Hl HI

/o.

SCHEDIASMA ACADEM1CUM

DE

P HI LO SOP Hl A POPULARI

QUOD,

CONSENT. AMPL. ORD. PHILOSOPHr*

PUBLICO EXAMINI SUBMITTUNT

MAG. CAROLUS ULR. GÖTHE.

Philos. Adjunct. Extraord»

ET

Stipend. Ahllöfvianus»

JOHANNES ELLSTRÖM,

westmannus.

IN AUD. GUSTAVIANO D. XVIII. JCJNII MDCCLXXVII.

H. A. M. S.

U P S A L I /E,

TYPIS EDMANNIANIS.

In

S:am R:am M:tem

MAGNJE F1DEI VIRÖ,

MAXIME REVERENDO _atque NOBILISSIMO

Domino,

Mao. ÜNONI vonTROIL,

S:ie R:^e Mjti a Sacris Supremo, Consistorii Aulici PRiESIDI

Gravissimo,]

Legionem

Equestrem

^a

Regia

Custodia Corporis Sacrorum Antistiti

Adcuratissimo,

patrono optimo»

VIRO,

MAXIME REVERENDO atque AMPL1SSIM0

DOMINO,

CAROLO JOHANNI ALSTRÖM,

S. S. Theologite DOCTORI Cfleberrimo, Ecclesiarum Copingensxs et Kungs-Barkaröensis

PASTORI Longe Meritissimo,

Districtusque

Adjacentis PR^EPOSITO

VlGILANTISSIMO,

PATRONO FAVENTISSIMO

SACRATUM

voluit

JOH.

ELLSTRÖM.

Hocprimurn Philo]ophiapromittit, fenfum cotnmunem.

Seneca.

§. I.

Egregla

tius laudem

^{in Poefi,}

adjudicatam

^Eloquentia

fervare folent

Sc Hiftoria

arque

Scripta

place-

diu»

re, quam quae proprie lic di&as Scientias

tra&ant. Illa,

Ii femel ab elegantioris ingenii hominibus adprobata fue-

rint, aetatem feruntj hasc autem, provario faeculi genio, opinionum fluxu Sc refluxu ³ diverfiffimis fubje£ta func judiciis. Inde concludendi copia datur, magis unifor¬

mem atque conftantem efle, in humanioribus litteris, gu- ftum, quam, in Scientiis, judicandi facultatem, Quae,

qua partem, licet _genuina elfet argumentandi ratio; alia

tarnen in promtu eft conftantioris hujus litterarum elegan-

tiorum fati cauffa ; fcilicet, _{quod ea, quae vera} fint, vo-

luptatem femper creent, fi non fimul ^ac prodierint, ver- gentibus tarnen annis> Sc dum ^res ceflaverint circumftan-

teSj quae vel depravarunt faeculi guftum, vel feduxerunt Judicium. Scriptores, _qui humaniores cum fuccelfu tra- flarunt litteras, non alia propofuerunt, quam quae rerum

natura confentanea cbfcrvarunt, dum Philofophise cul-

toribus _{perquam raro} adeo eiTe felicibus condgit. Mo-

veri quidem poteft quaeflio^ num, quae Philofophiara fpe-

<ftant, veritates ita tradi queant, ut fmgulorum captui ac- commodatcC lint, atque hinc omnibus pkceant? In con-

A ces-

o > 6 ( «

ceflis licet ponam, naturam non

fingulis lilas tribuifle do-

tes, ut ingenii

laude

seque

excellere poffint,

quamcur*-

que artem ve!

fcientiam colendam elegerint;

non

dubi-

tandum tarnen cenfeo, quin pleraeque veritates,

fi

natura-

Ii cogitationum nexu,

fi ßmplici

atque

perfpicua oratio-

ne exponerentur, a

fingulis hominibus mrelligi poflent..

Abftrufaram enim veritatum rmmerum exiguum puto,

fi inodo in cogitatis

exponendis

rite

procedatur.. Opi¬

niones funt abftrufae, veritates autem fimplices, plante,,

apertce. Synt,

fateor, veritates,

quae

pluribus experimen-

tis , vel longa ratiociniorum ferie nituntur; fed in his

e:iam animo informandis, ß modo a primis vel experi-

mentis vel principiis fiat progrdBo, orda idearum, 8c fimplicitas orationis' vel meouocrl ingenio fuiEciunt. Pri¬

ma qnoque inventa, & in qualibet fcientia fcriptaini¬

tia, a paucis femper intellecta fuerunt, antequam illis

fenfim adfvefcere potuit captus ceterorum bominu rm Illa

enim ingenii vi, qua ad novas detegendas veritares opus

elljpauci hom-ines pol lent* verum, novarum veritatum

cu n primis atque communibus principiis, cognatione rite oßenfa, quae primo non niß fublimioribus rellnquenda in- geniis vifa funt,

poft aliquod

tempus

vel tirones perfpe-

£la habuerunt.

§• H-

Qiii varias opinionum vice?

confiderat, facile depre-

hendet obfcuritatis haud _parum illatum fuiiTe in Philofo- phiam, eo, quod confufae fuerint funcliones rationis

8c

[en-

• )

7

( O

JenJus communis, earumque

limites

non faris adcurate ob-

fervati. Per Senfum communem, illam indigitamus animi facultatem, cujus ope, intuitive percipimus veritates per fe evidentes₃ Rationem ^autem dicimus facultatem, quse veritatis incognitse

neceifarium

nexum cum cognicis con- cludendo elicit. Quivis experientiam confulens, fatis ^com- perit aliam elfe facultatem, qua veritatibus intuitive per-

ceptis affentimus; aliam autem, quse ex prsemiffis dedu-

cit conclufiones. Affentimus veritati per conclufiones in-

ventse, quia cauffam affenfus noflri afferre poffumusj tu-

to aiitem aequiefeimus principio intuitive pereepto, licet

aliam cauffam affenfus noflri dare _{nequeamus, quam}

quod, per naturam noftram, nos ita afEci fentiamus, ut penes nos non fit affenfum cohibere, eadem neceflitatis lege, qua non poffumus non cernere objecta oculis obla-

ta. Neque neceffarium nexum inter has facultates obfer-

vamus,fed communem fenfum interdum divortium feciffe ab ratione deprehendimus. In fomniis, e. g. jufte fefe

exferit ratiocinandifacultas, fed faepifUme fecuridum prin- eipia, quse fenfus communis

refpuit.

Idem quoque jb- fervamus in hominibus, qui imaginariis laborant morbis, quique

fedulo vitare folent

omnia, quse fibi nocitura fin-

xerunt. Obfervamus etiam non raro homines, quos in-

fanos dicere minime poffumus ^, qui licet aliquo fenfus

communis laborent defe&u, habitum tarnen ex affumtis

falfis principiis

concludendi

&

difputandi ita

contraxe-

^

runt, ut

ad filentium facile redigant alios, cognitione 8c

A 2 ju-

) 8

( &

judicio

fe fuperiores. Alia

praeterea

has inter facultates

intercedit differentia; una fcilicet magis eft in noftra po-

teftate, quam altera; inter

dotes mentis noftrse faculta-

tem ratiocinandi, exercitio & ufu, in primis augeri Sc perfici experimur;

fenfus

autem

communis,

a natura

niii

datus fit, ^a libris vel magiftris non magis juvamur, quam

caecus ideas colorum exaliorum inftitutione fibi formare poteft; licet haud negemus, fenfum hunc,

fuperftitione,

defedlu educationis See. facirle languere. Homines, pe-

nes quos hujus

facultatis defedtus obfervatur

,

eruditio-

nem multam variamque acquirere poflunt, immo nec

in-

genio omnino

funt deftituti; crcdulitas

autem,

levitas a-

nimi, Sc de omnibus

dubitandi nifus, femper

eos

diftin-

guent a

ceteris hominibus. Geometrica axiomata tan-

ta fe commendant evidentia, ut infanientem diceremus

hominem, qui de illis dubitaret. Verum,

dantur

quo-

que aliae veritates, per

fe evidentes,

quae,

licet

non

eadem necefiitatis lege ftringant ^, ira funt compara-

tae, ut illis refragari nunquam

poffint,

quotquot

be-

ne nati funt homines. Sed majori quafi mentis vigore

Sc capacitate, ad has pereipiendas, opus

efle, verofimi-

lis eft conjedtura. Hac ratione, afferi

poteft, fenfum

communem apud diverfos homines diverfos admittere gradus. Sic,

licet duo homines in prineipio quodam evi-

^*

denti aequiefeant ^, diverfe interea eos inde affici, ratio fufpicandi adeft: ^{quum unus} in dubitationem facile in-

duci polfit,

dum alter

magis

vivide affectus,

firmiter at- que

) 9

( *ü=

qiie

conflanter

iis, quas

fentit, adhaercr. Primam

hujus

diverfitads cauffam, a naturae humanae conftitutione de- rivandam, ignorare cogimur.

Quseri poteft;

numne eo usque exrendenda fit hujus

fenfus

vis, ut illum apprime juvare, in judiciis de rebus, in vita communi plerisque

obviis atque manifeftis ferendis, affirmare poffimusj & ^an-

non ex illius pendeat diverfitate, quod quidam homines, fuam di&uri fententiam, non nifi poft multos anfra&us

Sc _moras, planiffimas & facillimas inveniant veritates,

circa quas haefitare _nequeunt alii. Senfus bujus vimob- fervamus, apud homines rüdes, Sc artis captiofe diipu-

randi ignaros; fi ^cum acri difputatore res illis fit, fuam

de rebus evidentiffimis firmam perfvalionem defende-

re interdum non pofftmt, quia, multis verbis ad fal-

lendum dolofe compolitis* filentium illis imponitur: fa-

tentur tunc fe ad incitas quidem efle reda£tos; fed ^ean-

dem tarnen fibi manere convi&ionem fentiunt, ad fen¬

fus communis tribunal confugientes. Verum hoc opus, bic labor: ut notae inveniantur, quibus fenfus naturales

a praejudiciis educationis rite dillinqui queantj fenfus com¬

munis di&ata ab opinionibus, quae contraclis habitibus ^o- riginem debentj ut limes philofophandi pruritui,.& ratio- nis fcrutationibus ponatur, quo adcurate fciamus, ubi in

fenfus _communis effatis acquiefcendum fir. Problema hoc difficilius forfan eft in Philofophia tbeoretica, quam de- terminatio longitudinum in arte navigatoria»

A _% §. III.

H

10

( fä )

§. III.

Si a nobis defideretur,ut Popularis

Philofophias

tra«

damus definitionerna folitse Philofophite definitioni

addi-

mus tantum, conditionem, ut veritates quaevis,

perfpi-,

cua atque limplici dictione proponantur, Sc fenfus com¬

munis di£lata _nunquam deferantur3 alia enim non funt,

qure Philofophiam populärem efficere ^{queant, quam} per-

fpicuitas 8c hu'. lenfui debitum obfequium. Damna qute- dam Philofophise minime exinde metuenda putamus,quod

ad plurimorum perveniat notitiam, quamdiu evi&um non lit perniciofam hominibus efie rerum cognitionem3 ne- que progrefiiones illius, cognitione latius difperfa, gra- dum fiftent- contra Philofophi ^eo majores cauflas ulte-

rius progrediendi fibi efie exiftimabunt, quo propius in

varia rerum fcientia ad eos appropinquaverit vulgus ho-

minum. Vanum eft, quod objicitur, rerum cognitionem,

qute contemplando abfolvitur, diftin&e atque perfpkue

non proponi pofie, utpote nimis a fenfibus remotam^ fi

enim inträ ea, quse certo fcire nobis datum eft, manea- mus, vix aliud efi: cognitionis genus,

quod

magis

claris

atque cuivis obviis, nitatur principiis, quam

contempla-

tivum illud; unde quoque fcripta in hoc genere fimpli-

citate 8c facilitate fua in primis fe

commendant. In

a- perto fcilicet ita pofitae

funt

veritates, quae

ad hoc

genus referuntur, ut ab omnibus quafi inveniri

poffe videantur;

neque qui fcriptis expofitas ^eas

legerit, au£torem plures

veritates fcire, fed fe melius illas

expofuiife

putet.

Ne-

5 i r (

^§§;

Neque a difficultate, quam jam dudum faffi fumusy

Kmites, quibus Ratio Sc Senfus communis continentur, defcribendi, ^eam quis re&e duclt conclufionern, incer-

tos nos femper fore, ubi horum alterutrius' efFatis ac-

quiefcendum lit. Pauciflima funt ^ea in quibus^, Omni¬

bus numeris perfe&a eft noftra cagmtio Sc ubi omnimodae

locus eft explicationi; fatis vero bene a nobis agitur, ü

Ulis, qua? in poteftate

noßra

funt ^> non ^utimur. Refta

educatio Sc inßitutio fatis juvant ad integritatem Sc fa-

nitatem hujus fenfus fervandam; qua? quam

vis ingenium

tribucre nequeanty cavere tamen

poffunt^

ne

communis-

fenfus fufFocetur.

f IV-

Åd indolem PöpuTaris Pbilofophia?

explanandam»

oas juvaf afferre cauflas, quae fimplices

admodum Sc cl

ar-

ras verirates, non ultra plebis modo,

fed erefliorum

et- jam ingeniorum captum , faepißime

fuftulerunt. Occur-

rit heic inter alias, methodus non femper forfan ^praece- ptis tradendis aptiffima Multum

intereft

ad veritates fa-

cillime communicandas, convenienter id fieri illi cogitan-

di ordini, quem mentes natura fequuntur. Ab univer-

falibus ideis ad fingulares

progrediendo accidit,

^ut me¬

moria folum tradantur ideaej ipfa autem cognitio modi^

quo idea? oriantur, latear, qua? ramen ad fiduciam cer- titudinis mirum quantum confert. Inertia plerisque in- lita, moleßiam, qua? cum refle&ione ad anginem idea-

rum conjuncla eß5 femper refpuit. Paucae funt ^res3 de

■qua-

fp )

13 (

quibtis

n-obis datum

fit tantum fcire,ut cum fuccefTu hane methodum, quam fyntheticam dicunt, adhibere quea-

mus. Hinc _, noftro aevo, cordatiores plerique analyti-

cam prsetulerunt, qua a lingularibus obfervatis atque

comparatis^, feries qutedam efbcitur cohaerentium verita¬

tum., Quantum vero ad integritatem atque perfpicuita-

tem Philofophise conferat, ne in ipfis elementis erretur,

comprobarunt fuo exemplo, qui hypothefes primorum cognitionis princi]5iorum

loco finxerunt,

^cum ad ea, quae cuivis obvia atque expofita natura reliquifle videtur, at- tendere noluerint: fublimia fcilicet propofuerunt fomnia egregio ingenio

prsediti homines,

quibus tamen fidem

habere noluerunt alii feveriores, qui luxuriantes ^ramos praecidendos ^, Sc cautam

philofophandi

rationcm potius,

quam nimis

fublimem eligendam elfe

putarunt. Ita opi-

niones 111. Leibnitii, quas fyftemati fuo inferuit Wolfius,

in caufla fuere, quod ad fenfum communem adeo difli-

cilis reducaturPhilofophia ejus fcientifica. Minime diffi- tendum, maxime egregium

fuiffe

inftitutum, omnem Co¬

gnitionen! bumanam, uno complexu, ab evidentibus atque

certis initiis dedu£tam fiftere. Verum fundamenta ^tuncan-

tea rite ponenda erant, fi vaftum adeo aedificium non corrueret. Et praeterea jure forfan vereri q)ofTiimiis, ut

ipfa indoles cognitionis, ^quam adquirere intelligentia ho-

minum poteft, unquam admittat, ut eiusmodi sedificium

exftruatur. Si vero hoc aliqua ratione fieri polfit, certo affeverare poffumus, non aliter id fieri, quam fequendo modefiam philofophandi rationcm acutiilimi Lockii\ cu¬

jus

SI

13 (

SI

)

jus de

Inteüe&u humano

libro venientia faecula pretium

non adimen't, ut fa£tum eft, ceterorum Philofophorum,

hac ⁱⁿ materia, fcriptis. Dum ab analyli ordimur, & cum illa progredimur, lutius cavere poffumus, ne errores co-

gitationibus noftris irrepant, quam dum ab univerfalibus principiis, de quorum veritate Iis quoque fubinde mo- vetur, humante cognitionis fummam deducimus. Acci-

dit faepenumero Philofophis, qui orhnia conne£lere ^cu- piunt, idem, quod in Hiftoria Naturali Syftematum Con- ditoribus, ut nova indagentur individua ^, quse

formulis

eorum nullo modo accommodari _queant,

§• v.

In duo potillimum devia prolapfi videntur philo- fophantes, quee non potuerunt non, magis magisque a

populari loquendi atque cogitandi ratione fejungerePhi- lofophiam; vel enim nimis dubitarunt, vel nimis multa fe certo fcire aliis perfvadere voluerunt, innumeras ^con- je&uras, veritatum defe£lu, adoptantes. Si alia nunquam docuifTent Philofophi, quam ea, quas ipfi noverant, mi¬

nus quidem excitaflent admirationis, plus autem prasfli-

tiflent utilitatis, & Philofophia femper popularis manfis- fet. Alia fcilicet ^non data eft hominibus via ad Cogni¬

tionen! rerum perveniendi, quam diligens attentio ad

ea, quae minifterio fenfuum vel ^externorum vel interno¬

rum percepta fuerunt. Adeo autem ar£!is cancellis

fefe

continere non potuit Ingenium humanuni;

Ted longe la-

reque vagans, commentorum largam peperit

meflem, &

B qua-

O )

14

( $

qüafi rerum natura non

fufficeret hominum contempla-

tionibus; asmulati fe inter

fere videntur, qui

generis hu<

mani Dolores appellari voluerunt, in variis fingendis

opinionibus. Facilius

non

modo,

^verum

& fublimius ^abs-

aue dubio putarunt

imaginationis lufibus

occupari, quam

naturam fedulo fcrutari. Dominari quippe libi videtur

in naturam, qui fingit,

minifter

tantum

illius

^, qui ob-

lervat, Sc hoc nimis humile putarunt multi fapientum.

Mens mihi neutiquam eft, philofophandi libertate.n iis

circumfcribere limitibus, qui hypothefes & conjecturas

omnes arcerent; funt absque dubio neceflarise, Sc limi-

tum intelligentias noftrae

certillima

indicia: vellem modo,

ut non aliter confiderarentur^, quam velut figna regio-

num intelligentias humanas incognitarum; nam hypothe-

fium abufus ^non poteft non obfcuram Sc ambiguam red-

dere Philofophiam. Verum, alia quoque via, difcipulis impofuerunt

Philofophi,

quos

ignorantiam

unquam pro- fiteri puduit. Dum fcilicet ideae rerum defuerunt, ver- ba, quibus nullus refpondit fenfus, fubftituerunt. Quo fafhim, ut jejunis circumfcripta formulis, Sc fcholas ^ma¬

gis, quam

vitae idonea evaferit Philofophia. Nec minus,

nimia de omnibus dubitandi propenfione, popularis Phi- loföphiae retardati

fuere progreffus. Prodiere, iisdem

temporibus, quibus

fcientias ad faftigium quoddam

eve-

&ae fuerunt, homines nimis fubtiles Sc acuti, qui de pri-

mis principiis dubia moventes, omnem hominum cogni-

tionem inftabilem atque vacillantem reddere conati funt;

gloriam quaü tollere vellent, cujus fe participes non fö¬

re

% rr* ( «SHfc

«aep ) 15 v.

re fufpicabantur. Si vero fobrie

philofophari velimus,

fubflflamus neceflum eft, in primis illis, atque commu-

nibus naturse fenfibus, quos omnes eosdem experiuntur;

hi autem di&ata funt fenfus communis, quae impune ^ne¬

mo deferuit, Nimis longe du£ta dubitatione, veritates

apertae fatis atque

fimplices, obfcuris

atque

inanibus fub-

je&se fuerunt. difputationibus, ut do£tina, de

libertate,

de fide fenfibus habenda Stc, Simulac .affumtum fuerit,

efle

quasdam veritates, in quarum evidentise fundamentum , ratio inquirere non debear, patet populari

philofophan-

di rationi minime confultum efle, praccepto

Carteflano,

de omnibus dubitandum. Promanarunt binc graves inter Philofophos controverfiae, quas ridet vulgus: de

exiflen-

tia materia, de primo cognofcendi. principio,

MaUebranchii

vifiones, St qu.f. c.

§. VI.

De pretio

Ontologiae ftatuendo multum variarunt fen-

tentise; alii Reginam eam

habuerunt Icientiarum

^,

&

o-

mnis humanas cognitionis folida atque certa initia ab illa repetenda cenfuerunt; alii autem,

otioforum

St

langui-

dcfrum animorum pabulum; ere£lorum ^vero ingeniorum

remoram illam dixerunt. Haud fallirur , qui aflerit, eam

egregie inferviifle illis, qui docti videri, quam

efle

ma- luerunt, St obfcurum habitum reliquis fuae cognitionis partibus

offundere

cupierunt. Vereor quoque, ne quam

plurimis argumentis

fuam defendere

queant

fententiam,

qui contendant, inutilem eam fere efle, St

nihil detri-

B z men-

H ) «6 ( •

menti paflas fuifle ceteras fcientias, fi hsec nunquam cul-

ta fuifTer. Dicunt fcilicet _, optima ingenia t in agendo

vel contemplando occupata illius facile caruifTe ope: quid?

quod licet tot eruditi bonas fuas horas illi excolendse li- beraliter impenderint; vix tarnen vernacula fua lingua

eam ira defcribere & definire quis poterit, ut homincs,

ufu rerum alias inftru&i, Sc qui nolunt adquiefcere, nili iis, quae diftin&e percipiunt, ideam quandam ejus ani-

mo fibi informare _queanr. Addunt, Vocabularia Sc Gram-

maticen eandem forfan juvenibus prseftare pofTe utilita-

tem, atque pleraque

Ontologica,

quae habemus, fcripta.

Maximum artificium Ontologiae in eo confiftit, quod no- tiflimae ^res , novis Sc a vulgo hominum ^non intelle£lis vocabulis, enuncientur^ ^{veritates enim} omnes, quae ex illa

erui pofTunt,adeo funt planae Sc fimplices, ut neminem, qui intelligentia communi gaudet, fugiantj qui vero adeo infelici fub fidere natus eft, ut hac _careat, non multo evadet fapientior, licet vel cun&a Ontologiae di£lata me- moriae committeret. Satis interea bene a&um fuifTer, fi,

licet ^res non nifi cuivis obvias docuiflet di&a fcientia, ve- ras tarnen femper protulifiet fed durn ambigua vel falfa principia aflumta fuerunt, Sc ex his duaum fyftema, ^feien«

tifica incedens forma, cui innirerentur omnes aliae fcien- tiae, fieri aliter ^non potuit, quam ut damna exinde ca-

perent cetera litterarum ftudia. Ontologiam _occupari per- hibent ejus cultores in enodanda entium, _generatimfpeEta-

torum natura; verum cognitionem generalium entis pro.

prie- ^-

# )

¹⁷

( #

^.

prietatum, perquam

fterilem

efie ^, contendunt non pau- ci, quum adhuc ^nemo obfervaverit,eam multum juvare in

inclividuis cognofcendis; eum aucem, qui multa noverit atque obfervaverit individua, nunquam incognitas veri¬

tates_, e fuse fcientiae finu depromtas, Ontologus doce-

bit. Incommode evenit, ut, pro hominum concipiendi modo, obje£lo fere deftituatur di£a fcientia; fcilieet, quamvis nemo neget exiliere proprietates rebus pluri-

bus communes, non tamen eapropter reéfe infertur, do-

ftrinam proprietatum harum univerfalium ita aliquando

in fcientiae formam redaözam fore, tit fru£tuofa evadat in ceteris fcientiis atque communi vita. Indubitate _po*

tius afTerere poffumus, ingenii humani vires ad id ^nun¬

quam falligium eve£las fore, ^ut a rite perfpe£tis univer-

faiibus principiis defcendere liceat ad diftin&am Sc _per-

fpicuam notitiam fingularium. Adcuratior confideratio

limitum* quibus ingenium humanuni

circumfcribitur,fpem

omnem de felici adeo fucceiTu, adimit illis, qui imagi-

nationi nimium non indulgent. Methodum preeterea

magis inverfam atque progreffioni cogitationum huma¬

narum contrariam fingere non potuit humanum inge¬

nium, quam dum in fcientiis docendis, initium ab On- tologia fa£tum fuit. Generaliifima fateor in quavis fcien-

tia exiliere veritates, (longe tamendiverfas ab iis, _quae, in fcientia, lic dicta prima, proponuntur,) quae plurimum

lucis fuffundere _queant menti, Sc intelligentia: injudican-

do augere capacitatem, fed hse nec innotefcunt n£c de*

B 3 bi»

©

) 18 (

cf§3

bito ^cum ufu applicanrur ab aliis, quam qui ftngulares

cunftas veritates, quibus abfolvuntur fcientite, rite libi cognitas reddiderint. S.i quid fubftituendum

eftet Onto-

logiiE, Sc ^meo mihi beeret uti

judicio, exiftimarem

ca- talogum idearum ^atque

terminorum univerfalium

^, quo-

rum ufus creber eft in feientiis, ^non plane

inutilem

cen- fendum; ita tarnen, ut minime tunc a

definitionibus

or-

diendum eftet, fed plana atque

limplici methodo often-

dendum, qua ratione notiones Sc

termini ifti univerfales

orti fuerint. Ex confufione Ontologias cum

Pfychologia

atque Theologia

Naturali, fa£lum eft, ut obfeurae Sc te-

nebris involutae evaferint iftee feientiae.

Theologise Na¬

turalis praeeepta oriuntur,

concludendo ab effe£Xibus ad

cauftas. Notitiam de miima ^non

adquirimus

,

nifi dili-

genti

attentione ad

ea,

quae inträ nos geruntur, atque i-

gitur

infelix fuit conamen, ambas iftas feientias a priori

deducendi. Neque

verendum eft,

ut

1 hilofophiae X heo»

reticse fua permaneat

dignitas, licet minus egregia deOn-

tologiae

ufu foveretur opinio. Huic Philo foph ias quam

plurimae tarnen

primi ordinis veritates pertractands fti-

perfunt, utpote

de Deo, Sc anima, de veritatum, eviden-

tiae, certitudinis ^,

probabilitatis criteriis, Sc

qu.

f. c. Ex-

emplis fatis

conftat egregie explicari pofle has veritates,

omni fepofito ^apparatu

ontologico. Nemo ineufabit Lo¬

cke_^ CondiUac, dAlemberty Bonnet

Sc Mendelfon, quod Theo-

reticae Pjhilofophise partes,

leviter Sc

qua

fuperficicm

tan-

tum, tra&arint; quum

fumma e«jus capita hi viri ita

ex- [po-

H

19 C

;§$ )

pofuerint, ut

finguli homines, cogitandi viribus

exercen- dis ^non plane infveti, Ontologiae licet vel ipfum ^nomen ignoraverint, eorum fcnpta non poffint non intelligere.

Ceteris, quse ad Ontologise Iaudem

diminuendam afFerri

folent, addi quoquo poteft,

probabilem effe conjefturam, ejusmodl

fcientiam nunquam

cultam fuiffe, fi vel Ari-

ftoteles non fcripliffet vel illius

fcripta

^,

qualia illa

^con-

texuit, integra ad

pofteros perveniffent. Quod fi ita fit,

mirum fane videtur hominum ingenia per tot faecula ^oc-

cupata effe potuifie fcientia, quam aut

phantafias magni

hujus viri, aut incuriae vel avaritise

hseredum illius de-

bemus.

§. VII.

Infeliciter accidit, ut diverfis temporibus,

diverfis &

fibi fere propriis, ufi fuerint linguis

Philofophi.

-fågy- ptii, fub hieroglyphica lingua, fuam,ne

vulgo

innotefce-

ret,occultabant fapientiam. Fi£foe Graecorum quorundam Philofophorurn Dodtrinee, verbis, quae

ab aliis intelligi

non poterant, proponebantur.

Scholaftici Dodlores

ver-

ba mente cafla fingendi licentia omnes

antiquos Philo-

fopbos fuperabant.. Notiffimae

funt querelae, linguam

re-

centiori aevo, a non paucis

Philofophis adhibitam, ita

comparatam effe, ut non parum

abhorreat,

tam a

vul-

gi, quam eiegantiorum

hominum, loquendi ratione. Hae

autem diverfae linguae, ab adeptis

folum intelleftse,

non potuerunt non impedimenta objicere ceteris

ad

rerum co-

gnitionem perveniendi, & augere difficultatem diftincias

id-

II )

20

( U

ideas acquirendi; fufpicionem certe excitarunt, non efle

tanti recondiram illam do&rinam, qua: plane atque di-

ftin&e communicari cum aliis non poflet. Et fic ^mu-

tuum linguarum

& cogitationum influxum

in

fui

detri«

mentum non raro experta fuit Philofophia. Signa fcili-

cet ifta fymbolica cogitationum

noftrarum

tantte

funt

neceflitatis, ut absque illis homines, quibus ingenii

dotes in primis large

diftribuit

natura, perpetuo torpe-

rent langüore. Neque

negari poteft,

^proventum

excel-

lentium ingeniorum ^, penes

diverfas

gentes ,

majorem

vel minorem fuifTe _prout magis

vel

minus

excultse fue-

rint linguas earum.

Apud nullam

gentem,

dum lin-

gua adhuc

inculta

atque

rudis fuit, obfervare licuit, quod

aut djviniori fpiritu afflati Poetae naturam

Sc fenfus ho-

minum uniformes depinxerint, aut

Philofophi novis in-

ventis, humanas cognitionis

fummam auxerint. Egregie

igitur Sc

fcientiarum incrementis Sc faciliori earum cum

pluribus

communicationi iis confulitur inftitutis,

quae

ad linguas

expoliendas Sc

vocum

lignificationes deter-

minatas atque conftantes

reddendas tendunt. Cui

ne-

gotio , curam

licet impendere voluerint flngulas poli-

tiores gentes,

lingua latina fummae interea exiftimatur

efle neceflitatis cunftis, qui litteris nomen

dedere.

As-

fumta illa fuit poft

reftaurationem litterarum communis

eruditorum interpres, idque

merito

5

nulla enim lingua¬

rum Europaearum

juftam

^tunc

temporis induerat formam

ita ut fenfls

expritnendis rite infervire poflet, Sc ex fcri-

ptis,

HP* J} 1121 fV

ptis, hac lingua olim contextis, memoriam magis, quam

judicandi vim exercendo, cognitionem ^rerum quaerebant

iftius sevi eruditi. Convenit nunc temporis inter orbis litterati homines fere _omnes, infelix efte aufum in litreris humanioribus, obfoletam adhibendi linguam, fi ^ea, quae

regulas & prtecepta fpe&ant, exceperis j alia ut taceam majoris momenti incommoda, perquam raros arbitros re-

periunt Latinae lingua» hac in caufta patroni elegantia»

rum,quibus ingenii eorum foetus laudem mereantur. Ad hujus vero linguae in fcientiis pertra£tandis neceftitatem quod attinet, nefcio annon dubia qusedam afferri pos-

fent, quae infinuarent hujus linguse ufum vel fymbo-

lam _quoque contulifle, ^ut Philofophia obfcurum habitum

non adhuc plane reliquerit, Pro illius adftruenda neces- litate urgetur, magis fixos atque ftabiles före verborum

fignificatus in lingua intermortua, utpote nulli fubje£la

mutationi, _per inconftantiam loquentium* facilius efte u- nam tantummodo difcere linguam, quam omnium _gen¬

tium, _quas, in litterarum ftudiis, aliquod nomen habent.

Facilis etiam largior, egregium illud fiiifle inftitutum, fi

una tantum lingua Reipublicee litterarite fenfa inter¬

pretaretur, lique finguli illius cives, qui ingenio Sc eru- ditione valent, non nili hac fcriberent. Longe autem a«

liud accidere cernimus, egregiis fcilicet Sc optimis conft- liis, quos exfecutioni _nunquam dantur, inftitutum hocce accenferi• quum non nift democraticum imperium in Re- publica litteraria _{vigeat Sc quivis civis fug jure uta-}

C tur.

II )

²²

( DJ

tur, eaque fcribat lingua, qua quam

plurimos 8c lauda-

tores 8c admiratores fefe habiturum fperet. Dnbitare non

pofiumus,

quin fcripta

^eorum,

qui vernacula lingua ufi

funt, diutius in pretio fint, nec tot fcateant

obfcurb

tatibus, ac illa, quae eruditorum lingua componuntur.

Non pauca

Philofophorum fcripta grandi

exponerentur periculo^,

fi in linguam cuivis vernaculam transferren-

tur : tunc enim vel _{aeque manerent} obfcura, vel depre-

"henderent alii homines non tantam fapientiam fub

occul-

ta latere lingua, ae

putaflent. Lingua vernacula dum fcri-

bitur, magis anxia cura

adhibetur,

^ut

fenfus aliquis di-

£lis fubfit; magis enim inverecundum putatur,

lingua,

qua callent omnes, mente cafia proferre

verba. Grte-

ci 8c Romani, qui cruditionis 8c ingeilii pra?

aliis

popu-

lis floruerunt laude, non alia, quam fua, ufi funt lingua.

Romani Grsece do£ti _{erant; at} fi TULLIUM 8c LUCVL-

LUM exceperis, illum conifulatum , hunc vero commenta-

rios grsece fcribentes, vix alium, felicifiimo illo

litteris fie-

culo, reperies, qui graeca lingua opus

quoddam

concin-

naverit: exotica hi duumviri ufi fuerunt lingua, ut maxi-

mo, quo pollebant

ingenio luxuriarentur,

verum

paucifli-

mi funt homines, quibus datum eft

ingenio luxuriari.

Pe-

nuria verborum, ^qua lingua latina

laborat in enunciandis

ideis, a fenfibus

remotis, necelfitatem

nova

&Latio igno-

ta

fingendi vocabula impofuit;

quse pro

fingulorum ho¬

rninanu genio

8c arbitrio effifta,

non parum

auxerunt

diflicultatem diftinftas 8c adcuratas rerum

ideas aniroo

in-

cffc ^ m5 ( (§&

ingenerandi & fimplices ideas ciiivis vocabulo jun£las di-

fcernendi. Inopia latini fermonis optime elucet, fi confera-

mus Epiftolas ^atque Orationes CICERONIS libris illius

philofophicis,

in quibus ipfum Eloquentiae patrem, cla-

ris Sc non ambiguis domefticis vocibus, ^raro

doflrinas

Phiiofophorum tra£lare potuifle perfpicimus. Hinc con- ftat,apud nos non optime confultum effe

augmentis fci-

tiarum, ^eo, quod compluribus nöftri temporis

fcholis

ea adhaeret labes, ut, veluti unice ad linguam

latinam di-

fcendam Sc perpoliendam inftitutae effent, in illis opti¬

ma vitas pars linguam mortuam cribrando teratur.

§. VIII.

Intel* popularis Philofophias impedimenta jure quo- que referimus, quod rnedio sevo, Sc in nonnullis regio*

nibus, infequenti tempore, cura litterarum atque educa-

tionis tota commiffa fuerit hominibus folitariis, ccelibem-

que agentibus vitam. Fieri non

potuit,

ut

umbratici ilti

Doélores , vitae folitariae tenebris ac taediis prelli Sc ufu

rerum deftituti, egregii quid

praeftarent. Scilicet vis illa

animi, quas in egregiis aufis fe

exferit,

^quaeque

aliquid

pulchri Sc boni fupra communem

fortem exfequitur,

ra¬

ro reperitur in hominibus, quorum vita

ab agendo eft

fejuncta, Non itaque mirum, fi gracilis<Sc

macilenta hinc

fa&a fuerit Philofophia, Sc perdiderit vigorem

illum,

at¬

que rohuftam formam, qua fe commendabat, cum

ab

an- tiquioris asvi fapientibus, in rebus

agendis occupatis,

co- leretur. Si conferamus non pauca redentioris sevi, in

C 2 mo-

ig )

H

( ig

morum doÄ-rina, fcripta cum veterum, nimis ^magnam, fi ingcnue agimus,

fateamur

oportet

inter

utraque

diffe-

rentiam. Interius bominum difcet indolem &, quid in di-

fcrimine rerum conftituto agendum fit, perfpiciet, qui

veteres hac in re legerit fcriptoresj recentioribus autem

qui dedit operam,

probe quidem

gnarus do£tarum disqui-

fitionum de primo moralitatis principio, & cataiogo of-

ficiorum fterili ac prolixo inftru£tus evadet; in rerum vero agendarum

theatrum faepiflime

rudis atque ineptus prodibit.

Cum fructu tra&ari nequit Philofophia ab ho-

minibus _, qui praejudicatis opinionibus laborant, & iis dif-

ficillime liberantur illi, qui aliorum fugiunt confortium.

Nec ejusmodi vitam degentibus propofitum fuit, ut fua

fiudia hominum focietati utilia redderent. Sed multum acuminis in otiofis puerilibusque

quasftionibus infumentes

potius,quomodo varia

ingenii fubtilitate fuperarent adver-

farios, follieiti fuerunt. Neque inficiandum,incommoda grav-iffima pafia

fuifie litterarum fiudia exinde,

quod

illa

colendi atque alios

erudiendi

cura per

longius

^tempus

Clericis in primis commiffa

fuerit. Nulla

fcilicet res adeo fancia,quam in abufum non vertit humanuni inge-

nium, vk; quo fanctior atque utilior fuerit, eo etiam gra- vior & periculolior evadit abufus. Sacerdotes docendi

munus fibi unice vindicantes ncn fatis gnari limitum, qui fan&iores do<ärinas ab humanis cognitionibus fepa«

rant, diverfa illarum indole negle&a, humanas fcientias

cum Divinis perverfe commifcuerunt, ^quo in utramque

con-

tSfia ^ f tfSgj-

«as3 J \

coftfufiones illatse 6c Philofophise impedimentä fero tolf

lenda obje£ta fuerunr. Sed merito nobis gratülamur, jam prasteriifle fa:eula, quibus mos, verbali Philofophia,paro¬

dias quafi fcribendi in fan&iores veritates, 6c fimplicitä-

tem atque fublimitatem, qua fe femper commendant, fig-

mentis hominum deformandi, invaluerat,

§• IX. ^•

Exinde quod fimplicitatem 6c perfpicuitatem, in'Phi- lofophise praeceptis tradendis, inprimis urgemus, nemo illam nobis affingat opinionem ^, quafi exiftimaremus, ^o-

mnem aliquando tolli polfe differentiam inter vulgi Sc ^e-

ruditorum cognitionem; manebit quidem illa femper, fed

minuetur tarnen, quo magis fubtili atque folide difieren-

di generi elegantiam Sc claritatem junxerint Philöfophi.- Neque vagam 6c incertam philofophandi rationem ama- mus, licet male eos Philofophias confulere cenfeamus,

qui demonftrationes ubique crepent, 6c planis atque per-

fpicuis notionibus, in foro _Jertjus communis dijudicandis,

refiflant. Diverfa indole veritatum, 6c fun&ionum intel¬

ligentia noftrce rite obfervata,tutiffima incedimus via 6c

Philofophiam habebimus, ufibus noftris fufficientem, vir-

tuti Sc verae felicitati amicam, quae. humana cognitioni praefixos terminos non transgredi conatur, nec favet aut

originem fuperftitioni vel impietati praebet. Si annales

eruditorum pervolvamus, conftabit 6c antiquas omnino

effe veritates hominibus cognitu vere neceffarias, ^{6c ea-}

rum certitudinem a faniore hominum parte in dubium

D v©-

)

26

C H

vocatam nunquam fuifle," noxia autem opinionum porten- , ta animi morbö kborantibus adfcribenda. Humano _ge- neri coseva eft Popularis Philofophia> & illa aliquando

fola remanebit j eum dies opinionum commenta dele¬

verit.

Hifce fubfiftimus, Te L. H. rogantes, mitiorem _agas feftinatae opellae cenforem, neque plane abfonum _putes

culpam deprecari, ^qua facile carere potuifTemus.

It is pcculiar to modem Europé, ^to reflfo mtich of the human chara- eter on what _may be learned in retirement, and from the information of books, A jufl admiration of ancient literature, an opinion, that human fentiment, and human reafon, tvithout tbis aid, ivere to have. vanifhed from the focieties of men, have led us into the.fhade^,. where we endea-

vour to derive from magination and thottgtb, what is in reality ^matter of experience and fentiment: and tve endeav our, through the gr ammar of

dead languages, ond the cbannel of commentators, to arriv^{e at} the heaü- ties of thougtb and elocution, rvhich fprang from. the auitnated fpirit of fociety, and wer c taken y. om the livivq impreffions of an active lift. Our

fiuninments artfrequcntly limited to the elements ofev ery fcitnce, andfel

dom reacb to that enlargentcnt ofahilities and power, which ufeful know ledge fhould give¥

Ferguson.

t