D I S S E R T A T I O
X>J
D E
R E B U S S A C R I S I N S FECI A
d R. C / 1 R 0 L 0 X I E M E N D A T I S .
Q U A M
V E N I A A M P L . ORD. P H I L O S . U P S A L .
P R Æ S I D E
Docr. ERIC. M. E A N T ,
H I S T . P R O F . REG. E T OR D . SO C. R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R EG. L I T T . H U M . A N T I Q U . E T H I S T .
S T O C K H . M E M B R O .
P R O G R A D U
P U B L I C O E X A M I M I D E F E R T
H E N R I C U S H A S S E L H U N ,
B O T H N I E N S I S .
I N A U D I T . G U S T . MA J . D I E X I I A P R . MDCCCVI.
H . A . M. S.
U P S A L I Æ , T Y P I S E D M A N N I A N I S.
REBUS SACRIS IN SVECIA A & CAROLO XI EM ENDATIS.
— —» ■
$. I.
B i b l i a S a c r c t .
jH pifcopus Aboënfis Johannes Gez,elius S e n i o r A n . 1672 necesfitatem emendatae verfionis S a c r o r u m Bibl ior um S v e c a n æ Regi indicaverat p e r p e t u o q u e fub v i t a , q u æ ad an. 1690 d u r a v e r a t , huic luo inflitit propofito. A n n u i t etiam eidein R e x & pro fua pietate Archiepifcopo Olavo Svebilio, Epifcopis Str en gn el en fi Erico Bcnx,elio S e n i o r i , Arof ienfi Carols Carlfon, S u p er in t en de nt i Visbyenfi Kol- modtn, A u l æ fuæ a Sacr is Jespero Svedberg aliisque hujus operis fcientisfimis Viti s crebris litteris illud injunxit.
C u j u s hiftoriam cum fufe d ud um tradiderit Schinmejer in fua Gefchichte der BibeliiberfefZuUrgcn in Schweden, P a r t e III, non opu s efl i t er um enarrare. Indicasfe fufficiat ad m o r t e n i Regi s att. 1697 conquifita fuisfe a t que el aborata fingula, q u æ editioni Bibîiorum C ar o l i n æ , Iub Filio glo- r iol islimæ mem. R. C A R O L O XII d e m u m an. 1703 p r o deunt i i ntervirent. Ad hanc e x p r e s f æ funt omnes, q u æ dein luc em v i de r un t , S v e c a n o r u m Bibliorum edi tiones, q u a s ideo p er Secui i & quod e x c u r r i t , decu rf um e m e n datas non fuisfe conf lat, q u s m t u m v i s fub aufpiciis G U S T A V I III in hoc campo defudaverit erudit isf imorum in Sveci a V i r o r u m induftiia.
A 2
•$. II.
L e x E c c l e f i a f t i c a .
P r i m a m h anc poft R e f o r m a t i o n e m e l abo ra vi t A r- chiepifcopus Laurentius P etri N e r ic i u s a t q u e publicavit an. 1571. E j u s revif ionem plur ibus in Comitiis ui fe
r u n t r eg ni O r d in es & i nt erea E p i f c o p o r u m finguli in fuis Diœcefib us d e f e d u i huic medelam a d f e r r e c o n a b a n t u r O r d i n a n d i s , quas ipfi Janciebant, Ecclefiafticis. T al e s fcilicet ab Ëpifcopo Laurentio Paulino G o t h o S t r e n g n e f i æ an. 1614, Olao Laurelro A r o f i æ 1649 & Joh. Gez,elio A b o æ 1673 a d o rn at a s hab emus. T a n d e m v e r o del eg a
t o s E p i f c o p o s , S u p e r i n t e n d e n t e s , T h e o l o g i æ P ro fes lb - r e s & L e d o r e s , nec non aliquos Laiei ordinis M a g n a te s a t q ue er udit os R e x c o n v o c a v i t S t o c k b o l m i a m an.
1685 > qur.coHato Cleri æ r e f u f te nt a ba nt u r & menfe M a r tio anno fequenti o p u s fu um R e g i s fcrutinio fubjicie- b an t , qui illud confirmavit d. 3 S ept. a t q u e in D e c r e t o Comitiali d. 3 Nov . publicam u t le gem fanciri curavit.
An. 1687 t yp is edeba tur fingulisque diebus feftis & d o minicis d u o , tria vel q u a t u o r Capita e fuggefiu praele
g e b a n t u r Coetibus Ecclefiafticis, u s q u e d u m i nt e g e r C o d e x hac rati one fuit publicatus.
Q u e m v e r o effeftum ha bu er i t b æ c l e x , feptennio pofl an. 1694 in Dedicatione L u n a fuæ Turcica t e f t a t u r J unecopenf is P r æ p o f i t u s Erlandus D ryfclius : H vad nytta, cjfecl och verkan , E. M. a f trycket utgångna evigt lofvdrda Kyrkolag redan v u n n it, kan man deraf ß u ta , i ßdllet uti Fôr- fam lingarr.a, fdrdcles på Landsbygden, f å fu n n e s, fem kunde läfa i bok, fö r r dn famma Kyrkolag publicerades , få dro nu ganjka m ånga, fom det lärt och få le des icke allenaß veta klart och tydeligen fina Chriflendoms ßycken , utan till att Idfa ; utan ock flirre delen, fom allenaß upndit fit t 10 ideeller
12 :te
T
ii:te år kunna med egna ögon fe och U r a , hvad Gud i fitt hel. ord bjuder och befaller. Sedan Högvördige Herr Arche*
bifkopens Doöl. Svebeiii Catechefs med fina hdrliga och n ytti
ga brågoflycken dr a f trycket utgången, veta Åhörarena få vackert fv a r a till de nödiga fr å g o r , fom fordras till vå r Chriflendom cch Salighets fö rjå k ra n , få att en Lärare der a f fig hjertel. hugna må. C e t e r u m in exfecutione e j u s d e m ,
p r æ c i p u e quod ad j u r a m e n t u m Sacer dot i bu s in ea p r æ - I cr i p r u m , mul ræ m a g n æ q u e ex.citab,jn t u r q u æ ft i o n es , q u a s parti m R e g n i S y n e d r i a , partim ipfa S:a R:a M : t a s di ri mer e c o n a b a n t u r , n e q u e mul t um t e m p o r i s p r æ t e r l a - p fu m e ft , an te qu am n ov a legis hujus emend at i o neces- î'aria j u d i c a r e t u r , p r æf e r t i m po ft qu am an. 1719 mut ati o
n e m lubi erat regiminis forma. I taque menfe M a r ti o an.
1726 O<fto Clerici, X V I Nobilium O &o qu e Civilis ordi
nis d e l e g a b a n t u r , q u o r u m op u s an, 1736 t y p i s p r o d i i t ; n u r n q u a m v e ro poftea r e v i f u m , mul to m i n u s publica a u & ori t a te fuit i nu ni t um.
§ III.
M a n u a l e .
P r i m u m confcripfit Olaus Petri Nericius a t q ue edi
dit 1529. P l u r e s n o v æ a t qu e e m e n d a t æ editiones p r o dibant annis f e q u e n t i b u s , u s q u e d u m L i tu r gi a an. 1576 f o r ma m cul t us publici ant ea ftabilitam peni t us mutavit.
A b r o g a t a illa quidem eft in concilio Uplalienfi an. 1593;
v e r u m R i t u al e r it e e m e n d a t u m an t e an. 1614 non emis- fuin eft, q u o c u m eodem c o nj un ge ba tu r Misfa, ant ea fe- p a ra t im edita. H o c Man uale in ufu er at u s q u e ad an.
1673, q u o c o nv oc a ba nt ur Epifcopi & Theologiae P r o f e s - fores Upfalienfes ad ejus revifionem. H æ c d. 22 Jul. a R e g e c on f i r m a ba t u r & illa e f t , qu am adhuc fequitur Ec- clefia Sv ec an a . D e differentia h o r u m Manuali um e x profesfo e g e r e B dlter in Libro de Cer emo niis Ecclefia- llicis a t q u e v . Troii in praefatione ad V o l u m e n III A(fto-
r u m
r u m hiftoriam Ref orma tion is & Ecc lef iæ S v e c a n æ illu- firantium. M u l t æ precandi f or mu l æ in hodierno M a n u a li p r æ t e r m i s f æ f u nt , q u æ ex ft ant in anni 1614. Praefa
tio v er o Archiepifcopi Kenicii ad hanc fuperefi: etiam in illa at que nomina fiftit i l l o r u m , qui u n u s poft a l t e r u m eidem e mend and o o per am dicaverint. F u e r e v e r o M.
Abrahamus Andrea A n g e r m a n n u s , M. Nicolaus Olai B o t h - .pienfis, M. Olaus M a r tin i, M. Petrus K enicius, A r c h i
epifcopi Upfalienfes; M. Petrus Bencdifti E pi f c o p u s L i n copenfis, M . Petrus Jo na H e l f i n g u s , S t r e n g n e n f i s , M.
Erieus Jacobi Academiae R e f r o r , M. Olaus Stephani Bel- linus, Epi fcopus Arofienfis, M. Petrus Jonce, V e x i o n e n - fis, M. Laurentius Paulinus S t r e n g n e n f i s , M. Jonas K y - lander, L i n c o p e n f i s , M. Ericus Skepperus P af t o r S to ck - holmienfis, M. Joh. Ungius, S u p e r i n t e n d e n s Cal mar ie n- fis, M. M athias, S u p e r i n t e n d e n s Marieftadenfis, M. Petrus Melartopaus S u p e r i n t e n d e n s ibidem, M. Jfrael P a f to r Lincopenfis a t q ue M. Nicolaus K rok, P a f t o r Vexionenfis.
R e ve r e nd i sf i m us Archiepi fcopus von Troii n o v a m p r o prio m a r t e Manuali s S vecani e m e n d a t i o n e m el abor avit a t q ue clero in F e f t o Jubilæo an. 1793 Upfaliæ c o n g r e g a to propofuit; quod dein fuo fcrutinio fubjecere ad r es S acr as e m en da nd as e x Clerico Or di ne delegati ; n e u t r u m ver o h o r u m S peci minum publicam conf ir mati onem ad
huc obtinuit.
§. IV.
L i b e r H y m n o r u m .
Hiftoriam e or u m in Sveci a publica Dif putat ione e x hibuit Pr æf es. X V elaboravit Laurentius Petri Ner ici us p r i m u m q u e edidit an. 15^0. H i s , nonnullisque aliis ad- je&is ufa eft Ecclefia S v e c a n a ad a n n u m u s q u e 1627, quo Enchiridion fuum edidit P af io r Kopi ng en fi um in veftmannia, M. Petrus Rudbeckius. Hoc fnndatnenti in- ftar fuit Libro P f a l m o r u m , qui prodiit 1629. Epi fcopus
Stren-
Sfcrengnefenfis Laurentius Paulinus G o t h u s fuo Clenodio, u t d i c i t u r , occationem dedit emendatiori editioni anni 1643. In u tr o qu e ta m C a l e n d a r i u m , q uam c o m p u t u s in
v e n i t u r illudque ver fib us , anni t e m p ef t a t u m ad o e c o n o m i c u m habitum t a n g e n t i b u s , nec non N u n d i n a r u m fa- é t o r u m q u e no n nu ll o ru m hifloricorum indicationibus o r n a t u m .
L i b e r E v a n g e l i o r u m figuris illuftratur. Jacobus A rrh en iu s Profesfor Upfalienfis fuis Speci mini bus, Pfalm- p ro fv e r, an. 1689 editis a t q u e Ep if copus Scarenfis Jefpe- r u s Svedberg, fuo H y m n o r u m libro 1694, a u & o r e s fa- l u t ar i m e r e n t u r emendati onis an. 1695, <3uo a d h uc u t i m u r . Hic p o ti s f i m u m , Epifcopi Li ncopenfis H aquini Spegel P f a lt e ri o, Ar chiat ri H jårnc, Pr ofesf ori s L a g e rlö f, P r æ p o f i t i Mor enf is in Dalecarlia Boéihii at que S u p e r i n t e n d e n t i s Visbyenfis Kolmodin oper a a d j u t u s , q ui n q u e fuis P f a l m o r u m editionibus, e x nitidisfima B u r c h a r d i t y - p o g r a p h i a emisfis, una in 4 :0, cujus t a me n n on nifî L i b e r E v a n g e l i o r u m e x f t a t , altera in 8:0, tertia & q u a r t a in majori mi norique 12:0, quinta in 16:0, Pr infens Pfalm- bok n u n cu p ar i f oli ta, cum triginta mille t h a l e r o r u m di- f p e n d i o , p ræle nti ta me n libro H y m n o r u m f or mam dedit.
Q u a m v i s enim & Confiftorii Ecclefiaftici Upfalienfis, &
Cleri Comitialis approbat ione gavifi fuerint H y m n i Sved- bergiani, intempeftivo ta me n Sveb ilii, Carlfonii, Langii a t q u e Jem fe lfii zelo effeftum ef t, u t p r o h ib er e nt ur . L X X t a n t u m eliminati, C CC CX I I I retenti. Quis c r e d e r e t , R e g e m ipf um in S e n a t u fingulos hos examini fuo fubjecisfel
§• V.
C a t e c h i s m us .
P e r ic ul a confcribendæ Ca t he cbe fe os fecere L auren- tius Paulinus G o t h u s , L a u reliu s, Terferus, Empor agrius a t q u e Spegelius, o m n e s Epifcopi, q u o r u m ultimi t r e s idem cu m Svedbergio f atum h a b ue r e , u t oper a illorum publico
ufu
s
ufu inter dicer entur . Hiftoriam tradidit trinis disfertatio»
nibus Mag. Georgius Frederieus Fant. P a l m a m t a n d e m obtinuit Ar chiepi fcopus Svebilius an. 1690. Q u æ digna p r æ f t i t i t , ut r e t i n e a n t u r , a Terfero Spcgclioque m u t u a t u s eft. C e t e r a , e (uo q u æ addidit, p l er aqu e ita funt c o m par at a, u t f implic ior um, q u o r u m ufui eft def ti nat us , vel c a pt u m fuperent, vel nuliius frugi co nt ro ve rf ias t ang an t, vel fuperftitionem a l a n t , vel deni que fenfnalibus n im i um ideis m e n t e s e o r u m adfuefaciant. Quid enim ad e o s a t t i nen t Pontificiorum de panis & vini in S acr a c œ n a transfubftantiatione & Cal vi ni a no ru m de nuda e l e m e n t o r u m fignificatione c o m m e n t a ? Quid de fagis, veneficis
& incantatoribus pr æj udi cat æ opiniones ? Q u o m o d o ca
piat v u l g u s , V e t u s T e f t a m e n t u m t a n t u m m o d o u m b r a m
& figuram Chrifti fuisfe & S a c r a m e n t u m Altaris in A u - guftana Confesfione n on fenfu Papiftico Misfam dici?
Quo d S a c r a m e n t u m Altari s dicitur p r o p t e r e a , quod M e n - f æ , e quibus diftribuitur, f o r ma m v e t e r u m Al ta ri u m r e f e r a n t , quod panis & v inu m p e r os & g u t t u r t r a n s e a n t
& in f tomacho fubeant digeftionem. D e u n a , SanCta &
univerfali Ecclefi a, de ma nducati one naturali & fpiritua- li fufe agit; ACtus v e r o g ra ti æ applicatricis ficco prae
terit pede. I nter im eam de Cat echisino fuo opinionem habuit Svebilius, ut illum libri SymboJici auct oritate in Ecclefia S v e c an a m u n i en d um Re gi p r o po f u er i t , q u e m t a m e n pauca r e ce n ti or u m fpecimina f u n t , q u æ non fu
p e r e n t , Gråbergii l o q u o r , N ohrborgii, M o lleri, K oppii9 Tollefonii atqtie Dnhlfonii.
H æ c omnia fimul fumta p r ob ar e v i d e n t u r , efiicacis- fiinam fuisfe R. C A R O L I XI de r ebus Sacr is in Sveci a emendandis cur am fimulque f ap ie nt is f im am, cum poft i n t e g r u m , quod poft E j u s i mper ium d e fl ux i t, S e c u l u m , nihil, quod a d d er e t vel m u t a r e t , ha bu er i t fequior æ t a s ; fed adhuc ab Illo e x a nt l at i s, tam in h o c , q uam in mu l
tis aliis l a bor ib us , h ær e a m u s .
