Srxrx AonAiAJrÄ' *r -,Sf x.9*
PH TL OSO PH I AE SO GRA TL
CORAME#, SUCC1NCTIS MONITIO-
nibus ÅphoriRicé compreh enfa: y
Q^U A M
Sup er nå favente NumintJ
Adfpectale Ärfandatum £jf Prétfcnttam
1
S R YTTE L. B. DE ©uöcrcff/HAE-
RED1TARII I N ©rcnifåp & ©trÖttrettUti / Equitis
Aurati, Regni Regisq; Senatoris ampiiffimi, Regia;
item Camera; Adminiflratoris, &vAcadem£as Patriae Cancellarij Magni-
fici.
Impetrato Wufiris Paculiath PbilofophicA indultft,
in inchita Regia % Academia ZJlfa/ienß.
SI] B MODER Å MINE,
Exettentißimi 'Um
DN. IOHÄNNIS CITESNE-
, CO PH E RI FACULTATIS MEDICE
Doüoris & Phylica; Prof publici.
Pro infignilm Adagißerij Philofopkta conßqueridis
Publice examinand am propomt
IRICUS P ET R E T El $ BI R N L U N DI U S) Sudermannus SS, Theol. Stud:
Ad d'iem 20 Septem: horis 8c loco CaniWetis.f;
Holmii, Typis Meurerianis» hemö i 628.
-' v
Kevarnda digniute äc recondita emditionc
uiro pYAclanßtmo
DN, M. P E TR O I ON AE Arg.
Orthodoxe rcligionispropugnatoriindcfefl'b & Epifco-
patus Wexionenfis prsefuli digniflimo ju xt a quo.
Rcverendisjclariffimis & cxceltentiffimis virisjmyfierio-
rum divinorumpafsim in Regno Svecano difpenfatori-
bus vigilantifsimis.
Dn.M. NIGOL AOKro-
kio , Wex. Paft. & Praepof. meritifsi-
mo. \
Dn. M( J O H A N N I M,
Ecclefiarum Norcopenf. Paft. & Prs- pof. commendatifsimo.
Dn. M. NI COLA O Brin-
gio, Paft. & Praepof. in ^rtodövrjd/ fi-
deliffimo.
Dn» J O N JE P. in Gyrta-
nafio Lincopenfi SS. Theol. Leclori
dcxterrimo.
Dn. M» P E T R O Biugg,
in Gymnafio Lincop: Phyfices Lectori
folertifsimo.
Dn. M. BIRGERO Olai,
in Gymnafio Lincop: Ledtori optimo
Dn.fETRO ANDRERE,
Sxbyenfium Praepof. & Paft. Dodtifsi-.Dn. N I C O L Å O Kylan--
rao. I dro, Paft. in Hydlcby/atte*tifsimo.
Uli in Chrifto Patri, his mecsenatibus promotoribus ac Evergctis, fempiterna animi vencratione colendifs: hane difierrationem Philofophi-
cam in felicem anni fubfecuturi ingrefTum,feliciorem progreffum acfeli-
cifsimum egreflum confecrat &
exhibeo.
Ericus P, B» SS, Theol*
Studiofus*
D11..M. I O A N NI Baazio,.
iunecopenfium Paftori depraspohro eru- ditiffimo.
Dn, M> M A GNO H. Lin- copenfium Praepof. & PaPc. impigerri-
mo.
Dn. M, E RICO Fabricio,
Nycopenfium Paft. & Praepof. praeftan-
tiffimo.
Dn. M. NIG OL AO in..
XOvCtäJ Prxpof. &Paft. Honorarifei-
mo.
Dn. M. H E R M ANNO
DufiéojScbols Wex. SS.. Theol. Ledfco-
ri induftrio»
Dn. M. Z A C-H A R I JE
Petraeo, Schob. Wex. Redlori diligentis*
fimo.
PK M F AT 10.
CUm ratore mulca adminiftrata & mirabiliter Rcverendi & Clariflimiviri å gefta funt. Tum nihil mirabilius rerum quam humanarirrn modc- quod in Po!i-
tiarum conftitutione ftpdiorumqj humaniorum propagatione femper paria his
exitavit ingenia,qua: & moleftias omnes conftanter exhauriendo, & vocationis
officia diligenter exequendo, meram libi propcfitam bené ac felicirer. decurrerent.»
Nam cum Ecclefia: duéhim confidero & Pbilofophise fanioris rcliquorumq; ftudiorum.
mirandam colligo propagationem,non minhnam video prasftantiffimorum hominum copiam in his rebus omricm curam, induftriam,mentem deniq; locafle & fixiffie, quo-
rum veftigijs ut preflius infifterem,annis ab hinc aliquot cffluxis, amae num politibris
lireratura: agrum introivi,& quo locupletiorem in eo eruditionis meftem coliigerem, pulverctTi Ac-ademicum invifere confultum arbitrabar, in quo dum aliquo temporis
intervallo motas traxerim, Mula: meae feliciter quidem inchoataj fed egeftaris ihiftrS
retardata: funt, ita ut in ipfo curfu aut pedem figerem, aut ad faVorem horr.immu»
opibus & potentia pollentium velut ad Aloliim & arbitrum hujus tempeftatis confu-
gerern, nefcio que fatali bora in innatam bonitatcm «Sc clemcntiam SKTTT I Å-
N A M propendebam, ftatim ea fingularem in aditu facilitatem, in allequio favorem,
in ftudijs meis promovendis fpe majorem animi-propenfionem declarayit, ad Philö- -fophiam Ram. aeam_» excolendam calcar addidit , verum enimverö cum nondum ex humanioris literatura; terminis pedem tr.oveiim ,nccp, gravlorum attium atti.gerim_»
quicquam, tamen ut animum meum delicatjs pafcerem Ram sex fapientia lautitijs uni- ce,duplici de caufa infudavi, una erat, quod fimul ac in Auguftiflima: hujus Diva: pe- netraiia pedem pofui,ejus diiicedo ita me cxperit, ut murtö libentius modicis hifco
"beliari' us, quam exqüifitis a'iarum fcientiarum dapibus vidrirare exoprarim , Altera
erat incredibilis herum ftudiorum utilitas, quam ab ii.s qui prima literarum rudirnen-
ta mihi inftillarunt/aepiufcule prxdicari memini herum eruditas voces, quarum vefti- gia auribus inharrent.veriffimas & tanquam å Delphico quodam numine prolatas fuift
•fc pleniuslam animadverco , Quanquayn autem vulgi non iolum,fed foruinatori:m_»
etiam quorundam a corrupto vulgi judicio transverfum digitum non difledenrium_.,
adeo fteriles de ftudijs Ramxis apud Exteros libidine qiiadam convitiandi fiiboriun-
tur, "& indies propullulant opiniones: Ut non mirum {it, ex millibiis vix iuvenire ftngulos, qui longius cultim huic ftudio Tempus impendunr, quidem ad honores his li¬
teris aditum prtecludiint , imo etiam inertes aüdi're coguntur. Qu,ia tarnen harum_.
attium ftudia fincerioris Ecclefia: feminaria non decora folum , fed etiam vitae civilis
nervös excitifle liquet,prxclare meo quidem judicio opinor , etiam veftro Mecxnate-s colendi, illi de vira morralium promereri videntur, qui Rairsos fontes ita confedlan-
tur, ut aliquando alijs eos aperire redlé poffint, boc dum animo mecum reputo, a fen-
gjiutia noo patior abduci, fed potius, cum in vere acta tis fen;eüt.em lacere cportcat-»
eum, quicum.xftas erit, meffem fibi fperar & frtf&um, ftatui in hare flrudia
,huc xtrafr
gravi ter incumbere, cujus rei argumentum funt Pofitrones ha: pro Phitofophix lanrea
m puohcum produdbe, qnas nomine veftro dicavi, tum quod humaniens & menta in
me veltra ld fuo jure poftulare vider etur, tum quod optime vos de his ftudijs judicare ictrem, Ipu enim'hifce Epulismirandum in modum dele&amini & harurn avidos itiidiou/Time compledlemini, quod ur mihi facialis, mnnuPculum hoc iongé inferius
veftris raPrigijs asqflfe boniq; confulatis-, ofEciofa precum fedulitatc oro & obteäor- Dabam Ublal die <?. Juni;. Anno i6i$,
Excell. Human,
ßud.
Eric irs P, Bi$rnlundius~
DE
A -
DE PHILOSOPH I A
IN GENERE.
T HES IS PRIMA.
ffOminis conditio, Ii corpus di ligen t er sttendimu^ &
idipfurn cum brutis compararnus, infelki a dm od um
& rniferabili fefefpecie nobis offert. Par c as c alm ilfe
r e r u m, fa b ri c a t o r q; m u indi > brutor u m c o rp ora a Ila' q o kf estt
contra frigus^conjs, villi s > ac fanis vejnvk, alla rob or g 5c
armis ingenitis, ut cörnfbus, ungyibiis, röftris-, & dentibufc
adverfus infultus externos munivit, a i i a pedimi , velöcitate,
pennarum remigiOjcSt naturaii aquas traoai,*di facultate irr üruxit, ut minus videantur indigereextrinfeeus aequifi-
tx opls.
2, Hominem vero nu du nr, impotentem. & merniern in:
lucem hane produxit, ut li prim um örtum, qui Hebilisac periculofuseß, fiprimam artatem qua?abfq;.paren£ui» cum
& svpp} fub (iilere nequit* it maximé Ho te etern v It sm qax:
non niiimultis externis adminiculis eget, circa qua: ornnia improbus labor hominibuseft,perpendariius, nihil non va- rijs calamitatibus expöfittimineo a fii nia d v e r t i mu s, ut non
immerito dS-i^atc vTroäbyuci hoc eil ,, imbecillitatis exem-
plumå quibusdanu nuncupatur.
Alt fl mentem & rationem hominis penitlusconfi,- deramus, fané illam fortunatam & felicem quifq; pronun- ciare cogitur. Nam dum ad palium reiiquaanimantia ab- jeäa eile >, nihil q; feré aliud tentare & agere videmirs,quaiii quomodo ventriculi 5c natura: deftderio ac appetitui fatis- faciant, fummus rerum conditor hominéplané adoliranda
virtute & dmnis'facultatib9 no b II i t a v 11 ;qua n d o '.no n t an t il
neceflaria vita: prcefidia quibus naturäliter deftituittir,fibi
querere; fed5c rationis lumihe cotlum, terrani, & quabhis
A 3 comprie-
comprehendunturnaturas praduftrare, ac adipfum etiam
horum omnium Architedurn contemplandum & cogno- fcendum fefe erigere & efferré poteft.
4. Eftitaq; homo in his terrisquaficoeleftis collocatus
avis, faneinfublimem dignitatis arcem evolaturus , varijs quafi pennis inftrui debet, ut curfum eo felicius conficero
& ad propofitum Tibi lcopum pervenire poflet, Hujusmodi
penna nihil aliud Tunt quam liberales difciplina: &; virtutes:
Danda idcirco unicé homini opera eft, ut cognitione libe-
rali animum imbuat, quo & ad contemplandum &agcn-
dum aptum fe prsebeat, nec propria culpa fordefcat, & vi-
tiorum coeno obducatum,
5. Sunt autem duo Tumma dodrinarum genera in qui-
bus anima hominis potiflimum occupatur: llnum revela¬
tum : In quo Deus fe fuamq; volnntatem hominibus pate-
fecit, qua^q; ad falutem feviternam confequendam necetia-
ria fint, proponio, Alterum acquifitum quod fua Tibi in-
duftria homo comparat, ut & res in natura contempletur,
& rationes quas redas rationi conlentiunt fufcipiat,de prio¬
ri in choro Theologico, de pofteriori in foro Philofophico
pertradatum. 1
6. In utroq; dodrinarum genere ratio humana poft naufragiuni lapfum Adas infecutum, ad quafvis res penitius
evifcerandas pleniusve dignofcendas miris modis offufca-
ta & labefadata Tit, ut in veri cognitione , Se moriim juxta
tenoris divini prasfcriptum , & reda' rationis didamen, di-
redione, non abfimilis eft oculorum vefpertilionum, ad
elariflimum folaris lampadis jubar hebefcentium &cascu-
tientium , nec ,non equuieorum indomitorum, phalerunij
& habenarum impatientiunvaujiga* moderamini ftriden-
tium ac frendentium_s.
7. Ad hujusmodi mentis.caligniem depellendam Phi-
lolophia
lofophia apprimé neceßam cft, nec incommode ar ti ana-
tomica: aequiparanda-videtur, ut enirn in ea, diffedo cor¬
pore, membra, eorymq; figura,fitus &ofiicia ad fa ni täte nr
poftmodum praefentem confervandam, deperditam recu-
p eran dam,' morbos & fymptomata dexterius curanda,ocu-
lariter demonftrantur. Ita Phiiofophia veluti medicin-a ad
potiorispartis animaefcil; Perfedionem intro ducendarn,
facultatum inferio rum ac fuperiorum A*£&<nW,toIiendam?
eifq; veram Kgacnv concilia-ndam, veritatem deniq;inre¬
rum thalamis delitefcentem cruendam, åReverendaanti-
quitateinventa & fabrefada efl.
8. Cum itaq; campum Phiiofophia: ampliflimum in-
greffuri fimus, non inconvenientér nos faduros arbitra-
mur, finoflrade Phiiofophia Attncg^ltt veritatis tuenda: &
profitend<e gratia fufcepta, debitis fe includat limitibus;
juftaq; methodo procedat, quod ut commodius fiat, primo
Definitionens ejus Nominalem in qua* L Etymologia feu
Nominis notatio* 2, Homonymia feu diverfa fignificatio,
fpedanda veniunt, trademus, Deinde Realem Definitio¬
nem ejusq; diftributionem feu partitionem qua: naturam_*
Phiiofophia: nervöse explanant, fubjungemus.
9. Etymologia vocis Phiiofophia: eil : Deduda ex no-
minibus q>ixia, amor, feu amicitia,& fapientia: Itemq;
Philofophus qui fludium in fapientia collocat,& ejus efl
amans. Quse nomenclätura non fatis exade rei fubftratie
natnram explicat, cum fapientia non in voluntate cujus efl
amare, fed in intelledu cujus efl fapere, refideao*
10. Vocabulum Phiiofophia: quod attinet id(atteflan-
te Auguftino lib. 4. de Trini,) introduxit Pythagoras : an-
tiquitusenimdida fuit fapientia, &rerum divinarum hu¬
manarum q; cognitione alios excelléntes å Gra:cis ro(pot
nuncupabantur, adinfolentiam itaq; quorundamfapien- turut
t um retundendam, rertimcognofcendarum difåcultatem iedigitändam, iuteiiectus humani fragilitatem common-
ftrandam, fapientfac dignitatera aflerendam, qui untea a-or C,a nominabantur, hos, & fe, Pythagoras maluitdiei Phi- iofophos.
11. Quoadö^vtyj^iÄyadvertendum eft, vocem Philofo-
phianon ftriäé, fed Jatéapud Ramoeos ufurpari, qui cum Platonicis alijsq; claßlcis aut boribus, öranes difciplinas in¬
trä Philofophia? Jurisdiktionen! eomplekcuntur, qua? ad
huinanam fapientiam perficiendam quoquo modo fpe-
ktant, five per fe & primario, five per accidens & fecunda-
rm; qua acccptione non tantam Reales, fed inftrumenta- les artes Philofopbioe terminis includuntur,
12. Deinceps & hoc tenendum quod Philo fophiani-»
Ramceiinpreeceptisfuis juxta artificiofam methodumor- dinatis, & ab omni exiftendi modo in Philolöpho abftra- ktis, eflentialitir & formaliter contineri åifeverent, neq;
t amen naturam & eflentiam ejus in codice, cui idola men-
tis fignotenus infcribuntur, fed in ipfa prajceptorum com- page, five literis, five habitu intelJeäus comprsehenfa_,,
( cum ha?c invicem fibi non contraria» t ur, fed fubordinan- tur) coniiftere arbitrantum,
13. Realis Definitio hxc eft: Philofophia eftartium
liberalium comprebenfio : In qua duo potiffimum notan¬
da funt: Genus nimirnni & forma_.„
14. G enus in data Defrnitione eft comprebenfio; Na 111
Philofophia non eft ciVA^nnum quoddam ens continuum;
ut loquunturin Schoiis, fedutvocant per aggregationem quaficoacervatum eft, neq; ex una tantum , fed ex pluri-
bus atq; diverfis difciplinis, nonfecus ac corpus humanuni
ex fuis artubus
coagmentatum conflao* Differential fpecifica ab obje&o defumptra eft, ut funt artes libera¬
les,
Jes, easfolum difclplinssirtcludit Philofophia qua; liberall
& ingenuo homine digna; funt , reÜdtisibrdidis qua; quief-
tusgratiå potiffimum exercentun^
i$q Vocula artis hic non accipiturdridé fen concreté
pro fola arte effediva habitualiter acquifita, fed late & ab-
firade pro quåvis difciplina certis prseceptis Methodicé difpofitis confoniiata: Vnde Rarao üb» 4, Schob Di aled*
C. i» Arsdicitur pra;ceptoriuirhomogeneorum, ågenera-
liflimo per fubalterna ad fpecialiffima, comprehenfio 5e
ordinatio; Qux Ciceronis, Quintiliani, Melandonis cai-
ciilo & authoritate comprobatun..
16. Inhocgenere Phifophi^econtinentur principia feii
prima; caufa; artium inveniendarum & conformandarum,
<quarum principalis ■& remota e(l Dens: Ex quo tanquam uberrimo fonte, omniabona ad nos derivantur, Hic par¬
tim fcintillas quåfdam reda; ratiönis in hominerelinquen-
do (tefte Apoftolo Rom. 1. & 2. Cap. ) partim quotidio
cam inlerendo ac infinuando Syr< i.v«i. Potiffima Philofo¬
phia caufa exiftio»
17+ Secundaria caufa propinqua homincs ingenioii,
naturali cognofcendi diicendiq,- appetitu exeitati, qui v el
ante primam Syfleraatis artificioii conflitutionem vixe-
runt> primaq; artium fundamenta utcumq; iecerunt,& ge¬
neralis qutedam prtecepta ufu ohfervata» litet*is coofigna-
runt: Vel poft primam Syflematis inventionern ipforum pofteri uberius excoluerunt, collegerunt, amplificariint,
donec tandem ad eam quam nunc attigeruiit, juflam per- fedionem excreveruno*
i8* Inftrumentum quo ingeniof] iftihömines in artium
inventione ac conftitutione ufi funt» duplex eft: Internum
feil: & Externum» prius dicitur refpedu artificis in quo eft^
poflerius vero refpedu interni cujus objedumeft.
B 111 ter-
19_ Int er mim eft mens hominis duabus facuhatibns.
inftrucla,intelieclu nempe & voluntatc, liio omnia qua? ad5
jei inventionem a c veri inquißtionem fpe&ant, eognofci-
mus: Hac cognita, fi bona fintexpetimus, i jsq; bon um all- quod intendimus, fi verb mala , quatalia averfamur, atq;
pofterior potentia ob Ethicas virtutes in generali Pliiloib- phia? delineatione potiftimum confideratur.
20. lntelle&ushominis vires, fuas duabus exerit adio- nibus i. Inventione, qua ratio primum invenit ea, qua; ad:
propofitas rei naturam neceftaria & accommodata funt3, haec in rerum inventione & difquifitione ,Kjnatuor potifli-
muminftrumentis tanquam adminiftris juyatun.,.
fenfu videlicet, obfervatione, induöione & experientia+
21, Senfus primum rationis inftrumentum, quo pri¬
mum respercipimus,&perceptas årebus fingularibusno-
tiones & imagines ad intelledum transmittimus, omnisr*
pfj";iiamq; perfecta cognitio åfenfibus örtum ducit verbi gra- V
, _tia ignem efte ealiduni_>.
22. Secundum facultatis inveniendi inftrumentuirL-»
eft obfervatio, qux obfervat & feorfim colligit ea, qu» fen-
fibus crebro funt eodero monitrata & percepta modo : ut
hunc vel i 11um ignem uftiffe.
23. Tertium inftrumentum inventioni ferviens eft indu<ftio> quse exmultis varijsq; exemplis fingularibus ex ufu ernditorum hominum obfervatis, fufficienterq; enu- meratis colligit, & conftituit notionem, v. g» fthic velille ignis urit, ergo omnis urio+
24, Quartum Inftrumentum eft experientia, quas univerfalem iftam notionem fenfu , obfervatione & in- dudlione colle&ams dafallibili fuo teftimonio confirmat3 camqj itailluftrat ac comprobat, ut abjedla omni dubita-
tion®:
/
tione mens notioni idi imiverfali aflentiatur, v. g. omnem
sgnem urero.
25. 2. Judicio qucd ed facultas intelle&us-pofteriot^
qujE de rebus inventis judicat, veré ne an falfo fint dilpofi-
ta?, & ad naturam propofita? reiargnendam accommoda-
ta?, fit hoc, vel ifNfij/<r«feu intelle&u, quigenerales ac-fim- plices notiones in verit as & colleftas perq; fe manifedatas intelligit , fimpliciq; rationis modo difponit. 2. Ai&Wjä*
mentis difcurfu, quo unum axioma ex alio deducimus.
26. Hoc Judicium pro duplici inventarum reru-rm»
difpodtione duplex ed. 1. Syl log i die um, quod generales
notiones inventas, fi dubirefuerint &-cont.roverde ( mens
enim acquiefcit axioroatico, fi axioma dubium non fit) dif-
ceptat & examinat. 2. Methodicum, quod fingulas notio¬
nes inventas & non judicatas, fed ad huc confufas in ordi-
nem redigit easq; a confudone liberat, & fic artern ab-
folvio.
27» Externum ed ufus accuratus & eruditus, proba-
torum reöéq; Philofophantium Authorum perpetuo con- fenfu dabilitus. Hic Arcbetypum monftrat, ad quenij tanquam ad exemplar pra?fixum omni-um artiumtheore-
mata configenda funt, quin etiam ufus dt cenfor 6c Ma- gider artium, ita ut nullum prsecepuim debeat efle in arte, cujus nullused ufus. Natura igitur quiufu & infignibus exemplis eiucet, pod. Deum , omnium artium funda-
mentum
,parens 6c magi dra cenfenda ed.
28. Haäenus de primo artium & Philofophia? princi- pio produktive , caufa feil: Ffficiente , Secundum ed
Materia , quam pr^cepta ad vita? utilitatem direkla fuppe- v
ditant,exprieceptis enim ornnes artes ipfumq; Philofophi- m
cum fydema veiuti corpus ex membris fuiscoadituitun,, —^ ^
>
B z Hic 4
t*-*» > v +* ""VT- yriw#
*»■
*•-
W"
l4icnotandum efi; quod materia non rigorose pro re afi-
qua fenfibus fubftrata accipitur, nec pracepta hic aliud funt, quamnotionesde rebusin vita utilibus ingeniofisab
hominibus certå ratio ne ad.conflituendam artem inventsc
& collefije*
29. Ejusmodi artium praecepta funt vel principaliora»
l, Definitionesqua expikant quid res-fmt. z4 Diflributio-
nes quasexplicant, quotuplex res fity.vel minus principa-
lia, nempe Definitionum & diftributionum confe<Saria_*,
qua? nihil aliud funt, quamproprietatum explicationesf
Vocantur alias axiomata, Regulas five Canones*
30, Principaliora illa priecepta tribus notis debent eile
infignita,quårum prima nominatur k'aj)Li%v&std'G Qmni>qu<e poflulat ut artium prceceptiones & theoremata fint perpe-
tuo acneceOario vera, eademq; affirmantia requirit, falfa itaq; opinibilia, atqj incerta,item negantia hujus legis mo-
n i t o é 1 eg i 11 i m a a r t i u m c o 11 far ma t i o n e e x cl u d unt un ^.
31* Aiterapratceptorumproprietas exigit Kct^dvjd^d
eil per fe homogenea , ut v elutinnius corporis memhra ef- fiagitat, qualibet enim arscertum fibi fi ne m pro p o fit u mu
habet, adquemnon.quibuslibet, fed certis & cognatis pra>
ceptis tanquam medijsducit, Ergo fi queefuerint hetero- gcnea,impropria,& deniq; å fcopo aliena, hujus legis jufth
tia & ieveritateé finibus artium eliminantur,
32. Tertio artium & Philofophici Sy/lematis pr^ccp-
ta debent efle Id eft3univerfaliter prima jlta
ut partes quodämmodo fint reciprocce,6c requalis ambitus,
fi enimconfequens cd larius antecedente, plus de antecé- dente prajdicabit, quam.eireVera.inefl, 6ccompetit: Si
fuerit anguftius tum confequens quaxlam antecedenti de-
aegabit,,qua:tarnen ei conveniuntj vetat ideoq, acerrimé
inaequa-?»
ibasqualem pf^ceptorum cnunclationeni nec non ©dia-
fana tautologiam & foph i
33. Cavendum , hic ed, ne nimis rigide , omnis ar-
tiura Sc fcientiarufa-pr&cepta ad has commemoratas leges
architedonicas adftingere pnefuroamus 5ed enim illud ob
mentis Sc judiei) noilri hebetudinem in dmmbös inipof-
fl bil o
.34. Tertiurrr principiirm ed Forma, qnas prseceptis ri- i
té pra^paratis, totum artis corpus informat ac perficioi
m
Confiftit autem forma illa in Methodica prceceptorom dif- pofitione, q u å å p r s ce p t i s uni v c r fäli .(Ti m i s, per ful) alt erna ad fpecialiHima ufq> defcendiimis,, Vide .Ram« iib*2^SekoL
Diaied* ^
35. Quartum Sc ultimum artinm Sc Philo foph lar prim * cipium ef! Finis, qui quondam ingeniofos homines ad ar- ^
tes inveniendas extimulavit, & ad difcendks nos- etiam
num pernio vi t, ratione difcentis poteft eile multiplex Sc
varitiSj tamen duplex ed, ad quem ipia PHIofophia fuaptéq-o^ ^ natura dirigitur, nimirum fummus fivc priiicipalis Sc fub-^v^ *
ordinatusrV "o a't> 2
36. Summus Fhilafophiae & artium Finis ed: Hums»
nx vitasutilitas: undeSoerates apudPlatonem artes^^V
-tm k&Kmvj id ed, fantes bonorum in vita appell at, & P*amus
lib. i» DiaL c. 8. Omnium artium ede aliqnodfummum bo-
num fatetur: Hinc liquide condat quod é confortio ar- :T^Sa
tium liberalium removeanturqmnes artes Magien, quae in perniciem hominis ihventse fint eosq; édatione mentis • tJtfy
deturbano.
37. SubordinatusFinisaliused"refpedu, ipdusPhilo- fophi, & aliuseft ratione objedi, circa quod Philofophia
wriatur; Prior ed fundionum animae Philofophi perfedio,
B 3. ideo
*
• '-
' Ü
m
Kteo enim artcsmvent^funtjUfcdTent snim^hum anatme-
dela : Ratione objedi finis Philofophia: fubordinatus efl cognitio vel adio.
38. Subjedum inh&fionis Philofophia; häbitualitén,
confiderata eftintelledus five animus hominis cujus facul-
tates principales proximé perficit, perficiens eni-m & id qtiodperficitur conjunda efle oportet, quodfi abftrabitur Philofophia ab ipfo Philofopho, non dubium efi ejus fub- jedum eife ipfum fyflena, & feeundura has diverlas fubjedi acceptiones variatetiam i,pfa generis ratio.
39. Subjectum occupans, vel potius objectum circa quod Philofophia verfatur ed omne Ens five verum , fivo hdum, quod vel in fpecie Res, vel Rei fymbolum five no-
tio cft. Hic obiter Notandum quod res immediaté åPhilo-
v
fopho cognofci nequit, fed per fuam intervenientem & in- tercedentem imaginem five fpeciem,qua quadantenusr*
rem intelledui notificat.
40. Hadenus quid -Philofophia fit expcndimus, jam quotuplex fit inveftigandum reftat, ubi earn legitima, in
arteslnftrumentales&: Reales difpefcimus, five in^$7na-
£eta,v 7raLifhlocv-
41. Inftrumentales funt, qua; primario propter fe non cxpetuntur, fed aliorum gratia addifcuntur, hiceftutin- ferviant nobis ad Reales percipiendas , &c inflrumenta ad qaafvis res cognofcendas fabricent, Dicuntur alio nomi¬
ne generales, eoquod particulari aliquo objedo 11011 co- arctentur, fed omnium Entium .& non Entium communes,
fingulisq; convenientes notiones regulis &prjeceptis fuis explicanu.
42. Iuftrumentales artes funt vel Orationis, vel Ra-
iionis, illa circa fermonem hominis externumarchitedan-
dura,
dum, hzec cirea inteiledum In for man dam, poilltTmtissi*«
ocdupatuiL.»
43. Sermonem alium eile purum, alium verd politum
& ornatum ciiivis-literis tinclo conftat, purkatem icrmo-
ni congruam & regulärem conciliat Grarnmatka., Oroa-
tum in tropis & figuris confidentem 5 fbperaddk Rlieto-
rica_^
44+ Grammatica qpx re II qua rum artium eil qua il nu- ticula,absq; qua nulla fcientia commodé i ro bi bi pofiit3defi~
nitur, ars bene loquendi> & diRribuitur apud probatas Åa-
thores in partes principale&, ut Etymologiam frnguiarum^
vocum proprietates explicantem , fubq; le tanquam parti-
culas Orthographiam y & Profodiam compledentem9 Syntaxin Contexendar Oxationis rationem tradentemj,
4 5> Rhetorica c pra?fcripto Ciceronis & ?♦ Rami
definitur; Ars bene dicendi, hic advertendum eR bené di-
cere, nihil aliud eil quam orationeai troporum lumimbus
variare3 itißgnibus. figurarum exornare? modulatione vo- eis permul-cere, & deniq; dignitate geRus exeitare, Qui-
cunq; igitur quatuor hifee Rhetoricis requifitisfuamOra-
tionem perfecutus fuerit, optkné munere fuoperfüngitur3
&quod ipßus arfcis viribus continetur faeit: Hujus partes
gemina? funt+ i+ Elocuti© quae cR Orationis exornatio3
& 2. Pronunciatio apta Elocutionis enuneiatio;
46, Circa mentis operatlones redificandas og- eupata eR Logica rationis diredrix , & definitusr ArsP
bene diflerendi , huic prima? Referenda? funt3 quia ra¬
tio ordine natura prior eR > oratione, & raunus fuum_*
in mente tacentis & muti eogitatione ( etiaroft nihil
ornaté vel pure externo fermone proferatur ) exe-
qui poteR : Et dividitur fecundum naunera rationisP'
huma*-
humana?,In InYentionenvqua? ef!: DiaTeåiea?prior pars de
inveniendis argument i s, & Judicium , quaeeft fecund apars de dilpcnendis argumentis ad b ene judicandumJ.
47* Hic obfervandum eft, quoddum artes Intentio-
nales inter fe corrrparantur refpeduobjedra?que late pa¬
tent, Sc circa omncs res tarn veras, quam fidas verfantur.
Si verö refpedu ufus Sc excercitationis confiderentur, uni-
verfitatis gradus admittunt, quod ex thefi proximé pra?- cedente liquido patefeit*
48. Reales dicuntur perquas intelledus humanusim
rerum fpeculandarum cognitione, Sc vita? honeflseintegri-
täte , quantum lumine rationis fieri potefl, fecundumpo-
tentiam Sc diipofitionem naturalem perficitur Sc comple-
tur. Ha? vocantur alias fpeciales , quia certam Entis fpe-
ciem tradant, fuisq; pra?ceptis expiieanti Et rationedi-
ftindorum finium partiuntur in eontemplativam & pra- dicam_9.
49. Pro diverfitate objedi contemplativa venit fbb bipartitam divifionem inPhyficam Sc Mathefin. Phyfica
confidcrat ovla c* 'gs&i&ersas* Hoc eft Entia materia? appo- fitioni conjunda, quorum abftradio in Phyfica non ab o- mni materia fit, fed folum fingulari, vel ut Scholafiici ajunt fignata, utenim natura non potefl ejusmodi res fine motu Sc materiaperficercjficneq; fine iilis infeientiapoffunt rite
declarari.
50. Phyfica efl fcientla qua? verfatur circa corpora naturalia mobilia, unde notandumefl, quod i, Phyficam_»
aioninconcinne feientiam fiatuamus, quia in hominis ani-
mo talem habitum gignit, St fubjedo fcientifico nititur, verisq; dcmonflrationibus utitur: 2,Subjedum hujus feien-
tia? formale efl, corpus naturale qua? mobile, quo modus
confiderandi in hac feientia emergio.
Phyfica
51, Phyfica in communcm &propriam pärtcm-com- tnodé dividitur: Illa communium principiorum 6c affec- tionum deelarationi quatenus ad rerum naturälium gene¬
rationen! 6c -conftitutionem concurrunt immoratur: Hsoc ad corporum naturaiiurn confiderationem in fpecie def- cendixju
52, fnfpeciali Phyfica; parteprimo fpeciesfimplicium,
ut coel um 6c quatuor Elementa, qua; ad totius orbis terra-
rum perfedioiiem extenfivam concurrunt, pertradantur,*
2. De corporibus mixtis in genere agitur, propriaq; eoruna
iprincipia 6c affediones oftenduntur*. 3. Succedit confide- ratio imperfedé mixtorurn, qua; fic nominarrtur, quod eo-
rum mixtio non fit coiiflans, (ed imperfedior, faciliterq;
in Element a refblubilts* 4. De mixtis perfedis bomogeneis
tam in genere, quam in fpecie difpicitur. 5. Foffilia.Corpo¬
ra perfedé mixta 6c é terra; cuniculisefFoila, ut metälla,la- pides &C+ enucleantur. é. Animata vegetabilia,quseprfe-
tér form am ex mix tio ne ort am, ariima vegetativa funt in- ftrudal 7. Animaliumfeutorum cönfiderätio fubfequitur*
ß, Et ulti mo, tradatus de [«ominis - n. naa " •fcjp'tur,
53, Matbematica; difciplince , occupantur circa., oV/et
■<i<pcufjzri.u$>ideffyEntia lecundum rationem 5cprccc Tionem
inteiledualemabftrada : Ita ut beneHcio talisabftradatio- nis eorundem Deünitio & fcientiå (nuliohabitorefpedu
ad materiamin qua exifhint) plené haberi quit, licet extra
cam quoad rem ipfam miniméiubfiuaqt.
54» Harum difciplinarum familise Peripatetici Me-
taphyficam tanquara omnium difciplinarum aquilam 6c antefignanam aÖbciare impensé fatagunt, Ramei verb. 1.
Ob ardiffimam notionum primarum 6c fecundarurn in re¬
bus unionem: ltxsb nulla reaii mentis feparatione prjeciden- dam* 2* Nullam prägnantemdifcipiinas multiplicandi ne-
C ' ceilita-
eelTitatem. 3. Terminorum Metaphyficprum,paflimin Lo~
gica, paflim in alijs artibus parilifenfu occurrentium,iden-
titatem , Metaphificam vei cum Logica complicant, vel
fuis cultoribus & patronis i 11 am propugfrandam relin-
quunu*
fr. Difciplinas Mathematicas quodattinet, quemad-
modum apud Latinos difciplina å difco, fic
pa ( unde Mathematica? difciplina? dida?) dno %
id efldifcendo defcendunt: Et ficut Latinis difciplina ac dodrina communiter quamvis artem qua? difci & doceri poteiF defignat, fic Grsecis Mafchefis, quamvis difciplinain
denotatj ubi advertendüm efl:, quod relpeciu originis pro-
prié loquendo , non magis Arithmetica? & Geometia? fpc-
ciatirn, quam alijs quihuiVis artibus ipfum nomen adapta-
fi poflfio.
56» Denominanturtarnen difciplina? folum Mathe¬
matik triplici ( ut volunt) de caufa. 1. Ob copiam & firmi-
tatem demonftrationum quibus fufFulta: funt 9 & reliquas
fcientias longc excedunt. 2, Summam earündem jcognof-
cendarum absq*, interventuDodoris ditÜcul'tatem. 3. Crc-
bram illarum ante reliquarum fcientiarum inventionem,
exercitationem, atq; nomenMethefeos , quo ferne! infig- ta?funt,perpetud fervarunt.
57» Mathemata funt feiend# qua? in fpeculatione quam titatis, qua talis, ejusq; fpecierum,& afFedionum verfatur.
Nam ut in praeeedentibus indigitavimus quantitatcm abfq;
refpedu adfubflantiam cui accidit, inordine ad eas paflio-
nes, quse ei competunt, cönfiderant, v, g. quod triangulus poffideat tres angulos äquales duobus redis, non obtingit
ex eo qöod fit figura alicujus fubflantiae, velcorporis natu¬
ralis, fed quiatciis figura eft & datur. Mathcmaticus eninx
omnes fuas podtione? usqj ad figuram &: quandtatem.^
nxib-
mullius fubdanti# mentkmem faciendo, refolvit ibiquo
fidic%
58» Quanquamha^c Definitio minus convenienter o- mnibus Mathematisconveniat,cum alise plus, alia? minus*
abftrahi queant, eas itaq; in geminam cladem difpefcimus
quarum unam occupant quajquantitatem iinc ullo ref-
peilu admateriam fubjedtivam difpiciunt, 5c appellantur
IcientiseMathematica? fubalternantes feu pura?;, in altera^
vcrd reperiuntur Mathemata qua? quantitatem materia-
tam ac fenfibus obviam rimantur 5cexaminant, 5c dicun-
turfubalternata? fen mixt a:.
59. Anteriorem gemina? quantitatis continuas fcil:5c
difcretre caufa, bipartimur in Geometriam 5c Arithmcti-
cam, adpriorem quantitas continua feu Magnitudo ab o-
mni materia non quidem re, in qua eilefuum habet, led.
praecifione mental! abdradla,, ad pofleriorem difcreta feu
numerus reducitur.
60. Arithmetica ed ars bené numerandi, hujus/bb-*
je£tum ed numerus feü quantitas difcreta,cujus varias pro¬
prietäres 8c affe ctjonesexaminat, 5c dividitur in limplicem
& comparativam , in illa numerus fimpliciter 5c abfoluto,
-tnullaproportione ac ratione lpeöatå , in hac numeri cum
numero collati affectio, differentia feil: 5c ratio conlide-
ratur: Deinde partitur in abdraöam qua? nuraerura con- fideratinlatitudine, quatenus eü: numerus, 5c concretam,
qua å priori exhibita rebus applicat, 5c invite communis*
ufu numeros,menfuras 5c pondera fuppetat*
éi. Geometria ed ars bene metiendi: hxc ed circa mag- nitudinem feu quantitaterq continuam 5c figurå qua? mag-
nitudini fupervenit occupata ed, ejusdemq; fpecies , pro- prietatcs, omniumq; rcru menfuras 5c lineamentaperpen-
dit,ubi fpedtandum ed, quod Geometria non folum terram
C 3 metiturs
metkur,.quodEtyraonpermittit, fed cufusvis magnitudi-
öis per hane reperitnr menfura, tamen. å terra nom en ob- tinuit, quia primo circa ejus diviflonem inventa traditun.*
&: dividitur apudprobatos quofdam.Authores infpeculati-
vara qua; afFediioixcs magnitudinum ufu rationis redé ad- hibito expendit, & Pracli.cam qua? magnitudinum menfu-
ras arte & nxflrumentO: adducit Huc refértur Epipedo-
inetria qua circa m agn i t u di ne s p I aha s verfatur & nonnun-
quam fub communi Ge'ometrise nomine venit..
61. Pofterior claflis Mathemata fubalterna feu mix-
ta inclüdit, qua? nonut priora quantitates in abftradto tan-
tum dijudicant, fed ipfunxfubie&um in qiio quåntitas hse-
ret, dlipiciunt, fteqj propriam rem conflderatam &pecu-
liarem Giim Mathematico eonfiderandi more modüm habentfed traöant, unde ratione fubje&um Phyfi- fubie&i ad
Phyflcarn, tra&ationis modo ad Ma t lie fin fpectant. Ho¬
rum alia in fuperiore mundi parte nempe coelo & ejus par¬
tibus, alia.ininferiore ut orbeterrarum. ejusq; partibus oc~
cupantur...
63, In fuperiore Mundi parte verfatur A flronomiax quäseftcoeléftrurn cie agit de orbium fyderumq; fcientia, hsec infpe-
fyderurn motibus, motuumq^ certis &
perpe- tuisvicibus ac legibus,.ordine, pofitu , magnitudine, di- flahtia rationibus å terra,& adXe & invicem mutuo c o ng re flu, configu- Ecclipfibus „ quantum humana mens in hac
natura?
corruptioneaflequi poteft, St propter geminum in
coelo motum ad duas partes diftribuitur, prior de primo
motu quo totum coelum ab ortu in occailim circumrota-
tur, Pofterior de motxxfeGiindo feu periodico, quo Spha?-
ratmo ventur ab occafü in örtum,pertra&ao..
64. Hucfpedlat AArologia, qua? inquirit Sc patefa-
<aifc ftellarum vires, qualitates, actiones St efFeßus, quosr*'
motrn
&
motu mö, luminc ac occulta influentia ceu virfutc qua- dam fpecifica in hac inferiore Elementari natura cicnt 5c efficiunt, caufasq; mutationum &cventuum muitoruni_>
in hac prcecipué Elementari regione , aftralium corporuiru
natura,efficacia,eort!inq; corivenjemiå& difcrepantiåcum
hifce Elementaribus exquirit, ex quibus etiarn eauiis, futu-
ros eventus longo tempere antequarn fiunt pntdicero-
docetu.
6f, In inferiore Mundi parte varia?difcip!inse miftx
occurrunt, qua? fuas denominationes ex diverfis fortiun-
tur fubjedisj qtiarum una circa totum terrarum orbeiti oc- cupatur, & d i c i 111 rC o fm ogra p h i a, quar totius mundi Am~
phiteatrum ejusq; afFecHones generales, cuju&modi funo, numerus,figura,magnbudo,fitu5, dklantia &c„- difquirit,
Altera circa orbis terrarum partes verfatm\ i* Geogra- phia qua? terra? marisq; dimenfionern,prout ea per montes, fiuvios, mariasXyivas, aliosq; naturales limitesdilcernitur,
inftituit; 2. Chorographia, qua? regionisaut provinei^a- licujus deicriptionem oftendit* 3. Topographia qua? parti-
cularis cu/usdam loci, utpote civitatis, agri &c* Delinea-
tionem inculcat.
66. Senfusexteriores quorumbeneficiogignuntum, Artes,propter qualitates circa quas occupati funt,duo dan-
tur, vifus & auditus.
6y. Senfus videndi producifc opticam qua? efl Fcicn-
tia? naturalis radiatura?, Ha?c tradit naturam & proje&io-
nem radiorum,vifus,luminis colorum & formarum qua? de
omnium rerumfigura, litu, magnitudine, nuraero, motu,
quiete, & diftantia rediam cenfuram exhibet. Et quoniam
radiatura fubjeåum optices duplex eft, tina fimplex, alia geminata, duae diftinäa? optices partes emergunt, prior a-
git de vifione ümplici 5c direåa, qua? fit per medium unum,.
C 3, illudcp;
ftludq; corpus pcllucidnm 5c dich ur alias optica proprio
dida: Secunda agit de viftone compofita & occupaturin ijsquze ex radiorurn vifuaiium réflexione percipiuntur, Sc Catoptrica indigitatur.
68. Hucpertinct. i.Schiographia qua: docet rcrum ima- gines delineare,ita ut confpici ac dijucari poftint, licet pro-
pter nimiam diftantiä & aititudioem fint informes. i. Geo-
defia, qu?e longitudines, latitudines & diftantias agrortim,
pratorum &c. Inftrumentis opticis, perticis feil: & per-
pendiculis menfurat. 3. Stereometria qua; inftrumentis op¬
ticis folida metitur corpora. -
69. Auditus producit Muficam qua* eft ars bene Canen-
di: Hsecverfatur circa quantitates & intervallafonorum, velquatenus rationes & proportiones harmonicasin nu- rneris offert, vel quatenüs tempus & nioram in fingulis vo- cibusqu^ fimiil confonare, &fucceftive fonare pofiuno, inveftigat &. difponit*
70. H<ec de illa JPhilofopbiie parte quanntelledus hu-
mani fpeculationem concernit,pro renata pra3miflaf(inro,
nunc alteram fuccindis pofitionibus perftingemus, quae eundem intelledum exteriorum morum corruptela con-
fpurcatum natural! modo illuftrat & prakter nudamcogni-
tionem ulteriorem praxin requirit, unde noraen practica?
Pbiloibphia; fortita eft.
71. Philofophia prad'ica eft pars Philofophia? pofterior,
exlumineinmentibus reliquo extruda, dirigens adiones
humanas, ut in omni gradu honeftum attingamus, & bono
civili pro facultate potiamur. Hsec juxta adionum huma¬
narum diverfitatem partiturin. 1.Generalen) artem, qua vitam & mores omhium horn intim sn communi refpicit, 2f
Specialem,qua? duas artes compieditur, quarum una adio¬
nes hominis in foci-etate ciyili prudenter degentis, Aitera
jmflatu oecanomicofoferterlnventisdirigisf, Prior illa ge¬
neralis Etkica, poderioresfpeciales ilelitica & Oeconomi-
ca nuncüpari confveyerunt*
72, Ethica eil difcipfrna pradrca qtise hpncflsvivendi
rationem homkiipra5kribit,eamq; bonis iriOribufreda? ra-
tioni confentientibus ita informat > ot femniim bonum ci¬
vile quodefiadio fecundum virtutem pro humana condi-*
tione aflequi valeat, & difpefcrtur in communem 6t pro- priam : lila finem, & media ad eumducentia attingit, h&c
omnium virtutum fpecialiter perpenfarum deciarationem
inIlituit-%
734 Politica eil difciplina moralis qua nos informat
quomodo in publica focietate civrfi juxta civiletn modöm
bene beateq; vivere debeamus, eil enim Politica ordo civk
Iis propter bon um publicum introdudus 3 fubjedum hujus
difdplinae eil Respubiica qua^eft hominum i jsdem legibus
devindorum multitudo ccrto ordine eolleda»
74* Oeconomica eil pars Fhilofpphi» moralis tradens
rationem, negotia domcftica rite expediendk Urrde in
privata focietate fecundum hooeftatem- aliquis yivcrepo-
teft * modo ea quse Ethicis generaliter propomuxtur non negligat,
Atq; haec de Philofophia in gencre pro InfUtuti noftri
rationididafufReiant, Deo Ter Opt. Max».Omnisfeien-
tiae & fapientia? Iargitori & conferyatorlgratias agentes
immortaleSj eundem etiam fupplk.es orantes ut nobis fu^
effabiligratia femper affiflat atq; in ftudio veritatis 6c
honeftis virtutum exercitijs,ad extremüm vitae
halitum indefeffos dignetur^.
\ -
