D . S C H E D I A S ! ^ A C A D E M I C U M ,
DE
MORAL],
QUQP, C O N S E N T . A M P L . ORD. P H I L O S . U P S A L . PUBLICO EXAMINI SUBJICIUNT,
AUCTOR
CAROLUS
A L S
T R
M A G I S T E R D O C E N S , F.T R E SPO N D E N SO L A U S N O R B E R G ,
VESTMANNl. A D D I E M XXI. N O V E M B R . M D C C L X I V . I N A U D I T . C A R O L . M A J .H.
A
. M
.
U P S A L I Æ .1 AT. f .
§■ L
er fenfum M oralem intelTigimus gu- ftum ilium animæ noftra*,. qvi in. interna ejus conditutione fundatus, nobis, citra o m n c m perceptibilem rationis open*, 8c ante o m n em co- gitaLion«m> qvid bonum, cpvid ma- lurn mora liter fit,, in digits tr
rSi quis hanc hominis affectionem , vel g u t t u m m o r a le m , vel coafcientiam antecedentem-, vel d e nique inflin&um appellare voluerit,, nobis, no n c o n t r a r i a b i t u r , mo do eadem, his terminis ju n g a tu r notio
T a l e m jam definitum fenfum hominibus ines- fe, ex plana & o m ni bu s pervia experientia conttat. Quisqve enim-, cui vel minimum ett ingenii, fi le viter modo fe ipfum aliosqve obfervaverit, non pot- ett n o n d ep r e h e n d e r e , dari ejusmodi in rtnima no- flra; m o t u s , qui o m n e m antevertant cogita tion em,
3K ) 3 C &
d eq u e q u i b u s , qu o d nobis infint, nori autem u n de o r ia m u r , pronunciare foleamus. Hinc primi tivos jure nominaveris, ut potc cum in illis tandem fubfiftcndum fit rationem reddituris, cu r his rebus h o c modo , aliis alio afficiamur, moveamur. Per m e t h o d u m inductionis , quam natura hujus rei non tam a d m it ti t, quam p o d u l a t , a (fert ion i noftræ fi d e m facere conabimur.
Indin&u fatis manifeflo, omnes, aufim dicere, homines aliorum felicitatem o p t a n t , & hunc d u ce m fecuti, non fine grata quadam fenfatione, eam qv o cu nq ve modo promov ere nituntur. H in c fit, u t , fi alios profpere res fuas gerere viderint vel audiverint, lætentur; fi infeliciter, doleanc, gemant. E n ! fenfum humanitatis:
H u j u s vero , qu oc un qve converteris oculos, hiculentifiima cernere licet indicia. Iniremus d o m u m , perinde eft ubicu nqv e illa fuerit , in qva o- innes res optime fele habent. Occurrant ibidem m ari tus uxoris amantiifimus, conjunx virum reverentia p r o f e q v e n s , pateri materqve indulgentifiimi, libe ri, qvi m ore m parentibus gerunt, herus & hera in fervos & ancillas h u m a n i , benevoli , mites.
N u l l u m in i ft a domo fit malum , omnia ex v o to fuccedant. Qvem hoc fpeÊtaculnm non exhi l a r a b i t? qvis hæc videns non d e l e g a b i t u r ? multi pl e x illa felicitas, quæ tibi obverfabitur, multipli cem qu oqv e & varium excitabit fenfum. N o n tan t u m cum patre, m at re , liberis & fervis latabcre, v e r u m etjam diverfam diver for um , communicato
s r > 4 ( &
gvafi f e n f u , feliciffimam conditionem fenties, gu- ftabis.. T ö tus qvamus gaudio te inebriabisy & ho- m m omnium ipfemet expers r fateberis , te nun- qvam talem percepifle voluptatem. Hæc inter.non- bc calidilfima tibi (uborientur vota, pro talis famrbæ perpetua incolumitate & profperitate ? nonne, q u a n tu m penes te fuerit , ' o p t a r e s , t o t bonis al iq u em addere polle cumulum..
Alio in loco alia r eru m facies tibi obveniat. Cafu incidis in turbam hominum, qui, temporis fal lendi can fla, convenere. His omnibus frons efl ex p o r t e r a , omnes ludunt, rident & innocuos m ifcent jocos. Omnis d bl or, triflitia, contentio, curæ lon ge hinc exulant. Omnia hilaritatem: & feflivitatem fpirant.. Si harc videris ve! in tranfeurfu, perfvafis- fimus fum, u t u t ludi, rifus, joci tuo non arrideant palato , te: tamen gratiflimo' afï'eflum iri mentis m o t u , omnesqve r u g as , dicto citius, tibi abituras efle. Iple T i m o n hoc obtutu m o v er et u r & prode* r et , qvem nonnifi difficulter occultavit, amorem h o m i n u m ; T r o p h o n i u s fi p ro di re t ex fuo ant ro , his- vifis,. fi non p r o p r i o , eerce alieno riiiv ridere dii- fceret.
M ute tu r jam fee na: homines non melioris (or tis nobis præ(entes fidamus, vifuri, qva ratione h i nos afficiant. N o ' o e o m i u m e. g. q u o d non longe hinc abeft petamus.. Introeamus & ex una in alte ram cameram eamus.. Hone Deus! quam lufhiofa fpecies. N o n q u o t æ g r i , fed qvot m e m b r a aegro r u m , tot fere m o r b i t or q v e n r Sc excruciant hos
m ife ro s ; Gemitibus, îamentis ' & clamoribus t o t « re p l e n t u r aedes. A n haec omnia fine intimo dolo r e & açcrbifiîmo animi tormento- videre & audire p a te r i s ? Videor mihi audire tua fufpiria, tuos fin- gulcus , tuos plan&us, non aliter, ac (i ipfemec has o m n e s mifcrias fentires.
U t ridentibus arrident, ita flcntihur adflcnt Hum am vultus - - a )
H o m in e m tum in te agnofco , non modo qvi nihil hum ani a fe alienum put at, qurqve mali haud igna rus , miferis fuccurrere di di cit , fed, qvi aliorum malis co ndo let , qvia illi homines & ipfe homo efh. E a eft humanitatis nobis ingenitæ natura & indoles.
Quanta fît hujus-fen fus teneritudo & mollities, vel ex minimis rebus perfpici potcfL Quis fine ae gritudine q u ada m affidcre poteft ægro vel venas fibi f e c a n r i , vel amara haurienti medicamina.. La pfuri & per praeeepitia euntes , quamvis omnis periculi immunes t î n t , h o r ro r e nos percellunt. Leviora hifce nos movent. Balbutientes &r blæfi, q u i q v e a - lio ling vae vitio laborant, fi loquantur nobis p r ü fen t i b u s , hujus inc om m odi fenfu non plane care mus. N e vifum quidem inepti faltatoris, fine mo- leftia u t u t e xi gu a, tolerare pofTumus. Q i i i d , q u o d fi ego-met partes meas, m his thefibus defendendis, male ege ro , non dubito, quin auditores, fi qui fu e r i n t , & quibus p h n e igno tu s ero, id ægr e laturi fiat.
I n h o c univerfali humanitatis fenfu, aliæ horni«
A 3 nis
nis inclinationes, æq ue nobis p r im i t i v e contîncn- tur. Probitas, benevolentia, g ener ofitas, c le m e n tia, amicicia, am or patriæ, quamvis aves rariffima?, no n tanquam vana nomina & inftituta cantum h u mana æltimandæ font. In o m n i b u s , quæ extite- r e , l i n g v i s , fuis infigniuntur terminis, Sz om ne s, qvibus
de meliore luto fin xit praecordia Titan,
h a r u m vi rtutum v i m , in imis haerentem medullis, fentiunt, agnof cunt & fatentur. F a v e m u s , confiiia d a m u s , beneficia c o n f e ri m u s , nofiris juribus re« nu n ci am us , condo nam us ,am ic os d i l i g i m u s , p r o p a tria vitam p o n i m u s , natura ipfa m o v c n t e , pelien- te. Hæc inter f r u i m u r fvaviifima mentis* delecta tione; memoria h ar u m r e r u m , quoties recurrit, dul- cifilma , & tcfiimonio interno, qu o d omnes fupe- rat delicias.
Idem hic naturae fenfus efficit, ut alios quo- q v e , in qvibus hæ virtutes de p r e h e n d u n tu r, am e m u s , in finu g e r a m u s , iisqve, ante alios, nefeio qvo mod o , afficiamur. Si confortium tibi c o n t in gat cum homine p r o b o , benevolo, g e n e ro fo , d e m e n t e , amico, opinioni noflræ facile udfenfum prsebebis. N e c folum prælens præfentem ejus modi viru m, coles & d il ig es; a b ie n s , is, q u e m non nifi per famam nofti, immo m o r t u u s , qvoties animum tu u m eo r u m nomina f u b i b u n t , a m o re m & approbationem fui certiliimum elicient. Socra tes, Regu lu s, Cato, T i t u s , aliique hum ani generis amantilfimi, maximam gratiam apu d feram pofte-
U t ex contrariis hare veritas magis el u ce f ca t, in conf pe&um prodeant homines , . qvos conflans r u m o r , im probos, malevolos, fui juris tenacifïîmos, i m m i t e s , & ab onrni. amicitiae cultura alieniffimos efie. perhibet. Quamvis hi ipfi nec nobis nocuerint* nec nocere poffinc, maximum nobis incutient hor- r o r e m , fi vel ipfimet usque adeo infelices e d e m u s , ut eodem ac hi, hæreremus luto. Unde, nifi ex animae nûftræ fenfu quodam intimo, hic h o r r o r proveniret?
Omnes virtutes, quse fociales appellantur, i. e. e æ , fine quibus omnis focietas humana aut ev er t e r e t u r , aut infelix evaderet, ex hoc fenfu morali, em ana re putamus. Juflitiam colimus & exercemus, legibus obfcqvium præftamus, promiffa fervamus, b o n u m ordinem obfervamus, quisqve fuo m u n e r e fu n g im u r , quia fine his, omnia fecietatis vincula dis* r u m p i , om ni um felicitatem turbari, fentimus. E o dem hoc fenfu m o ve m e, multa facimus, quæ nul lis legibus in civitate nobi< imperari podunt. M u t u a m u r , confidimus , liberales, c o m e s , affabiles* faciles,officiofi& urbani fumus. N e c fatis ede p u t a m u s , fi lecerinuis omnia ea, quibus aliorum c o m modis & utilitatibus con fu tat ur, anxii quoqve an qu i ri m u s , fi qva ratione eornm voluptatibus 8z ju cunditatibus in fer viamus, j o c a m u r , exhilaramus,, hiflorias enarramus,varios ludos inflituimus, l a m e & b en ig n e excipimus, fi vox eft, cantamus, fi m o l lia brachia (altamus, & , quacunqve poffucnus a r t e , placere & deleflare (ludemus.
Hinc quoqve fit, ut eos, qui hæc officia pra flant*
d a n t , his virtutibus Pefe co m m end ant , hisqve doti bus inftructi f u n t , magni faciamus, iaude mu s. C o n tra injuftos, im m o rig er o s, foedifragos, boni o r d i nis violatores, avaros, difficiles intempeftivos, te- tricos, fubtriftcs, dcceftamur, odimus & fiocci fa cimus.
Ne c folum in iftis virtutibus, q u x tibi, vel aliis aliqvid emolumenti vel jucunditatis a f f e r u n t , fen* fus hic moralis vim fuam exterit; in illis quoqve artibus, quæ nonnifi perfbnæ, cui infunt, prodeffe cer nu nt ur, facile detegitur. Communi om ni um na tionum encomio celebrantur ’ prudentia, diligentia, frugalitas, parfimonia, patientia, conflantia, t a c i t u r nitas, pro mp ti tud o &c. At cur celebrantur i* Ob nullam aliam ra tio ne m , quam qu od faltem horni, n e m , qui has poffidet dotes, felicem eapropter exi- ftimamus. C u r vero ho c nos afficit? Nulla alia caufa excogitari pote f t , niti, qu o d humani fimus. Quia vero humani fumu s, neceffeeft vituperio di gnas cenfcamus, temeritatem, negligentiam, intem perantiam, prodigalitatem, inconiiderantiam, incon- ftantiam &c.
Ex eodem principio fluere videntur laudes, quas tribuimus iis virtutibus, aut , fi mavis, qualitatibus, q u x vel fortuitæ l u n t , vel homini tantum, cui in* l u n t , jucundæ & amabiles reputantur. Hu ju s g e neris funt: ingenium excellens, judicium acre, fe lix memoria, folertia, fcecunda imaginatio, fvavitas m o r u m , tranqvillitas animi, dignitas, gravitas, m o deramen affettuuni & c. quae his o p p o n u n t u r
defe-SK ) 9 C »
6hi? aut vitia, ob eandem ra tio ne m, atro foîemus notare carbone.
N e corporis quidem & fortunae bona, ob q u x alios beatos praedicamus & m agni æftimamus, heic excipienda videntur. Pu lc rit ud in em , vires, fanita- t e m , vigorem, agilitatem, velocitatem, cîaios n a tales , honores, clientelas, divitias, communi prae conio omnes extollunt. Extollunt autem , cjuij uti* lia, grata & lie ta funt hominibus. Talia vero nos d e l e ä a n t , nos afficiunt, noftrasqve extorqvent lau de", quia humani.ati bene cupimus.
Obfervarur denique in rebus inanimatis tener ifte fenfus moralis, qu em per indu&iones, jam fa- £ h s , nubis ineffie ar guere conati fumus, e. c. Pub erae & commoda» sedes, vafa fpeciofa & affabre fa t t a , amœnus & patens profpe&us, aptæ & d e c e n tes veftes, fpatiofi & bene culti h o r r i , p r é c i p i tes e x a l t o aquæ la p f u s , pifeinæ, vivaria &c. lau dantur ctjam ab illis, quibus inimica fors haec o- m n i i denegavit. Curni v it u p er a n t; amant e o s , quibus hæe vicae commoda flippetunt, amant a u te m , quia h unc amo rem illis natura indidit.
Ex hifee, quæ breviter & in anguftia temporis, qua ci r c u m fc r i b i m u r , tumultuarie attu limu s, m a xima, ut nobis videtur, probabilitate, concludi pot- eft, ineffe homini fenfum qu endam moralem, quo de a&ionum quarumvis mora litate judicat. T a l e m efle fenfum humanitatis adffruere conati fumus, H ;nc -autem fundatum efle in interna animæ noftræ co n il i t u t io n e, ex ejus natura univerfalicace
citur. Q u o d vero univerfalis fit ,ex concordi om n i um po p u lo ru m do&rina de virtutibus & vitiis pr oba tu r. Ead em enim eft om nium feculorum, o m n i u m loco- , r u m , omnium gentium notio virtutum, faltem ea- r u m , quæ cardinales fune. F a t e m u r anomaliam qu andam obfervatam e f i e , at illam thefin noftram non ev er te re , quisque videt. Sufficit noftræ o p i nioni co r ro b o r an d as , univerfaliter verum efîè , o- m n e m a ô i o n e m , quæ vel homini ipfi. qui eam com- mittit, vel filiis, utilitatem aut jucunditatem aliquam af fe r t , virtutis inftar l au d ar i, contrariam, vitu pe r ar i; hanc autem la u d e m , hoc vi tuperium n o n facile explicari pofle, nifi hic fenfus moralis a d
m i t t a t u r .
Antequ am finem Schediasmati huic i m p o n i m u s , dubiis quib usd am, quæ contra hanc theoriam fen~ lus moveri poffint, obviam ibimus»
Dich: judicia noftra de virtutibus & vitiis, n o n a fenfii quodam, fed a r a t i o n e d e p e n d e n t , quæ, c u m n e x u m r er um & earum ad nos relationem per- fpicit, ex hac d e m u m relatione, quid nobis facien d u m , quid fu giendum fit, concludit. Refponde- mus r amamus virtutes & odimus vitia, a nt eq u am eorum cffeQus pervidimus. Ratio quidem p e r fp b cere poteft , multa ex bonis a&ionibus nobis ad- fluere commoda, multa ex malis incommoda; q u o d vero bonæ a&iones nobis placeant, malas contra di- fpiiceant, antecedenter ad hæc commoda & i n c o m moda , non a d f c i i j e n d u m vi det ur rationi, fed
fen-& ) ï t c fen-&
fui cuidam interno, quo id, q u o d moraliter p u l c r u m
8s: deforme ef t, difcernimus. Ian vero rcm fete h a b e r e , v el exinde c l a r e t , q u o d virtus, quamvis nefciamus virtutem effe, nultaque nobis profit ra tione, gratiffima tamen fit, & jucundiffima nos im pleat delegatione. H i n c intelligi poteft illud, quo d aliter fcnfu omni careret, virtute m nempe, fibimee effe pulcerrimam mercedem. E o d e m modo cri mina & vitia ho rre m us atque deteftamur. Err anti d o m u m tuam claudas & mendico affem deneges. Utut nihil mali tibi inde even iat, utut nemo hæc refcierit, non tamen idcirco effugies crudeliftima a« nimi tormenta, a quibus, vanis fophifmatibus, te ne- qu ic au am liberare niteris. Quoties hæc tua d u r i ties menti recu rre t, r e c u rr e t autem fœpiffime, mi- fere torqueberis. A n n o n hoc eft rationi* o pu s ? n e m o , ut f p e r o , affirmaverit. Concedendum igi tu r , eam efle interiorem animæ conftitutionem , eam effe virtu tu m & vitiorum effentiam, ut illas appetamus, hæc averfemur, illas a p p r o b e m u s , hæc damnemus. N e quis vero nos putet, omne ratio ni in his re bus ftiffragium derogare velle, fatemur ejus opem non tantum non in utilem, v er u m potius maxime neceffariam, in hoc fcnfu i n t e r n o , æque ac fit in externis, r e g e n d o , excitando & determi nando &c. H oc autem ratio exfequitur varia ratio cinia fuppeditando, diftinctiones minutifiimas mon- ftrando, comparationes inftituendo, relationes r e r u m accurate ex am ina ndo , & univerfaiia principia, ex cafibus individualibus, rite condendo.
Ur-Lirges porro: fi vel maxime concederetur,eiusmodii fenfum mora lem homini inefle, natura tamen euim no n nobis ingeneravit, fed totas quantus debetur* e d u c a t i o n i , religioni & legibus focietatis. A p p a re t hoc ex iis gentibus, ubi nulla educationis cura*, nullus De or um t i m o r, nulla legum reverentia fuit:. Sentio vim hujus ar g u m en t i, led non tanta mihi i videtur , ut ab opinione mea divellar. L a r g i o r hot* m i n e m omnis educationis expertem , fine omni Deo r u m cultu & extra om nem focietatein conflituturm, beftiis fimillimum fore ; at non ideo plane befliarm evadere putaverim. Diftinguo autem, quae in hoce argum ento diitingvenda videntur;diverfa enim, quae conti net , momenta, diverto modo firingunt. Qjocd ad religionem attinet, cujus, præfertim (i vera fuerit;, max im um in animos humanos agnofeo influxum, exc- ittimaverim nec illi omnino om n em hunc fenfum der- beri. H o c aute m exinde patere arbitror, q u o d ex> t i t e r i n t , qui omni religionis jugo excuffo , humai* nitate tamen & probitate non vulgari confpicui f u e re. Spinozam & Hobbefium, non ignota nominal, loquor. Porro : qui imbuti fuerunt ejusmodi re:* îigione» quæ potius a bonis moribus abducere, quann eos inftillare. vifa eft, natura magiftra, religione o b - ftante , caftifiima fefe c o m m e n d a r u n t vita. Multci in crafiiflimo paganifmo homines ipfis Diis fanclio»- res memo ran tur, & plurimi, qui Papæ nomina d e d e r u n t , inhumanas, quas præcipit virtutes, celibaa- t u s , jejunia, em ac er at io n es , filentia , vitam folitai* riam, meliora ipfi edo&i, rident & exfibilant.
Majoris roboris ed ilia obje£b‘o, qua? hominem» oimni educatione priv at um & extra omnem focieta* teim c o n f t b u t u m , fupponit. A t ne (ic quidem ani- m t u m plane defpondeo. Jguis ejusmodi hominis co r lctrutatus eil? quis potuit in intimos ejus animæ re- cdflus p e n e t r a r e ? Quis p o t . i t , i n q u a m , quia talis hcomo, omnis Termonis ignarus erit. In hac igno- raintia pacifcamrr. C t n c e d ^ m tibi hoc animal, lu* p œ lim le, (i t u mihi conccfïeirs, nec tu rtu ri pr o rl u s diiflimile effe. Ne c dubito, quin hoc mihi largiaris» ctum optime noveris, dari br uta q u a d a m , quæ a- imant inter fe. C u r h o m o , qnamvi$ b r u t o r u m in* fluar vitam agens, hominis odio t en er et u r?
I n f b t aliquis ulteri us : qui tantopere l a u d a t u r femlus hominis m ora lis , nihil ali d eft, quam a m o r fiui, omnibus animalibus a natura infitus. Hic ve r o viarie, ex particulari cojusvis hominis difpolitione, i m odifkatus, jam an bit one, jam avaritia régnante , oimnium quantumvis di ver far um ,rationem infe con- tiinet t G ion um h u m a n a r u m . Audio fatyric urn n o n F'hiîofophum. Si vei maxime omnes hominis aftiones e:x hi c ionte derîv. ri polTent, en ideo deberent, cu- jm vis interna confcieotia reclamente? A t nec pos- fiunt. A man us & laudamus h om in es, quos nun* q|vam \ i d i m u s , fucccffibus eoru m lætamur, malis- qjue dolemus. L u g e m u s patrono m o r t u o , at nec hacrymas cohibere pofh mus, d u m cliens n o d e r mor* tie ah. ipitur. Crudeles T y r a n n o s , in diffitis lo ng e a>1 obis regionibus, deteflamur, averfa mu r;n on quia Eicbis nocent, fed quia mali funt. Interfis
euîo, u b i tragœdia qu æd am exhibetur. Ünde tua fufpiria, unde indignatio , unde planctus, unde m a dentes fibi oculi? re fpondes: imaginationis hic lu- fus eft. h a t e o r mihi tam volubilem non contigis-
fe facultatem imaginandi , n e c , qua ratione haec inde e x p l i c e n t u r , perci
pe re pofTe. T A N T U M .
