Observationes de nominibus propriis et cognominibus Svecanis, quas venia ampl. ord. philos. Upsal. præside mag. Erico M. Fant ... p. p. Johannes Olavus Hjelm, Sudermannus. In audit. Gust. maj. d. XIX April. MDCCXCIX. H. a. m. s.

D.

O B S E R V A T I O N E S

D E 7

N O M I N I B U S PROPRIIS

E T

COGNOMINIBUS SVECANIS,

Q ü A S

V E N I A A M P L. OR D. P H I L O S . U P S A L .

' • UV- ,r \u*\ •

P R E S I D E

M

F R I C O M . F A N T ,

H I S T . P R O F . R E G . E T OR D . SOC. R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G . L I T T . H U M . A N T I Q U . E T I I I S T . S T O C K H . ME MBR O.

^ ^ • ; ' •T

p. p.

J O H A N N E S O L A V U S Hg f ELM,

S U D E R M A N N U S .

ÏN A U D I T . G U S T . MAJ. D. X IX A P R I L . MDCCXCIX.

I I . A . M . S .

Ü P S A L I Æ ,

Li t t e r i s Jo h. Fr. Ed m a n, Re g. Ac a d. Ty p o g r.

M O N S I E U R ^{l s} M A g O R

G U S T A V E

L A 6 E R H J E L M

D a i g n e z y Monfteur, recevoir ces feuilles y comme une marque de ma reconnoisfance & du profond r e fp e tt, avec lequel f a i l'honneur d'être

M O N S I E U R ,

r o ï i E *

très-humble & très-obeisfant ferviteur

JEAN OLAVE HJELM.

O B S E R V A T I O N E S

DE NOMINIBUS PRO PRIIS E T COGNO­

MINIBUS SVECANIS.

-— ■ananOSQS' * g g — 1 ■» 4.V

§. I .

I n perfonis defignàndis p ro p riu m nomen parentis adjiciebant Ebraei eo rum que pofteri adhuc adji­

ciunt, u t Salomo Ben David, A ben E fra, &c. Grae­

ci p le ru m q u e uno nomine u tebantur, ut Socrates, P la to , D em ofthenes, Philippus; patris vero nom en fi a d d eren t, fle&ere illud folebant, ut Achilles Pcli- d e s , i. e. Pelei filins. Interdum etiam cognomina ad­

h ib eb an t, ut Darius C odom annus, N o th u s , Alexander M a g n u s , A rtaxerxes Longimanus. Conftantinopoli fub im perio G ræ c o ru m , qui ab imperantibus n tti e ra n t, P o rp h y ro g e n e tx appellabantur. Etiam familiae nom en adhibebant, u t Alexis C om nenes, Anna C om ­ n e n a , Conftantini Palæoîogi &c. Romani tria ple­

ru m q u e u fu rp aru nt nomina, p rim um p ro p riu m , alte­

ru m gentilitium, tertium cognom en. Ex. gr. M a r­

cus T u lliu s Cicero. Interdum ob res geftas cogno­

m e n addebatur, e. g. Scipio A fricanus, quem adm o­

d u m R usforum imperatrix Catharina II Sadunalkoi, Crimfkoi fuis praefe&is addere confvcvic.

§.

.

In patria primum folo nom ine proprio uteban­

tur majores, ex. gr. Lum ber, T h o r g n y , atque haec

A no-

nomina a majoribus ad pofteros transiisfe, probat fe­

ries familiae T h o r g n y a n æ , in q u a tres hoc nomine infigniti alter poft alterum Legiferi Uplandiarum obi­

bant munus. Sic pleraque nomina in cippis Runicis com p arent, q u o ru m indicem exhibet Verelius ad cal­

cem Hiftoriæ H erau d & Bofe a fe editae. Mireris vero inufitatam eorum varietatem & copiam. V ere­

lius ultra D C C L ex infcriptionibus non adm odum multis collegit, quibus addi posfent totidem vel p lu ­ ra ex aliis, quæ ap u d nos fuperfunt. Si Syllogen, q u am fiftit Olatis Celftus pater in Acfis Litter. Sve- ciæ Vol. 2. p. 513, Verelianæ addideris, n u m eru m millenario am pliorem conficit. In p luribus lapidibus fatis ampli territorii ne unicum quidem nomen alteri fimile deprehenditur, & ab uno loco in alium digres- fo nova plane nomina occurrunt. Q u o d fi his adjun­

g a s, quæ excerpi posfunt ex hiftoriis & diplom atibus, alteram diverforum nom inum chiliada facile confla­

veris. Optavit d u d um fum m us vir, Ericus Benzelius fît. in annotationibus ad M onum . S vio-G . p. 235, u t aliquis antiquitatum patriarum ftudiofus Onomafticon colligeret S v io -G o th icu m , atque diligenti faff a colla­

tione doceret, quæ eadem , licet varie pronunciata pro dialcftorum differentia, quæ diverfa fint nom ina, quæ Scondicæ originis, quæ peregrina. Q uod C h r . L . Grubbius Lincopiæ edidit an. 1675, praenomina Svio- Gothica infcribens, reftius a bono in hæc ftudia o- p d m i Senis affefhi, q u am fucccsfu laudatur. U n d e autem tanta appellationum copia? Dicendum p r o fe f to , majores noflros novas fubinde excogitasfe & liberis

fuis

fuis impoftiisfe, quae antea in ufu num quam fuerant, easque defumfisfe, vel ex form a externa, ut S v a rt- haufdi, vel a virtutibus, ut FuIIhtigi, Geirfafler, ut oblervavit W o rm iu s , M onum. Dan. p. 193. Cui in- ficas non iturus eft, qui cogitaverit, centum diverfas appellationes carisfimae illorum fupelleflili, gladiis &

enfibus fuisfe im p o rta s, ex. gr. Tirfitig, Risanôt, re- cenfitas a Saiano, in Disfertatione de Gladio Schytico atque N o bil. Z^rc/; in Afhandling om de fordna Sven- Ika Stridsvapen ap. G S rw ell, N y a Sv. Bibi. Volum.

2. p. 2 8 9 » qui fimul obfervat, ex bonitate, fulgore, pretio enfium hæc nomina pleraque esfe petita. N a ­ vibus etjam ejusmodi appellationes addebant, ut Skid*

bladner 9 Onneti Lâvga.

,

§■

D ein nominibus propriis addebantur Epitheta.

U t ap u d N o rv e g o s, Einar Tambafkielfvcr, T h o rg e ir Afradskoller, Einvidr Skaldaspiller. Sic apud nos, Skoglar T o f t e , Folke Philbyter, 13engt Snyffels, Bir­

g e r Brofa, M agnus Minnifköld, Knut L å n g e , Styr­

björn S tarke, îw ar Blå & inter Archiepifcopos Upfa- lienfes Olavus Lam batunga & Bafatômer. U t vero frequcntisfim um erat apud exteros medio aevo nom i­

nibus im perantium Epitheta addere, ita etiam apud nos. H enricus A uceps, Fridericus Barbarosfa in G e r­

mania, Philippus Pulcher, Juvenis, L o n g u s, Carolus Calvus, Simplex, Crasfus in Gallia, Edvardus Con- fesfor, W ilhelmus Conqueftor, Rufus, Johannes fine te rra , Richardus cor Leonis in A nglia, Petrus Cru-

A 1 de-

delis, A lphonfus Sapiens in Hifpania, notisfimi funt.

In Dania flierunt Sigurd O r m ö g a , Olaus H u n g e r , Sven T j u f l k å g g , R olf Krake, Ericus L a m , M en v e d , d i p p i n g , Plogpenning & E je g o d ; in N orvegia Olaus K y rre, H araldus H årfager & H å r d r å d e , in Svecia R agnar L o d b r o k , Björn Jårn fid a, H åk an R ö d e , E- ric W å d e rh a tt, Å rfåll, Segerfåli, L å fp e , Iwar Widfam- n e , Ra^vald Knaphöfde, Ingiald Illråd a, O iof T r å - tälja, S k o tk o n u n g &c. Etiam feminis celebrioribus addebantur, ut Sigrid S to rråd a, T h o r a B o rg arh jo rt, M argareta Fridkulla. N o n vero conftans fuit hic mos. Oiaus T ry g g v a fo n in N o rv e g ia , Sveno Eflrid- fon, qui & Ulffon, in Dania, E ric Kefilfon in Svecia nullis cognominibus claruere. Ultimi apud nos fuere M ag n u s Ladulås & S m ek , Chriflophorus Barkakung

& Chrifliernus T y ra n n u s .

§• 4 -

F requentisfim um vero erat nomina patrum ad­

d ere, ut U lf G udm arsfon, Birger Pehrsfon. Inter­

d u m etiam m aterna, ut Chriflincfon, Eiinefon. Scoti hujus loco adhibent M a c, ut M ac Pherfon, Ferfenii filius, M ac Donald, Donaldi, M ac L au rin , Laurini.

Angli F i t z , ut Fitz J a m e s , Jacobi filius. Rusfi w i t z in mafculinis, P etrow itz, Alexiewitz, Romanowitz &

wna in femininis, ut Fcedorowna, Alexiewna. E x n o ­ minibus propriis vero nonnulla variant, ex. gr. N ic o ­ laus & Claudius, Axelius & A bfalon, in A&is medii xvi un u m id em q n e, licet ex illis alterum N ils, alte­

r u m Cias hodie appellemus. E x Jacobo faflum eft

J e p p e , ex L au ren tio L a rs , ex P etro Pchr, & fic in ceteris. - C u m Chriftianismo nomina in Sacris Bibliis ufitata in patriam im m igrasfe, v. g r. A b ra h a m , D a­

vid, non opus eft, ut moneamus.

§. 5.

Q u an d o p rim u m cognom inibus gentilitiis uti coe­

perint m ajores, certo definire non posfumus. B åt, B onde, L å m a , A n d , A n g el, L a k e , L ånk, D je k n , Skytte antiquisfima funt. Sub peregrinis regibus Kru- m edik, K önigsm ark, Kröpelin, von Kyrncn, alia in ufu venere. A tem poribus S tu ro ru m raro, fed in ­ te rd u m funt obvia. Familiarum nobilium cognom ina ah ævo d em u m Guftaviano originem re p e tu n t, Brahe, Bjelke, S p a rre , Baner, G r ip , Posfe, H ård, F le m m in g , Ribbing. In unione hereditaria Arofienfi an. 1544«

ap. v . Stjcrnman Riksdagsbefluter T o m . I. p. 173.

o ccu rru n t F iem m in g , T r o lle , S tu r e , Bragde, K ru m ­ m e , G r a b b e , Kihl, Bonde, Posfe, R ibb in g , Kafle, Boje, R y n in g , Bonde, W eftg ö th e, S p a rre , K ö rn in g, G alle, Kyle, Kagge, H å r d , Klot, cet. N o n d u m an.

1560. familiæ Stenbock, L ejo n h tifv ud , G r ip , Gyllen- ftjerna, O xenftjerna, Bjelke, G e r e , H o r n , S ten b o ck , S p arre, K u r k , Ekeblad nomina fua u fu rp aru n t, u t videre eft ibidem p. 215. Prim us nobilium , cui n o ­ vum nomen gentilitium in diplomate nobilitatis addi­

tu m , fuit Rofencrans, tefte v. Stjcrnman in M atricu­

la T o m . I. p. 301. Nobilitatus an. 1612. kallad f ô r r - ut Richard Jfacfçn, âr den fo r ß e i Sverige, hvars

A 3

,

adeliga vedernamn i Skuldebrefvet b lifv it u t / a t t 3 i f a l l den famme f ö r r u t ej brukat nugot vedernamn.

• §. 6 .

Communis Clericis & eruditis fuit confvetudo ex natalis foli nom ine, in Graecum vel Latinum idioma fæpenumero translato, cognomina fua derivare. Sic Olaus & L aurentius Petri IS ericii, Laurentius Petri G o th u s, Nicolaus Olai Bothnienfis, A braham us A n ­ drere Angermannus, Petrus Jonæ Helfingus plerum*

q u e nominantur. Sic Benzclius a Benzeby, Acrelius ab Å k er, Svedelius a Sveden, Aurivillius ab Ö rby, Agrivillius ab Å k e rb y , Celfius a Hôgen, D ryander, E m p o ra g iu s, Melartopaeus, C hesnecopherus, Ifope- d iu s, A griconnius, Arhufiander, Ar& opolitanus, Me- landcr, eadem ratione, ac M elanchton, S chw arz-E rde, C apnio, Reue h lin , Oecolampadius, Hausfchein natali lingva dicebantur. D e abftrufis illis & barbaris no­

m inibus: Bullernefius, Cordinfulanus, G ôtzigerodius, O rienfulanus, Rondelitius, Salverpianus Smalander, Z e b racy n th iu s, Enecopiander, Rizanefander, Rofla- g iander, V aldrofiander, Melkorftadindal nihil eft, q u o d dicaraus,

§• 7-

E x regno animali cognomina petere frequentis- fim um eft & fuit. Sic L e jo n , Utter, Råf, Björn, U lf , W a r g , Ik o rn , A lg , R en , H jo r t, Bjur, Bagge, H e rm e lin , L o ctiam num offendimus. .V eteres etiam

ufur-

u fu rp a ru n t F a r g a lt, Bock, O x e , H a r e , H a n d , Kate.

B ro m s, H u m la , Ô dla, ex infeflis adhibentur. Oxe*

h u f v u d , O x e n f tje rn a , Svinhufvud h ab em us; num*

quam autem H a ft, licet H afthufvud familia fuerit n o ­ bilitate infignis. Ex avibus Ö r n , H ö k , Stare, F o g e l, T r a f t , O r r e , H je r p e , T jå d e r, G å fe , Falk, D u fv a , D rak e , S v a n , U g g la , T r a n a vulgo in nominibus ad­

hibentur. N u m q u a m vero T u p p , A n k a , Sparf, li­

cet ignobiliores non fint. E x pifcibus G adda, G irs, R u d a , Ka p , M ö r t; num q u am vero Braxen, Sill, Strö m m ing deprehendim us.

§■ 8

E reg n o vegetabili nomina arb o ru m communia funt: A h l , Björk, G r a n , E k , E n , P alm , Pihl, H å g g , A lm , L in d , A f k , A f p , H a g to r n , num quam vero A p e l, T a l l , F u r u ; fed derivativa A pelquift, T a ll­

b e r g , F u r u b o m . Florum non nifî generalia adhiben­

tu r: L ö f , Blad, R o t, Ros; habem us tamen L jurfg, Bjugg; B rodd, H u n d e , K rap p , W e id e , Lilja, T ö r n ­ ro s, T ö r n e , Såf, Ollon. E regno minerali, g enera­

lia tantum B erg, M alm , Sten; non vero G u ld , Silf- ver, Koppar, T e n n , Bly. E ventis Öfter & W åfter p u re & fimpliciter adhibentur; N o r r vero & Söder non nifî in compofitis N o r rm a n , S öderberg. Som ­ m ar & W in te r ufurpantur, non v ero W å r & Höft.

E x elementis Eld tam fimplex, q u a m in compofitis;

neutro tarnen modo L u ft, J o r d 8 c Wattn. N om ina D ign itatum , Officialium & Opificum frequentisfime

a-

* f y ) o ( 4-

ap u d exteros tam q u am p ro p ria a d h ib e n tu r; ap u d nos non item. N e m o enim Svecus G allorum imitatione transtulit L e D ieu , L ’E m p e re u r, L ’A r c h e v e q u e , L e R o i; neque A n g îo r u m K ing, P o p e , m ulto m in u s , G e rm a n o ru m T e u f e l , E ifenfchm idt, Kannengiesfer, S c h u m ach e r, Kiifter, S chneider, Schiifter, • Pfeifer, M öller. Rationem nullam invenim us, nifi q u o d v o ­

let u lu s,

quem penes arbitrium c ß , & j u s t & norma loquendi.

Quamvis ru d i ci in Svccia cognom inibus non u- tan tu r, peculiaris tam en mos cft Dalecarlorum talia nom inibus fuis in baptism o receptis praefigere, u t D jåkn P ehr, G r e f J a n , Skråpp M a tts, F ors L a r s , L ju s H ans &c. D e variatione h o ru m no m in um in diverfis regni provinciis confuli posfunt earum deferi- ptiones pasfim. In Jem tlandia v. gr. u fu rp a n tu r As- la k , Ö n e, Kjåll, R a a l, Sjul in mafculinis: Årfill, Em - f r e d , M ag n il, Blia in femininis, alibi non obvia.

§• 9