FLODMA ANDREAS

(1)

η. c. D.

dissertatio philosophica,

Ut

NOB1L1US H

MOT1VHM,

SISTENS,

QUAM

consent. ämpliss. facult. fhilos.

IN REGIA AGADEMI A. UPSALIENSI,

publico examini submfptunt,

AUCTOR,

SUPEND IA KI US REGI US9

ANDREAS Sv.

FLODMA Ν

philosophie magister,

st

RESPONDENS

STTPEND1ARIUS

JOHANNES GEZELIUS,

Ν Ε R ί C i i,

in aüditorio gar min. d. xfcdecemb.

ANKj MDCCLI.

HORIS

iÜhEMERIDMMS.

υ Ρ SAL I iE.

(2)

Kongl, Maj;ts

7ro-Ί]enarc och PROFESSOR Vir) Kors!ige Academien i Unfala, HÖG-ÅDLE och tVIDJBER_oMDΕ

BF RR MAGISTER"

MARTEN STROMER,

Hogioxtient Ledamot af Kongl, Vettenik. AcaU.

I Stockholm,

EoGGÜNSTIGE GYNNARE\

JAg

förfummade

vore alt for

det ringaile

kånilolös

tillfållé,

af min

st

fkyldighet,

ådaga lägga

^om

theri

jag

vördnadmed hvilken jag kan bemota tberi iföra gunft,

Herr ProfeiTorn mig altid täckts bevifa. Vore mit up- fåt bårutinnan, blahdadt ^med ^et ^mindre ifrigt nir, tör

hårida jag kunde då båttre med orden uttrycka, hvad jag endaft lårer få lemna mig' fjelftil evårdélig åfanka.

Kunde jag allena/I hårnedelfl:

ofvertyga

HerrProfc(Torn,

huru lifligen jag härvid kånner, få val min

ikyldighet

fom oförmögenhet, vunne jag i det nårma/le mit än¬

damål. Ty ehuru vå! jagville _{onfka mig}

tilråckelig

för¬

måga,atkunna befkrifvaHerr ProfeiTorns ^oo het för mig och^-min välfärd, fåfkattar jag mig ändå mera lyckelig,

attben år få ilor, at hon vida then förra ofvergår· _Up-

tag fördénfkul, Gunftigé Herre, med vanlig ynneil de/Te rader, i hvilka jag hållfe röjer min(vaghet, ånuteblifver med en vördnads betygelfe. Antag ån vidare Gunflige Gynnare, min lycka under Eder vård, och lemnen mig

det rumuti Eder åtanka, fom jag emfkär. Jagfkali med¬

iertidaldrig återvändaanropaden HögPa,at Hanunderen

önfkelig trevad täckes förlånga Herr ProfeiTorns dagar,

då jag'ältkjikal föka at vifa,med hvad vördnad jaglefver

/

Plogådle och Vidiberömde. Ho

^fr

PROFESSORNS

ödmjukafte tjehare JOHAN

GEZELIUl

(3)

Kongl. Maj;ts

TRO-TJENARE och

HÄRADSH0FDINGE

_,

ÄDLEoch V1DTLA

Herr JOHAN BROSTRÖM,

MIN GUNSTIGE MORBROR]

TZUnde min förmåga fvaraemot minvilja, fom äger den

aldra (illråckeligafte fkyldighet til grund, förfåkrar jag, det jag värdigare fkuile afrnåla, fåvål den (fora gunft jagafEder åtniutit, fom thei tackfamma finne, med hvil-

ket jag altid år redo den famm a at bemöta, hvilket ock år det enrla jag, for få mycket förmår gifva Eder tilbska.

Men fom jag hårutinnan nogfamt känner och årkånner

min brift; måile min K. Morbroder allena uptaga detta

fom ^en forfåkran, at erkånila hos mig ej få mycket fak-

nas, fom falt ^mera til?åckeliga ord, at yttra den famma;

och ehuru jag ej nu år få Jyckelig och vinner mit fyfte- niål, får jag likväl någorlundateckna min vördnad. Vo¬

ro thetta lilla Academifke arbete mit eget, at jag Eder

det famma helt och hållit upoffra kunde, finner jagdock

min fkyldighet få flor, at jag dermed ej mer fkuile kun¬

na afborda mig ån nu, då jag allenafl får fågna mig öf-

ver et tillfälle at allmännare utmärka mit vördnads ful¬

la finne. Gynnen ån vidare mig, iom ikall landa» få trägna Iom trogna fuckningar til Almagten, ^det Edra dagar måtte under behändig fållhet fram löpa, och ånd-

tekgen

ilutas vid det hogfta mål afjordifk fållhet och ål¬

der. Jag framhärdar med oförändrad vördnad til mit fil!a.

MIN GUNSTIGE HERR MORBRORS

hdmjtiXcfle tjenare JOHAN GEZEL1US.

(4)

V I R O

Aänwäum Reverenäo _atque Preclarißmo

Mag. ERICO M. WALLERIO,

PASTORI

& PRiEPOSITO

in

St. Mätt©-

ia &

Norbyås Vigilantiffimo, Digniilinm

AVUNCULO HQN01UTISSIMQ.

TlEneficia, quae

in

mc,

nullonon

tempore -cumu·

latiffime a Te collata iéntio, tot tantaque

funt

^$

iit verba mihi deficiant,

quibus

apte eadem

prxdica-

re qiieam.

Ne

autem

mortalium incuier ingratiiii-

mus, malui dcbili

pcnicillo illa adunihrare,

quam o*

mnino oblivioni ac iilendo rradere.

Suicipias igitur, benigne

ut

foles innoxium hunc

meum conätum,

Sc perfiiaium infuper Tibi hahéas,

^me,

fliipiriis

meis calidiiEmis, pro perenni

Tuo flore,

^{ea, quae}

jam de-

fimt,

iiippleturnrn; velir. fnmmus

omnium

Arbiter,

Tibi Sc

Ampliffimas Tuae Familia* iempiternam

ad-

dere felieitatem, Me voti compotero prius non in·

veniam, quam

Te innumerös iine nubc egiile

dies,

eosque omnigena

benedi&ione cumulatos vidcam.·

Et faveas tandem,

hiiroiUiiims

^oro, ^mihi uti ^antea, ita di rn

pofterum,

usque

ad

^tirnam

permaniuro

Ådmod* Reverendt NOMINLS JUL

ttiltorib umtUhiio JOB. GEZELIÜS.

■) i

(5)

Ä

MONSIEUR

Mß.CH ARLES NIC. BROSTRÖM

TRESORIRR des Provinces de Nericie 8c de Werrfielandie

MON TRES CHERONCLE!

Pour

^ces,

^ne

qui

^{pas me}

eft l'ingralitude

^rCndre coupable du

5 je n'ai

plfis

pas

grand

eru

des

devoir

vi-

negliger la moindre oecafion qui pourroit i oiirir,pour Vous temoigner le reifentimeut le plus vif, dont je fuis penetré des bienfaiis que Vous ndavez comble de- puis ma tendre enfance jusques a sujourdhui« Je doute

qu*un Perefoit capsble de montrer plus

d'empreiTement

a contribuer a la forrune de fbn fils, _que Vous Pavez fair ä mon egard. D&ignez donc, je Vous fuppiie, rece- voir ce petit ouvrage, que je vais foutenir publique- · menf, non cömmeun hemmage de ceque je Vous doisj

mats c omme une marque des fentimens que je eonier-

verai toute mavie pour Vous. PuiiTe le fouverain £-

fre entendre ma foible voix, & lesvceux, que jeluia-

drefle fans ceffe, pour quil Vous

feffe

jouir d'une par- faite fante, pendant longues aimées; Et de tous les biens

defirabies. Je fuis avec un profond

refped

MONSIEUR

~

MON TRES HONQRE ONCLE

Votre

tres humhle ^tres obeifaiit

[erviteur & Neveu JEAN GEZELJUS

(6)

•HOFRÅTS-COM.VIISSARIEN Och

BRUKS-PATRONEN

ÅDIL och HuGACKTAD

HERR CARL DAN. LUTHMAN,

FÖRΝAMF GYNRARE/

T hen oförfkyfta

^den _{jag haft} _{den åran}

gunft jag

_at

åtniutit

_viftas _uti^,

under den

_Herr _Hofråts-

ti-

CommiiTarjens icrnåma hus₅ och den ömma åtanka _, med hvilktn jag federmera ej utan vördfam och kånbar rorelfe funnit mig hugkommen $ g?or våi ^min förbiri-

delfe dubbel, men min förmåga, emot min åftundan,

alt mer och mer fvagoch otilråckelig, ^at kunna den famma affkildra, mindre efter önfkan bemota. Men fom _{min egen} årfarenhet, gjort _mig fulkommeiigen of- vertygad om Herr Hofråts-CommiiTariens _ädelmodiga finnelag ialt annat, fom åfven det, atrnera anfegif-

varens välmening ån gåfvans värde; driftar jag rnig,

da andra medel at vifa min årkånfla felas, jemte detta

Academifka^arbete,

upcffra Eder, Gunftige Gynnare,

et vördnadsfullt finnelag, fora under _trogen tilc-nikan

af al uptånkelig välgång, fkai finnas likaoföråndradt, (om jag utber mig, uti vanlig ynneft

framgent

inneiluten,

få den åran at framlefva

Ådcl och Hogsiekrad Herr HOFRÅTS-COMMISSA- K1ENS och

BRUKS-PATI10N§

\ _bdmiuke _tieiwve

JOHAN GEzEJUUS.

(7)

'MONSIEUR

GEZELiUS*

Je

^t'cftime

dementirois Ja fincerite queje commsncois de l'amitie avoir &

_pour

de

Vous, des la premiere ioisque

^j eus

llionne-

ur de Vous conncjtre _,

fi je

^ne

profnois d'

une cccefion auffi favorable que

Celle,

que

Vous m'öörez

_par

Tcflai,

que

Vous allez

donncr de V os rares

talcnts,

en

ioutenant

u- ne diikrtätion. Excuiez

Morifieur, iije

nc

trouye

point des

^termes,

qui puiflent allez vi-

vement faire

Telögc de Votre capacitd, & de

Vos meritcs:

ferne iervirai du proverbequi

dit: qu'il eft mieux de ie taire?

que

de mal parier* Je Vous felieite

pourtant

de

tout

mön coeur?

de

ce, que

Vous allez Vous

tuertre au rang

des ^iavants,

^en

faiiant voir

ce que

Vous

avez

acquis

par

Votre dili-

genee

&

par

Vosveiiles. Je

ne

ceikrai Monfieur* de pricr Je Tour puiflant, qv'il daigne Vous comb!er de toutes les

pro-

ipcrités, & qv'il faile

que

Vous

rempor- tiezun _jour

le prix de Vos

pernes.

Je ivis

avec

eftinae

MONSIEUR

Votre tres humble jerviteur

CHARLES J. DRUFWA.

(8)

Mine Herrar!

Ü ^:n

^beftär

fiorfta hugnad

förnåmligail

en

cferuti»

dygdens

att

åifkare

deiT rena

kan fig

upföran*

vånta,

de* varder med tillbörligt varde anfedt af den årbara

Verden. Behagar den enfinta lyckan bortlägga fin o-

begripeliga

blindhet,

och tilldela Honom

något

sf

fina

fårlånta håivor ^> varder Han uti fitt lopp (a mycket mer

upmunttrad.

Men täckes det

Högre våiendet uti

DeiT

Inre tanka ingjuta någon eljeft ovanlig förhågelfe fåfom

ett ofelbart prof af fitt välbehag; få biilver deiT lön obelkrifvelig» famt förmånen utan mått. Och emedan

detta nödvändigt händer, få ofta ^man handterar fina goromål

ilfom fkyldigheter

^emot fararna Oånneliga vä-

fende; få bör det i fig fjelft hvarken hållas för ivårt eller fållfamt, att komma på den angenäma fitiäten: i

fynnerhet,

fom

en

flik allmagtens

rått år oftridig, full¬

komlig, och fåledes på det aldranogaite förbindande.

Sålle åren J, Mine Herrar, fom valt att föreftålla och göra en iå ädel fanning tycSelig: men mångfalit fullare,

om J uti rått tid Vinnen den belöning, hvilken jag

Eder både med _penna och finne tillonikar.

Ν

JOHAN KEMPE.

(9)

L Ν. D T.

§.

I.

T homines h. e, tales, quos Divi¬

num Numenratione ornatos vo-

luit, nullos nos decet fuieipere aftus, quibus determinandis _prce- fto non adfunt _rationes fufficien-

tes, At vero, Γι vel partim ad

ftudia & fa&a multorum,animum adtenderirnus, eorundem niotiva eile erroneas falfasque boni vel mali repraefentationes, videbimus, Hai autem reprsefentationes quid, quaefo!

aliud faciunt, quam ut toilantur teimini ipfius boni &

mali? quid aliud, ^quam ut nec obfervari poilint limi-

tes ju(ti & injufti? Et proinde, quid, nifi ^ut virtutuni

dignitas a vitiorum fceditate _atque turpitudine difcerni nequeat? Verbo: Excellentiora & perelegantia illa of»

Ecia, qu* iplis injuncra funt, fubterfugiunt perfpica-

ciam sorum_, qui hifce erroribus fe duci patiuntur. Et

veritatem nunquam videbunt, quamdiu hane reprcefen-

tationem falfam cum alia ejusdem generis commutave-

rint, & quamdiu cogitationes fuas ad vera & certa

principia inftituere & exarninare non dum adfveverint.

Et quid hinc? Non poffunt non, in ftatu ejusmodi i- dearum, praccipites quafi ferri ab uno ad aliud Vitium,

ab bis ad nova iterum ruere malaj quippe:

A Notte

(10)

mm? ) © (

®oC

ΝtSfe latent menåz, vhioqvie ipwfcitur omni a).

Ae denique, licet ad veram

felieitaiem

omni

nifu fe

adipirare

fibimet ipfis perfuadeant, ab

ea tarnen pra?-

ter opinionem ^, quo diutius, eo

fengius regrediuniur.

Amor fui inordinaius, propra utilitss* ^{eaque η}^cη a-

liunde determinata quam ex fenfatione quadam

ipfi ho-

änini grata ferox glori« ftudium,

faßus,

avaritia, vo~

iuptas fpuria^, irnmo & plurima

pr«judrcia falfa funda-

gnenta funt & menfur«, ad quss appeiitus vel averfa-

tio illorum dirigatur; flmt ergo, qua? ipfos vel ad a~

gendum vel omittendum commoveanty atque

cßiciis

fvis fe defuiffe_r fibimet ipfis

videhfur,

cum

ullurn

pr«~

termiferint tempos, quo defideriis, ex bis fontibus profluentibus r fatis ^non

fecerint, vel fatisfaeiondi

oo caiio ipfis defuerii. Unde &

fibi

accidere

intelligent

9 Et_, bis affe&ibus bac ratiöne

veilicatis, bis expletis

eopidinibus s illas ilatim excipiant

ali«,

quarum

exfe-

eutione fe magis obleélaii öpinantur > diélo jgitur his

erunt quoque andlentes. Alla itaque

aélio,

ex quagra·*

tiora fe percepturos fore fibi

repr«fentani, ipfis

agen¬

da fefe effert; & hae tandem pera&a, nen dum fibi

fatisfa&um feniiunt; alia motivsf qnae iisdem

caiiBs

örtum debent , ipfos iterurn ad alia determinant. Et proinde ^non

poffunt

n@n

vitam inb

perpetuo, ecque ifatis infelici, plurimarum repntfentationiim deceptri-

cium deleécu dimetiri, idque & fine propria eortim ad»

quiefeentia, &: fine vero aliorum cemmodö. Qu« i-

taque mala vari«' iß«, & afiiduis mutationⁱ

fens

obno»

xi« repr«fentationes non gignunt

?

Et qu« incön mod»

€x his perniciofis non emanant

featuriginibus?

Ut ^o·

tnnia uno verbo comple$amur : El« ^mentesmorfaliun$

magis magisque exc«cant, turbant; ill« ^eos quovis ie-

re momenio fraudantur , & ill« denique eos fec um i-

|)ii§ diilsntieates qiwü

nunqgam Eon

faciunf; JBiftc

e-

(11)

δtt& ) 0 C -3

nim non

poffunt

non erronea & noxia orlii möfiva,

ex quibus iterum, qua: aiia

profluunt,

quam facila ma¬

la, adus injufli & mores

noeivi?

quaiis namque re-

prcefentafio,

tals

motivum,

& quale hoe?

talis inde ^e- mergit adio,

a) Ovid*

$. II.

Ut autem confufae & errones hx reprcefentatio-'

nes, qijärum

effedus

rioeivos § fiip. demorcftravrrnus, omnino pfoveriiunt ex falils

&

confuiis notionibus ψ

quas (tbi quis format de objeclorum natura, bonitate

vel malitiaϊ Nemo ^enlm gratis malus; Ita , quo lon- gius hce ipioe notiones ab indole rei recedunt, eo ma¬

gis in appetendo & averfando fällitur homo, quum e-

um in hae nejbula feducat, qua: demumeunque, quse

obvenit, fpecies boni, '& ipfe rem non videat eo ve-

flitu, qui ipfrus eil, fed ^eo colore, fueo illo, quem

cupiditates ei illiverurit Ratio inortalium illos qui-

dem convincit de exiilentia Entis aWolute necéflarii, quod fub nomineHOei fufpiciendufn ^εii; quam vero notitiam aliam plures comltantur conceptus fal ii? quae

majoribus infufcata erroribus? Vehementer fane laeta-

remur, fi nobis contingeret a vero sberrare, fexperien-

tiam autem opinionem tefiifirari dolemus,) cum dixe-

rimus eos effe, qui de Ente hocce, Audore noflro Sandiilimo, parum honorifieas fovent opiniönes ^, &

iic nec eas, quae Majeilati & Attributes Ejus perfedif-

iimis conveniunt. Cum enim Deum non prorfus ne- gare

fuiiineant, &

fenfum Illius penitus tollere non valeant, taiem tamen fibi formare ftuderit, qualem af- fedus, limites exeedentes, fingendum diditantr cu-

piunt· Hic vero defedus perneceiTaria: hujus eogni-

tionis ,fraus ifta, qua hi ducuntur, quid quoque aliud c.fficit₃ _quamquod § I in geeere evicimus, nihil fcili-

A 2 cet.

(12)

4 §23)

)

o

C §23)

cet, nifi ut ea, quae

alias hominum

determinarent a- étiones, earundem motivanon

fint;

unde illi

forman»

tur mores, quibus fe tandem fuimetipiorum diflimiles reddunt, qui alioquin fana ratione fe praediros efie o- ftenderent. Noftrum effet, de Deo eredere, Ei vi benefieiorum, quse cum omnimoda noftra ab Eo de- pendentia

necefiarium habent

nexum,

illimitatum in

nos competere imperium; cur ergo adionum arbitri Ipfi elfe

ftudemus?

De eo nos

perfuafum nobis habere

oporteret,

juftitiam ab Ilio Eiusque efientia

nunquam

poiTe ieparari,

quid

itaque augurari audemus,

illun»

vitam noftram & fada non curare , cum viderimus ^,

nos interdum ob delida non ftatim pledi? Eum ut

fuminum bonum agnofcamus, quid itaque in caducis

felicitatem anhelamus? Ens efi, in _quo adquiefcere, &

cui tuto confidere poiTumus, quas ergo eit caufla, cur

fpem & fiduciam cum metu

fervili &

^terrore, quinon

decet commutatam velimus/5 Illum omnipraefentem non minus ac ornniicium eile crederc debemus, quid igitur prodefie conjicimus,

ii

conatus

Ipfi recondere

prsege-

ftiremus? Aft _vero, quis omnia ea, quas noviiTe noftra refert, in paucis enumerare valeat ? fic & tempus

nec ulli iufficeret, ii ^omnes illas nominaret vias ^, per quas imprirnis incedunt

iinguli,

qui

fadis teiiantur, fe

omnem fere fenfum Dei fusque deque habere, vel fal-

tem _, fe de Eo non omnia rede fentire.

En!

itaque

documentum, quod locupleti teftimonio infinitam indi-

cat mifericordiam, En! exemplum, quod argumento e-

videntifiimo, immenfam loquitur patientiam, cum iilos

homunciones proterviam illico luere non patiatur.

Quodnam autem

eft

medium, qpod perverfis horum

moribus ©ccurrere potiflimum, queat & mederi? A- gnofcant nobiscum Ledores, ii hoc ipfum de RELI-

GIONE adfirmaverimus. Quidni vero

agnofcant?

Hsec

enim

(13)

«Χ» > o ( s&g) 5

enim, utpöte quae cultu Dei abfolvitur (Cultus autem

• Entis alicujus^non ^oritur. nifi ex judieio de perfedio-

s nlbus illius lato^ fine dubio judieium de Perfedionibus

Divinis conceptum praeftruit a). Qui enim fiat, ut is

I Deum rite colat, qui horrendosde Eo fovet errores b).

Et quornodo ille utatur adtributis

Dei

tanquam motivis

η adionum, cujus mens viva earundem cognitione non ri eft imbuta? Cum autem Religio illas tollat errores, eo·

e rumque loco animum fanis de Deo, Ejusque idiomati-

n bus praemunit opinionibus, eundem quoque ita omnino

τ* praeparat. ut nihil commfttendum judicet, quod hifce

, repugnet Enfique difpliceat juftiffimo; nonne itaque

it hinc jure inferimus, Religionen! effe, quae motiva a-

is duris offert, eaque, pro ratione ipfius objedi, omni-

5c bus aliis effe nobiliora. Hoc eft, L. B. in quo demon-

ir ilrando noftra in praefentiarum verfabitur opera» Non

η eft, quod a nobis ⁱⁿ ^re tanti momenti quid novi ex-

>n fpedes, Non tarnen ideo nobis exprobres, viros litera-

jr rum gloria celeberrimos ante nos hane meflem fuam

e- effe voluiffe. Scias» velimus, nobis effe perfuaium ^,

3- obligationem illam, qua Creatori & Coniervatori no-

us ftro Benigniflimo nos devindos fentimus, nimis non

er pofte repeti. Nec denique credas, nos iilis placere vel¬

ie le _, quibus hane obligationem, haec officia meminiffe

ti- difplicer. Ceteri, qui ipfi rem jufte perpendere fciunt,

Lie virgula cenforia conatum noftrum ^non perftringenf,cum ii- illos fuo ipforum judieio non minus ac benigna huma-

e- nitare ea, quae defecerint, fuppleturos tore, certo cer-

os tius confidamiis.

ir. : ä) KM. Exercit. J.N. Jf. Sj.

b) Schub. Philo/*

m Pr. $. 173-

§. III.

.I- Non autem illi fumus, qui omnino negemus, ho-

ec mines pofte aliunde, ^quam ex eo

ipfo fonte,

quem

§

m pr*-

(14)

6 && ) o (

erxced. nominavimus, ad agendum vel omiftendurn de*

terminari; nontamen ideo ihtim dicimus, aétiones pro malis venditaadas eiTe. Xneft nempe illis boniias vel pra-

vitas incrinfeea h» e. moralifas qusedam, ab ipfarum in-

dole prorfus feparari

nefcia. Indidit

quoque

fupremus

Naturae au&or ipfi homini, ut fe ipfum amet, omni- busque modis confervare

ftudeat. Infevit

etiam

menti

amorem mutuat amicitise atque opi§, & hce ejus utique

funt neceilitatis, ut Ene illis feljcitas genens hnmani

flu&uaret non tantqm, & periclitaretur, verum quo¬

que peflum omniηo

abiret. Vult

ergo optimus

hic Au-

&or nofter, ut unus alterum eeque ac fe ipfum ^ceu ho-

ininem selfimet, illiusque commoda, & perfe&ionem,

procuret. Et huic tandem obligationi

β accefferit

vin-

culum civile, nova in homine oritqr obligatio, alla infupér gignuntur motiva. Hfec, inquam» etiam

funt,

quae hominem determinare poffunt ad has vel alias ^a-

d:iones edendas, & per confequens, unde motiva aélio-

num iu(te _quoque defumuntur, Atveroj licet vel ma- xirne noftrum non fit, definire, quis ordo obiervandus fit, qui gradus conltituendi inter motiva, ex fingulis

jhis fontibus dcnvata, Stquse ex illis ceteris prsevalcaat

<i), neminem tarnen nobiscum diiTentientem inveniamus, credimus, ti dixerimus, omnia motiva aliunde petita ,

illis fubordinanda eiTe, qoae ex Reiigtone hauriuntur, &

ad illa ultimafo, tanquam ad centrum, concnrrere de-

bere. Hase enim circanobsliffimum verfatur obje&um,

Deum ipfum, fcilicet, a quo omnia, quibus quid reali-

tatis ineif, & confequenter etjam naturee rerum, tam ratione poffibilitatls quam aftualitatis, dependent, &

quo nobilius illud eft, objedura fcilicet, ^eo nobilio-

ra funt, motiva inde petita,

a) Cfr. 7 iimmq. inftit. Ρbil. Velf. Toi)\ Π. p. m.

20. item & Diß, fub. Pr_je/. Cd, D. Prof. L ^Dahlman ße

gradibus virmum Refpeäu

mvtmrwn pp, f.

&

ίο,

$· IV,

(15)

) O ( γ

§. IV.

Quid itaqiie RELIGIO tradit, cum illam aélionibus nofiris, aliis ncbiliora , fuggerere dicamus niotiva? quöe

tanta vi ad agcndum nos ailicere & commovere pofTunf.

Vrimam certe cfl omnis Theologie ac

Religionis

cognitum>

exiftere Deirn a). Hane veriiatem , in fe prorfus aeter-

13 a nu laudanda _operaeruditorum plurimi, contra fenten-

tiam Atheorum impiiilimam,firrnis eviötam reddiderunt argumentis, & otio nobisfic, quod lsetamnr, fa&o,

eam ut veriifirnam ftatim adfumere non dubitamus. Di¬

gna tamen funt, quse adferantur in hane rem , verba:

„At et oförånderligit våicnde år til, hvilket vi vörda

„under det högtlofvade namnet GUD, det år en fan-' ,,ning, fl klar NB och oemotfågelig, at ingen fom bru¬

dar rått fitt funda omdöme, kan draga den i tvifvels-

,,nål ,· få behagelig^, at ingen råttfinnig fkulle hafva

„luft atlefva, om

"han

icke derom vore iörfåkrad: och ,?få

allmänt

vedertagen, at intet

folkflag

i vida verlden

„hafvervarit, eller ftår til finnandes, form icke år får-

„digt at famtycka dertil och vitna fig derom vara öfver- tygadt.,, Er paucis interjedtis ulterius hujus ipfius ve~

ritatis evidenfia ita exprimiturn Om någon fkulle ^bju- ,,da til, at med π ånga maihernatilka fkål och kringfvep

^ofvertyga mig, at fölen ^vore. upgången på himmelen, 5,ria hon lyfer eff bagge i ögenen, oeh vi kunna för

„hennesftrålar nåppeligen upiåta dem, få

fkulle

jag iå-

})ga at hans beivår voro 01 ödigt. Viäe någon iåga, at

„ingen fol voro til,få fkulle man tro, at han hade milt

„fitt vett, och det vorofåfängt, at ©fvertyga honom.

?,Åfven

det iamma kan man fåga om GUDs varelfe,

„Denna fölen årfå klar, och lyferfå ögonikenligen öfver

„all verlden atman fkulletro den månnifkia hade rniil

„fitt funda omdöme, fom Ville neka,at GUD vorö tik

„Den glans,

fom (kiUroffiögonenj ßoftavi uplåta dem/5

(16)

1 ) O (

„Den

mångfaldighet af öåmmor, fom

genom

hörilen

„trånga fig in til

vårt

innerfta: Det

lif,

fom vi

draga

„med hvar andedrågt

til off,

Den

kraft, fom förnöjer

„fmaken, och

fprider fig

i

alla våra kropps lemmar,

„famt de gåfvor, fom vi dageligen

handtera med våra

„händer, de forfåkra off ej allenaft, at en GUD år til;

„utan de ftåila off tillika uti en

angenäm beftörtning öf-

„ver famma den hårliga GUDEN, fom

befitter

en

få

„ftor rikedom ai godhet, fom oåndelighet

af

magt, och

„öfverfldd af visdom b). En! verba, qu# pxi animi fen-

fa exprimunt, qu^que audiri & attendi merentur. Et

iic exiftentia fummi Numinis indubia & certiffima, im-

mediate & _per neceffariam confequentiam ex ejusdem

notione"eliciuntur aliae veritates, quas in dubium re-

vocare Religio nec patitur. Nxmirum : huic enti nihil

tribiienäum , quod ullos unquam admittat PerféStionis dcfeffus, vel utcum acutiflimo illo Philofopho Bulfin*

gero loquamur,

nullam

perfettionem ^,

nifi

qu<z omnttudi-

nem,babeat ξ/ compof/ibilitatem^> habet enim omnes perfe&iones, quae abfolutae funt, quseque

fic

omnes refpu-

unt gradus, & illae inter fe adeo funt harmonien, ut

neutra ceteris fubordinetur. Et praeterea Perfe·

ffifftmum hccce Ens non Tantum hujus mundi

ejje

Crea¬

torem, fed & illud totum hocce fyftema moderaminepro*

videntitf /ua completti, adeo quidem ut omnia & fin·

gula, qu»

funt,^non folum in illo agnofcant exiflen-

tias fuse

rationem^6t

cur

Haje

eorum

exiffentia conti-

nuetur, farta

teäaque

habeatur. Quse vero cauffa de·

niqueeft, cur mundus hic exiftat? Ut auélor illius Sam étiffimus, Juffiffimus, fe ipfum optime & perfe&ifiime noicit, & per confequens, fe quoque sequali modo a- matj ita complexum hunc producens, fui

Jpfius,

iua-

rum perfeffionum rationem prseprimis habuit; voluit

nempe ©o ipfo

infinitarn

fapientiam, perfeötam jufti-

tiam,

(17)

jo( 9

tiam, immenfam bonitatem atque omnipotentkm, ^re- liquaque adtributa ^, omnibus ornnino numeris abfolu»

ta^ adumbrare, exprimere & deciarare. Cum ^vero horum ipforum adumbratio & manifeflatio fuo ambitti

complediatur ipfam ipfius glorise Divinse illuflrationem ,

veriflirnym eld, hane ultimum ejje Hnem, in quem Deut

mundiim creanao intender_ät, & proiri.de itaque ad quem

ownia, fingula ultimato collineare debent. Hse jam funt

veritates, _quas pluribus demonlirare nec magis nobis

nunc faceffet negotium j fepius enim ada tum quoque ageremus. Et prseterea, quid qusefo! muita, ubi res i-

pfa fe optime explicat? Jure namque nobis -videntur, ejus eiTe indolis, ut ob neceilarium nexum, qui illas

inier & primam eil, fuarum ipfarum certitudip-em fir»

miflime evincant ipfae» Sunt aistem principia,, ex qui-

bus jam formemus ratiocinia, funt, quse nobiliiilma a-

gentibus fubminiilrant motiva, funt igitur, quoe inilitu-

to noilro velihcabunt.

αϊ Max, Rev. D. Prof.N, Wallern di[f. Depr^Hof, Thevlogicis jf. VIT. ρ. i$, /;) Mag. Ρet. Hbgftrhmt

fårnuftiza

tankar ^om GUD cap, r. §.x·

\ V.

Scilicet, mihi convido, quod exiflat Ens allquod

cmnibus aliis fuperius, & illud gaudere perfeélionibus,

quas nullus unquam alius poflidet, non poteft non fl-

mu! in _mentem venire, idem illud Ens Divino quoque h. e. qui nemini alii competit, eultu dignum eile; Cui ii addidero _illud mei eiTe Audio^re_m, _non folum , fed &

me ita exiftere, ut Ene illius cura ae fuflentatione be-

nigniffima ne ullo _unquam mbmento fubfiflere quenl»

me proeul omni dubio ta'em effe animadvertarrs, qui

nmnia & iingula, quse demumcunque mea funt, a Crea¬

tore co^cefTa & c<?nfervata habeo_j hinc autem quid a-

E ' liud

(18)

ίο QX3) ) Ο (

liucl fequitur, quam

Ei

per

&

propter

ifla beneflcia, jus

competere ,

& id quidem nuliis limitibus circumfcri-

ptum , pro

fapienti & optimo fuo beneplacito de

me

&

adtionibus meis, omnibus, fingulis, maximis, minimisdif- ponendi

? Unde & quid

penes me

oritur? niii fenfus

perfedliflimce obligationis ad obfequium & fuhmiffum

animum Audtori Sc Confervatori exhibendum, atque vineulum tandem hujus ipfius obügationis prius ncn dis-

folvi, quam

oftendere valuero,

me Ei ^nec

originem

debere, nec Iliius

provida indigere

cura; quod vero

cum nunquam

iieri

queatj

mihi ad juftam

rei

confidera-

tionem neque defutura erunt argumenta, quibus

ad

a-

dtiones voluntati Dei conformandas femper ^commovear,

alliciar. Hadtenus ergo voluntas Dei menfura & nor-

ma efto mearum adtionum. Quomodo vero hasilli eon- formiter initituam? Me intelledlu & volunfate ornavit,

adeo ut hiiem Creatoris agnofcere , eique me libere fubjieere

poffim

;

vult itaque

ut me, ineasque

vires &

vitam totam quantam ad ilium

finem,

ob quem

mihi

exiftentiam largitus eft, devoveam, referam. Hie ut

§. IV. notavimus,

eil illuftratio gioriae Divinae, & hacc

prsseipue tunc

peragitur, quando Perfedliones ejus

ma-

manifeftantur & exprimuntur; Huc ergo me conffituit,

ut praseipue

iim confemplator Earundem Ipfius Perfe-

dtionum,quo exinde etjam

de Creatoris majeftate

ju-

dicium ferre poffim, & deineeps ad hocce

Judicium

ejus-

que didtamenmea

dirigam fadla, Ut

autem

illa ad hunc

fcopum tenderent,

legem nobis tulit,

preeeepta

nobis

voluit propofita, quas non

niii

in

iisdem

ejus

perfedtio-

ffibus fuum agnofeunt fundamentum. Meam jam ^ex

hoc fine dijudico obligationem, ^ex h3C lege mea di- metior officia* Deum ita colere, perfedliones Iliius ita rnanifeftare, mihi femper cura; cordique efto, ^ut ipfis

in commovendo animo, in determinandis adtionibus, pri-

/

(19)

<SÄ3> ) o ( (&Ä2> ^II pritnas ©mnino tribuam partes. Quid enim non tribu- arn? Infinita pollet potentia, quid ergo homuncio in Eum rebellando profidam? omnibus 8c fingulis adelt,

quo itaque me recipiam ^, ut Eum ^evitern ^, ut ine lpfe

non irweniat? Nihil _unquam eognitionem & feientiam Ejus eludet ^, quid igitur dubitern, quin fibi _optimeha-

beat perfpeétum, quod ipfe cogitavero, & quod egero in locis licet abditiiTlmis ? Sanélitas & juftitia totce quantce Ipfius funt, num ideoque mihi periuadere au-

deam, velim, lilum perinde habere, utrum ituduero

vitae integritati, & iuum cqjque tribuero, an fceleribus atque flagitiis me inquinavero, fldemque omnibus de-

bitam lasiero? Me nee fugit, Eum bona bonis ^remune- rari, cum malis vero graviores conjungere pcenas. Ni«

Γι itaque hinc inde impellar ad virtutem fedtandam, ae- que ac ad vitia odio habenda & vitanda, nefcio, _quan-

do unqu§m id alias futurum fit. Bonum fi quoefivero,

heic omnis complexus infinitse bonitatis, origo abundan-

tis gratias & fons omnis mifericordise mihi obvenit. A-

niinus fi quando inclinet, ut bonuin diiigam, objedlum utique hic fefe fiifit, quod optimum elf, nontantum in fe,fed & faie, quod ^meas femper vult perfedtiones, nifi ipfe felicitati obnitar, Nonne ergo tarn confiderato es-

fem anirno, ut cffendere timerem illum, qui plura in

me repofuit benignitatis exernplaT patienti® documen-

ta majora, quam quse fatis fufficienter agnoicere un- quarn valeam & venerari. Et num ideoque me non pu- rieat fegnem eile ad eam, quam poflum, Ei teftifican-

dam pietatem? Mihi haec ornnia intuenti, fi non exci-

tetur alacre ftudium & fummum defiderium Deo fervi-

endi, actandem in Eo ^uno felicitatem querenIi, per- videre nunquam valuerit intelledtus» fi vel maxime ei fubvenerit majus lumen, qua ratione & quo padto ad il- M commovear, alliciar» Ei non folum ftudet, ut me

Β ι per-

(20)

mw ) o c

perficiaf, vitamque

meam

adhuc reddat feliciorem, fed

& viribus infuper pollec

fufficiehtiilimis, ftudium

hocce benigniffimum

effeélui dandi,

nec ei

dencienr media

fi-

ni huic , ut & omnibus aliis,

adcommodgtiflirrta

j Mor*

itaque penes Illurn

tillä eil

ratio, cur

ipfi difliiam,

nullum heic invenio _argumentum , quidni in ipfo eju$-

cue voluntate lubenter adquiefcam 5 quin potius metan¬

dem tam fapienti, tam judo, tamque benigne imperio,

cui nunauam renunciare praegeftiam, fubeffa, gaudeam veheinenterque laster, qaippe, alias quoque ruhore fuf- funderer, audiens Imperåtorem Romanum ^, gentilem,

Marcum Aurelium diceniem: vitam fibi ne unico qui-

dem die tolcrahilem före, nifi intime effet perjunjus, β gnbernationi ac Providentia Divint jubditum ejfe. Et

$ic denique cymba vix foluta portuny queerit, Omni¬

busy

qui

poilurn,

diésis,

plura

oraifia

mihi videntur*

Copia dicendorum

facit,

omnino, ut verba ditfEelant, cogitationes

profunditate

^grgumenti

fubmerganiur

&

pereant, atque mens, extra

feipfam quafi

pofita ^, quo ab inceptis fe recipiat, prorius ignorgt. Verbo tamen quarrere demurn

licebit:

Qui

Creatorem,

ejus adcribu-

ta, providentiam &

fines,

quos ipfe vult, ^ca, ^qua^par eil, adtentione intuetur ^, ad quid aliud adduci pofTit,

nifi ut Iibenter fufeipiat aélus, quos Deo placere novit, eaque

evitetfa&a, quibus hoc Ens fupremum

offenditur, gloria ejus obfeuratur, quibus in veram fui ipfius perfeélionern impingif, & quibus

officia,

aliis debita, negliguntur, violantur 1 Hic itaque quid aliud, _quam

fons & fundamentum, unde illi fiuunt rivuli, fllse elici-

untur veritates, quas virtutum & vitiorum optime ii- guntlimites, & quas

denique tabulam fiiiunt

legis, qu^

fiulli fubeit mutationi > nuliam

admitcit^

difpen-

Satioaemf

i

vr.

(21)

: > o ( <m>

§. VI.

Generalioribus fic traditis, ad aiia defcendamus ,

quid utilitatis Religio prseilet in determinandis offieiis fpecialioribus, paucis iantum vifuri. Flura eile obje&a,

erga ause nos offida exercere tenemur, res ornnibus

e/i tefiatior, quam ut heic uilo ulterius egeat teftimo-

nio, Tria in genere funt: Deus nerape, nosmetipfi, &

alii homines. Quod autem ad officia isa Deum attinet, quibus inter omnia primum locum tribuendum, omnes fanioreshaud invite proiitentur, ^eo facilius illa ^ex noftro fönte determinantur, quo verius eil, Kdigionem

unice pnseferibere fkdefinire pietatem5 quce omnino efl complexus omnium officiorum erga Deum, ceterarum- que fingularum virtutum Regina» Quem enim .ratio digniorem, quirite cognofcatur, & de ^quo pie fentien- dumfit, aeilimat, quam illum, qui praecife cauffa eil,

cur ipfa rerum nexum perfpicere valet? Quem colen-

dum riocet prse Ente, quod omnei fine gradu pofiidet pcrfeéliones? Cui potius parendum, quam Domino &

Reåori, a quo omnia reliqua dependent, & in quora- tionem tam effentlie, quam exiile.nt»& agnofcunt? Quem

amandum ? mfi ipfum fummum bonum, onmisque boni

mnipotenfem , omniicium & ju/liwss ? Et prseterea flin ullo adquiefcendum, in quo quiefof ceniet tutius, quam in Eg, cujus perfeétiones fibi fuisque finibus fufficien- tiilimas e/Te , invenit ? Et tandem, de quo alio honori- fice Ioquendum, nifi de Eo,qui ipfa elt gloria, omnia-

que gloria & majeihte fua adimplet? Ratio i_taque _{ρ er}la¬

tenter affentitur cantico viginti quatuor feniorum:

eitles h, Κύξΐε, λοίβεΊν

την

όεξαν,

y&f την Τίμην, ημμ την

<5ννκμα/' ο.Τί σύ εκτισο&ς τκ tcocvtcc, ^icc ^το

&ελημ<χ

σ'β

ίΐσΐ, ΙκτΙν&ησο&ν α)< Haec ^{vero cum} ^aut ^eadem fint

cum iilis)

$. iup·

pro viribus demonßrata invene- xis,

(22)

>4 «*§> ) o ( «Ä3

ris, aut etjam talia, ut ex aliatis fine ambagibus dedu-

cere queasj pluribus nune perfequi noη liceat. Adre- liqua ergo traniitus hat.

ά) Åpocat. cap. IV. υ. rr.

§. VII.

Quinam vero funt, quibus officiis adhuc obftringi-

mur? Nosmetipfi & alii. His autern officiis Religionem

eo nobiliora & fortiora addere motiva, credimus, quo certius ex dicendis patebit, illa, nulla hujus habita ra-

tione, lubrico admodum Rare pede ^, finon prorfus ^con-

cidant Quod itaque officia, nobismetipfis debita, con-

cernit, ad illa quidem impetu quafi rapi videmur, &

naturali quodam initindu ^ac defiderio felicitatis & perfedionis eo trahimur, ut perfollicitam noftri curam

femper agamus; huie ^vero itudio, inftindui huic ii

fubvenerit Religio, eundem, quatenus nihil nifi realita-

tem importat, ut a DeoAudore optimo & fapientiffimo agnofcimus naturae inditum, quo feopus ab ipfo inten-

tus eo faejlius _eoque lubentius quaeratur,i & ii ille ad hujus norms principia ^revocetur, ^{a vera} via veras utiU-

tis non facile declinablt, nec impellet ad ea , quas re-

gulce pietatis omittcnda jubent. Animam & corpus, eorumque facuitates & vires non aliter, nifi ^ut ^dona

Perfediffimi Creatoris, ceftimabimus; Quid itaque judi-

cabimus iniquius, quid pejus, & quid ente rationali unquam indignius, quam tantas dotes Tanti & tam Beni¬

gn! Audotis ineultas perire pati ? Ad illud perfedionis faftigiumfummo potius nifu adfpirabimus, ut illos fines,

quos Deo acceptos novimus, commode prcmevere£quea-

mus_, eorundem non invertentes ordinem; Unde nio- dum & rationemcultus Deiejusquegloritenondetermina-

bit utilitas qusedam propria, fed hane fedabimur, quia

& quatenus illa inde manifeftatur. Intelledum excole- lere

(23)

ES® ) o C ES® *5

lere adamabimus, ut praeconceptae opiniones & ^erro-

res, qui nos a vero & bono dejicere pofTunt, tollantur, utque is ipfe eorum loco imbuatur iis veritatibus ^, iis principiis, quse ad Deum

glorificandum

^nosque ipfos

tam noftri ipforum cauiTa, quam reliquorum, perficien-

dos faciunt. jPravas propenfiones & Inclinationes e vo- luntaieinexilium ablegare, gratum nobis erit negotium, iftamque facultatem ita emendare, ut non nifi ^{ea appe-}

tat, qute inteiieélus, ianis prsemunitus praeeeptis, prae- feribit, ac ea, qua: hie improbat > & quibus nos offieiis

defore peifpicimus, averfetur. Verbo: in id prae pri-

rnis fUidebinsus, ut idonei Divini Numinis cultores e- variamus a) & ut oilendere queamus nee nos ignorare,

nobis folis nos non efle natos. Et quid amplius? Inte-

ritum quidem Borremus, ifte vero horror ex noftro fönte novo & arddori adhuc aejaugetur argumento; Is

enim vitam docet nos habere a Deo _, eumque viadi-

vitatis fuüe id quoque efficere, utipfa permaneat falva;

noftrum _ergo _nofi eile ^, eam abrumpere, quando ita vi-

fum fueritvjudieamus, beneplacito fic Dantis relinquen-

tes, ad quem praeeipue diem nobis caro hocce dono frui.feenevole permittere ipfi arriferit/ nos interim illis,

quie vitae tuende proficua funt, jufte & prudenter ute- mur, eaque, qua: huic offecerint,effugiemus, intime per-

iuafi, nos alia ratione animum gratum Deo melius non

pofle teitificari, nec voluntati ejus aliter fieri fatis, nee demum obligationi, qua nos nobis obftridos ientimus, fatisfidum, nifi iingula in gloriam Dei prasprimis per- ada deprehenderimus, licet | vel maxime iummum perfedionis gradum attigiiTe aliis videamur. Et hifee ar-

gumentis muniti, hocce muro aheneo circumdati, in adverfis animum non defpondebimus, probe convidi,

Divinum Numen faptenter & benigne moderari res no-

ftras, feriemque cauiTarum, etjam latentium$ nec mens in