PRINCIPIIS COGNITIONIS HUMANE

DE

PRINCIPIIS COGNITIONIS HUMANE

DISSERTATIO ACADEMICA QVAM

CONS. AMPLISS. FAC. PHIL. UPSAL»

PUBLICO ΕΧΑΜΙΝΓ SUBJICIUNT

Mag. LAUR. MAGN. ENBERG

»OCENS IN JURE NATORJE. STIP. LiÉVIN»

ET

CAROLUS NORDFORSS

HOLMIENSIS·

Μ AÜD1T. GUSTAV. DIE XXI MAJI MDCCCXIV.

Η. Α. M. S.

P. I.

U F S A L IΜ

EXCUDEBANT STENHAMMAR ET PALMBLAD.

Konungens Tro-Man

ÖfverstE'Lojtnanten och Öfver-Adjutanten

herr CARL GUST. NORDFORSS

Min V'ordade Fader

iillzgnas tackfamt deβ a blad

en lydig Son:

CARL.

DE PR1NCIPIIS COGNITIONIS HÜMAN-ffi.

Philofophiam urn, eaquae videt, aeque quasqueinfe necefiariam eile ipfo, atque cum honrinis exultati-one defkleri- qua- dam, praellantiora cereris deprehendir, explicandi de ad

ftimma quaadam prineipia reierendi, facile libi perfuade-

bir., quicumque rationis humanae indoiem paullo arten»

tius examinare voluerit. Neque enim ira natus eil liomo,

ut vita volupratibus plena contentus, vsri de re£ii ineu-

riofus fit, aut, fiquandofit, ^ur nullum in eo exiftat prin»

eipium ad majora animum exfuicitans. Rationem habet,

exceifioris natura? faenitatem, quae cum non peicn'ttit flu»

pidum eile univerfi fpedlatorem, inprimis vero, id quod

propius eil, fe de fuam naturam nofle gaudet. Hac in¬

ni ^χ us facultate de vi in ea latente divina, per immenfum cognirionis carnpum exfpatiatur: hac fre tus, de mundi o- rigine, de reruin efientia, de Deo de natura, de liberrate,

dei bonis de rn21 is rebus, de fine prtrfentis de fpe futurae

vitcc, de ipTius denique cognitionis origine de fundamen-

to, fublimi quidem audacia, ftudioque numquam defati-

£aio, inquirere de meditari adgreditur. Studium vero ib

lud, a ratrone excitatum, ad prima prineipia de fines re-

rum ultimas cognofcendas impellens, philofophiam ap- peilamus. Qua? fi objedlive confiderata perfedtionem,

ad quam ratio tendif., Syltema-ticam, nondum att ig et i r, ίι

) 2 C

cultoribus fuis rrmlta fperanda, optanda mulra adhuc pro- ponat, β horum ρ lur es-, magnam ideam fecuri, aufis mag- nis excidennt, nan ldcirco mfruSluoiaΛ ^aut nulla judican-

da eft. Oftendit enim philofophia veritates åc inveniri δζ nexum earurn perfpici pofie, ii ad id animurn appli- caverisj t al I it dubitationem ipfa ^e dubitatione egreiTa;

ignorariticE medeturj evertir errorem. Inerriae hominum vulgari, angofiis feniuum Se confuetudinis limitibus cir- cumfcriptae, genero-fam oppomt follertiam, qua ea, quae

iupra ienfus pofita fint» cogitatione de pin ^ge re ^, initium cognofcendi δζ extremum expetendi inveftigare conatur»

Humana confiderans, serernas illas informat pulchrirud 1-

nis, fapientiae δζ perfe&ionis ideas, quas fingulis aftioni·

bus moderari _, & vitae quaft harmoniam efiicere juber.

Divina vero contemplans, haud talia quidem, q.ualia vilt*

go flint, ßne nexu δζ umrate eile patitur: reguiam quae- rir, fiuentia δζ mutabilia phaenomena inrer fe conne&en-

tem; ftmplicitatem, ordinem, neceffitarem defiderat; hinc

anirr.ae mundi, hinc formte fubßantiales, hinc atomi, hihc

vorrices. Quod ß plurimorum fyßematum vel eo omnis

redeac ufus, ut nobihfßmas hominis vires _{exerceant, con·}

fcientiam libertatis & dignitaris moralis corroborent, Sc, cogitarionem ad fupera Sc cceleftia elevando, intelle&ualis

mundi vicam fuftenrenr> fatis hoc quoque rnagnum vide·

bitur, δζ philofophia ^certe digna, quse prima fcientiarum appelletur.

Sed inre? quaeßiones, quae a philofophis fufcipiuntur,

iatifßme _patere videtur haec, ^quse in ipfius cognitionis prin- cipiis ^ver fa tur. Philofophia, cui id ^negotii tribuirur, ut ceteris fcienms leges ponar, rrseram conftituår, Sc aptas methodos praefcribaf, ipfa nequit effe fcientia, priusquarri

ißa principia determrnata fuerint. Nam cum fingulae

fcientiae ßngula fibi vindicent cognitionis objeda, philo-

fophiae inprimis eft ipfius cognitionis veritatem indagare:

) Ϊ c

dum illae exreniionem trdiEcii in omnss pattes mohuntur, phiioiophia de ipüs fundamenris ioliicira horum praecipue

firrniran curam intendit. Primam hane de cognitione phi- iofophiam, ii ve potius hunc in philofophando ordinem

ratio eriaai aperte poftular. Quantum vis enim mundi

Syilema cognofcere rerumque immateriaiium <3c in vi ii ^-

biiium fcientiarn qtiandam confequi avear, videt tamen,

quo jure de his objeftis ilatuamus, prius fciri oportere,

quam hoc vel illud ilatuatur. ltaque multitudine rerum

Öi infinita ferme opmionum varierats reli£la, ad fontes

omnis cognitionis penetrare (ludet: iimpiicifiima verkatis

elementa, Si quafi iemina in rnente ipia detegere qua?rit,

e quibus cogmtio per ie certa, clara , nullis dubiis inter-

mixta, omnique fcientiae & rerum .cognitioni fundamen-

ri loco fubilruenda, enafcatur. Hoc rnodo redexione in

mentis ipfius vires Sc facultates converfa, via, qua notitiae

rerum oriantur, oftenia, & cognitionis inde furgenns in-

dole explicata ^, fuo tandem fini appropinquabit, rationis»

que deiideriis fatisfaciet phiioiophia, criteriuni ilatuendo

hxum Si immutabile, _quo veritas ab ^errore, feientia ab

opinione internofci poterit. Ejusmodi criterio ilabilito

phiioiophia non amplius aberrahit a icopo libi propoiito

veritatis Si fapienria?, Inventa eil enim regula, qua di·

verfas opiniones <SfSyilemata inter fe difcrepanria metiri

Si e fuperiori quaii loco dijudicare queat: cognita metho*

dus , fecundum quam in vera fcientia augenda & perfici-

enda progredi oportebit.

♦

Haec igitur quceflio communis efl omnium philofo-

phorum, qui fcientifica methodo philofophiarn perfecuti

accuratum in meditando ordinem confervarunt. Ε modo,

quo foluta fuerir, Syilematum charadleres, fimilitudines &

difcrepanfias maximam partem pendere inveniemus, Nec

mirum : quales enim fuerint de» cognofcendi principio

) 4 (

pbilofbpbi deereta, talis er it methodus, qua utetur: hasc cogitationum ordinem & dire&ionem determinabir, quae prout diverfe dirigantur, diverfa erit philofophise facies.

Rationi bic nimium tribuerit, ejus viribus, ramquam infi-

n i tis, temere eonfifusr rapierur ad dogmatismum, qui con-

je&uris & hyporheiibus ex arbitrio effi&is fcientiam re- pler. Contra il le rationem, terminis nimis ar&is circum- fcriptam, nihil ferrne negotii habere judicaverir: erit jam

praeceps via in Empirismum au t Scépticismuoi, quortirn ille nuliam potis efr venratum connexionem perfpicere,

hic in dubiurn omnia voeans veram cognitionem plane

millam elfe affkmar. Eademque ratione difciplinas medias

Sc ab extremis remotas oriri reperiemus ex ea tempera- tione, _qua diverfa & oppoilca cognitionis principia i η ter fe conjungantur-

Nobis vero, qui hoc problema ^, circa quod tota phi- lofophia, veluri circa axem vertitur, tra£lare conftituimus,

talis methodus obfervabitur, ut fummorum philofophorum

decretis inrer fe comparatis, quae noftra fententia fit, ad

ultimum pröferaums. Itaque noftri efle putabiraus ea, quae a maximis philofophts explicata fuerint recenfere,

rationes, a quibus profefti fint, -eum iis ad quas pervenerint, conferre, anrecedentia confequentibus, prima ultimis adne-

&ere Sc adjungere, haec denique ad evidentiae regulas Sc

veram hominis dignitarera exigere, ut fic quid optimum

fit judicsre poffimus, In hac inveftigatione veritatis a-

mor nobis erit dux, animum vero addet ipfa rei magni- tUdo*& difiiculras, in qua tot tantique viri ^operarn lufe- rund, ut, ß cui noßra non probemus,. facile excufari poiTe

videamur.

De principiis cognitionis humanas quaerimus. Ea in

mentis viribus, ad res cognofcendas applicatis pofita effs

) 5 (

nemo dubitat, Ad bas igitur vires Sc aeflimationem, qua

ess peniaverint philofophi atrendendum, ut de indole <§ς

thfferentia principiorum, quibus Syftemata ineedificarunt,

rette judicerur.

Homo findet noiTe id, quod ^vere eil, de quo cogni-

tio etiarn vera Sc firma eile debet. Quod autem dubita-

lione huc Sc illuc trahi poreit, nec uliam adhibet perfua-

dendi neceffitatem, de ^{eo mera} efi opinio. Igitur da

principiis cognitionis quaerent-es, de vera Sc firma cognitione

quecrimus. Sed duplex eit in hatpine cognofcendi facultas: fen-

fuß & ratio: duplex igitur cognirio,fenf^urn&rarionis: itidem-

que objectum duplex, feniibile Sc intelligibile. Hinc duo·

contraria de vera" cognitionis principiis Sc objettis exi-

ftunt Syfiemata. Quibus enim realitarem Sc eiTeritiam re~

rum explicaturis fenfus nihil valere videntur, iis ratio fo-

la erit fons vera: cognitionis;- in quo Rarionalismurn po-

nimus. Huic ex altera _parte refiftit Senfualismus, five ea-

rurn fententia, qui, objetta tantum fenfibilia admittentes*

praeter fenfuum permotiones nihil putant eile veri. Qui

i-nter hos medium tenent, ad veram cognitionern Sc fen¬

fus Sc rationem valere arbitrato, eorum vero Sviterna phl- lofophiam experientiae nominale placet,

Rationalismus igitur duplex eil. Uoum genus eorum,, .

quibus ratio eit facultas contemplandi five immediate cog¬

nofcendi efientiam rerum; eftque hic rationalismus con- templativus: alterum ^eorum, qui ex abftra£tis notionibus.,

quas ex fe ipfa haurit ratio, profe£li, ad Syitema abfo-

lutae cognitionis ordinandum perguntf quem difcuriivi feit

demonftrativi nomine fignificabimus.

—

*3?

Itaque primum de rationalismo contemplativo diiTe-

rendum eil.

) ⁶ C

Rationem, quae Syfternatum hoc nomine comprehen

forum fundamentum praebet, non vulgarem eile, a fenfe.

bus öl experienria pendentem ^, facile intelliguur. Si eilet, primo hoc lundamento aliquid ptius eile oporteret, ex quo argumenta & notitioe ^rerum fumerentur, quod fibi

repugnat. Quid autem iit, ex eo, quod quasrit, quodam·

modo perfpicere licet. Cum enim eupiat abfolute cogno- icere id, quod nulla experienria darum'fit, fe ipfa quo- que conftifuat, neceife eil, experienriam abfolute egredi-

endi faculratem. Sed prae fernem experientiarn irnmediate quidem egreditur imaginatio. Itaque ex hac fingendi

vim & libertärem habet; neque iliam tarnen exlegem;

hab^t enim aliquid ex intelleclu, ita ut quidquid agar, ad

veritarem cognofcendam referat. Diceres eife imagina-

tionem inteliedu-dem iive intelle&um imagtnantem. Im- patiens finium, fublimia curans, fibi confifa, experientiae inops aut pertaefa, hinc priscae aeratis iimplicitatem prae fe fert, hinc exeultorum temporum fubtilifiimas iibi fo-

ciat abftra&iones.

Quidauid ab anticfuiffimis Orientis Sl Egypti philo- fophis de Deo öl natura traditum fit, ad hoc principium

referri poife faris conilat. Sed-cogitatione fibi nondum obje&a, rationalismus hic fui ipfe confcius ^non fuit. Ani-

mus in divinis occupatus öl imaginationis imperio fubje-

dus aciem in fe fuam inrendere nondum coeperat:

quod quamdiu non coepraverit, neque ulla de cognitio-

ne quaeftio, nec philofophia proprie iic dida eife poterir.

Qui philofophia? nomen invenir, eamque ad virtutis ftudium excitanduju öl focietates hominum perficiendas adhibuit, Pytbagoras rationalismi quidem conremplativi

audor habendus _viderur. Pythagorre, Egyptiorum my.

fteriis initiaro, ingenium contemplationi aptum, fed öl

) 7 C

Geometris ftudio exercitatum fuit. Is igitur, cum vete¬

rem illam trsditionem de anima mundi divina ab Orien¬

te accepiflet, atque ut Geometra rerum naturalium ratio-

nes numeris determinari poiTe animadvertiflet, ad earn delatus eft fentenriam, ut divinum in rebus numeros efle diceret, quibus & ^rerum realiras & vers cognitionis principia conftarenr. Quod ut quodammodo probabile

fieret, ftaruit interefle inter numeros intellecluales Sc feien- rificos; Sc his quidem p'nsnomena contineri; illos femper

in divina mente fubftirifle, ex illis omnia in ordinem de- fcripta & in mundum quafi connumerata fuiffe; fummam

igitur efle fcientiam, ut mens, a fenfibus nbdu£ta, ad cog-

nirionem intuitivem numerorum feu divinae rerum eflen-

tiae perveniat. Primus hic Metaphyficae conatus fe c ii b i 1 i a tranfcendeptis, Sc eflenriam rerum contemplatione intel-

le&uali comprehendere nitenris, fuit» Rationi id tribuen-

dum videbatur, quod principia rerum nulli fenfui obvia

immediate cognofceret. De hujus cognitionis modo, ex-

plicatius Pythagoras tradiderit, an tacuerit, haud nihil ambigam. Venflmile vero illi placuiife idem ^, quod de

fe&aroribus Sc aliis acceperimus ^, quodque etiam cum

philofophiae ejus indole bene cohcereat.' Rationern enim

fontern Sc criterium veritatis efle ex eo intelligendum ^pu-

rarunt, quod, cum ratio feu mens in nobis fpirans non fir nifi particula vel effluvies mentis ^per univerfum diffu-

fae, ipfaque cum natura divina fimilitudinem habeat, in conremplando fimile per flmile cognofcarur. Quod prin- cipium norabile quidem eft, ut fimplicifiima rarionalismi contemplativi explicatio, unde apud ^ceteros eodem modo philofophanres, apud Platonem ^> Alexandrinos, recurrit quin etiam Schellingio abfolutae cognitionis viam Sc me.

thodum indicaturo non obicure placet *)..

*.) Philofophifche Uuterfuchungen ueber das Weien der Menfchlfc

) 8 C

Sed rationalismo contemplativo, a Pythagora tenni-

ter expreiTo, maximum fplendorem conciiiavit Plato, cujus in au&oritate poftea femper delituit. Simplici Mia

Socratica philofophandi methodo reli&a, id ^{tarnen a prae-}

•ceprore fapienti rerinuerat, ut animum ad fe ipfum reHe-

&endo, ejus vires Sc nattiram perquirendo ^, quid per fe

certum, verum, bonum, pulchrum efTet, diligenter expio-

raret. In Geometria veriatus, cogitationis fua prope vi fultae, quse evidentia eficr, intellexerat. A Pythagoreis

acceperat philofiophim finem eile, intelligibiles Sc ^imma·

teriales rerurn efienrias intuerij ab Heracliro omnia cur-

rere inilar fluvii, nec quidquam feniibile conftare ^, ut quale fir, cognofcatur. ltaque, ut erat divino ingenio, propofuit fibi id, quod Pythagoras ^conatus fuerar, Hera,

clitus dubitaverat, Socrates vero non terigerar, ut confti-

tutionem rebus iiuxis imrnutabilem, fcientiae vero firmita-

tem daret. Id autem quomodo effecent nobis jam eil explicandum.

Primum igirur ftatuit Plato, cognitionem fenfuum

ultra individua ipfa & ^{ea, quae} Tunt, non progredientem,

obfcuram Sc imbecillam eile, nec niii imagines ^rerurn

fenfibilium nobis-iifiere, e quibus, memoria recondiris,

*

opinio fiue vulgaris cognirio gignitur. Ad hane cotiferre

etiam intellethim, qui fenfuum vifa diftinguit, cornparat, fimilitudines percipit, notiones commtmes informar, judi-

cat. Nullam ^autem _neque in fenfibus veritatem eiTe

abfolutam , neque in inrellectuj qui fenfibilibus vifis diju-

dicandis occupatus, ne huic quidem negotio par efler,

niii majore aliqua vi fuliineretur. Scilicer orrmeid ,quod

mobile Sc multiplex fit, ad immobile Sc iimplex aliquod

chen Frey'neit. p. 400 ig Scheliin^s Philofophifche Schriften.

Erfter Band.

) 9 C

c (Te referendum. Ut aliqua (Imilium com paratio fiat, aiiquod medium cornparationis, five exemplar ad quod

inftituatur, e(Te oportere. Hoc vero, quod in rebus im-

murabile Se neceifarium , in nobis immedistae cognitionis obje£lum fit, rationern iolam intueri. Numeros dixerar

eife Pythagoras. Plato ideas vocavir. idese funt reru.m eflentise. Sua cuique generi idea eil, qua fingula indivi-

dua communi quafi vinculo continentur. Forts vero ide¬

arum Dens, in quo funt veluti notiones, quss in conden-

do mundo refpexit, & materiae, ^tamquam exemplaria vé'1

formas, impreffft. Harum ccniemplationern, animis olim

cum Deo conjurr£lis niilla re impeditam, poft defcenfum

in corpus obfcuraram vifa nos pellentia excirant, inpri-

mis vero philofophia renovat. His in conremplandis

vera 8c abfoluta cognitio verfatur, qua, tamquam funda-

menro, omnia percepta Sc comprehenfa niti oportet.

Hoc modo Plato _{meutern, ut} Cicero inquit, rerum voluit eife judicem, quod fola cerneret idf quod iemper eifer, Sc fimplex & unius modi Sc tale quäle eilet.

Sublimis hsec Piatonis doilrina de ideis e flatione _op- pofita f a eile quidem reprehenditur, Sc a multis eil repre- henfa, adeo ut Bruckerus ^non dubitet dicere fanaticum Sc judicio carens eife Syilema. Nequc Plaronem idearum

alis omnem experientiam fupervolaile Kantio non concc'- dimus *). Satisne veto juila hmc caiifia eil, cur do£lri-

nam illam indignam ^, de qua quaeratur, judicemus.

B

*) Die leichte" Taube, indem iie im freyem Pluge die Luft tftejlt,

deren Wiederi]:and He fühlt, koh«te die VorfteHnng faffen ^, dafs

es ihr im luftleeren Raum noch viel beffer gelingen werde, Eben

> ^ΪΟ C

Equidem in narura rerum evolvenda Sc cognitio-

nis theoreticae realitate explicanda, effe iflis exempia-

rium informationibus locum dubitari poteff. Quid aurem ii de vita Sc moribus quaeftio fit? Quid Γι de übertäte &

morali rerum ordine agatur ? Nonne hic fubümis _qui-

dam idearum poterit effe fenfus? Nam moralitas Sc jgs

ideae certe funr, _quas ratio, exordio quidem ab experi-

entia capto, ied fenfuum n.ontiam Sc oninem experien-

tiam fuperans informar, in vita Sc communitare hominum

exprimendas. Ubi* fcilicet perfecta virtus? ubi oprima civiras? ubi naturae jus? ubi ^vero, niii in idea feu arche- typo, a rarione repraffentato, ^ut, ad ejus exemplum Sc regulam, ea, quae funr, exiganrur.. Sic quidem Plaronis

ideas explicatas. vellem, ur morali difciplinae propria eiTet

earum coniideratio _; in hac enim ab iis> _quae effe debenr?

ad _ea, quae funt, rationi progredi. licet.

Neque tarnen his terminis ideas definitas voluiffe Pla-

tonem contendimus, in id nitentem , ut abiolutam, quae temper Sc ubique effet, realiratem inruitu comprehende-

ret. Ideae non magis mundi moralis, quam namne effen-

tia Tun _{t, ex. mente} Platonisj quiv licet in hoc difficilio-

rem cauffam agat, tarnen,, -ad fententiam Bruckeri iibi

muigandam^ ut nobis fingimus ^, hujusrr-odi quadam ora¬

tions uti poffet: Deus ^nonne intelligens eft} Sc fumme intelligens? Cujus nonne cernis arrem in ordine Sc pul·

chritudine univerfi, quod ab ornatu & perfecta elegantia

mundum appsllas? Sed, ordinem ientiens, facile intelligis

fo verliefs Plato die Sinnenwelt, weil fie dem Veritande Γό enge

Schranken fetzt, und wagte fich jenfeit derfelbenauf den Flu,

gein der Ideen, in den leeren Raum des reinen Verßandes, Kri,

tik der Reinen Vernunft _{p. 9,}

) ^«I C

aliquid eiTe oportere, quod conilituat illam variarum rerum iimiikudinem Sc convenienriarn, in _qua ordo appareat.

id regulam appellas, qualem frpe cogitas in 1 ibris tuis

ordinandis. Aude nunc fapere, Sc erige animum ad Deum,qui omnia ordinavit. Eum igitur, qui Sphaeris

ratis motibus currere dedir, qui leges quantitati impofuit, qui unumquodque animal fuo in genere elfe ju flit, qui re¬

bus cunctss finem & modum praefcripfit, temere haec om¬

nia feciife, nullam regulam fecutum efte, nihil vi-

diiTe arbitraris? Quod ii videns fecerit, repraefentavit Ti¬

bi aliquid, cujus in mundo iigna exftanr. Neque ego

quidquam dico, niii hoc, mundum factum eiTe a Deo aliquid videnti. Sed forte id increpas , quod ideas dixi

ύντωσ ovroc, nec niii rnente cerni. Die igitur, ii placet, quid tibi fit ^οντχσ or? Atomos, credo, Sc materiam, Hane non tollo. Sed quaerimus de eo, quod nobis vere

eft, aut vere effe dici meretur. Quäle tandem illud? Tu-

ne mortuum Sc iners putas? Mihi autem vis ipfa, vita, fenfus, omniumque rerum conilantia quaedam immutabi- lis, verbo, ipfa perfe£tio ^natura?, vere demum eiTe vide-

tur. Hos varios perfe£tionis gradus, a Deo exeogitatos, certisque limitibus diflinctos, ideas appellavi, quod non

manibus, Ted mente apprehendi pofiint: quibus folis har-

monia & pulchritudo ^rerum conitet. His fublatis, quid

erit mundus, cujus ^nunc quidern Syftema admiraris? ^Eric

nirnirum chaos: erit materia confufa Sc temere fluetuans,

iine vira, ordine, legibus, nexu. Poreitne vero chaos ef¬

fe obje£tum feientia?? poreitne dari feientia de temeritate Sc confufione? Qvod ii neges, ut negare neeeife eft, vide

ne praeter ideas nulla fit feientia vera, Niii tuo animo

eas cerneres, nullam ^certe haberes regulam, qua id, quod iingulis individuis conveniat, judicares, ut dubitari

nequear, quin omnis cognitionis prineipia, ipfae vero im-

mediatae contemplationis fint, ex qua divinam rationis

originem cognofcere poteris.

} I- C

Fuit in Platone imaginatio iplendida vividus pul-

ciiri fenihs. Hoc vero pukhritudinis & harmonise fen-

fu in philofophando eciam ducitur. Mundum, ut artis

opus confiderans, qua ratione id fa£tum fit explicare ftu-

det. Sed in mente artificis praecedere oportet ideam o-

peris perficiendi. Eadem igitur generurn et fpecierum»

quibus esfentia individuorum continetur, eft ratio. In

mente divina ideam uniuscujusque generis, ad quam Deus qussi artem & manum direxit, extitisfe necesfe eft.

Eleganter hoc disferi, quis neget? inde vero profe£tus

Plato bumanae intelligentias vires plus judo ramen exten- disfe videtur. Deus certe claram operls a fe fa£li con-

templationem habet: ut ipfe rerum aiktor eft, ita etiam quid in re quaque verisfimum iit, et ipfam rei esfentiam

videt, Homo Emilia videt: hinc repracfentatione com-

trsunes rerum notas comprehendit ; quäle vero fit illud quod fimilitudinem efficiat, quaiis ipfa cogiratio vel actio

illa divina fit, e qua genus quodque vel fpecies natura*

pendeat, non videt. Contemplatione vero non opus eft

ad notiones, _quarum explicaiionem intelie£tus operatio-

nes praebenr. Duae res Plaronem ad hane fenrentiam ad-

duxerunt: primum dosftrina de pracexiftentia animorum

in Deoj fecundum ^quam menri hurnante fimilitudinem

cum divina fere psrfe£lam, Sc eandem esfentise rerum

contemplationem tribuere licuit: deinde fuspicio, ^quam

conceperat, fenfus fallaces esfe, nec veram & certam ul-

lam cognicionem efficere, intelleäum vero ab his penden-

tern rarionis i de is ad judicandum opus habere. Rationis igitur du£tui torum fe tradens, exiftimavit eam, nulla experientia adhibita, ad evidentiae Mathematieae exero- plum, principia & esfe η tias rerum perfpicere, univerfalia

snte particuläria, immutabilia ante mutabilia, formas <Sc

exemplaria rerum ante res ipfas cognofcere posfe. Tar-

dapni & indocilem experientia difciplinam non defiderans

-) 13 (

fummas veritat.es brevisfima contemplaiionis via quaefrvir*

Sic vaftum , per quem vagaretur, campum nacta quidem

imaginatio: fuit vero Greeca, id eft, fenfu pulchri &

harmoniae temperata, it-a ut regulam, artificia fua pul¬

chri finibus rerminantem, clam fequeretur, nec ordinera

et modum, Orientalium more, umquam exiret. Huio

rei tribuendum eft, quod Platonis philofophia rot ubique

dele&avefit ingenia, quod voluptate quadam retineat et-

iam aliter fennentes., quod noftra deniqne setate philofo-

phorum meditationibus revixerit,

Neque ramen rationalismi contemplativi applicatio-

nem fenfus pulchri femper moderatur. Harmoniae legi¬

bus parere imaginatio fe re non cmar. Pergimus igitur

ad Scholam Alexandrinam, visuri, quam longe rationa¬

lismi hujus principium ducere queat, ubi imaginatio, fub

nomine rationis purse, prorfus vålere dixerir rationein

fanam.

In immenfa farragine omnium Syftematum, religio-

num, opinionum, quibus Schola Alexandrina memorabi-

lem fe reddidit, diftinguere licet aliqua placita in ceteria

eminenria, et communia fe£lae univerfae. Deus eil id„.

e quo omnia emanarunt. Emanationes divinae entia func

intelligibilia, fuperiora aut inferiora, prout ab emanatio-

nis fonte diftant. Mens, per extasin a fensibus liberata,,

contemplari poteft Deum. ^— Eft imaginationis proprium

convertere abftra£tas ideas in imagines fenfibiles. Sed

imago videtur esfe aliquid per fe fubfiftens. Realis iub-

ftannae fpeciem mutuatur. Plato non procul erat ab en-

ribus per fe fubfiftentibus: continebat tarnen fe inträ ide¬

arum identitatem et fimplicitatem. Alexandrini torideni

commenti funt fpiritus five Deos, animantes3& regenres

univerfum. Cumque Plato dixisset ideas esie in imelle£hi

) '4 C

divino, Alexandrini hunc ipfurn intellé&um primum a Deo emanare, tum ex hoc uieas, anirnas, _cetera, fece-

runt. Plato harmoniae regulas quaefsverat: Alexandtini hierarchiam Daemonum conllituerunr. _{Plato materiam a} Deo fep-aratam exiliere dixerat. Alexandrini animam,

*ex _umbram lumine progredientem, invenire materiam, _tamquam fuam, fingiinf. Scientiam Plato in ideis contem-

plandis pofuerat : Alexandrini Deum, non per fcientiam,

ied per praefemwm _cognofci asfeverant: ad hoc opus

vero esfe anima, _{quae a} feniibus divulfa ad intima peni-

tus redear, & omnia _externa, quin fe ipfam _quoque ne-

fciat: it a tandem eam in Deum infpicere, fienque Deum.

His ira cönftitutis quale erit iuramum hominis bonum?

Sapiens Socratis discipulus in harmonia virium menris,

in animi valerudine, unde officia _manarenr,

pofuerat.

Alexandrini in animo liberato a corpore, in theurgica purgatione _{esfe voluerunt.} & hominis in Deum commutatiotie, iiturn

In rationalismo Alexandrino tolerabiliora quaedam aliquando ^occurrere, quin etiam fublimes hic illic fpargi

tiotiones , non negamus: mirum omnino esfet, fi in hoc Syncretismo omnium opinionum, nulla vera inveniretur.

Sed jure tarnen conrendere posfe nobis videmur, hsec

vera, iicubi fint, non fummo principio, non myfticse contemplationi deberi, fed reclo rationis ufui, cujus &

Alexandrini interdum compotes esfent.

Antiquo illo rationalismi contemplativi principio:

iimile cognofci per fimile, ufos et abufos fuisfe Alexan·

drinos rotum eorum Syftema, inprimis ^vero quod de

anima ftatueruat, convincit. Anima eft _animae fupramun-

; 's c

danas cognafa ejusque foror- Cognofcit igitur fororem

fuam & communem patrem. Ad id vero nihil requiritur

präster contemplationem, in qua unicus ^verae cognitionis

fons lätet.

Sic -rational ismus- conremplativus ad orientem, unde

orms erat, redudlus, diverfiffimis placitis inter fe conci-

liatis &. contemplationis audtoritate coniirmatis, in MyiU-

cismum enormem defivit. Finito culrurae circulo, philo·

fophia revolut-a eft ad divinationem & arcana cum Diis

cornmercia, ex quibus jpnmurn coeperatj ratio vero in i-^

maginationem converfa liberam ^{, qua} quisque iibi finxit id, quod cuique videretur. Hinc notiones, quas non fine

multo labore priores philofophi diftinxerant, identidem

confufae: fldliones mentis revera eife juffae: illuftratio ^coe-

leftis principiortim, contemplatio rationum loco admiila:

metaphyfica cum Religione,, religio cum theurgia, omnia.

inter le, commixxa..

Medii aevi barbariet fucceflerunr tandem litterae ié- culo XV renarfe. Platoni fuus honor reilitutus. Pytha-

goram, Alexandrinos, Cabbalam amplexati plures ^, quos hic praeterimus. A Carteiio ad philofophiam exciratos·

Fenelon, BolTuet, Malebranche,, rationalisrno contemplativö- addidfos tu i il ^e conilat; viros fåne illuftr.es, fed a ut a Pla-

tone parum abludentes, aut decreta fua e Theologia My-

ftica potifftmum haurientes. Neque nos de omnibus difle-

rimus, qui contemplationis ^partes quod am modo tuentur.r eilet enim infinitum: fed de iis, qui hac, ramquam prin- cipio nixi, Syftema univeriae cognitionis adornare conan-

tur: quo certe refpedtu memoratu: digniffima. funt ^{ea,, quae:}

1) ι·6 (

duo principes noftrae setatis philcfophorum Fichte &

öcheliing nobis tradiderunr.

Rationem, de cognitionis realitate dubitantem, ^nova fpe ^erexerac Criticae Philofopbiae au£lor. Scepcicisrni cum dogmatismo litern compoiiturus, accuratiorem de prirt- cipiis cognitionis disquiiitionern irifHruerat. In qua quan-

tam cperam pofuerit exponere hujus loci non eii; ^tan-

tum quomodo conatibus iucceiibrum prceluferit videbimus.

Poiita igitur primum experientioe realitate, fubje&i & ob- je£ti concurfu eam effici docuir. Cum autem, ut fuum

cuique tribueret, FbtuiiTet omn« id quod in cognirione

univerfale &| neceffarium fit, fubjedi, particulare veto

& m.utabile objedi effe, in i 1 lud incommodum incidir,

ut res nolenri de manibus elaberentur, in meram fermé fubje&i cogitantjs formam abeuntes. Cognitionis realitas

in medio objecti & fubje&i poiita, utriusque fic phae. ^o-

menon fa&a eft. Objedi nihil fuperfuit praeter vegum

quoddam & indeterminatum, quo fubje&um fere carere poterat. Itaque praedixit Jacobi inveniendum effe ali-

quem, qiii omnia e fubjeäo derivare tenraret. Cum

vero Kanrius fubje&o reliquiffet libertatem, tamquarn facultatem non phsenomenon, quamquam pra&ico rantum

refpe&u, facile etiam praevidere ^erat, eam futuram principium, quo niteretur is, qui abfolutae cognitionis Syftema rnrfus ftabilirer. Acceffit rationis dciiderium,

quo unitatem indeßnenter quscrir. & effenriam svripere

optat: illud vero reprimi juifernt Kant. vir fapiens &

modeftus, dualitatem fubjedli & objedi, rationis the-

oreticae & praditae ftatuendo, esmque legem edicendo,

ur ne vellet quis effentiam rerum penerrare; certse cog¬

nitionis fines experientiam eiie & experienriae conditiones fubjedivas: fupra eas fapsre non poile theoreticam ra¬

tionem.