ERICI TI

Q.

F. R

S.

DISSERTAT10 _GRADUALIS, Quants

Ex

_{Confenfa Amphff.}

_Sen

_a-tus

_Phi¬

lo_{jophici in lüuftriAcacL}

_UpfaL

DE

A

X

I

O M

A~

TI

BUS,

SUB P R Ai S l D I O

'

' Celeberrimi V I R I ,

Mag.

ERICI

ALSTRIN,

Log.

& Metaph. Prof»Reg. &Ord

gustavus

stoman/'

WESTMAÜNUS?\

Pub lico Qandidorum examinimodeflt

fu&jicit,

%f

, ^

Iti _Aud,

_{Guft.Majori,a.d.28«Maji3}

Anno MDCCXXK

Horis ante merid. folifis.

S-JE

K:« M:TIS

MAGNjE FIDEI

_VIRO,

S: S:

_Theologie

_D

_{O C}

_T

_{O RI}

Celeberrimo,

Dioecefeos Weftmanno DaJekarlicae

EPISCOPO

Eminentisfimo,

Confift: Ecclefiaftici PRüSIDI

Graviflimo , Gymnafii ScholarumqueEPHORO adcuratiffimo, REVEREND1SSIM0 _PATRI,

Dn.

_svenoni

CAMEEN,

MjEQENAII SVMMO.

J

ariticjuws eßy

quam

venerabundam

er-ga

TE, Rcverendifime

Pater»

Tuamque

ambrre

gra-s:/e

r:^e

m:tis

MAGNiE FIDEI VIRO,

S; S:

_Theologie

_DOCTORI

Celeberrimo,

&£

R:£

_MAJESlATI

ä Sacris SUPRE MO,

Nec non

Ecclefiae Holmenfis, quas

adTem-plum St: Nicolai

Deo

colligitur,

ANTIST1TI longe dignifiimo,

Et

Confiitofii

Holm:

PRiESIDI

Graviffimo,

Dn

nicolao

BARCHIO,

MJ£QENAC1I

MAXIMÖ.

röt

nas

fummi

optime,

Ihi,Maece-

in

_mc

ef

Paternam domum

fa-voris

_cxßant

_docmnenta,,

uteadi-gne

prddtcarc

pror

fm

ncra-gratiam,

omnilus

_{défideratisfit}

mam. lllud_po

_fern

_t

_fumma

_TUA

Cff

_praclara

_in

_{Ecclefiam Chrißi'}

merita: hoc

_fuafit

infignis

illa

TUA in

_asfiduos

_Adufamm

eul-tores

_{indulgentia,qua}

mequoque

be-nefperarejubet,

T

Enon

mdigne

la-turum , quo

cl

exiles ha

pagella

_ex

Nomine TUO _{Reverendiffimo}

Jplendorem

fuum

mutuentur. Lex

mihi

_jemper

_er

_it,

_hane

_gratiam

_ad

> eineres

_ufque

veneran,

quippe

_qvß {

me

_(pesque

_meas

_erigit

atque

con-1

firmat,

Lex

_quoque

_mihi

_femper

erit,

_precibus

_{ardentisfimis}

_pro TUA, Rever:

Pater,

_mcolumitate,

fitpremum

implorare

Numen, ut

mwTUAM &

_facram

_in

Nefio-ris annos

_{profperegeras.}

REVERENDISSIMI NOMINIS TUI

HuroiilimusCliens & cultot

fe nerabundatarnen mente

_agnofeam,

A_[

_quamdiu

_ajtxero.

_In

_Jpignus

_itaque

(Iii

_gratisfima&

_obfeqmoß

_mentis

_dip

la

_{ffrtatmnculam}

_haneporrigo

, non

'l-

_mfi

_ex

_T

_{U O Nomine}

dftiman-e- dam.

Eft quidem

_illa

_{adeo levi}

pe-t- nicillo adumbrata, _{ut non}

_fit

'x Nomine tam Celebri

illuftra-o rij

fed des mihi

_rueniam,

_qui

_ex X more literarum

_fiudiofts

_folemni,

d

_I

_cum

_aliud

_{fuppetat nihil,}

Chartace-a um munusin

_fumma

Pietatisffan-i-:

Bisfimique

objeqmi

monumentum

r

_offer

o.

ftfiuod rehquum efimei

of-•o

jicu,

_{prec or}

_Deum,

quitot tan

tis-?, _que

negotiis,

_{magno cum} emolu-it mento Eccle

fin

_Patria,

admmi-i-

ftrandis

vitamT UAM

_deflinavity

vekt TE _# annosbene

multosfal-fofpitemconfervare.

REVERENDISSIMI NOMINIS

TUI

»f

Cnltor&Gliens_humillimus,

CAND1D

GUSTAF

_^matl/

_/

2å _{Jfpan I fttSCMftarsprof baublabe}

om _d)e

Oforncfcltga ©runfcfatt*

mttgartta.

Jl _{©jålcn »år ftné gruntw}

Züfåmångenfattttutgs

tegel;

St man ftatuta må t _untor/

£>f»er filtan

fonftig

fpeget/

©om _{fa många btltor målar}/

Del) i flaratt

_famtmS

_ptålar. 2)oet al _{faitning bar ej lita}

£jué od) _{toDllgbct fåot äg} Dm cu be! få _tan man finita/

Stilett ett bei tbe mera _Ȋga;

2()e ba Ijué/ fem fol od)måtw/

i£n bei _{äg alattbra}

_låna.

jfjrnao tro_{/ nie SDlöior <Z5tfa}

Sftu fin Ilpltog

blifma?

2f)e af fpjertat Jfjonom

pttfal

St _{Jpan »11} om fattning

ifnfioa:

St tlfe bottom Äianrfoit gtfma/

©fal en

Awfwjj&>f<mmng

bUfa>a-3 jlérfla tyajt/

3lf

3-&%'&6W9C'*^SW-?(^SGW^

elf),eis,^fT.eJs.eis, e^ <ys eis e*s eis,eis

W^*Pbv^«j?^sj> *il^v'b*i?4"wf *k*&

IN NOMINE S:o

TRINITATIS.

S:se

5. L

Oftendet axiomatum exiftentiam^

item-que vocis hujus originem,

variam

acceptionem & Synonyma.

Ari

_{propofitiones}

adeo claras & evi¬ dentes, ucfinede-monftrationeafTen*

fum mereantuE-/ f

quilibet Tibi confcius erit, qui mo¬

do fibi attendere velit, nec fefe

ul-tro abfurditatibus Pyrrhoniftarum

involvat. Si enim nulletefjet

propo-Jttio, _qu£

_alterius

_auxilio

_adjui

demon-ftmionem opus non

haberet,

null

a

quam demonftrartpojfet, ér orbis

ter-rarum fatalem _{terminumattigijjet,}

an-tequam uüum effatum in evidentijßma luce, _{nnUisque ampliusargumentis}

egen-te, _{pofitum fwjjét. a) Et fåne}

ope-ram _{Judit, quicunque in infinicum}

argumentando progredi velit, nec i

quisquam certus elfe poteft fe

veri-tatem _{attigifle, nifi ejus}

ratiocina-tio

_{nitaturejusmodiprincipio, quod}

_I

nemo in dubium vocare debet-.,

j Quis abfolveret analyfin,&

inchoa-ret fynthefin _{? Quis prima rebus}

inteiligendis fundamenta poneret,

(i _{abyflus Philofophiae nihil habeat,}

In _{quoliceat acquiefcere ? Sed hane}

rem _{pluribus tra&andi,}

occafiono-bis in _{fequentibus dabitur.}

Ne-que jam occupabimur in

exami-nandis inanibus _{Pyrrhoniftarum.*} fubcilitatibus, quippe qua? dudum ad orcum damnatze nullam_amplius difficultatem _{pariunt. Sit} incer-titudo _universalis ex orbe literato

pro* 1

profcripta.

Quod fi

concedatutL^

nosratiocinandoaliquam veritatem

alTequi pode,

neceflario

quoque«»

concedi _{debet, dari} veras iua

di-gnitate & evidentia propoficiones, quas axiomata vocamus. Dicuntur axiomata, quod per

Je

åfya-,

digna

fan _{ajjenfu, cum}

_ali<e

_ajjenfum,

_Jibi

prabitum , debeant argumenta,

qui-bus_{probantur. b)}

_Propolitio

_autem

per fe digna aflenfu ,

feu

per

fe

evi-dens _{eft, cuius veritatem ex terminis} bene_{perceptis iUico}

_percipimus

_,

qua-queidcircoper aliam, v

el

alias

propo* [itiones _{probari mn}

_exigit.

_{c) No*}

ftram_{itaquenonfacimus}

_latiflimam

illam vocis _{acceptionem , qua? inf}

ter veteres _{Stoicis, inter} recentiof

resRamans arrifit; hi enim

quam-libet enunciationem, feu in mente conceptam fententiam ,

nomine«»

axiomatis _{dignati iunt ,}

_quod

_dfyxv

etiam

_{fignificat fentire,}

_exiftimare.

A 2 d) Sed

b) Croj: cit: loc. c)

Rötenb.

in Log.

d) Sed exolevit haec tam

ampla

vocis _{fignificatio, & circurolcri»}

ptior illa, quam

modo expofui,

apud hodiernos Philofophos in ufu

éft. Hasc axiomata _appellari

quo-que foient veritates prima> quialunt

cognitionis noftns fundamental,

nee tion Canones & _{reg\äa, quia ce¬}

tera?Veritatesad_{illa, tanquam}

nor-inam, exiguntur. Sunt

&aliano-mina, quibus infigniri foient, ex

quibus plurima Rötenbeccius ocu-lis _{fubjicit noftris. e) Scilicet,}

vo-cantuvmmc principia, ₍Grace

dpxal)

nunc _{propojttiones} hlonoraria, _nunc

tmmediata,perfe not#, inäemonfira

-biles , Koivcii bvoica , id eft, notiones

Communes , Quaimi 7r,

id

eft, naturalesprafumtiones. Sortita

funt nomen _{Principiorum ,} quia

ordimur inde fcientiam noftram

& _{cognitionem, ut alias}

propofi-tionesperea

demonftremus. Ipfum

vero_principii

_vocabulum

_non

ean-dem

j

demubiqueobtinetfignificationem;

j

aliud enim

eft

principium

eflen-di aliud_cognofcendi;

aliud

comple-xum,aliud

incomplexum.Cui

vis

au-tem _pacet,axiom_ata

nonelleprinci-piae(Tendi,ron

enim

hahent

fe

ad

ve-ritatesalias, utDeus

refpe&umun¬

di,_generans

_refpe&u

generati,ignis

refpedlufurni,

N

e queax

tomat

a p

o

f-funt efle _principia

incomplexa_>,

cum enim haec fintvocabula,com*

pofitionis

expertia

,

artributi

cum

fubje&o

convenientiam

non

pof-funt _exprimere.

Sed funt

axiomat

ta _principia

cognofcendi,

_quas

no-bis inferviunt in

manifeftanda

& probanda veritate :

funt

principia

complexa ,

h;

e:

integre

propofi-tiones, quarum

idea?

diftin&e

in-telle&ui noftro ita obverfantur, ut

connexionem utriusque fine ope_»

tertia; _alicujus ideas

perfpiciamus.

Dicuntur axiomatct propofitiones

immediata?,

quiamediis,

f.

argu-nientis*

quibus

probentur

,

non

indi-indigentä Dr. indemonftrabiles i quippe quarum veritas, inteile&is _ij> terminis, ftatim _{percipitur. Ubi}

diftinguendum nobis efl inter

de-monftrationem & _{fimplicern expli*}

cationem; illam ex _regno axiorna-tum

_{jubemusexulare,}

_huiclocum

libenter concedimus. Vocantur tandem axiomata notiones

Com-munes , quia omnibus, qui ufu

rationis _{pollent, notse Tunt:}

Pras-fumtiones nat:,quia a natura infi-

I

tas, & _{quafi implantats funt. In?}

terim , quod ad hasc duo

po*

ftrema _{fynonymaattinet, fatendum} eft, ea non effe _perfe&e

fynony-tna; _{patet enim nomen axiomatis}

latius,cum fint _{difciplinas, in qui*} bus Ph^nomena , ab experientia

cognita, quorum certitudo ab

o-mnibus _{agnofeitur, afTumi poffunt}

fine _{demonftratione, imo ex}

pro-bationis defeéfcu ad honoremaxio*

matum _{admitti debent. Qutcquid}

_[

mm _{experientia communis,}

wt

fus bene

clifpoßtus

&nm

impeditus

di-ditåt, ideo nomine pro vero

eft

ha-bendum, ^ £0

dubitari

poteß. f)

Quecfo, an fenfus

ttimere fint

nari,

nec in_{aiiquam dati}

utilifatem? Et

quid

dicendunr?

cum

fenfuumna-turali imbecillitati ars, noftra hac

a=tate , ingentia

altulerit

auxilia*

Sunt ex recentioribus nonnulli, &

quidem magni

nominisPhiloiophi,

qui axiomata non

dubitent

appel-hre_pr

_opofitiones

_Identicas,

_im

_o

_qui

has _{folas pro}

_axiomatibus

agno-fcant; quod non poteft non prima

fpecie ei mirum

videri,qui

exLoc-kio & Rötenbeccio diaicit, pro*

politiones identicas

effe

nugatorias.

Quanquamenim,

ajunthiceleber-rimi _{viri, ejusmodi}

_{propofitiones}

adeo vene fint, ut nihil efle

poflit

iis verius , ex: gr: ens

eft

ens,

corpus eft corpus;

quia

tarnen

ni¬

hil _quicquam

_manifeftant

_aut

do-A _{4 cent,}

/) Govean. qui

eft

ad

calcem

Rötentin

cent, nullus _plane earum éft ufus.

Cererum facile _{poteft via inveniri,}

qua hx fpecie _difcrepantes

fenten-tiae ad _concordiam adduci _queant.

Propofitio enim vario fenfu poteil

dici identica. Ubi idetn , quod ram

fono, quam fignificatione, abfolu*

te 6c _{adäquate idem efl, defeipfo}

affirmatur, ea _propofitio

flriftiffi-me _{appellatur idemic}

a , & merito

mtgatoria. Ubi vero idem,

quod

äut fecundum externum _fonum-r,

non autérn _{fignificarionem, aut fe¬}

cundum _{fignificationem , non ve¬}

ro fonum idem _{efl, de feipfo}

pras-dicatur, ejusmodi propofitio in_» latiori fenfu_{appellaturquoqueiden*}

tica, 6c hxc ufu fuo non efl

frau-daada, _{Atque huc retulerim illas} identicas _{propofitiones}

, quas dixi

å recentioribus _quibusdam Philo-fophistantopere laudari,utio\x fere

ad honorem axiomatum

evehan-tur. _{Intelligunt enim, ut ipfl}

in-nuunt,_{ejusmodipropofitiones,qua?}

exuna definitione immediate

con-fequuntur. g~) Obicer hic annota#

mus, in omni enunciatione

affir-mante _{vera, effe prsedicatum}

ali-quo modo idem cum fubje&o; fed

eft tarnen hasc identitas inulto

la-xior, quam ifta, cujus modo

mencionem feci.

$.

II.

befinitionem

Axiomatum

pro-ponet.

Intelligome, dum in

expofitio-üe _{nominis verfatus fum}

, fimui ea

attigifle, qua? ad indolem & natu*

rarn axiomatum declarandam per-bnent, ut ulteriori definitione vix

°pus efTe videatur. Interim, fi quis

fam hoc in loco _{requireret, talem}

hicfiftere lubet: Axioma, _{efl pros}

pofitio tamclara &evidens, ut

expli-cutis_{terminorum, eam ingredientium,}

A 5

defif

definitiombus, attendenübus appareat,

cppoptam propoßtioneminvolvere com ,

tradiäionem. Fateor, inter requi*

lita axiomatum communiter

quo-que referri folere propolitionis

u-niverfalitatem ; fed, cuminfingu*

laribus _{propofitionibus , ^que}

fa-cile, fi non facilius ,

acinuniver-falibus, ideam attributi inträ lub-je&i contentam videre pollimus,

qua de re nemo dubitabit, qui

at-tentus hane univerfalem :

Qiiod-cunque cogitat, exißit, cum illa

fin-gulari: hgo cogito, ergofum, fine ullo _{pra^judicio comparaverit: non}

aufim _{(ingularibus propofitionibus}

nomenaxiomatis _{prorfusdenegare.}

§. III.

Ofiendet,

in

quo

cUritas

axtomdr

tum _conßßat?

IUud hic notandum eft,

axio-ma omne, live lit propofitio

uni-

j

ver-verfalis, fiveAngularis,

certitudi-^ nem

luam

ab

ore

hominum

non

mutuari, Ted, ut digna eft afTen-fu, itafufRcit, fi, licet non fem*

per ad externam hominum expu-gnationem , tarnen ad internam«»

animorumevidlionemvaleat,Quod

adpropontionesuniverfales

attinet,

earum evidentia & certitudo non

femper pendet å cognitione

fingu-larium. _{Dico, non femper: Nam}

aliquando hoc fieri, inde fatis

ma-nifeftum _{eft, quod}

_dentur

axioma-ta, quae nituntur experientia, uc

§o. Irna innuimus. Sed non

omni-um axiomatum h^c eftindoles;

faepe enim ex fola definitione

ter-minorumgenerali veritatem

gene-ralem _{concludimus; adeo}uf,

quam-prirnum quis intelligat,

quid

ipfl

termini _{fignificent, non}

_poflit

_non

videre_{preedicatum intra}

_fubje&um

effe contentum. Fallitur proinde

Lockius, qui

probare

conaturuniv: axiomata effe non peculiariter _per

fe _{clara, fed ea fuam vimveritatis}

trahere å

_{particularibus.}

_b)

_Non

minus sila fententia falfaeft, quam

haecce: Omnem _{cognitionem efle}

ä fenfibus. Si enim omuis verh

tas axiofnatum nobis tantum

con-ftaret å variis obfervationibus, illa

föret folum _{probabiiis, cum}

certi-tudo univerfalis non nafcatur ex

indu&ione , nifi completa,

com-pletam autem hoc cafu quis

enar-rare poteft? Sic, _non dicere

licet,

axioma hoc clarifTimum : Totumeß

ma_jusJimparte, ideo _tantum

aden-fum noftrum mereri, _quod

homi-ném _{capite , filvam arbore,}

_ccelum

fidere , majora olim confpexeri*

mus; namfemper erit, _cur

/ubdubi-tennis, aliquid effepojje _partefua

mi¬

nus , quod ocitlos, objervationemque

noflram ejfugi/jet. i) Sed huic

ader-tioniafTenfum _{pr^bemus, quia}

di-{tin&am ideam _{partis inträ diftin* i} <dam

h) L<

IF.

de

intéll. hum:

C.

FIL

i)

v:

tSarn totius contentam efle perci-pimus. Interim, non negamus,

quin obfervationes

potuerintocca-fionem nobis fubminiflrare hanc

rem aecuratius confiderandi* Qua*

re, ad obje&ionem

Lockii:

quod

particularia primam

cognitionis

materiam intelle&ui fuppeditent,

re/pondeo,

concedendo,

indu&ioa

nem _poffeelTe occafionem

forman-da? _{propofitionis}

_univerfalis,

_Ted,

ut de ea certus demum evadam, non _femper

requiritur

adduäio

particularium , fufficit enim, ut termini fint familiäres, cum ex

iis bene _perceptis

_quisque,

_fanas

rationis ufu _{gaudens, repugnan«}

tiam aut convenientiam idearum

facile invenire _{queat. Dignus}

effc

Crofa, qui heic

confolatur,

k)

$•.

ivv

.

Probabit däri

_{-principia innata♦}

Dixknus_{(upraaxiomata,}

(quam-vis non omnia, plurima

tarnen)

jure k)In cit<P.

11t

C. V.

§.

VIII.

jure meritoque vocari (pvrr/d4

7Tgolr/^sig. Sunt enim veritates ,

natura nobis _infit«, ante omnem vei _{inflitutionem,vel experientiam.}

Sed hane rem altioris eile

indagi-nis lubens confiteor , praefertim.*

cum ideae nofir^ _{inn2tas, & exiis}

fluentia _{prineipia ingenita, å plu*}

rimis vel in dubium revocatas, vel

prorfus denegatte fuerint. Inter

hospraeeipuenominandi

funtTho-mas _{Hobbefius, Lambertus}

Veit-hufius, aliique, & inter

recentio-res Vir Clariflimus

, Jo: Lockius

1: i. C. 2. _{leqq. 6t lib. 2. C. i. Ut}

paucis rem expediam. Adfero da*

ri axiomata, f: _{prineipia innata-»,}

non eo fenfu _{, quafi omnium}

ho-minum mentibus _{jam inde a}

mo-mentonativitatisineiTetacStualis

eo-rum _{notitia, quod ne ipfe quidem}

Cartefius auius eft defendere; fed

eo _{fenfu, quod quampr;mum quis}

ufum rationis confecutus fuerit, &

terminos _intelligat,

_quibus

axio

ma _{componitur, non}

poffit

_{non_*}

ftatim eidem affenfum _pnebere:

Ita _{quidem, ut intelleérus fola fua}

intrinféca , fibique inde ab utero

indicaj vi cognofsendi,

identira-tem _praedicati

_cumfubje&o

_videar,

adeoque a&um

aflentiendi

imme-diace eliciat. Hoc modoinnata

no-bis funt _{principia plurima , turru}

Theoretica , ex: gr:

Impolflbile efl

idem_{Jimul efle & non eße , Totum}

_eß

wa_{jus fuaparte, 5cc, tum Pra}

_d

_ica, ex: _{gr: Dens efl colendus, fitum}

cui-pe efl tribuendum $rc. Quod nid

concedatur, nulla ratio reddi pot-eft , cur tot homines , imo

inte-grå? nationes, tempore 5c

loco

dis;

jun&iflimas, ac linguis, moribus 5c

inftitutis _{alioquin difcrepantes, in} hifce _{principiis tam amice conve?}

nerint 5c adhuc convenianf,

pau-cis tantummodo _{exceptis, qui vel}

dentis _{compotes non fuerunt?}

vel-ex _{petulaatib öcperrinacia}

cotnmu-albus nocionibus bellum

i6

runt. _{Juvat hic adducere verba,}

Celeberrimi Buddei: /) Toß lap-(um remanfit _{queedam principiorum}

naturalis _{notitia, ea quidem ratione,}

ut non tantumbomo maturee <jetatis>ac

fana menlis, ex humana natura

con-fideratione

, facile generalici jufii &

honeßi_{principiaelicere queat, jecl} in-clinatione _{quadam ac}

_propenfione

fin-gulari ad aßenjum veritaiibus hijce>

flatim ac _cognitafint

,, prabendwn inu

pettatur. Qua in re fie fe explicat Buddeus: Cum _di/putatur

y an inhot

mine _{poll laplum detur aliqua}

_notitia

in(tta, feuConnata?notandum, aäu, _{potentia, quidempropim}

quajermonem ejfe. Sunt quidem,

notitiamißam in difpojnione_feuhabhu,

analogice

(ic diBo,

confiftere

exißimant,

(edrem eodem recidere , docuit b. Jo:

Mujeeus. Argumenta Lockii, quae 1. i. Q i. contra _{Theoretica, cap:}

2. & _{3. contra Practica}

_propofujt

principia, hic examinare,

brevi-tacem,

*7

tatem , cuiftudemus, n'mis excede*

ret.Adeat, quivelir,

Löfchtrurn,

m)

&

_{inprimisBuddeum}

_in

inftitutioni-bus _{ejus Dogm!) &}

_videat

_axioma

hoc infitum: Deus_exiflit,contra

Loc-kium

_{vindicatum,;/)}

_nec

_poenitebic

eum confuluifte inftifi ejus morales»

o)Nirnirurn,fiquid rationes

Lckkii

probant, hoctaneum probant, noti»

tiämeam non femptra&u in

homi-num _{animis fe exferere,} quod fieri

urique poteft , falva tarnen

noftra

Thefi. ftiter rationes vero, qua? pro noftraftant fentenria,praecipue

hane artendere debuiftet Lovkhis, quod ipfa Divina oracula

eviden-tiftime _probent,

_dari

_{notitias inna#}

tas; ita enim

_Apoftolus

_de genri-bus ait t _otliveg svfeUwvJou _to hyw

t§ _{vépLX *ygOttf]ov sv rmg}

_act^-.ccig

dujäv, oV[X[jLCtfivg%orY)g duJoJv 7% GVV htycrsug &c. p)

b ₅

_v.

m)ln Pr<enot.

&

6.

contrahidiffer.

n) ln lib. 2> C. i, $. o)

Part.

2,

*8

$. V.

jiffert

Lariam axiomatum

di-vifionem.

Ut

_cujuscunque

_axiomatis

ve-ritatem una tantum ratione _cogno#

fcimus,

_percipiendo

_utriusque

ter-mini inter le connexionem, ita mi¬

nus necettarium & nullius ufus fö¬

re _{quis arbitrari pottet,variamaxio*} matum divifionem heic afferre. In¬

terim alio _{refpeélu variahorumge¬}

nera & clafles rede conftituuntur.

Claritti Rötenbeccius _{q) dicit}

po-tiores eorum divifiones huc

redi-re, _{quod Imo aliafint abfolute &1}

fiw

pliciterprima, alia fecmdum

quid

&

incerto_{generetalia. 2do^Alia fpecU'}

lativa, alia Prafiica, 4to alia intrin♦

feca^ alia_extrwfeca , 5to alia nec

e(fa*

ria, alia _{contingentia.} Principium abfolute _{primum iilud ette ajunt,}

quod nullo modo dernonftrari

pot-eft, neque å priori, per aliqnam

cau-q) ln Logic: Geni Part.ä §. 1218«

caufam,neque

å

pofteriori

per

figna

& _effe&a, neque per impoflibile, f:

dedu&ione ad abfurdum.

princi-pium

fecundum

quid

ejusmodi eft,

quod

demonftratione

quidem

non

eget,quadantenus tamencontra ne#

gantem demonftrari

poteft.

Com-munia _{(unt, qua? omnibus vel}

plu*

r.bus _difciplinis

_adhiberi

_poffunt,

propria vero, qua?

fedem in

una_»

tantum difciplina habent

r).

No-tandum , quod univerfalium

dilci-plinarum plurima principia

pofiinc

haberi pro

Communibus,

ut:

Oa-tologiae& Logica?,nec

dubitandum*

quin & talia dentur in

Mathemati-ca _difciplina.

Theoretica

princi¬

pia veritatem

nobis

objiciunt

con-templandam ,

pra&ica

vero

circa

mores aliquid _pra?cipiunt

vel

pro-hibent. Intrinfeca_{petuntur ex}

quo-visloco _praeter

_teftimonium,

_ex*

trini: _{pendent ex}

_teftimonio

DFI,

B 2

alio-r) De Axio: Comm: v,

integrum

Caput

aliorumque hominum, fide

digno-rum. NecefTaria _{dicunrur, qua? i}

falfa efle non _pofTunt,

Contingen-tia, qua? ita vera funt, _utpoflintef;

fe falfa. Neceflarie autem verum

duplex

eft, aliud abfolute, aliud fe; cundum _quid. HicfubfiftitRören-beccius: fed ex Th: Goveani arte

fciendi, addendam efle arbirror di> vifionem, _{qua dividuntur etiarru}

principta in univerfalia, qua de

omni-bus aut _{plurimis rebus loquuntur, &}

fmgularia, qua de rebus

fingularibus

pradieant, quaque per experientiain vel

_(enfibilem

_{5 vel intelleftualem}

inno-tejcunt. s)

$. VI.

An detur unum

_alicfuod

princi-pium , abfoluteprimum ?

Dividuntur _{vulgo > ut vidimus,} principia in abfolute, & in certo

genere, prima, fed utrum detur

aliquod Principium

abfolute 6c

fim-plicicer primum,

merito

dubitari

poteft. Cuivis tarnen notum

eft,

inter_{Philofophostamveteres,quam}

recentiores, aliam atque aliam

fub

nomine _princ,

_{abfolute primi}

cir-cumferri _{propofitionem.}

_t)

_Ve¬

rum enimvero , ut res dantur

di-verfiflima?, 6c nullo modo inter fe

connexa?, ita omnesuni principio fubjicere v.elle, inanis

labor eft

; Quin imo

tale principium

nec

huc

usque ofteqfum

eft,

nec

fortade.»

oftendi _poteft , cum alia

aliis

nunc

hoc, nunc iliorefpedtu

praevaleant.

Non verohic de tali

principioqu^-ritur, _quod

_{Philofophanti}

_fit

_pri¬

mum ; methodus enim etiam

ar-bitraria eft ; nec de tali, quod tem¬

pore primurp fuit,

quis

enim

prj-marum recordatur cogjtajtipnurr ?

fed de eo qua?ritur,

quod

ceteri^

omnibus natura _prius , certius ap

evidentius _{fit, ita ut}

_ipfum

_omnem

JB_j

oit;nino _{refpnat demonftrationem y}

reliquis autem principiis,& verita-tibus oranibus demonftrandis

in-ferviat. _{Principium Ariftorelis:} Jmposjibile eft , idem ftmul ef]e & non

ejfei

veneramur utevidentisiimum,

fed non ut abfolure _{primum; licet}

enim _{operam prüftet egregiam in}

veritate _{cognita probanda,}

verica-tibus tarnen_{inveftigandis nona?que}

conducit. _Cartehhoc:

Cogito/hr-gofum, aptiflimum quidem eft, ad

rei exiftentiarn_{detegendam,omnia} tarnen,qua? novimus, _exhocprin»

cipio non pendent. Circa hoc

principium: Quicquid converiit cum

reda _{ratione, eft verum, quaerimus,} quid per rarionem _{intelbgatur? fi}

facultas ea, _{qua?, ubi}

(ufficientelu-mine eft inftru&a, ita res _percipit,

& de _{perceptis judicar, prout infe}

funt, dicimus hoc efte _Phyficum,

non _{Logicum feu probans, cum-»}

nihil omnino fciamus, nifi rationis ^eneficio: Si vero _{intelliguntur^}

n

principia

evidentia, aut

conclufio-nes inde dedu&ae, non unica

eft

propofitio.

Idem

judicium

de

re-liquis eft

ferendum

,

Icihaut

eaefle

Xfijfyia

veritacis,

aut

Phyfica

&

in¬

ternaprincipia, qu<£

effedumjuum

(or-tiuntur, etiam nuttatenus

animadver-ßtm. u).

«. VII.

Oßendct ujum

axiomatum.

Sed

_quid

_opus

_eft

_axiomatibus,

fi illa? ad fcientiamnoftram, five

au-gendam five

propagandani

i

nihil

conferant?_Operofum

videmusLoc-kium inminuenda axiomatum

uti-litate, quippe qui, impugnata re-gula illa :

quod omnia

ratiocitiia-»

noftra fint ex praecognitis

8c

pra-concesfis,andrerenon

dubitat,axio-mata fruftra pro

fundamentis

fub-B ₄

*4

ftenl _{reliqua? noftra» Cognitioni.w)}

Verui?) faciiem afTenfum _regula: huic praebere _{potuifict Lockius,} fl cpnfijerailet, ratiocinia noftra

di-ci _{peaderp ex pr^cogniris,}

norLj t-atvum in iis _{rebus, quas å priori}

& _{fynrlu-tice, fed& in iis, quas}

_å

pofteriori & analytice

cognofci-mus, Nec utiliratem axiomatum

univerfalium

_infringit

_{hoc argu¬}

mentum: _{quodideae, mentem} pri-mo _{ingredientes, fint rerum}

par-ticularium. Concedimusenim ge-neraiesillas enuntiationes non efle

ipfo fa&o primas diftin&as

homi-num _{cQgitationes; hoc tarnen aifir*}

mare

poffutnus,

_{univerfales illas}

una cum _{particularibus, licet non}

diftincfte & _{formaliter, coniule ta¬}

rnen & materialiter_{å nobis cogno*}

fei. Sic in hac _infantium particu-lari _{cognitione: quod peregrina-»}

non fir mäter, _{invenimus tacite-»}

innui

%v)

Vidi

integi Cap, 7.

/,

4. de

lnUÜ'%

J5

inniii h3DC univerfalem : _Imposftr

bile _{eft, idem fimulefTe& non effet} Confiderare _{igitur debuifTetLoda*}

us, nos axiomata fundamenra

co-gnitionis noftra?

noneofenfuagno-j

ieere,

ac

ti intancium abitra&ion?*

bus _{primo nota effenr, Ted quod} horromatui\e aetatis, & fana

ratio-ne _{gaudens, facile deprehendere^}

poflit, pmnem fuam feientiam

pen-dere ab _{ej jsmodi principiis. Et}

curdubitandumeft de utilirate axio¬

matum in _{Piiilofophia? Qu*ro,}

an-,non intelle&us nofter in immenfo

rerurn _{cognofcendarum Océano,}

fepisflime ad varios allideret

(co-pulos, niti axiomata haberet, ad

qua* inter _{procellas refugere poO}

fet? Teftatur hoc nontantum_pro*

pria cujusque confcientia, fed 5c ipfa _{experientia in}

_{diiputationibus}

j

litigiofis,

Contendit quidem

Loc-kitis, fe nullam difeiplinam

inve-niffe, quovis axiomate, multo mi*

nus duobus iftis:

_{Qjicquideft,eft,}

impoflibile

eft &c. fubnixam; Ted

fe concrarium _{mvenire,quivisetjara}

mediocriter in _Philofophia

verfa-tus, fatebitur. Prasterea univerfam difciplinam ex una

propofitionede*

rivari, neceflarium _{eflequisdicat?}

I

Tandem axiomata _{generalia ufui}

nobis funtad _{progrefTus inicientiis}

faciendos. Scilicet, horum ea eft

fsecunditas, uz ex iis _plurimas

de-duci _{poflint conclufiones. Quoniam}

hominem in _cogitando,

_afßrmando

_&

negando

confentientem fecum

efje

opor¬

tet, itaqui propojttionem

concejfit

uni-

/

verfalem, isJingularem et

jmilem,

ß

ftbi conßare velit, concedere tenetur;

Ex _{Jtngulari in}

_Jingularem

_legitimus

quoque

progrejfus eß

,

conjequentiaque

altera ad alteram duäa> ab omni

cor-dato concedi debet. x). Quid ?

quod

principiisFhilofophicisnequeTheo*

logus carere

poffic,

cum

deciden¬

di variae controverfiae, & extra-hendi é iat-ibulis adverfarii, atque

obje&toneseorum

difTolvenda? funt,

Quanquam enim

diftin&am

eorupx

notiriam non _requirarnus å _quovis

Cbriftiano, å Theologjo tarnen do¬

lore _{requirimus, cujus officium*,}

1 _{eft, expltcare, confirmare, dejendere}

J: refutare. y) Confulat, qui no¬

llitiam hujus _rei defiderat, _praeter

alios, Meifneri Phil. Sob:, Calovii

"Metaph.Div.jFechfii

no&: Chriftj,

nec non Mulsum de

ufuprincipio-rum _rationis.

§. VIII.

A_get

_de

_{propoßtionibus,}

_{quA pro} axicmatibus_{faljo habentur.}

Prmctpia, propterea

quod claris

•

(maJunt, &perceptu(ummefacilia,

ptotinusfamtliaria evaäunt, & quo~ niam _qua

_aliqua

_{ex parte}

_(mtlia

_fimty

eatänquamomni refpeäu

fimilta(orent,

mens

8

mens humana _{pr<ecipitierroreJpeftarc}

Jolet, evenit, ut qua

propoßtiones,

ite-ratis aäihus &

_ajjenßbus

,

famiUa-,res pror/ui evajerunt, _pro principm

veris habeantur _{, qmbus absque täte*}

■riori exmime _{acquiefcere convenkt.}

z_{) Sic falfas propofitiones,}

qui-,bus ab ineunfe atate _per

univer-fum vita decurfum allenfum non

denegavimus, admittimus&ven^

ramur ut axiomata: fed re_ipiafunt

prarjudicia, feu falfa opiniones

de

re

aliqua, ante _{debitum ejus} examen

iti

ammo _{concept-p. Sunt fontes}

• erro*

rum, 6c iipeiify, _{qua longa}

&

coneatcnata ferie innumeras falfi-tates fecum trahunt. _Originenu

autem fuam debent hac _principia falfa, _{pleraque faltem,}fi non omnia,

vel nimia nodri & alrorum

fidu-eise,

_quod

_{aut noftris viribus, aqt}

aliorum, nimium tribuamus, vel

nimia _{diffidentia, dum quis prp»}

prib

prioMarte nihil

audet, fed

ex allo*

rum ore totus _{pendeü. Exhoc}

eo-dem fonte baud dubie _promanavit,

quod reperti fuerinfr, qui pro fa*

mofi _{cujusdam Philofophi di&is ,} j tanquam pro aris &

focis

dimica-verint, atque iis honorem axio*

matum tribuere non dubitaverint,

licet nihil _{minus, quam axiomata,}

appellari debeant, quippe cum am* biguisverbiscompofita, nunchunc,

nunc illum fenlum _{fuftinentia, er*}

randi caufam facile _{praebeant. Ta*}

ceo errores in Philofophia inde _ex*

ortos, taceo contemtum

axioma-tum, cauls huic unice debitum:

Poftquam dideria ifta ex Philofo*

phia in Theologiam traduci

ccepe-rutit, _{quot, quantsqne h^refes in¬}

de (unt enats? _{Inexperius quulem,}

aitFechtius, _{controverliarum} quoti-j diamrum _fit, oportet, qui ignorat,

quanta

monßra,

quanta opmionum portenta, Socintanorum, Armiriiano•

i _trum, Calvimamrum &c.

Tbilofophm

pepe-30

peperit. dw) Nimirum abutuntuHj

axiomatibus _{, quorquot confufum '} chaos ex Phil: & _Theologia

_confb

ciunt, nihil verum re<fturrque fta*

tuentes, _{quod captum noftrum ex#}

cedat. Sed hsecobiter _{tefigi. Jam}

unico tantummodo _exemplo

com-probabo, qusedam veterum

Philo-fophorum efFata falfö pro axioma¬

tibus haberi. Intercanones Philof:

celebratur etiam hic: _{Qualis caufa,}

talis _{effeäus. Qui, ft verus effet} fecundum _{fenfum, quem ipfa ver- ■} ba _{pro ufu loquendi recepto fun*}

dunt, liceret inde fic concludere: j

Deus, caufa hominis å _parentibus

generati, eft ab omni labe imrnu« nis; _{Ergo homo, å parentibus}

na-tus, nulla labe infe&us eft: Deus,

creacurarum caufta, eft infinitus,

Ergo Creatura? func infinite: Mal¬

leus, caufa poculi, eft ferreus, er# go 6c poculum ipfum: pater,

filii

caulä,

caufa , eft

do&us

Sc

probus

, ergo

I Sc filius.

Regula

enim

de

quavis

caufaindifferenter,dequeillius qua«

litate _prorfus

_{indeterminate}

loqui-tur; _{quare vagurn}

Regulas

fenfum

variis _variisque limitationibus re* ftringere Sc

coar&are vulgo

folenü,

nimirum, caufam heic intelligi,non materialem, non formalem, non finalem , fed folam efficientem ;

neque illam totam,

fed

univocam«.

folum, non asquivocam; Sc

nonnifi

ratione _{praedicatorum}

_{effentialium,}

non accidentalium.

Anveroaxio-matis nomine _{digna erit}

_propofi*

tio, _{qua? minima fui parte vera_>} eft? Idem efto_Judiciumde magna parte propoiitionum, qua? pro

Re¬

gulis Sc canonibus Philof.

vulgo

venditantur, ut: caufa caufae, eft

caufa_{caufati, Nemodat,}quod non habet, See., de quarum limitatio¬

nibus confuli _{poffunt, qui eas}

in-tegris libris funt interprerati, ut

Godof: _{Zapfius , Dan: Stahlius,} Job,

&

Job: Åd: Scherzerus,

JaejTboma-fius in dilucidationibus Stahlianis, And: Keslerus in exam: Metaph:

phot., & Chrift: Donatus in Regu¬

lis _{Metaph: potioribus. Nos vero} non dubitamus ejusmodi

propo-fitionibus nomen _{dignitatemqueu}

axiomatum _{prorfus denegare_M}

quarum veritas non nifi per pluri*

rnas _{excepriones & lirnitationes}

in tuto coilocari _{poteft. Neque^»}

aliter _{pofTumus ftatuere per}

_defb

nitionem axiomatum å nobis

al-latam-r.

$. IX.

Coronidis _{loco qmret, an contra}

negantem principia ßt dijputan•

dum?

Ad hanc _quaeftionem

_breviter

refpondemus, refpiciendo eum_>

contra _{quem eft difputandum.}

_Aut

perver-35

fo animo _{negat, aut uiium velali¬}

ud in dubio _{ponic. Cum homine} difputare, qui ne ullum quiderau

principium, ut certum, admittit,

vd admittere vult , fruftraneus,

imo defperatus labor _{omnino erit.} Eum vero, _{qui unum vel alterum,,}

aut ex malo confilio, _{aut ex}

igno-rantia _{negat* protinus deferere, ti«}

midi_{potius animieft, quamftrenui} militis, veritatem contra quosvis

oppugnatores ftrenue defenfurb igitur modo iile eft convin-cendus? _{Refpondeo duplici}

ratio-ne id fieri _{pofle. I. Qucerendum«»}

mihi eft _{aliquod principium, de«»}

quointer nos conveniat , 6c

confe-quentiis ab hoc ad illud , de qvo

quceftio eft, legitime dudis,deejus Veritate, quod antea negavit, le_j

animo convidum efte _{fatebitur, fi}

fibi conftare velit, II. _{Quod ftquem}

obfervavero, contradicendi

libidi-ne _{motum, in omnibus mihi efte}

contrariumj _{principii, quod in__»}

quasftione eft, contrarium _pro

ve-ro _{tantisper aflumere poflum}

, Sc

exeo alias & alias elicere

confe-quentias, donec ad abfurditatem ,

etjamadverfario _{intolerandam,} per-venerim, qua audita, erunt _veßigia

relegenda, &_{pofl repudiatas} antede

-duäas _{conjequentias, revocandum eß}

principiumjuppofitum, ejusque

contra-rium_{provero affumendum. eti)}

Pauca hasc circa_{materiam, de.»}

Axiomatibus , prasftantiflimam ,

qua? ob _{temporis & fupelle&ilis}

anguftiam primis guftare labrisco*

aétusfui, ut Ben: Le&or

asquibo-nique confulat, eft, quod enixe

peto atque contendo.

eti)

Crofi Log: P.2, C: 5, 3.