Log. 8c Metaph. Prof. Ord,

33- '

Deo Duce,

D 1SPUTJTIO Ρ HlLOSO PHICA DE

TI OME 1>EXTRA

ET

sousoaa,

QVAM Cum Ccnfénfu

faenIt:

PhUofophicA

tn Regia Acud. Upfal, FBuMM-DE

VI RO Maxime Reverendo atque Celebemmo

On.s

Log. 8c Metaph. Prof. Ord,

Paftorein vigilantiffimo,

& Philof.Decano Speftabilij

Publica bonorum examtni modefie efert

JOHANNES

Vctmelandus.

In audit. Guftav. Majori die~τ.Jun.

Anni Μ, DC, XCVIII»

υ Ρ S A L I Μ

Ix&tdit HENRICVS KEYSER Jun, Reg, AcaL Tjpogryhni

LpjfiA

(/ -# - -

tf^eVerendisßmo in CHßI~

Dn.Mag. Β Ε Ν Ε D I-

Yermelandiae &

Daliae Supcrin

iiarum Carolftad; & Kilenf: Paftori

iidi graviflimo, Regii

Gymnafii, quod ad

dicecefinEphoro dexterrimo,

Meccenati,

moqj humili mente 5c vene

Max: Reverendo atfy

Pr&cUrijJ: Dno,

Pn Mag

MAGNO CAR.OL1NO,

S.S.Theol. in Regio Gymnafio

Leäori

primario,

Praepofito Naefenfiiim adcura-

tiilimo,Paftori in©CQfiroa

vigilantiffimo,

olimpraceptori hdeiitiim^ .nunc

Patro-

no & Promotori magno,<

mni

rentiaculcuatat em ftlfpiciendo.

?ii Rev. aiq, CUttßimo Domino, Όιχ Mag. ERLANDO

HOEST FN,

RegiiGymnaliiReftori

dexterrimo, Diftri*"

öusNordmarkiit ΡπεοοΙΙιό jdeurariiftmo,

Paftori in-φαπΐπΐ0£;ϋ Landau

dmo,

ceptori olim fidelidmo^.nunc preiiio- toricertiffimo, _magna reveient a

Semper affuiendp.

Admod. Revarendo .Clunfunoque Domino,

Dn. Mag. OLAO

Ρ-SCATORI,

Regii Gymnafii Qr^cae

^ingvae Leftori

Laudatittimo, Confiftorii Secreta.io

adcu-

raritlimo, Fautoriac Promotori, iummo \ femper honore_Ob

profeqvendo.

STO fatri de

Domino,

CTO CAMEEN,

tendenti

eminentiflimo, Eccle-

meritiflimo, inclyti Confiftorii Prae*

Claram Vig-^, Scholarumcjue ^per totam

Patrono & Promotori maximobenignilfi-

rabunda seternum colendo»

HMiJJim & Conlultilfino Oomino.

Da. ERICO GYLDENdLYCHT,

per VermeUndiam

occidentalem Judici

territoriaii aequitfimo, Patrono 6c

Promotori certiffimo.

Vi Rev. ati/j CUrißimo Domino,

Dn Mag. GABRIELI FLOREN,

Nyedfiiifmm

Paftori vigilantiflimo

olim

Patrono propehfitiimo ^, nunc Promutori

multis nominibus colendo.

Admoä. ^Rtverend. & cUrißvno Domino, Da. Mag SVENOxNTI VIGELIO ^,

Paftori in Jt^Öalen m?rititIimo, Fauto¬

ri & ProniAtori multum hon »raiado.

Admod Reverendo & C.Unßimo Domno, ^*>

Do. Mag

JOHANNI DIONYSIO,

Paftori in $ίία Vigilantiiiimo ^, Fautori

& ^'Promoton fjnguiariter honorando.

Adm Rev. &clariffimo Domino,

Duo.Mag:

CHRISTOPHOROGRVND,

Paftori meritiffimo,

fautori &promitori

fingulariter

plurimahumillimusoffero,

Tereximio

VccltsftmoqVe JuVent

Dn. J Ο Η Α Ν ΝI

S3<£3i© 2)1 a 91

Ο

^Interpret

^{fic retexit, Verla alt¬}

Ut Volet

exponiy

fonuerey fua.

Inter multasoccupationes

die]3o λ/aji Anno l6p8·

Ita amlco anima

Gratulatur

PETRUS

£agalååf*

35

£9ϊ©90ΐ2ί9ϊ/

;<25?aceti uti(ttίααί f?t eget ft>tine

rfyer/

Οφ meb fin pmnaö ort fig mdlac fom Ijan år:

5Dec ofertfpegel flar

ofj b*tta n>årfet bår/

9lt _pennan tiU t>en bpgb/t

ijiertat boor/ ftg

b%c.

%\U tienfi lemnar betta C. A. ADLERFELT.

Α. Ω»

Caput

I.

Sermone, & ^{circa eum}

obfervandis.

'agnum eft divinae bo-

;nitatis fapientiaequc

^fpecimcnatque

mentum_,quod,cum homocetcrisaniman- tibüs pracftantior ^creatusfit condi-

tusque,iftius praeftantisc tresvelut gradus deprehendamus; Nonenim

hominem quemadmodum reliqua animantia, utcunque fociabilena creavit, fed & ratione praeditum,

ut cernerepoflit,fibi utique alitct iq jfocietate vivendumefife, atque

A in-

0

m.

intcrfefc vivunt animantii bruta,

&, media quoque adinvenire ad iftum

fibipraefixumprxftantiorem

fincm obtinendum apta. Qvin de

rationi ctiam orationem Cic. 1. i.

deleg. & üb.i.deinterpr.^c.i.wert- tis

hnmAtJAinterpreterη

nat prat reliquisanimalibus. Ute-

riimabfente ratione, quidfuperfu- iiTct,nifi bruta qusedam focietasi fic_conceflaquidem ratione, fineta¬

rnen facultate communicandi aliis animi noftri fenfa, muta, fåne &

ilmfll manca & mutila futura ^, fuiflet focictas humana. Verum '

cnim vero naturamhumanamcum innuo oratione initru&am cflc,

minime aflerendum fumo, lin-

gvam aliquam h. e. fcrmonem aut idioma å natura efle ; lingvseenim quotquot Tunt, voluntati inftitu- toque hominum fuam debent

originem _{panter &} incrcmenta.

Natu-

m

Natura tarnen nobis potentiatn conceffit,utloqui difcamus,·quod

ubi didicimus, adhuc in noftra facultate pofitum eft, loqui vcl

non loqui. Nequc intendo,folam

orationem iilud inftrumentum ef-

fe, quo animi noftri ienfa _pate- fiunt,qvumhaec faepiusaliis etiam

fignis nec incommode expriman-

tur* Verum _quaccunque tandem

illa fucrint, longé tarnen fermo-

cinatione imperfediora funt cen-

fenda.

Sed ut ab optimo & fapientis-

fimo creatore nihil feré nobilius eft produdum, quam animus hu-

manus, cujus primariumofficium eft, res quasvis eognofcere, cogi- tationequc comprehenderej lic

animi cogitationumquc ejus

figna

univerfa in duplici funt differen-

tia· Naturalia enim quaedam dies confvevere, quaedam&arbitraria»

iive ex lubitu & inftituto humana

Λ * pro·

profe&a. De his ^vero utrisque fi- gillatim agere, uti non magnope-

re poftulat ratio inftituti mei; ita

in gencre faltcm monuifle iuffi- ciat, primum quidem perfedifli-

mum omniumeiTe fignum fermo-

ncm, quaeque hujus fiiia eft, fcri- pturam:non quod nunquam men- tiantur; fed ^tura quod mens his

quam feliciifimé cxprimere queat

cxprimenda; tum quia hifcc, im- primis autem fcripturå,artium ali-

orumque inventorum conferva-

tioni &incrementis optiméconfu-

litur. Deinde, quando de inter- pretationc a&urus fura, nolo id

ita ftritte eifc accipicndum, quafi

folus fermo & fcripturå

objecium

cflent dextrae autfiniftrae intcrprc- tationis, cum non fira neicius, alia etiam figna tam naturalia*

quam arbitraria, a&iones etiam tacitas, imö & ipfura iaepc altis- firoum filentium in bonam må¬

larn-

lamque partemaccipi

trahique. Id

tamcn diffiteri nequeo, meperto-

tam tra&ationem,quamparoipo- tisfimum refpicere ad iermonem

ore prolatum; cum &

difficilius

iitnonrarö,^ex interruptaorationc

mentem au&oris colligere, & fa-

cilius fermoni,quam fcriptioni ali- quid de alieno

affingatur,

fic

rnulto faepius illiquam huic

fraus

fiat. Quin& id fuperaddo,

quod,

cum & alienum & proprium fer-

monem calumniari _atque cavilla-

ri poifimus; noii tam

noftrum

quam aliorum potius hic

confide-

rari, Denique licet tra&atio mea,

ipia ftatim fronte promittat

folam

interpretationcm hujusque

geni-

um; tarnen quia tanta eft fercno-

% nis interpretationisquc

affinitas;

non abs re facturus videbor, ii

ctiam aliqua dc fermone ejusque

virtutibus & naevis pracmittam;

unde ni fällorintcrpretationis na·

tura melius conftabit.

Aal»

m 6 &

Anima _humana cum duas vir- ^-

tutes inprimis confpicuas habcat, fagacitatem & prudcntiam: Etfa- gacitas quidcmin invcniendis vitac humanae inftrumentis, prudentia * vero in cxcoicndis & utendis, ad-

que debitum finem dirigcndis re¬

bus occupetur. Proinde ad faga- |

citatem fpedat fignorum inventio, dispofitio ^& apparatus. Sed ficut

Deus conceflit homini hane alias- qve facultates naturales, carum- que exercitium; ita non rcliquit

ill-as finc ratione, fed ad certam normam finemque utendas, feil:

ut ufurpentur juxta rationem ho- nefti atqucutilis, ad decus &^com- modum vitae communis, ltaquc

utiomnium negotiorum dux ^at-

que dire&rix eft prudentia^j fic ea * circa fcrmonem, a&iones aliaquc figna tum edenda, tum etiam in¬

terpretenda imprimis occupatur, atque in debita cognitienc exer- citio-

m7

* citioquc iftorum officiorum ^con- fiftit,qua;refultant ex ufufineque fermonishumani,&verfantur cir¬

ca eum dirigendum ad noftrum

* aliorumque commodum.

Generale officium fcrmocinan-

tiumeft, nequis fermonc autaliis fignis animi alium decipiat aut laedat. Nam uti Termo id habet

cum aliis vit se facialis inftrumen-

tis commune, ut cum infe media quaedam^res iit, ufui pariter & ab*

ufui patcat: Ita inter alias haec quoque illum comitatur obliga-

I

tio,

fcrmone

cauté loquendum,^{tum ne re vera} aliquis noftro fermone _per impru-

dentiam laedatur, tum, ne ita lo- ^,

quamur, ut quis faltem vidcatur

å nobis laefus. Per imprudentiam dixi, ^nam male diäa & convitia deftinato animoprofe&a,ftuc^non pertinent conftderanda, cum non pru-

prudcntia, fed fimultas ^{aut cx-}

candefcentia ea dirigat, adcoque injutiae naturam habcnt, & odio- j fa, funt, quapropter quoque cum

lataminterprctationemadm ittant, ^*

nonopus eil, ut leges aliquas cir¬

ca eas explicandas anxié commi- f

nifcamur.

Exiftere non raro iiliusmodi

fcrmonesaliaque figna,qui revera alterum laedant,perimprudentiam

tarnen, non ab experientiåfolum,

fed & å cauiis fuis argui poteil.

Dantur enim homines leves, qui quioquid in buccam venerit, ef·

futiunt, nihil penii habentes, lae-

daturnequis inae, nec ne. Qvo-

rundam eil etiam in jocando nimia libertas, vei fi mavis licentia, ut inconfulto taliaverbafaciant,quae bilem non immerito alii _movent»

Saepe etiam in loquente vocabu-

lorum inopia, potiflimum in lin- gvis non vernacnlis facit, ut vo- cabu-

Cabulorum inopia,potififimum in lingvis non vernaculis facit, ut Vocabulum durius _pro molliori

ädhibeatur* Qvin & mtiltis lingvä

* praecutrit mentem, quod fieri fö¬

let in illis, qui funt tardi ingenii,

nec lingv# alioquin mobiii voca*

bula idonea, alias non incognitä, fuppeditantis. Qyemadmodumve-

ro ab aculcato fermone ftudiofe abftinendum eft j ita nec minus

fcdulo cavendum, ne ita loqua-

mur, ut verba noflra alias plané innoxia, in fenfum fe probum fa*

cilé trahantur.* quod officium uti

fummam involvit & circirmfpc-

dtionem & felicitatem fermonisf ita & difficilimum eft, &farpius-

culé contra illud etiam ab homi*

nibus cordatis ^& facundis, nullo

tarnen jufto bona; farna; peticulo

peccatur, fed occafionem modö praebetnonnunquam alii atquealii interpretation!, fufpicionique

de

B vcra

Vera dicentis _mente, adeoque ^ca- * villationi &calumniae de fa£to ob- noxius fermo fit. Occafio autem

ifta cavillandi efle potelt primum quidem in figuratis loquendi for- mis, maximé ubi vel paululum

receduntå fi*equentisfima loquen¬

di ufu.

Deindé figurarumquoque fer-

monis interfefe permutatio, alte-

rius pro altera fubftitutio, anfam

nonrarödiverfaepraebetexplicatic-

ni mentis.E,G.Qvando interrogati¬

ve efFertur, quod iimpliciter erat dicendum:imofimplex faepéinter- rogatiocavillationem fuggerit. Et-

iam diverfa faepe vocum colloca-

tiodiverfum fenfumgignit,&ordo

verborum perturbatior inftar tur

bidaeaquae, in quapifeatio^felicius

inftituitur. Qvin & concifus lo¬

quendi

feribendique

n cm faepe dat particulam non de- bitara addendi, eoque fa&o ^ver-

ba

fä il fö

' ba in alium fenfum cfformandi.

Denique & di&eria & fententiac,

quas Graeci.γνώμ,α,ς appellant, ali-

aque abfolute & indefinite di&a

♦ ob univerfalitatem, quam in fe habentjVel faltem habere viden-

} tur,ancipitem reddere pofiuntin- terpretationem. Et quis tandem

(

omnes loquendi modos ancipites

, ac verfatiies

enumeret^

dem tam veritatis indagandae, pa- cisque & benevolcntiae confervan-

dae, iludiofo hömini anfam dent dubitandi de vera dicentis mente,

I

infulfo

niatori cavillandi materiem prae- bent. Fuerc itaquehsc ^enumcrata

non fola, fedexftantiora

fer^ fer-

) monis» quatenusad hoc inftitutum pertinent, vitia,quae fermocinan- tibus probe funt cavenda, fi beni-

gnam & veram interpretationem

fermonum fuorum å quolibet, étiam inimico, homine exipe&arc

velint»

*C

i

,2

Cap. II.

De dextra

intcrpretatione.

uam pro ingenii

modulo

turam, & qui circa cum exiliere foient,cafus defcriplr,exigit

infti-

rutiratio &ordinis, utdeinterpre-

tatione ejus differatur ^, quje. quia

nonfemper eodem fcfc habeatmo¬

do, utpote qui jam rede, jam

perperam fit⁵jamqj in bonamjam

in malam dirigitur partem: hinc primo de jufta & benigna,

poft-

modum de vitiofadcfiniftra inter-

pretatione, fed breviifime agen-

dum. Utriusque autcm genuina

indoles melius percipi nequit,

quam 11 conilituantur cerrae leges*

qnae verborum jufte explicando-

rum normaerunt&menfura.Cum

autern multae å

multify

rentur, ego brevitatisamans pau- cio- i

cioribus & optimis cro contentus, confidens quod åc ca res dextram ynancifcaturinterpretarionem. Pos-

funt autem leges iftae vel auiificia-

les vel morales dici. Utrxque il- gillatim confideranda: veniunt,

cum ob neceflitatem _{, tum} utilita-

tem maximam, quam omni fo.

cietati in fui confervationemaffe-

runt· Imprimis tarnen obfervan-

dum eftr tum internos hominis

adus _per fe ab aliis ^non fpedari,

fed ab exterioribus cognoici: tum etiam exteriora iigna non femper

& neeeifarioconfpirarecum moti-

bus internis* Hinc quicunque lo- quitur, rede praefumitur vdle,&

intelligi verba fua &aliquid etiam

ehevalitura: fermoenimalias fru- ftrå eifet conceilus. Et fane in na¬

tura ordinem quodammodo pec-

care cenfendi funt, qui verba ob-

feuritati involvunt, in quibuspla-

ni eifc poffunt, Itaquc nc res in

nihilum recidat, fed ad liquidum

deceE«

m

14

η

decernatur,tuto

& verba omtiino in aliquem feii- fum eile interpretanda; & ipfi jus

cfie interpretanda cui locutio fa-

£ta eil. Nam fi quisque fenium ¹ quemlibet verborum iuorum _pro

renata

fingeret,

vix quidem promiflis ftarent, Ted quodlibet efiugium falfo _praeten- derent. Valebunt autem verba contra loquentem (de illis nunc

praeeipue fermo eil)^non nifi qua- tenus ille libero _& deilinato ani- mo locutus eil, & fic praefumitur voluifie,utcontra illum valerent.

Nemo itaque in plus a-ut in diver-

fum, quam quod ipfe dicere vo-

luit, teneaturj & quilibet id di-.

xifle tenetur, quod exteriorum aäuum

interpretatio

fuggerit.

Hifce ita praelibatis ad leges ipfas propero, prius Definitionem

indicans,

Interpretationens

eile

&

ciTc

juftamqj

probabilibus. Puff 1« _{c* xi·n. x»}

Signa autem funt duplicia, vcrba

& conje&urae: Deutroquefequen-

tes habeto legcs,

I. \7"erba intelligenda funt in proprio & famofo fuo fignificatu

ibid. n. 3. Hujus fundamcntum eft

confvetudo^

i. cap. 6. _{penes quam} arbitrium

& _norma

cenfetur fermoriis. Ut enim nummi valör cum tempore

pro arbitratu hominum _immuta- tur; ita verborum vis in quo feniu primum _reperta funt, nön

fervatur. Ut fi

^uis

contrivifle dixit, ejusmodi fanc pura puta cavillatio eil. Per ma- nuum cnim

illationem,

cnn-

Ciinque generis fignificantur

injii-

rite reales. Manet autem haee re-

gula^, nifi fufficiens conjedura ali-

um verbis imponat ienfum.

II. Vocabulacertonegotiopro- pria intelligenda funt fecundum explicationemeoruni, qui negotii

naturam optimé intelligunt

Puff

lib. 5. cap. ii. n. 4. Ut cnim res

& artes ab invicem funt diverfae$

ita diverfa euilibet iunt familiaria vocabula, quorum genuinus

fen-

fus non nifi artis reique perito

eft

obvius. Sic ii principes invicem padi fint, ne quis cum exercitu

altcrius fines tranfeat: non cuivis appareat, quid per exercitus vo- cabulum intelligatur, cum ejus

definitio jufta pro ratione tempo¬

ris &: flatus varia deprehendatur.

III. Cum vero vocabula ftepe multiplicem recipiant fignificatü,

& evidens eil obfeuritas; tum dc- pum a-d conjeduras venire licet

Puff*

49

β

Puff. lib. s.cap. 12. η. 5. Eft igi-

tur adhibcndaprobabilifllma con-

jedura, ^{ubi vel verbum} aut for- mula ambigua eft, vel _apparens aliquapugna inter _partesfermoni§.

Promenda autem eft conje&ura, praeuntibusVirismaximis Grotio,

Puffendotfio &aliis_,cxtribus foti-

tft>9,materia,cffeftu& adjun&is.Dc

materia paftim

ja&atur,

materiam. Etquidem validiprcen- fcnda cönje&ura, quac ex totopc-

titur contextu, _quam famofus (1-

gnificatus, Contra hane peccarit ille, quicum 30dierum cflentcum

hofte faftac induci#, rto&u ρορμ- labatur_agrosiCic» 1.1. Offic, c. 10.

quafi dierum duntaxat cflentpadi

non vero noftium inducias. In-

telligendi enim fuCrunt dies civi¬

les in civili a&ione, nort natura¬

les. Qvod ad effeftum attinet,tc-

nendum,inambiguitatc vocis_pro·

C ban-

9 i« »

dam cfle interpretationen!, quae V

vitio caret. Conjunda funt aut

origine aut loco: Illa prioris ge-

ncris ex cadem proficiicuntur ^vo- luntatc, etiam alio loco & occa- ,

Conc fignificata: Ut Γι quisalteri promiierit triticum, non fada

mentionc menfurae,ftipulatio qui*

dem hadenus eft imperfeda.

Si

autem exante adis de ccrta quan- titate certoquc _generc tritici co-

gitatum eife conilet, pro exprcs- fo habcndum eil. Intet conjunda loco, prarcipua eil ratio legis,

quac cum ipfa legis mente non cft

confundenda. Eilenim ratio caufa

impulfiva legis ponendae; mens

ver o eilipfa fententia, feu quic- quid ex verbis juile acceptis col- ligitur.

IV. Ubi vcraeil partium in

di-

verfis potiflimum fermonibus re-

pugnantia, tum verius cenfctur quod poilerius PuiF.1.5,c,12 n.6.

Ratio

Ratio evidetis eft, cum in hujus-

modi cafibus pofterius femper de·

roget priori. Eft enim ca natura

aftuum, qui åvoluntate _pendent,

~ utnovo a&u voluntatis exiftentc,

å priori diverfo difeedi poflit^

Grot. IIb. z. c, 16 ^η 4

V. Qyae relative, indefiniteaut

particulariter dida funt, non ha- benda _{ftatim pro} aflertivé abfolu- té aut univerfaliter didrs.

VI. Difpiciendum etiam eft, quid ex profeflo, quidve inciden¬

ter fit didum.

VII. In diiceptationibus refpi-

. ciendum eft ad ftatum qujeftionis.

Porro ad leges morales mc- nunc deducit inftitutum meum _,

quas quam brcviifimc attingere

fufficiat.

I» Qvi loquitur, in audientem jus quidem confert fermonem in-

telligendi, non tarnen omni ^mo¬

do_pro iuo lubitu, fed^tantum_pro-

' G 2 «t*

η

m

ut convenit cum mente* dicentis» -

Hihc concluditur quemlibet de-

bcrc alteriusfermonem _juxtamen- tem dicentisita intelligere,quem- ädmodum dicens intendetit.

II. Qvi alterius fermonem ex-

cipit, non debet aliis cum inter- pretari»fi exprefféauttacitédicens llipulatusfuerit filentium. Namfi

feeus fietet, non folum pa&um

irritum reddererur, fed etiam fo- cietatis vinculum rumperetur, a-

tnicitiaque nulla vel rariOlcna in-

ter homines conciliaretur.

III. Ubi vero nulla ftipulatio

Fa&a eft, licet qvidem alterius fermonem jis interpretari, quo-

rum intereft,fednullo modo ^con¬

tra mentem loqucntis.

Qvi enim omnia omnibus pro- mifcue effutiendo apcrit, is

futili*

tatis & levkatis fummae merito

strguitur. Qvi autem juxta men- tem dicentis non intcrpretatur,

is in legem peccat arripiendo fi~

bi jus, quod nunquam ipfi ^con-

ceifum fuit, quemadmodum no«

facile invenietur aliquod pratee- ptum

Juris

ad quem ferrno inftituitur, pro- hibeatur fermonem aperire iis,de quibus inftitutus, nifiintervenerit lilentii itipuUtio. Ita nec putoju¬

re natural!permififum, interpreta-

ri fermonem alterius quovis mo¬

do, niii _{juxta ipentem} dicentis;

nifi forte quis tarn laxe fermoci-

natus

fuerit,utliquidopateat

non refugere quameunque inter- pretationem» quod tarnen nc fic quidem fieri contra mentem di¬

centis putandum eft.

IV. Humanitasdenique&tran«

quiilitas publica privataque fua*

det, ut bené potius & dextré,

quam finiftre interpretemur iiijgu-

lorum non modo ambigua, fed&

duriufcule di&a & fa&a, Sumus enim

9

Wj

enim orancs homines, & qui- vis fuos patitur månes, quam- vis alius magis alius minus. Qvi

autem excellit virtutibus, vitiis obnoxios toleret, nec inteipreta-

tione finita reddat deteriores, crabronesque irriter; fed omnia,

qux -aliquo modo poteft, iequi bonique confuiat, errantesq^Je e- mendando in viam virtutis trähat.

]ubent

hoc

&humana, eixgit communis

ftrfc

pis

confcientia,

öc necéfiltas.

V. Non tarnen omnem obfcu-

rumaut ancipitem fermonem be- ^..

nigné explicare ^tenemur; quin

nec id nobis femper concefium

cft: Teil:poftulat hoc faepe gloria Dei, falus publica^& privata,tam noftra quamaliorum innocentium, quibus periculuai ex fermone aut icrmocinante imminere forte po¬

teft.

VI.

ۤ

I§

VI. Qvemadmodum necintali

cafu valet filentii fiipulatio, ar- disfima licet; jus enirr^,quo mu- nita eil tranquillitas publica, quae

non poteil non fingulorum com-

prehendere felicitatem, refcindit

iilam obligationem»

Ex hifce omnibus fatis patet, primum quidem quantas fit pru- dentiae _opus, rede perfpicere quando filendum, quando defe-

rendi aliorum fermones, quando denique iidern benignius vel feve-

riusexplicandi,ita,ntquemadmo«

dum fermocinans cauté verfari de¬

bet,qui prior aliquid efFatur: ita

& fermonem^aeeipiens & inter-

pretans prudenter feie gerat; cum

<3cinterpretatio quoddam fermoci-

nantium genus fit«. Deindé quo- que ex didtispatet,nonomnesde-

latores accufandos, odioque pro-

fequendos eile. Cum enim den-

turhomines improbi, qui odiofis

nego»

fl

H»

ilegotiis*utpote adturbandam fo-

eietatrem humanam tendcntrbus vacant, odiofaque vetba effun- dunt; datur etiam merito odiofa qusdam verborum interpretation

& adjudicesdelatio. Multominus

culpandi funt illi publice confti-

|

tuti maleficorum delatores,· quo-

rum uti munus eft, nomine pu- blico _{curare, ut}leges, anima Rei- publ; bona nde ab omnibus quo-

rum intereft vigeant,viresque de-

Bitas expiicentj ita& farna eorum farta

teäa,

favör elfe debet: modo _caveant,*

i

quod quidem res difficilima eft, >!

ne vel tantillum dent gratis, aut odio privato, nihil avaritiae & Ια- ^,

cro flagitiofiflimo: nihil denique

mctui aut fpei iniqus, fed omnia legibus & faluti publics, fintquff

moderati cum gravitate*

Cap.

m *r lü

Cap. III.

finißra

interpretatiotie, Jm calumnia*

jQe calumnia

tertiö aduro

pr!-*

nio ejus occurrit definitip,quaeta*

Iis daripoteft. Calumnia eil fignorum

ab aliis circa exprimenda animi fenfa Ufurpatorum contra leges bonse intet>

pretationis in fraudem dicentis infti-

tuta explicatio. Stvf> Calumnia eil didorum fadorumque alterius vitio-

la-interpretatio,

beat livegradus five ίpecies,eos tarnen

omneshac üve definitione f.defcriptio-

ne cöoiodecontineri puto. Nam primo quidem»five jus interpretamurnoilrutn

I

latoris in alium fenfum detorquemus

verba legis, Vitium ^tarn thcoteticum

quampradicum habet ille fermo :five didum fadumqj abunoad aliumper- peram deferimus _{, nee} id vitio caret, quando utplurimum vel imprudenter

D dida

fU *6fip

dida exaggeramus, veldubia in må¬

larn parsem fledimus, vel bona aut tacemus, aut extenuamus.

Prolixa definiti explicatiöne fuper-

federe jubetimperatabrevitas: Idmo¬

do circa vocabulum calumniae dixiflc juvat, quod mihi nunc idem valcat, quod valet iiniftra interpretatio. Non

tarnen plane confundantur vocabula calumni», mendacii^ cavillationis,

fraudis & delationisj licet horum quaedam ab audoribuspromifcué

ufar-

pentur. Poftremö,^utproprium etiam

lermonem interpretari ipfi pofiumus, quin & interdum debemus; ita non

raro fit,ut eundem quoque calumni-

emur: hoc tarnen ifta calumniaab al¬

tera diffcrt, quodnon in fraudem di-

centisca fiat,ßcut quando(iniftre alt-

orum vcrba interpretamur.

Hifce prsemiflis, ^ut perverfa natura calumniae eo melius prodatur, peror- dinem caufarumire lubct. Caufaeffi-

ciens&quidem Remota eft eommu-

■"· ' -

·*> nis

€3

r nis hominüm pravitas, & ad vitia no*

cendumque pronitas: adeo eniro

ho-

minem homo odio habet, ut quid- quid _agat, iive publice five

privatim

calumniae fubjacca*:nec jam intercuk

pascenfetur fedmores. Proxitna

eft

partim imperitia regularum

probar in-

terptetationis, nam & eafaepe calum-

nia dicitur, quå per imperitiam

fraus

fitbene, aut faltem nonplane inique di&is; licetodium adverfus dicentem abfuerjt, quo tarnen cafu tantum

de

natura fua arnittit calumnia, ut vix

allatam definitionen! ingrediatur.

Nunc enim tam late calumnia ex-

, tenditur , utfit Vitium morale. Par- timanimimalitia in excipiendo expli- candoque fermone. Necfcio» utrum

non in claifem caufarum eificicntium referenda _quoque fit

quorundam ho#

minum nequitia, qui non

quidem

crafle calumniantur₅ interim tarnen dele&ati aliorum rixofis difeeptatio-

Äibus,

fpargunf,

D % ftu

α *8 β

åndiofc aliter alterius verba intéptei Λ tando, quam dida funt, certe nequi-

tia malitia cft, farpeque multum con- einnant mali, licet inprima intenfiök

ne non fuerit _magnum aliquod pcri-

Culum ejus, qui reus traducitur.

Materia q^lumnix ex qua(de circa

quam adum eil) cft didorum ab alio inalium fenfum mutatio torfioque,

qusepluribqs modis fit, fupplendo non

fuppienda^

dä, accentus mutatione, vocabuli, quod prima fronte perpcram apparet Cfle xquipollens ,fubllitutione, falfa

illatione å dido fecundum quid»

ad

didum

fimpliciter,

plura

torma calumni« in eo confiftit, quod fit peccatum tarn theoreti<um

contra leges verae interpretationis,

quam pradicüm contra focialitatem»

Ifta cnim interpretatione calumnians

Suateriamfermonisalicnifavorabilcca,

. · ·

v aut

m

&

äüt faltem ^{non veré} odiofam, rcddit odiofam, id eft,utfermotii,qui aliasin fe nihil continebat odii, acerbitatis

aut irae, per interpretationem impro-

bammultumde iis rebusadmifceatur, quibus laedi iolent hotnines quå fa*

mam,& Πveab aliisconceptam deillis opinionem,fivéquamipfelermocinans

meritö dequopiam habere debebat, qui fe lgefum prxfumit.

Calumnia verö duobus modis ex*

ercetur, expreffé&clam. ExprciTaeft, quandoquis palam, &absque ullopu- [

dore

praefentem

tur, & defcrt ad eum, cujus intereft.

Λ Clandeftina eft, quando nihil palam audet, fed in occultopungens, mala,

quae inanimo repofuerat, inalium in- gerit. Qvin & plurimum filentiumfti*

pulaturab eo, quem lsefum interpre¬

tatur: ne reusjfada increpatione, oc- cafionem habeat fefe cxcufandi, &ex calumnia periculum oriens in calum*

Jftatorem transferendi. Qvarc calum- niator

»iator idcm facit, quod lco, qui, ne v fcrx reieirent eumin vicin,aeife,& il-

bi cavcrent, veftigia aren#

impreifa

cauda delcbatiut infabulis eft.

Define calumni# afturus, velprima

ftatim fronte cuivis conftare_puto, mc merito & honefti joci excitationem,

&frugi, amicique difcurfus anfam

å

Calumni# criroine plane abfolverej cumh#, licet ^non rarö cavillationem quandam involvant, calumniatoris

tamen fcopum fibi ^non habeant prae- iixum, qui non poteft non eifemalus.

Tamctfi enim non facile quis gratis improbus fit,fernperque adeo bonum aliquod malitiå fua intendat: tn. cum illudbonumitafit affedum, utexde-

ftinatoeonjundumhabeat alterius^ma- lum, nequir illud boni nomine venire»

cumhoc_perie omni modo bonum

eife

do linea reda eife poteft inter

duo

curv»:quidf

«fuodneefoeialitas permittat,utin^pro¬

prium

1

1

jsrium bonum feramur cum lsiione

alieni

Juris,

celcbris eft illa finisdiftin&io inremo- tum& proximumjitaproxime quidem ealumiriator alii odium cxcitarc co- natur iiniftra intcrpretatione: quoob-

tentofine,poftmodumutitur primo, &

ingenerc ad parandamfibi ex amieitiae fpeciebcncvolentiam, & per benevo*

lentiam particulare allquod commo*

dum, quod fi alienum fuerit, tarnen exinftitutoultimo collinearedebet ad

proprium. Atque lic liquido apparet, calumniam reite numerari iuter malas

artes. Hic obfervandum etiam puto,

- cumcalumnians non femper obtineat id, _quod intendit, reite diftingvatur

inter finem intentum & obtentum»

Deusenimv quinon eft otioius rerum humanarum ipeitator, fed omniapro

fua infinita fapientia potentraq;ad de-

bitos finesdirigit,nonraro

fcrupulos

volunt,pervcniant»Qvo

negotiofarpe

initri^

m

Ε

jjuiftrumento utitur probitatcaudientis., J (

qui laefus perhibetur, ut non modo j

non fidein habeatfiniftré didis,fed& _g

.calumiiiam oderit: faepé ctiam merit^ ^t

dclati majorafunt, quam ut odium& j

>periculum ipfi concitari poffint» -Pra«· r

dentia etiam ejus calumniac yim fapc ^c

retundit. Atque iic demum, quia ma- t

iarum adionum nequit effe felix exi- ] tus, ideo finis obtentus titmalum ali* r

,quod calumniatoris, innocentiae au- c

Item laus delati. _ρ

Affcdiones calumnias ^cum multae c

fint, praecipuas modo

cnumerabo.

quißtrnA,

diaboio,utprimumufur-

pata;ita & nomen

dedit,

proprUcft.·

Unde & pefllma merito habentur

iii-

diabolico more aliorum malis å fc _ρ procuratis

deledantur.

pefii-

lenttffimA eft,

plurimum

nonfemientibus, & ita

quoque/W» Qc

AbomitiAviUs■> Ut & iUi^, qui publiQC g

con-

^

ϋ

conftituti funt,ut in mores hominum inquirant, _aegreopinione quidem

vul-

gi,åfamåcalumniaeabfoLvantur, etiam

tum, cummeritiflimosdelinquentesad Magiftratumdeferunt, Porro å calum-

nia nemo tutus, ne ipfe quidem Deus,

cujus operibus ^non parcit, quin

mul-

ta

fibiadroget,

quanro minus fapientiå prudentiaque pollent, qua Tibi in loquendo agendo-

quecavere poftint a pracbendo anfam

faltern qualemcunque cavillationibus.

Erqitis tandemTibicavere

poteritj

λ omnium omninorerum fintdux anfx.

Credi/u quoque faciiis eft: primo enim

non modo quivis, ut ipfe malus eft,

etiä omnes malos efte credit: quin &

probus proptercommunemhominum

malitiafacilé aderedendum inducitur»

immodiQtM deinde &m$r fui multos co-

§it,^ut facile credant Tibi injurias fieri.

Sed&cofcientia proprio

imperfe&io-

I

ms fuadet,faepe delationem poffe cfle

D Yc-

fU

Ü

veram,maximécumvencnumhoclin-

gvae calumniatricis nunquam non fin-

ceritatis & confcientiae bonae fpeciem

praetexat: quo velut melle calumnia·

torvirus fuum mifcet,utmagisfapiat. '

Poftremo &

frequentißima eft, hac

gaciffima. Minimécnimcum Phaenicc comparanda eft, qui non nifi unicus peruniverium terrarum orbem exifte-

re dicitur. Potius cum Echo Cyzicc-

na, quae per feptem ^turres feptuplo redditaeft,de qua Pliniushift.fi-1. 36.

cap. 15. Utenimfonus inlocisfpatio-

iis & inanibus maxime repercutitur:

ita &calumniapalatia principum,tem· r

pla Deorum, curias fenatorum, fora judicum, triclinia comeffantiuminftar

muicae perluftrat omnia: Etquodmi-

remur, hifcc in locis vel crimen eft,

vel faltem indecorum, vomerejat bi·

lem, odium, calumnlam & peftilens

animi pus in alios evomere,

decori

moriseft» Hane tarnenfimul habetca¬

lumniaaffeéhonem, ^ut &aliquid

boni

ex

ex eå _elici conficique queat, quem- admodum ex ferpentibus ad falubria pharmaca aliquid defumitur*

Et in genere quidem huic vitio

commune eil cum aliis, ut perfpe&a

eorum fccditate, ab eo magis abhor-

reamus. In fpccie vero res peftifera documento nobis erit$ ne

profuß

rnonisfimm\ inprimis de aliis _paruju-·

dtcia feramu*. Atque ubi omninö fer- niocinandum eft, prudenter loqua-

ttiur, utin fuperioribus, Eademetiam de caufa aliorum dida & fa&a beni¬

gne interpretari debemus, né fcientes velinfcii calumniantes,aliosin calum-

H niam concitemus, Deniq$ quia calum-

niae omnia plena fint, nihil verius in- dé colligitur,^{quam non} deberequem-

quam faciles aures praebere delatori- bus: minimeque de veritate delatio-

uis judicium ferre, nifi prius audita citera _parte. Quod prxceptum non

uiagisattinet ad judices forenfcs,quam quemlibet hominem privatum. Id cnina poflulat focialitas, ut accuiatus auéi-