D IS S E R T A T IO H I S T O R I C A , D E
T H Ö R S H Å L L A ,
S U D E R M A N N I Æ U R B E ,
QUAM,
K E N I A A M P L I S S . F A C U L T , T H I L O S .
PRÆSIDE
M a c . ERICO
H I S T O R . P R O F . R E G . E T O R D . S. R. S. M.
P R O G R A D U ,
P U B L I C E V E N T I L A N D A M S I S T I T ,
A N D R E A S W A N G S T E L I U S ,
S T I P E N D . REG. S U D E R M A N N U S .
I N A U D . G U S T , M A J . D. 4 M A J I J 7 8
2
.U P S A L i Æ ,
• / ‘
a p u d Jo h a n . E d m a n , d i r e c t, e t r e g, a c a d, t y p o g r.
DE THORSHÅLLA, URBE SUDERMANNIÆ.
§. I.
S udermanniæ urbs Thorsbàüa, quæ inter patriæ civitate»
XLI in comitiis numeratur, cujusque defcribendi la
borem in nos, natalis foli amore du<fti, fufcepimus, fita eft in illa hujus provincias parte , quæ fub prsefe£lu- r æ Efkilftunenfis nomine antiquitus venire folebat, &
q uidem in territorio Recarliæ Occidentalis. T erminos ejus fi quæfiveris, laudata parcecia ab una parte cingitur, a b altera fluvio, qu i, e Hjelmero lacu originem ducens, Recarliam in Orientalem & Occidentalem dividit, & haud p rocul ab hac noftra urbe in vicinum Mælerum eflftindi- rur. Efkilfluna & Tborsbnlla-flrôm vulgo nuncupatur, per- q u e unius milliaris cum dimidio fpatium curfum dirigit a prima fua origine in oftio lacus harljo-fion, qui Hjel»
m e r i finus eft', Hymievad ditto. Diftat autem Thorshålla X I I mill. Stockholmia, IX Nycopia, Arboga IV, Stre- gnefia III cum dimidio, Arofia, fi per Mælerum iter inftituarur, I I ; a vicina autem Efkilftuna III milliaris quadrantibus. Situm, licet quadrante tantum a Maelero ablit, non amccmfiimum tamen judices, ubi petris rupi- busquc undiquaque inclufum confpexeris, quibus etiam hic illic inædificata ipfa urbs nominis originem, live ve
tus Iborsbaigi, Tborshorgir, Tborsbnrg ; five recentius Tbors ballo, u n d e 7 borfilia n on nili corrupte ducitur, fpetta*
v e ris, inde fine dubio derivavit. Vetuftam enim vocem G othicam H o rrig , conrratte H arg, lapidofum locum, ubi folum glarea & filicibus conflat, denotafle dudum obfervavit Gen. Ihre aÿ> cui analoga Hali, Bailor, petra-
A 2 rum
fl) GlotT. SvioG, in v. H a r , quam ex hoc fonte adhuc refiduam habem us.
4 ' De IboYshàüdy
rum rupumque congeries. Quam vero ob cauflam po- tiffimum T H O R O N I hæ petræ propriæ dicantur £), non seque confiât, nifi quod canam loquatur urbis antiquita
t e m , quam & alia multa flint, quae probent. Communis fere apud vulgus invaluit o p i n i o , Regem N orve giæ O - L A V U M H A R A L D r , poflea in Sanclorum nume ru m relatum, Thorshællæ fundamenta locafTe, quæ, licet ad ini
tium Sec. XI Rationem navium piraticarum prope Sigtu- nam in Mæîero lacu habuerit hic Rex c ) , talis tamen p r i
m o intuitu videtur, ut refutatione non indigear. Unde au
tem originem duxerit, non difficile erit indagatu conlide- rantibus, tria in urbe medio ævo fuiffie facra lie di£ta c on
vivia, in memoriam gloriofae Virginis, B. Olavi d ) & S.
Nicolai e) inflituta, ex quibus SigiUum Convivii S. Olavi in
b ) Hand vana e(l conje&ura nobilifTl a B o tin . om S 'e n f lc i H e m m an , P. 2 . p. 5, qua ab O d in o , Thnrotie atque Friggnue propterea pl u
rima in Svecia denominata loca e x if t i m a t , q u o d , facrificiis in cultnrr h o rum N u m in u m fu lh n en J is olim a ffign ata, ad Fifcuin c o r o n æ , Upfala U de, pertinuerint.
« ) L a g e r b r in g , H i d . SvioG. T . I. p. 2 0 8 .
d ) In litteris mifcellaneis R. Archivi An tiq uit. Fafcicul. 6 occurrit d i p lo m a , cnjus in indice P erm g jk tö ld ia n o titu lu s: Thidemnn Kam k * fVeJlertts kuper med tillß ä n d ndgat gods i K le v in , hörande till T h orsårgs Förfatnling i Stren gn ds S t i f t , u n d e r tr y k t med conviviorum g loriofa virgin is te? beati Olai Sigiller in T h orsarg , an. 1522. In h o r u m altero S. Maria e u m puero & altera manu lilium g alli cu m tenens exhibetur, cum inferi- ptione — — c o v i m arie in T h o rsa rg ; in altero S* O lavus folio kilid en s, c u m afeia & hafta m n ltic u fp id i\
e ) S. N icolai G illes i T h o rfe rja A ld erm a n och Gilles bru der fö r p lik ta fig a tt g ifv a j or t ug a f den Bijknp shornfens tom pt t S tre n g n d s, Jom
B ifkop C ort dem u pldtit a tt bru ka.
F ör alla the th e tta ht e f f kan fö r e k o m m a , kännes inch Siudh M atsfon AHerman a f meeniga G i/h rö d h re t Sattel N icolai G ilde i T o rs er g i n , a tt v ij la fv o tn nu Jva ta la d t och ö fv c rtn s vordet med ver dugom F ade t r i G u db H er re Bifcop C o rth i Strengenes pna GiUejens v d g n a , a tt han h afver u n dt G illet ena to m p t, belägen fu n n an f ö r e kirkegarden tv e r t ö fv e r g a tu n a , f e m B ifcopsbordet tillh ö r e r , m tåh fua J ö r o r d h , a tt v ij heplicbtvm ofs ocb alla
Urbe Suder inanniœ. $
' * *m.
in Thors arg adhuc fuperftes in a&is urbis obfignandis u- furpatur. Siftirur in eo effigies*hujus Regi s, cum coro nato capite, globo & fecuri, non (olio, ut nonnulli p u tarunt / ) ; feci monltro bicipiti infedentis. Scilicet notis- lima eft, quæ ex medio aevo relidua adhuc a plebe cir
c umfertur, fabula de monftris diabolicis a S. O L A V O pluries vi£tis, in primis de magno illo Nidarolienli, cu
jus caput fecuri percuderat ç). Quæ enim a T H O R O N E , celebri illo majorum noftratium gentilium idolo, nomen acceperat urbs, poftmodum non minorem religionis R o m a n o Catholicae He roa fui patronum eligerar, ex quo etiam ejus i mago, tam in vexillo urbis ferico ex vetu- ffare adhuc fuperftite, quam in ejusdem telonio confpici- tur. Et inde etiam procul dubio enata de fundata eadem a S. O L A V O hifforia.
§. ir .
N o s vero, licet urbis origines non adeo e lon gi n
quo repetere audeamus, multa tamen adeffe faremur, quæ mature hoc in loco habitari cceptum fuifle demonftrenr.
Invit arunt potiifimum praeterfluentis amnis frequentes non m i n u s , quam praecipites catarra&ae,utpote quæ varijs o-
_____________________ A 3 pe-
vora efterkom m ande G illet b r ö d her i f n r r rö rd a Sa n ili N icolai G ille medb tb e tta v a r t h r e f f , n tt giffd arliga för:da verdugom Fadher och bans epter- hommandom Bifcopom i Strengnes till evig t i j d h , tem ptare ett o r t tig a f f o r - ß r i f t t a tom pt. "Thefs till mera viffn och b ogre f ö r v a r n in g , Inta ■v ijh å n g ia v o r t Gilles Itifigle f a r th e tta h r e jf \ fe m g if v it oth f k r if v it d r i T orsergia A n n o M . C. D . X . C. f e s to . Saticit T in u rtii Valeriani dagh.
1 1 1 1
decimo die M en /is A p rilis.
( L . S . ) / ’) M effenii Specula c. 2 2 .
g ) S. O luffs Saga på S v- Rim. nf H adorph , p. 3 6 . Aliud vero an- ten civitori fuifle f i g i l l u m , m o n f l r a n t , qwibos nppenfum «fl, litterär con- fulis fenatus urbici de nn. 1 4 3 8 » quibus J oh an n i Kröpelin fun du s in ' I horshalla confirmatur. Confpicitur fcilicet in eo eade m S, O lavi effigies ; fed c u m infe jip tione S , C ivita tis Thor s a r g i ce.
peribus & machinis, aquarum vi movendis, aptiffimæ fuere. Sic nullius Thorshållenfis rei antiquiora habemus veftigia, quam molendini illius, quod, VIII inftru&um lapidum , conterendo frumento infervientium, paribus, etiamnum inter praecipua urbis ornamenta habetur. An
no enim 1283 Margareta quaedam Ragvaldi tria molen
dina, quæ poflidebat in T h o r s a r g i, in remiflionem fuo- rum peccaminum, Sanctimonialibus de Sko in Uplandia legavit. An. 1288 duo molendina in Thorsharge, quæ a dom. Karolo .Eftrithaefon habuerat Rex M A G N Ü S L A D U L Å S , monaflerio S. Clarae donavit. An. 1291 Anuti- dus Haraldi monaflerio de Saba feu Julitenfi, praeter alia, molendina fuperiora in T h o r s h a r g h e , cum fundo
& agello ibidem, dedit, cum molaribus novis in eadem emtis & expenfis, reftaurationi neceflariis eorumdem.
1296 huic legato addidit Laurentius Bobyœrgb, pratum, quod prius molendinis attinebat & agello, quem eroga- rat Dn. Anundus Haralds Jan. De an. 1297 & H 12 litte
rae extant R.. BIRGERI de molendinis in T h o r s a r g h å , quæ monafterium S. Clarae Regis PræfeCto ( Fougatbe) ven
diderat, vidimatae ab ArchiEp. Hemmingo an. 1350. An.
1307 Dapifero regni Aberno Sixtenfon^ pignoris loco pro fumma pecuniarum , omnia molendina in T h o r s h a r g å , quæ polfedit quondam Dom. 7 b. Marfcallus, cedunt D u ces ERICUS & W A L D E M A R U S . An. 1323 nonnullae molæ aquaticae in Thorsharge monaflerio Montis b. Vir
ginis (Tårfrüherg ) , in parcecia Fogdô olim florenti, d o nabantur. 1327 C/pbo Abiàrnasfon Miles & confors ejus dileCta Chriftina Siggmunda aotter Priori & fratribus in Efkilftunum, caufla fraterrfitatis & fororiraris fuæ, duas.
T ynnones farinæ, de reditibus de molendinis fuis in T h o r s erge provenientibus, annuatim & in perpetuum largie
batur; quod donum an. 1366 confirmavit filius Carolus Vlpboms, Regni Marefchallus, annoque 1396 tandem ipfa
nio-
molendina, cum fundis eis adhaerentibus, monafterio eon- ceflit. Interea an. 1329 Brigitta Jousdottcr, quæ gene
r um habuit Karohrn Ndskungfon, molendina in Thorsharg, quæ a Ragvaldo Magni mutationis jure acquifiverat, mo- nafterio montis Mariae donavit & 1335 eidem monafte- rio molendina in Torsaerghe, quæ a domina Brigitta matertera fua emtionis titulo adquifiverat, dedit Ulpho Holmgersfan, Upfa ienfis & Arofienfis ecclefiarum Cano
nicus. Igitur etiam an. 1394 Dom. Ragmiod, Conventus Vårfrubergenfis Abbatifla, Canonico Strengnefenfi Jovan Hannnar conceffit libertatem in flumine Thorsaerg molen
d inum exftruendi, quod tamen, ubi a praebenda fua di- f ce deret, monafterio deferret. Varias autem quum,o ex teftamento antea memorato R. M A G N I L A D U L Å S r Monafterio Efkiltunenfi querelas movere occepiflet Mo- nafterium S. C/avœ; necefte illud habuit poflefliones fuas in T h o r s h a r g teftimoniis firmare, unde ex an. 1450 &
51 talia relidua habemus; quin 148a teftatur Su arte Age Jonsfon Miles, in Comitiis Telgenfibus, a Legifero Gu- flavo Caroli, molendinum Thorshallenfe, utpote a parenti
bus Reg. C A R O L I K A N U T I Eikilftunenfibus donatum, etiam iisdem, contra Clarenfium gravamina, adjudicatum fuifle. Coenobium quoque Julitenfe an. 1449 adhuc ali
quam fluminis Thorshellenfis particulam & in ea molen
dinum pofledifle, confiât ex fententia fenatus urbici hoc anno di<fta inter Epifcopum Strengnefenfem Siggonem y cui mola in amne propria, di£ta Bißops qvarnen, & Ab
batem Julitenfem, qua huic opera quædam illi noxia con- ftruere prohibetur b). An. autem 1506 per mutationem
hæc
D o m b r t f mellati Bijkopens i Strengnes och Ahbotcns i J u li ta q v a r m dam m ar u ti T borsh arge. '
V ij B orgm r,flare och Rndh i T h o rsergle gorcm v it t o l e b t med thejfe vo ro h r e fv e , a tt arom a p tcr G u ds hyrdh M C D X L
1
X Luhgerdaghen n d fl a p t er Sancli K a lix ti dagh , tha kommo f u r ojs f o r flttia n d e r a t t a n , a v e r •1
liæc poffeffio etiam Strengnefenfi Epifcopo M attbia Gregovii ce/fit.
§, III.
V c r u m prærer hæc, quæ fingula ex Aclis R. Archiv.
Anriquit. benevolentia ad idem Secret. Ampi. D. P étri Hellman nobifcum communicatis, derivavimus, funt etiam aflia, quæ antiquitatem urbis loquuntur. In his recen- fendis non ei l, quod mo re mur veterem per urbem fa
mam , illam olim oflingentos Cives fuo ambitu inclufille, fiquidem nullo id idoneo fundamento c o nf l a t , neque pev' patriae urbes infuetum deprehendimus, quod pri mo rdi a fua hac ratione augudiora faciant. Sufficiet notafTe ex
Palm -
dtqhers Fndber H errn Sigga Electi vagita i S tr a n g tu e s, bederlighen M a tt H errn H anes M agnusfon Catiek i S tr a n g e n a s , v o r f o n d e E lecti Foghte J e - ttis O la fsfo n , oc k a rd h c uppa bygn in gen n , fotn A b b o t ans M u ln a re na i no- g /jer aar b y g t oc f l o tt h afva a f gamblo Lagbem u ti f tr ö m e n , Bifkops q v a r • nenn t i l Jkadha , fo m ofunn' lig g e r , moth bvilken A b b o ta n s M ü ln a re P a d h e r M a tb e fo n fu aredbe ok J h gde, a tt f o r :d a bygbningb enkte Jkadde B ifk o p s qnarnene i th a nam ptom v ij tb er t i l X I I m a n , fo m fo r-jla bygningh f k o • dba oc ranjaka f k u l d e , fo m the ok gen a f t g io r d b e , oc kommo igtn fu r r a t te n , oc f i g b d e , arb the kunno tb e r enkte annat fcodba eller ranfaka om, an fo m de X I I dandemün rn n fikedbe oc fco d d e tilfurena f o r tiagra a r tb e r up
pa v oro n a m p d e , dhen tijd Bifkopen oc A bboten fielfve n a r v o r e , oc th a fands oc uppenbart v a r a t t A bboten s D a m e r v a r fy g d b e r oc f l it t e r a f gam blo lagbem , t h y vo r dbo f o r : da Bifkopen oc A b hoten f v a ettis at b then ftr u m m c n . fo m f r å Bifkops quarnena lo p er, f k a l bafva uthlop un der A b b o tens q u a rn b u u s, ok tb efm ed b Jku ldbe A bbotens dam ar b l if v a , fo m ban th a v a r b y g d e r , t hetta v a r ok eendels a f Radhem v i t t er l i k t , a t b t be f v a f o r - lik te f i k , T h y fa g io m v ij them f u r r a tto ok dum om medb va lb o ren s M a n s R a g va ld M agnusfons fa m ty ck k io oc n a r v ar o , Konungs Fogctha i T h o r ser- g h e , tbe fa m io n a f a f t a , fo m bodbe agbandcn fvA loghligha fa m ty c ttte oc g iordbe y oc biudum v ij a f the f o r : da A bboten s b ygn in gh , fem mot b the f a - tnivna b yg t a r innan X l l I I dagba h u rn aft a p ter, vid b plikt I I I m ark.
T i l y tte r m e r ' xiffo latbom v ij tty c k ia v a r t Stads infegle f u r tb e tta bref,\
D a m m ann» , D ie
4
? loco , quibus fu p r a , ( L . S.)Paltnfkillåianis i), prima ejus privilegia a Rege A LB ER TO data fuifTe, confirmata a R. C H R I S T O P H O R O , Stren-
f nefiæ 1442 atque a regni Gubernatore S V A N T O N E T U R E , Efkilftunæ die S. Nicolai an. içoç. Igitur etiam Privilegia, quæ urbi conceflit Dux CAROLUS, d. Nyco- piæ d. 12 Aug. i y93, quæque antiquifïïma funt, quæ hodienum in tabulario eius fuperfunt, hunc in modum ordiuntur : Effter Tor/ilia hafver a f lànglig tià varit en Han- delsflad och med Privilegier och friheter benådad af franim fa m e Sveriges Konungar och RegenterZfc. Concedunt au
t em illa 1:0jus, cum reliquis civitatibus regni commune, legibus fie didtis urbicis parendi. 2:0 Jubent, ne fundi quidam intra pomœria urbis in nobilium ( frdljets) pos*
feffionem umquam cedant. 3:0 N e pecudum ftabula, aliæ- que minus decoræ ædes in urbe exftruantur.
4 :0N e in
ertes nullique opificio addi&i homines in eadem fedes figant. f:o Permittunt, quolibet die Saturni, mercium in foro emtionem & venditionem. 6:0 Binas etiam nundi
nas publicas d. 2 Febr. & 12 Jun. anni cujuslibet A).
7:0 Prohibent omnibus opificibus, intra unum milliare ab urbe, fuas artes ruri exercere. Hifce autem commo
dis inligne augmentum accefîït Reg. diplomate d. 20 Mart.
1604, quo jus Stapulæ, ut dicitur, feu naves fuas cum mercibus quibuslibet in emporia extera mittendi,urbi im
pertiebatur l ). Reliqua , quæ addidit fequioris ævi Regia
B cle-
> ) I n Collect, de Su derm , Mfcr. in Biblioth. A cad. fervatis.
k ) V id 17 Ars R iksdag er bull Staden K . M n j:ts nddign Refol. pd en F rim arknnd f u r ftröm m in gs 0ch fijkerie varors affd tta n d e, fom pd N o r r - Lh ldjki flrd n d e rn a fifkades a f B orgare b â r t Staden ; men fedan berörde fi- fiee nu u p b o r e , b a r m arknaden fö rv a n d la t fig i handel med kreatur och bolles ä rligen utom de bagge ofvanndm nde, d. 27 Ocl. Litt, Cons. Biörnftröm .
/ ) § f . S d hafva v i ock efterldrit Thor skälla S tad en f r i feglation till
»Ila frä m m a n d e S td d e r, J d v d l bos fiender, fo m hos vänner. 6:0 Sd fitall dem ock vara f r i t t e f te r ld r it, a tt'f ö r a u r R ik et allehanda v a r o r , f d n är fota fpaumdl ; ocb t ill det fid jla f d j h l a inga främmande köpmän b lifv a
dement ia , verbis laud, civit. Confulis Jon. Fredr. Idihrn- fro m enarrabimus w).
§. IV.
Oui autem fa£lum fuerit, ut e fnftigio, quod p e r plurium Seculorum ambitum tenuifl’e videtur Thorsliaï- la, adeo jam excjdifle reperiatur, inquirentibus p r i m u m fefe offert funeflum i ncendi um, .quod proxime ante t e m pora R. G U S T A V I I. urbem vaftafie confiât. Ita en im acia ejus ad an. 1644, quo d. 24 Jul. Reginæ p e r Su- dermanniam Gube rnat or Dn. Johannes Rothkirck atque Fifcalis Cameræ Johannes IVeflius in agrarias ejus pos-
feffio-
tillfia d t och e f te r ld tit , längre i finden n tt l i l g a , dn 6 veckors d a g , och de, /ii?;; d d r ö fv e r ligga, Jkola draga fiaden s tu n g a , likn med B ofgerfkßpet.
m ) E ft er P rivileg iu m d. 14 J u n . \ 6 n , Jkulle S taden J â bygga en eU
1
er flere Sag ■ qu a rn a r tili Stadens behof.P rivileg , d. 7 J u l. 1616 ger tillfid n d , n tt in r ä tta e tt V ag ■ h tis , d a r allt inkommande j e r n tiU Staden fkulle vä g a s e v m B ro ■ pennin gart ä r l d g - ■ gande.
P riv ile g , d . 24 F ebr. 1641. a tt B org m d fia re ecu R a d , tili Stadens u t
v id g a n d e , Jkulle f d tillbandla fig Frdlfe - T o m ter i Staden.
P rivile g , d. 12 Febr. 1627 om f r i t i T im b er och vedh ygge p d R d b y H ed, fo m nu d r Stads Jkogeit.
P riv ilig . d. 2p. M a r t. 1641, a tt A llm ogen icke Jkune fo r a Jma v a ro r till fa lu i F Jkilfiu n a, utan tili T b o rsh d lla , b varefi tu ll v o r o , och a tt IJkils- trtna Boerne borde k'tpa fin a v a ro r intiom T h orsbäl/a T u llp o r ta r , pa det K r o naus T u ll m dtte b lifv a fu rk o fra d ..
P rivile g , d . 31 O ctobr. iSj o, a tt B nrgerjkapet tilld ts d r ifv a handel 1 Bergslagen ; och a tt Staden Jkulle dga f r i t t v a l tili B o rg m d fia re oeb S tads-
fk rifv(ire¥ x
P rivileg , d. 22 Octob. \66%, a tt denna S ta d och A rb o g a allena Jkulle dga frih e t a tt fo ra je r n e t ifr d n g ra fven v id A rb o g a ; men icke n tt Jddant tilld ts Ö rebro S t a d , eller a tt ndgon Stan ds -perfon finge holla v id g ra jv e n Jku tor, m tr dn Tborshdlla oeb A rb o g a S ta d e r.
Item tillfid n d , a tt f d in r d tta e tt F ofi -C o n to ir h d r i Staden.
P r iv ile g . d. 10 D e tem b . iS g o , a tt B ijkopen Jkulle bileholln Staden v id defs r å t t tiÙ Schola - M dftares v ä lja n d e , efter f o m Stadett f d t rut vid val a f P adagogo brukat ndgon rästr
feffiones inquirerent: Frågades Borgerfkapet, huru och på bvad fa tt de till Säby och Halfjpånga Hemman komne voro?
D å föreftälde de en gammal man, of ver fina So å r , Lars 0 * lofs [on benämnd, fom kallas Lunda Taffe, bvilken ber att a de, a tt han a f fina f ö r åldrar i fu ll fanning bort bafver, att i gamla Kon. G U S T A F S t i d , förr ån han kem till regemen
te t , blef Staden i fägde tiden afbrånd, då bafva bönderna i Säby och Halffpånga baft tiüßdnd ocb tillfälle, aft taga fig tomter i Staden ocb dem bebygga. Icke åefs mindre bafva de brukat g ar dar ne på landet ocb gj or dt Kronan fin rå ttig - bet uti alla utlagor, in till defs Simon Cam mar Sven förmåd
de bos Kon. C A R L y a tt'd e för deras rättigheter i ett för allt fingo utgjôra jern. Maxime autem in deliquium v e r g e r e ccepere Thorshallenlium res, ex quo tempore m a gn a illa ferri copia, quæ Orebroa per Hjelmerum navi
bus v e h i t u r , prope Arbogam in Maderum exicum i n v e n e r i t , p e r quem dein Stockholmiam tranfire pollet. A n t equam enim folfa vel Canalis Arbogenlis [A rbogag r a f eller Slujsvlrk) a Regina primum C H R I S T I N A 16353 potiflïmum autem a Rege C A R O L O XI 1691 inftruere- t u r , atque navityjs, merces quaslibet transportantibus, O re br oa Stockholmiam re£ta penetrandi aperiret viam 3 necellum habuere ad oftium Hjelmeri adpellere indeque onera fu a Th o rs ha l la m rerreftri itinere deferre, cujus na
vigiis dein ulterius "promoverentur. Ve£turarum inde quin urbi contingerent largiores p ro v en tu s , non eft du
bitandum. His etiam temporibus adferibimus foliam il
lam, haud procul ab Urbe adhuc confpicuam, per quam naves olim cararra£tas ad officinam ferrariam & molen
dinum praetervehebantur. Poftmodum autem, ubi caput erigere occepit urbs Arboga maritimis commerciis, ru ralia ad Te fenfim etiam traxit vicina Elkilstuna, adeo ut f ta tum, quem etiamnum fervat, fubierit Thorshålla noftra.
Adfunt fcilicetin eadem non plures, quam C.villæ [Gårdar),
B 2 quas
12 De Tborsbålla *
quas C X X y habitant cives; omnium autem Incolarum numerus an. 1780 D C XX X IV erat. Ex illis X commer
ciis funt addi£li, quæ IV tabernis publicis exercentur;
X L autem opificiis varii generis vittum quærunt. V III quoque navigiis, { J a k t e r ) a CC ad D librarum nautic.
ponderis capacibus, merces variae, quas offert circumja
cens regio, Stockholmiam deportantur, aliæque ei neces- fariæ referuntur. Fora bina funt, magnum & pifcato- r ium; telonia tria: ori e nt e m, occidentem & feptentrio- nem verfus; plateae vero nonnifi tres praecipuae numerari m e re nt ur , flora långgatan » åfra långgatan ocb kyrkogatan.
Cum autem his inter colles & declivia ferpere neceffum faciat loci fitus; neque ullo modo reÉte pro ce de re , ne- que fpatiofæ cffe potuere.
§• V.
Publicas inter ædes primarium locum occupat T e m p lum, quod & urbis & adjacentis ejusdem nominis pa- rceciae incolae frequentant, non illud quidem inter m in o ra reputandum, liquidem 65 ulnas in longitudine, 26 in latitudine progr edi tur , turrique in primis celfiori con- fpicuum eft; 153 ulnas quippe in altum edu£ta. Praeter organa pneumatica a Dire£L Stråble Sen. V III to n o ru m modis & pedali affabre f a f t a , fuggeftum exftru£lum 1542, tresque penfiles lychnuchos ; IV tantum Epitaphiis orn a
tur. Sunt illa in memoriam Senatoris urbici Olavi Sven.
Norman 1602, Confulis Bôôkr 1636, Palloris E r ici Kol- tnodini 1671, atque Pafloris Alandri, e. a. ere£la. Addit Palmfltiåldius b in a , quorum jam nec vola fiipereft nec ve- ftigium : Andrea Falkengren de Brunneftad, Majoris, de
mortui 1655 d. 2 Maji atque Reinboldt Palmflraucb, redi
tuum coronae (Landt Licenten) Rigae & in Livonia fupre-
mi Dire tto ri s, nati Rigae in 0 &,
1 6 1 5, den. Stockh. 8
1
Dec. 1669. Paftorum feriem infra indicabimus»), Curia ex ligno exftru£ta majori foro adeft. Confules antiquitus h i c , ut in omnibus regni urbibus, fuere duo 0), ita ut Senatorum finguli alternis hoc munus obirent ; An. v ero 1672 unus tantum Conful Jofias Fougman memoratur: 1677 Slbrab. Magni Knop fimul Efkilftunenfi magiftratui prae
fuit, & ab hoc usque tempore mos invaluit, ut utraque
B 3 urbs
« ) K rifm a n K a ld a r s fo n , Sj alatoktare , an. 1 3 7 9 - 82 -
H an s M agn usfon C u r a t u s , an. 1 2 2 2 . 3 7 , Itera Canorae, Strcngnef, Ve der M agn usfon , C u i a t u s , au. 1 4 4 5.
K n u t L m k t Curatu*, an. 1 4 9 6 . E ricu s E ric i
M a g u u s H a q u in i, Paflor, an. l $6i . E ricu s N ic o la i, 1 5 6 8 .
L a u re n tiu s B ir g e r i, 1 6 0 8 .
E ricu s K olm n d in u s, Poft. & Prxp, 16 29*
M a g , A n d r e a s A la n d e r , Paft. & Praep, 1 6 5 0 . L a u re n tiu s B ly h e r g , 1 6 7 2 . e» a.
L a u re n tiu s K olm odinu s, 1 6 7 4 - ”b 1 6 9 7 . M a g . Joh an n es M o z tl i u s , 1 6 9 9 . »f* 1 7 0 5 .
M a g . A n d r e a s N y b o k m , Patt. & Prxp. 1 7 0 7 . 1 7 4 8 . J o h a n n e s Kutnhlceus, P a t i. 1 7 5 0 . d* 1 7 6 0 .
M a g . P e tr u s N ico la u s T o r g e r , Pnft. 1 7 6 3 . dein Po ft. ili A x b e r g Nericisr, O la v u s S tr a n d b e r g , Paft. in L xnn æ s N e r . I 7 $ f , in T h o r sh , 1 7 7 2 , P r x p o s . 1 7 7 9 »
C o m m i n i f t r o s ecclefix Tborshällenfis fequente* adferre po fliim u *, e x Matricula N a t . Sudermannicar.
1. D a n ie l N ie o la i G r a v iu s , To rshxllen fis. »1* I & 9 I . 2 . A r v id u s P e tr i W i n k e , Strengnenfil. d* 1 6 9 5 . 3. Petrus G r a v iu s , antea Scholar Thorsb. Rtftor, 4 . J o n a s L in d e liu s , 1 7 3 0 .
5 . G u fta v u s N yhoh m .
é . L a u re n tiu s K lin g d a b l, hodiernus Comminifter.
e ) A d te n or em fcilicet l e g g . U r b i c , K o n u n g . B. c. 3 . B orgm åftare Jkola vara 4 S vån fke m å n , oc/b R å d m a n 2 4 , et/b /Æo/rt a Borgm åftare e rb
R ådm an 12 f i tt a h a r t å r f å r r å tta ,
urbs unius Confulis curas partiretur. N o m i n a e orum , qui hoc munus o r na r u n t, infra adponemus p), In c o m i tiis
p) 141 f - 2 8 N i d i s Pœdersfon.
1 4 2 9 . M a tth ia s Laurensfon.
i 4 8 6 . Larens M a ttb isfo n & L a retis T y ffe . , 1 5 8 8 . S igu ord E ricsfon & S taffan J o n sfo n .
1593*. Stnffan Jon sfon & Sven J a cobsfon . 1 6 2 6 . N ils A n d e r s fo n .
1 6 3 6 . P eder H ans fon.
1 6 4 3 . H en ric B ôôk.
1 6 4 ? . Peder Larsfon (k P eder Bengtsfon.
1 6 4 8 . G abriel E ricsfon R a f f <Sc P ed er Hans fo n . 1 6 5 1 . G a b rie l E ricsfon.
1 6 5 2 . G a b rie l Ericsfon & M a li er J o b . Cbrtffophersfott.
1 6 5 3 * 5 7 J acob A brah am sfon R u th & J o b . C hriffopbersfon.
1 6 5 9 . N ils Jon sfon . '
1 6 6 5 - 6 7 L a rs L ju n g . 1 6 7 1 . L a r s H enricsfon H a g er.
1 6 7 2 , 7 3 & 7 4 y ° f i as F ougm an\ a civibus dein urb e ejicitur.
1 6 7 7 . A b ra h . M dnsfon K n o o p , J u d ex p o f t m o d u m territorialis, &
tandem provincialis.
l6 8f )8 6& &7* $ ven E rsjon H erlin g.
1 6 9 2 , 9 3 & 9 4 . Jo n a s K r a n k , J n d e x Territorialis , N obi lit. & di&us Stiernftolpe. Cfr. -de illo v. S tie r n m a n , A d e l . Matr.
p. 9 8 2 . 1 6 9 9 . A brah am "Dahlberg.
1 7 0 2 . N ils G a veliu s, nobilit. & di&us AdeJffierna , ul rim u iu dominiis
> Reginæ Viduæ præfectijs, H auptm an i L i f - G edin get. Cfr.
I. c. p. i c 6 f . 1 7 0 9 . B a ltz a r S p rin g er.r 1 7 1 0 . A n d e rs B iå rn ffru m . 1 7 1 9 . O lo f T o rn b erg .
1 7 3 1. G eorg F redr. B io r n f f r d tn ,^ 1 7 3 6 . 1 7 3 8 . Vilhelm G ottleib F alken , 1 7 5 3 .
1 7 5 4 . d. 2 1 Mart. Regio dip lomate conftituituy h od ier nu s C o n f u l lau- datiftimus On. J o b . F red r. B iSriiffrum .
Bo rg maftaren njuter o f Thorsharlla 3 0 0 dal. S:mfs lån , Rådman nen 6 til antnlet, livardera 33-2-) N o t a r i e n 5 0 o c h C a (Teuren 5°> f ä at hela aflôningen går til 6 0 0 dal. S : m t , f o m tagas a f H am n - Bro - o ch Matare-
tiis aurem 1771 decretum eft, litteris Regiis d. 10 Dec.
datis, ut, proxime vacante hac fede, cuivis Civitatum fuus praefui conftitueretur. Schola an. 1619 d. 5 Apr. a Duce C A R O L O P H I L I P P O fundata eft, cui etiam 1668 d. 22 C£L XL thaï, argent, cx proventibus telouii adfignaban- tur q \ Haud ' pirum decoris autem urbi addunt mola illa aquaria, quam antea memoravimus, lapide exftrufta atque Gen. Gener. Majori & Lib Baroni MeyendorffL v.
H xkull hodienum propria, nec non Officina Ferraria ei
dem vicina, Holms Bruk dicitur, quæ licet in territorio Recarliae orientalis lita l i t , Thorshållenfi tamen parceciae adnumeratur. An. dudum i486 ejusmodi officinam ad flu
vium Thorshållenfem inftrucfam fui fle , loquuntur A£la, cui graviftime poftmodum cavebatur, ne molendino Epi- fcopali impedimento fieret r). Varios huic officinæ a R.
G U -
p e n g a r , fomt Bui f k a p s m e d e l, och 7 5 dal. Kallarfrihet. Krorro U t f k y l - de rne g å érdinaixt til 1 2 , a 1 5 0 0 dal. S : m t ; 1 nil - Upholder) 1 7 6 8 til 9 2 0 dal. Stmt. Staden håller 7 Båtsman , oc h defs agor belja a f
i co
tun la n ds åker. A n n o t . H ülphers.
q ) Primus tu m Reflor S c h o l a c onfH ti> batu r I f r a è î Gruhhe. Praeter reditus h os ex telonio, etiam X X tnnna? frumenti ex Cor ona ei concedun*
tur. H y p o m n e m . H ulphers & B u’rn flrn tn .
r ) V ij C hart medh G u ds n n d h , Bifkoper% D o c to r Helge D o n ip r o fl, s c Cnpirel 1 S trâ n g n e s, garem v i t t e r li g i t , rnadh th a tta 1 uirt opiia b r e f fit h t i e n vn tn - ftn d d ja v ij upjnth hnfve f â vnrn S tra n g n a s D o m k irk io v a g u a i T o rserg ia flr o m nedhnn fo re V a lb o rtn s tnnnds B a n g t F adersfons i angsoo q u a r n , t h t r hnn upgd ta la d e , tå v ij nu fir d d e vnrom b a r i T orsergin, nrett a p te r G u dhs b y rd h M . C D . L X X X på t l e t f j a t t e , vppa Sancti F ran cifci dagh, a t th e n fa n im a v a ttu -ftnedja fk u lle hottum v a ra bygd till rneen, cm hvilka f o r : d e lyggn in gh a rlige och vdlb d rd u g e m an H e rre Steen S tu te paa G ripsholm S vtrg e s R ijkcs I n r ß a v d n te , l ie r r e G r e g e rs M atth iesfon L agm an i JV a ß m a n n a la n d e, H c tr e A h e J otisfon L agvtnan 1 Suderm annalande, N ie ls F aders fort på H iu liß a R id d a r n , fom oc tut 1 fa r : d e T orsergia fla d d e voro , i flere F rijborn a M annes oc R ekem ns n a r v a r u , ofs oc f S r r f k r ifn n B a n g t Fadhersfon fu a f d r l i j k t e , r t fo r :d e S tra n g n a s D otn k irk ia maa oc ffenl uju- tha oc brtika ftjr r f k r if n a v n tu - fn iedja fig h tili gagn oc goda till a v ig h tijd h , tn adb tban n a a p te tjk r ifn n v ilk o r , j ö r f i , at f ü r : de vntn ■ fm e d ja ß t a l n ld rig i
G U S T A V O A D O L P H O adje&os fuifTe agros, eosque a cenfu coro n* folvendo immunes, litteris Reg. d. 28 Maji 1625 & d. 18 Apr, 1627, quarum confirmarionem d. 16 N ov . 1641 obtinuit Jacobus quidam P e tri, novam etiam officinam ( H amtnarfmedja) addens, reflatur Palinflibldius.
A Secret. Confulr. HuUgren % hæreditatis jure a familia Leyeliana illam adepto, hodienum poflidetur duobus fo r
nacibus 365 libr. nautic. ferri in eadem cuduntur. Quae v e ro fata fuerint officinæ papyri conficiendi, a Reg. Cam.
Confiliario lfaco Cronjirbm heic inflitutae, jeuique varia privilegia an 1683 d. 3 Jul. expetiit filius R. Coll. Metall.
AfTeffor Petrus Cronjirbm, ignoramus s).
nogon tijd b vandas i q u a r ti , till ndgenbanda fa d e s m a ln in g b , utan f k a l b lifv a en v a ttt f m a d j a , fo m han nu upfatb a r t i l a v ig b t i j d : th a t a n d r a , v i j beplichte o fs, m alina fm a d ie rn a ok b ä rg et ru d ia bonom v a g h , f v n nt b a n enkte meen tb e r ß t il bafva t il (tjn a q u a m . T h a t t r i d i e , at v i j oc btplichta ofs t i l , a t then datim , fo m f a ttia s f k i l ofvn n fdre fo refk refn a ftn e • d i o , f k i l f v a laggias oc g u r a s , at bans q u a m f i t i l tb e r a f fa n enkte meen medh ndgot B a k va tn . AII thanna f W tf k r if n « v ilk o r lofva v ij fore ofs oc v a r e eptarkom m anda f o r \d a B a n g t Fadersfon oc bans a rfvo m fafta oc o b ru t.
lika holies t il evig t i j d b , v id vara fa n n in d oc goda tro . T il i b a s m eera vijfo oc bijgre fn rva rn in g b , bed ja v j fô rtn a m p td a a rlig h oc v a lb y rd ig b man], H err Sten S tu r e , Suerigbes Rikes F o rß a n d a re , aat ban fit infigl m ed v a r t D eere t oc C apituli inßgle v il lata J ta n g ia fü r t b a rt a hr e f f , b vil- k tt g i f v i t oc ß t r i f v i t ar, aar, dag oc S t a d , fo m f o r e j k r i f v i t Jlaar
j ) C ron ßrS m inkom med au f åkning 1:0 orn confirm ation pd det e r b o t- n t privilegiu m . i:o E fte r g ift n f S tro m s afraden t ill Kronan , fom v a r 4.9 dal. S :t. y.o A t t f d fd rd n d ra gnmle Knipbammaren , fom v id pappers q u a r- n tn n dra v a r beldgen och bau ddru n der p a ß iie ra d e , t t l ndgnt fin t M m u f a - c iu r fm id e , antingen a f je r n eller koppar, fo m defs f itu a tim künde idla och dßadkom m a, P a lm fitu 'liia n a .
§. VI.
( L . S . ) Ep ifc opi,
( L . S . ) Capituli.
( L . S . ) Gubernatoris.
Urbe
S u d e r m n n m œ .§ . v r .
