$U PERSTIT10NIS PROGRESSU

t

D. D,

DE

$U PERSTIT10NIS PROGRESSU

NONNULLtE observationes,

QU A S

FEN1A AMPL1SS. FAQ PHILOSOPH. UPSAL.

PUBLICO EXAMINI MOD ESTE OFFERUNT

Mag. JOHAN. C. BERGSTRÖM,

A

SACRIS ORDINIBUS

ET

ANDREAS JACOBUS SCHULTZBERG,

WESTMANN1

in AUDIT. GUST. majori, d, vit junii MDCCXCIT.

HORIS P# M. SOLITIS.

U P SA LI JE,

LITTER is VJteVÄ P IRL CT# JOB. EPMAN*

VIR O

M AXI MEREVEREND Oet C ELEBERSIMO DIOECEOS WESTMANNO ^-DALEKARLIClE

ARC Hl-PRJE P 0SIT0, REGII di STELLA POLARI ORDINIS

S. S. THEOL. _DOCTORI

2>om. JOHAKf. _MICH,

FAST,

D. D. D.

RESPONDENS.

PROSTEN OCH KYRKOHERDEN

UTI

SKINSKATTEBERGS

FÖRSAMLING

HÖGJ^REV6 RDIGE och

HÖG LJ RDM

MAGISTERHERR

JLBJB-JLM. SCMtTX TZJBMMG#

SAMT

HÖGÅDLA FRUN

Jfilii CMMXSTXMJjL

JK T7

X

MINE HULDASTE

FÖRJLDRAR!

Om

Tillägnandet

af desfa blad

Välgärningar, icke kan af borda fä

lämnar likväl Eder

Godhet mig hopp

at det blij-

ver anfedt fåfom et,

ehuru Jvagt, proj

den lifliga

Vårdnad och cuphorliga

Erkänjta, hvarmed jag intill

dodsßunden

Jkall framhärda

Ml NE

HULDASTE FöRÅLDRARf

Eder

Lydigfte Son

AND. JAC. SCHULTZBERG.

$. f.

Jj^sfe ^{vim quandam} divinam &

um mortaiiurn animis adeo eft infixum, ut nulla _gens

tam barbara, _tantaque immanitate fit efferata, _quin apud eam aliqua illius fit (ufpicio, atque cultus.

Quamdiu enim causfas ^rerum inquirunt homines,

necesfe ed, ut a&ivam vim tanquam primam fibi repratfentent, intelle&u & voluntate praditam, ubi

feries earum ita definit,ut nihilplus ultramente concipe-

re valeant a). Hoc fuadet rerum, quibus circumcin- gimur, natura, quse fic _comparata eft, ut non nifi inftrumentorum ioco haberi posfint: hoc jubethuma¬

na ratio, quas nulli, nifi _{quem per} fenfum, quo fe- meripfam noverit, notum habuerit, morales ^conce- dere potefi: vires: hoc _cogunt limites, fupra quas adfcendere non datum eft mortalibus. Hinc enata

eft ea animi affe&io, qua de Deo, _atque fapientisfi-

mo & optimo Illius in ^res creatas imperio inftru-

A £tus,

a) Sic Anaxagoram rridit Ariftoteles nunquam in explicandis rerum originibus & causlis ad meinem quan^

dam feu intelligentiam, id efi, ad Deum confugisfe,

nifi quum causfis aliis naturalibus & necesfariis fefe _pror- fus deftitui intelligeret. Cuäwortb. Syfl, InteiL Tom.

Ü.p,

•*% ) 6 (

Sus, fua confilia &z afliones ad Ejus vohmtatern ita inftituit, nt ubicunque fuerit, ni! nifi bonum ab Eo fperare queat. Eo utilior elf, quo perfecbior legum

naturs accesferit notitia & promtitudo animi affe-

5 ^is rationis imperio fubjicieiidi; tibi ^vero illa fuerit

manca & hsc perverfa, Superflitionem habes, quam rite defcribere idem esfet ac potiorem partem Hiilo-

rise Religionum tradere; cui ^{cum tenues} refraganturvi¬

res, nobis fat erit, fi levisfima, qus in hane rem

medirati. fuxmis,, B» L» omniiio no n difpliceant*

§. II.

Qualemcunque

de

rint antiquisfimi svi homines, luce revelationis de- ftkuti, certum tarnen eft, quod ^res (iveanimatas, five inanimatas, ^a quibus bonum vel malum retulerint,

aut tale metuendum & fperandum esfe putaverint, fingulari honore cito haberent. Hinc lumina, qus die noSeque radiis fuis orbem implent, plantas efcam

6 medicinarn praebentes, fontes liquidös, animalia pl'arima divinioris cujusdam esfe ^naturs affirmabant.

Hifce poftea accesferunt homines feroci virtute vel

beneheiis inclyti, reges, duces & conditores civitatum,

fcemins item factis & inventis prsclare merits» Sic Åpollinem cichara, Aefcuiapium medicina, Saturnum

& Cererem agricultura, Ofirim lini, Minervam olei

ufus atque ars lanificii in Deorum retulit nu- merum, quos deinceps carmina po etarum & manus

fculptorum ulla sta te obliterari non finebant. Ubi-

que vero inaaginem referebant ingenii & morum po-

"k ) ⁷ ( ä®*

fi- *

populi, cui fliam debebant originem. Quidquid

enirn de Biis, _eorumque cuitu inter populos feptem fabjeäos trionibus aut propiores tradebatur, id ad fortitudinem_> ferociam animi & defpe&um mords

comparatum erat; cum e contrario gentium, quae fo-

lem _orientem

fpeåant, Religfones tranquiltee vitse potius faverent b). Ubique easdem animi labes, quibus ipfi laborabant, in Deos transfcrebant, _qiios

non fecus, ac reges & tyrannos ammo fibi coneipi-

ebant: eaque de causfa omnia illa animi vitia, qui¬

bus magi dratus faos potisfimum urgeri videbarit,

irk Numina conferre nulli dubitabant. Qualis dein-

de fieret pietas, facile eft intelieÖiu. Barbari & _agre- fies homines omnes animi motus aequos judicant,

omnia iracundiae, vindi£foe cupidini, invidis esfe licrta putanc, cupiditatibus, prout Übet, infervmnt, omnia

auro & argento venalia habent. Hinc Deos vitiis seque infignes, ac virtutibus habent, eosdemque haud

raro invocant, ^ut ad mala facinora patranda fibi opemt

fcrant, quorum auxilio in causfa bona fe antea fable*

vatos fuisfe profitentur. Hinc licentius & tiitius in alias cceco impetu incurrunt, odia, disfidia, & im- pura quaevis nuliis fere confcienti# ftimulis exanima- ti, fovent. Hinc eadem _via Deorum fe captare pu-

tant animum, qua homines adeunt. Sacrificiis mil-

neribus, c) obiacionibus

cujuscunque

A ² ma

b) Mos b. Inßitt. _Hiß. Eccl Sac. t. p. i. c. i. §. ^ig.

c) Munera, crede mihi ,placant hominesaue, _Deosque^

Placaiur donis Jupiter ip fe dåds. Oviä\

> 8 C J#*

ma fcelera ^{non tantum} expiari, fed

etjam favorem

pro ratione doni fe

obtincre putabant. Quoties

maledicunt, & in

ubi

auxilro opus eft, & in

calnmnias, ubi defidcriis

fatisfiat fuis, _aeque funt prxcipites.

Cum etjam hoc

& iiluc fepisfime fluäuarent

ftudia princip

qui

populi utilitati minus

confulebant,

(ux volun-

tati,fa&um eft, ucplacita

defideriorum legum haud

occuparenc locum.

Exinde

invaiuir,

Deos

dem modo (ibi repr&fentarem, eosque

ukores d),

d) Plurima inter, quoe hoc illuftrant exempla,unum

tantummodo afFeramus. Vulgaris inter Grareos loquendi

formula erat ra åcnpoviov (p&ovegcv. Hacc originem fuasm

ducit ex vetuftisfima eorum de Deo opinione. Tyrannis

enim Grteciae in more fuic, ^ut ii quem civium (uorura

viderent opibus Sc fortunis ^prte ceteris florenrem, eura

vel vi vel dolo deprirnerent, ac fi minus interimerent, fplenaore ramen exuerent ac civitate ejicerenr. Neque

enim aut invidia, aut amittendi imperii metus po- tiebatur, tit civem potentia de dignitate fibi äqua¬

lem in republicö tolerarenr. De Diis igitur fuis cum

non alirer Grseci cogitarenr, quam de Regulis, quorurn formidabant potentiam, illos quoque fic animo conftitu-

tos esfe putabant, ut fecundis hominum proiperisque ^re¬

bus inviderent, nec quemquam finerent ftimmum hono¬

ris Sc dignitatis faftigium fecure ^tenere, Quam propter causfam eos, quibus ex voro Auers omnia videbant,

fecum ut cogitarent admonebant, invidos esfe Deos,

neque homines ferre posfe felicitate continua utenres:

quorum uc averterent indignationem. idem faciendum esfe, quod prudenres folerenr cives, qui tyrannos nolient

cffendere: abjiciendam esfe partem foriunas, qua fruerea-

Sur &c, Cudmrth, 1, c» p, 7^7.

) 9* (

quidquid fecerint, ubicunque fuerinc, anxii metue-

rent. Ut vero-haec incomrnoda, _quantum fieri pota- it, efFugerent, diverfas (ibi excogkabanc vias, qui-

bus voluntatem eorum expiorarent. Mox omnia illis funt ominofa. Nunc fiatu aeris, nunc finiftro,

nunc dextro alitis voiatu, nunc lapide, ad quem pe- dem offenderint, primo hujus, atque iilius occurfu,

vefte perperam fumta, qualicunque noQrurna vifione., qualicunque rumore, metu exalbefcunc. Si _prseterea fraus, avaricia & fuperbia dominantium ex hisce commentis aliquam capere voluerint utilitatem; Au- gurum, Arufpicurn, divinorum prodibunt cohortes

& oracula, quae nomine Dei quicquid iliis ufui forec irnperabunt. Quas mala non funt, ^ea fingunc esfe talia; quas levia, maxime fceleda. Vis imaginationis

ferventior _campum ad fingendum hic habet amplis»

fimum. Vanas oriuntur ceremoniae & ritus, magicae

& arcanx artes, & fi fervidum ccelum, quod homi-

nes ad quietem, ignaviam, folitudinem & moeftiriam

ipfa f«a natura quafi impellit, accesferit; ferne! ^com*

mota: mentes in deliria qusevis procliviores erunt &

in deferta loca homines abire & fegregem ab alio-

rum (ocietate ducere vitam, _corpus quovis modo

enecare, bona fua in pios ufus relinquere, volupta*

tibus, quibus frui neminem _{neque natura, neque} ratio prohibet, nuntium mittere videbis, _{quo Diis} placeant. Quid? (i farre pio & falienti mica non esfent contenti, arse eorum cruore infantium, adve-

narum inimo & _regum confperguntur: fi jusferint,

ut caufam fuam contra impios, defenfuri (int homines;

mox

) 10 ( JQ+

moxfasvit marsimpius omnibus agris, reges in cives,

cives in reges ardentes animo ruunt, ut a fe de Deo

disfentientes trucident: nec cara patria, nec

fan&rsd-

majura, nec arftifima vincula propinqukatis obftanc,

omnia multa vi prcelia mileent e).

§. KL

Talis ed: pietas, quse femel xgrotante dependen-

ViX fenfu, placitis hominum fuit corrupta: tantam per omnes aetates humano atculic generi feriem ^ma»

forum,

fere

omnes ex certis nafcuntur opinionibus popularibus:

his opinionibus, ut dt, proccdente tempore deletis, ipd tarnen earum ef?e£his, ritus nimirum & confue- tudines manent. Ita ^vero fit, ut res ipfe quidem intelligantur, causfx vero, quae res iftas pepererunt,

non xque omnibus pateant. Quamdiu enim ^mon-

ftrofa illa figmenta de Dxmonibus, de Spe&ris, de geniis tutelaribus, de incantationibus, artibus m-agi-

cis & ceteris ejusdem faraginis rudes & vacillantes

non perturbarunt animos? Quam muki ob eam rem

non exorti funt lepidi rims? quam multae nön le-

guntur infanae abftinentise regulx? cetera ut omittam.

Hinc e) Si 1'on Te co-nduifoit ^par cette idée, qu'il faut

venger la divinité, quelle feroit la fin des fupplices? Si

les loix des hommes ont å _venger un étre infini, elles

fe regleront fur fon infinite^. & non pas fur les foiblesfes,

fur les ignorances, fur les caprices de la nature hurnaine.

Montesquieu De I Ejprit des Loix L. XII. g. IV.

^ ) II ( J2+

ffinc factum eft, ^ut nirrfis Mnfra dignitatem fe1

tandem fentiat depresfum homo, ^cum nihil fere ^a virtute, fed a fortuna, nihil ab a&iva vi, cujus fibi confcius eft, (ed ab inanibus ritibus omnia exfpecbabit,

totus

quantus pendet; unde accidit, ut cceco even- tiium arbitrio (ua fxpisfime committat, cum omnem

fe adhibuisfe prudentiam putat: ut juftitiae _praecepta

minoris habeat momenti, ^cum rebus levioribus maxi¬

mum addit pondus/). Hinc multa fibi, multa focie- tatis vinculo iubens molitur infefta, multa in Deum

impia, deceptus fabulis, quae eo majus in confiiia &

mores ejus fibi femper vindicant imperium, quo co-

piofius fenfus movent & delefbant, _quo ampliorem fingendi imaginationi aperiunt campum, quo antiqui-

tatis & fanébitacis opinione flint tiuiores.

§• 4~

f) Ainfi les Tartares de Gengiskan, chez lesquels

c'eroit un peché & méfne ^un crime capiral, de met- rre le couteau dans le feu , de Cappuyer conrre un fouér,

de batrre un cheval avec fa bride, de _{rompre un os}

avec un antre, ne croyoient _pas qu'il _{y eilt} de péché a violer la foi, å ravir ie bien d'aurrui, å faire injure å

un honime, å le ^{tuer, —} Ceux de Formofe croient

une efpece d'enfer; mais c'eft _pour punir ceux, qui

ont manqué .d'aller nuds. en certaines faifons, qui ont mis des vétemens de toile & non pas de (oie, qui ont éré chercber des htiitres, qui ont agi, fans confulter les chant des oiieaux; ausfi ne regardent-ils point com«

me péché Tyvrognerie & le dereglemenr avec les fem¬

mes; ils croient méme, _que les debauches de leurs en-

fans font agréables ^a leurs dieux &c, Montesquieu 1. c. IL

XXIV. c. 14.

) 12 (

$. IV.

Mirumitaque non efb, (i multi Deum faluti fuae po*

tiusinimicum, quam amicam habuerint & melius homi-

nibus esfe confultum, (i nullum fupremum agnofcerent Numen,putaverint. Verumtarnen eft,hosmorbo medi¬

cinarnparasfe, ipfomorbo mulco deteriorem. Efto, quod fuperftitio mulca mala fecum adferat, & crudelia qusevis fa:pisfime fuadeat, prsecipue cum in Fanatismum abir,

atcamen cerco certius ed:, hunc ftamina quafi fubli-

mioris virtutis in fe continere, ad grandia quaevis ten- derc, (i rnodo lumen amplius accesferie, juftaque

meta propofita fuerit. Cum ^e contrario Atheismus ipfa fundamenta virtutis evertit, omnia vincula fo-

cietatis & obligationis infringit, & femetipfum ficuc

metam omnium fuarum aÉfcionum folum habet. Si

fanguinem civium ^non effuderic, nihilo tarnen minus

Saluti publicse maxirne ofticit, cum bonos ^mores, optimas leges clam deftruit: fi tranquillum Reipubli-

cas ftatum initio non turbaverit, at nullum tarnen a-

liud commodum illi comparat; & ipfa tranquilli-

tas, qua fruitur civitas, fimilitudincm refert tranquil

litatis iftius, quam tyrannus fibi fubjeOris fuppeditat,

hoceft, duram mords quietem ipfobello funeftiorem_g).

Quicunque ^a verg aberrant, mifericordia pott-

us, quam odio digni funt. Non entm captantur vel labuntur volentes, fed boni forfitan, ducti cupi-

ditate & fi alioquin judicio falft, conceptis opinioni- bus, qualescunque fint pertinacius harent. Agat.

g) Romfeau. Etnile.