaconis, Prarpofitis & aliis Ecclefiarunis

Præ

< /)

Porthan 1

. c . 3 1 .

e) v. Celje, 1, c. p. 66.

(9)

Praelatis, tam exemtis, quam non exemris & univer- fis Clero & nobilibus V iris, Com itibus, Baronibus &

Principibus per N orvegiam & Sveciam condituris in

jungit, ut hunc ad illa regna mittendum L egatum debi

to honore & obfequio recipiant / ) . Itaque prim um h u n c F.egem diademate cinxit an. 1247. Dein adve

n it in Sveciam & quidem Oftrogothiæ u rb em Linco- p ia m , ubi d. I 9 N o v . Beroni Praepof. Uplal. p ro v entus annuos ipfi concesfos confirmavit; Inde Ske- n in g a m , ubi d. 5 Dec. hujus anni X L dierum indul

gentias concesfit vifitantibus T e m p lu m Mariæ Sigtu- nenfe in fefto asfumtionis B. Virginis & V II d iebus fequentibus & in ejusdem eccîefiæ dedicatione g ) \ at- q u e eodem die X X dierum indulgentias illis concedit, q u i fratrum praedicatorum fermones diligenter fre

q u en tan t illisque confitentur; nec non d, 2 o ejusdem menfis decimam partem quartae portionis decim arum in aedificationem cujuslibetTempliDicecefeosLincopenfis e ro g an d aru m concesfit fabricae eccîefiæ Lincopenfis.

Å) ; D. 18 Dec. confirmat decimas Epifcoptles de Sia- k a , quas Epifc. Line, fexto Canonicatui donaverat.

Sequenti anno 1248 d. 1 F eb r. Rifabergenfi in M o- nafterio privilegia M onachorum de Saba confirmat

& eodem die Skeningse indulgentias iis confert, qui reaedificando M onafterio W rera ferrent fuppetias. D.

2 F cb r. iterum in M onafterio Rifabergenfi conftitu- tu s privilegia ejus confirm.it & d. 18 ejusd. menfis

Ske- f ) Porthan I. c. p. 58.

g) JVaUin Sigtuna Sc. & Cad. p. ^02.

b) Ûahlman de tempio Cuthedr. Liuc. p. 16.

(10)

Skeningae d o n u m lib ro r u m , quibus ^{T hom as} Ep. Lin- cop* Bibliothecam Prædicatorum Sigtunenfium locu-

E letavit. D. I Martii ibidem Statuta (anxit de u xori

us Sacerdotum rem o v en d is, de e o ru m hereditate, Decretalibus ab Epifcopis posfidendis & eorum pro

c u r a tio n ib u s , edita prim um ab Archiepifcopo Upfa- lienfi J a c o b o U lphonis an. I 5 2 5 , in A d is Litterariis Sveciae, a W i l d e in Hiftoria Pragm atica, a N e t t e l - b la d t in Swedifche Bibliothek atque ultim um a N obi- lisf. v . T r o i i in Handl. til Sv., Kyrkohiftoricn P. 2,

£ . 303. Praeterea Collegia C anonicorum Secularium .egatum hu n c in Svecia inftituisfe, teftatur Bulla P o n tificis In n o cen t ii I V an. 1250. M a rt. 2 Skeningae E- pife. Lincop. villam L ju n g b y adjudicat & d. 6 ejusd.

menfis in caftris Regis Sveciae, qui paupertati M o n ach o rum Novavallenfium fu c cu rran t, eleemofynas largitur. A Svecia in Gothlandiam p r o fe d u s eft. Ibi Wisbyae d. 25 Maji Monialibus in Solberga im m u nitates contulit i) & d. 3 J u n . confirmavit priftinami fu am refolutionem de ecclefia S Jacobi in W isb y k).

A n . 1249 d. 27 Julii Londini G o th o ru m bo fp itab a- t u r & Dom ui L c p ro to ru m ibidem eleemofynas oro-' gantibus indulgentias largitus eft /).