Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam IX. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Nicol. Fred. Morenius, Nericius. In audit. Gustav. major. d. XV Jun. MDCCLXXXIX. H. p. m. s

/7

· D. D.

<86383Vg"3fä

83>V€Jtg$0W8&

LINEAE

₉ QJLJARUM FARTICULAM IX.

VENIA _{AMPL. ORD. PH1L0S. UPS.}

PR^SIDE

Mm

DAN.

BOÉTHIO.

ΕΤΗ, ET P0L1T. _{TROF, REG. ET ORD,}

EXH1BET

mCOL. FRED.

_MORENIUS,

Νericiut.

?n Audit. Gustav. _Major, d. xv _Jun. mdcclxxxix.

η. ρ. M. s.

UPSALU,

ADMODUM

REVERENDO

atQUΕ

PRA-CLAR1SSIMO

DOMINO MAGISTRO

jo μ

Jim

icmmje>e3

Ecclesiarum xn Edsberg et Hachvab

Pastosi et Praposito

Avunculo Exoptatxssimo.

PLURIMUM REVERENDO atque

CLARISSIMO

DOMINO

JOM

Jim

WJIM

Ecclesiarum in Knidsta et Hedinge

C0MMINIS7ROy

FAUTORI OΡTIΜG

Opellam

xima

hane, in

in fe collata

iignum

beneficia,

gratisfimi

dieatam

animi,

ob

vokiit»

ma¬

debuit

Edttcationis Linea* «I

§· ϊν*

Fortitudo humana & _{agendo &}

_{patiendo, fe proditj}

ad iilam vero, iive a£liva iive pasiiva fuerit, conftituen«

dam _{perrinet hominis ad agendum}

_{nifus & agendi fa¬}

cultas quae cum confcientia, cur agat, conjunfta,

fpon-te δί Hbere exerceri _{poteft. Indolentia}

_{& deiidia,}

_iive

animi, iive corporis, ne quidem pasfivi roboris nomen

me-retur. Ad fortitudinem nemo exiingere poteft, nifi agendo

& ad _{agendum iis ftimulis excitatus, quos vel a}

neces-ficate, quae ipfius conditioni adhaeret, ipie ortos videt,

vel cui _{ipfe fe fubjicit. Qui iniquo fervitutis jugo}

premuntur, ad verum adfcendere nequeunt

fortitudinis

decus. Sic fervilis nimis educatio & arbitraria coa£liof

inconfulte & _{injufte in juventutis manudufüone adhibita,}

omnes plerumque praecidere folet fortitudinis _nervös,

animosque abje&os timidosque reddit.

§. V.

Confiftit vero humana fortitudo in _{confcientia vi«}

rium ad _{eas, quas nobis propofuimus, res attingendas} fufficientium. _{Quarenus itaque humana induftria augeri}

aut minui _posfit, fortitudo, _{partim a defideriorum, quo«}

rum vi res nobis _{proponuntur, parrim a virium indole}

pender.

§. VI.

Pasfivo defideriorum fenfu & volendi causfarum con¬

fcientia debilem ie _{experitur homo, & quo magis äu¬}

ge πtur, multiplicantur & extenduntur defideria, eo plures

hanc debilitatem fentiendi occafiones. Facultates _animi,

quae ad eadem augenda & extendenda aftiva vi

concur-runt, hunc debilitatis fenfum augere posfunt.

Imagina-tionis _{vis, quae appetitus acuit, obje&a eorundem gratis}

dio-66 PrimX Schntia

diora facit, & mstum iisdem non potiundi alit, homi·

ses infirmitatis confcientia cruciare fölet. Paircis con-rentus _{vive, appetirus} eohibe, _a Philofophis hane ob

causfam, omni tempore inculcata fuerunt monita.

§. VII.

Ex hac hominiim debilitate, quam indigentiam

vo-eare _{placet, vim tarnen} vires _moventem

Sc ad

easdem

robore muniendas incitantem, refte derivamus.

lncom-modus Sc _{meticulofus, debilitatis ienrus, crefcentibus} viri-bus _{tollitur & quousque iis potiundi, quibus}

_indigemus

pebtts, fpes propriis fuicirr viribus queat,

fortitudinis

confcientia robur _{adquirit. Fortitudo in virium Sc}

_indi·

gentiae a^quilibrio

confiftit.,

§. vnr.

Ut virium fenfus fortitudinem verumque robur ρ a»

riat, _requiritur, ur vires realiter

exiftanr, nobisque

pro·

priae fint. Reales & nobis

proprias

eas vocamumus

vires,

quas vel quisque bndividuali potentia

posiidet, vel

ope favore aliorum entium._{intelligentia!» posfidere} meretur,

§. IX.

Singulae, quas individuali

potentia nobis

adiunt vi¬

res, five animi five corporis fuerint, ita funt

eompara-tae, ut ufu Sc exercitarione crefcere posfinr. Quibus

praecipue utimnr, corporis

vires

ufu.

augentur

Sc

robo-rantur: fenfus crebriori exercitarione acuunturr cujus rei

documenta, praeter plurima domeftica experimenra,

prte-bent, quas habemus de quibusdam gentibtis barbaris

nar-rationes, quae olfa&um earum adeo fagacem esfe per-&ibent, ur heraines beftiasque ex fok) odore e longinquo

in-Eåucationis Linea. _*7

inveiligare

queantj idem quoque teflatur acutus adeo quorumdam coecomm _ta£lus, ut eodem eolores diitin-guant. Unamquamque itaque _{five corporis five animae}

faculratem, ad leges fibi proprias, exercendam

colendam-que eile, patet. Sed parricularis fingularum virium

cui-tura humanum non excitat Sc alit robur. _Felix, exem-pli grada, Sc culta memoria, exercirata _{fagacitas debili}

haud raro iniidet menri. Concludimus _{itaque ,} conjua-ftam _{omnium, quse ad htimanam indolem periinent,}

fa-cultatum _{exercitationem, in ris rebus adquifitam,} quas

ea, in qua poiiti fumus, conditio _{porrigit Sc ab iis, quae}

eadem _{pofcit, officiis preecipue fotam fortitudinem}

men-tibus unice addcre _{poiTe. Quo magis agendi promtitudoSc} ideae condirioni nol/tras conformes _{crefcunt, eo etiam ma¬}

gis roboris confcientia augetur. Huic fenrentiae non

contrarium eiTe _{arbitramur, quod fortis animus inter}

agendum communes _{interduni prudentiae regulas} fper-nendo fe _{prodar. Qui communiter ad temeritatem refe*·}

runtur _{aufus, fummae interdum}

prudentiae nomen

me-rentur. Nec hanc _{regulam tollit, quod fortitudinem}

aliam _{juventuti, aliam, feneduti propriam concedere}

vo-luit, (apienti confilio, Dens, ut illa, fpe in temeritatis

vi-ciniö._{poiita, res qurerat Sc ad majora tendat#}

hsec vero

partis fruatur Sc fua contentns forte vivat. _{Quod feni}

temerarium, id juveni prudens judicare folemus, Sc ta¬

rnen temeritatem five in _{hoc, live in illo confpicuara}

damnamus.

f.

X-Natura interdum _{fingularibus quibusdam hominis} viribus fortitudinem Sc _{capacitatem, cum aliarum, ad} hominis _{quoque indolem pertinentium, virium damno,} concesfisfe videtur Sc hoc _{ipfo illud inter fingulas fuftu*} lisie _{aequiübrium, quod ad humanum robur}

68 Prima Scientiß

dum _requiritur.

_Educationis

iraque

efie arbirramur,

cu¬

rare, ut hic, ii ita loqui liceat, naturas error

corrigatur,

earum virium culturae praecipuam

follicitudinem

operam-que

dicando,

quarum

inopia

quis

laborare

videtur.

§. XL

Per focialem fuam indolem homo

aliorum

hominum

ope Sc

viribus

fublevatum

&

fortem

fe

fentire

poteft,

Sc naturalis, quae omnes urget,

indigentia,

ad hanc

opem

quaerendam

impellit.

Ut

vero

audtee

Tic

Sc

quaefitae,

alio¬

rum hominum auxilio,vires reales Sc

nobis

propriae

fint,

eas ea confcientia nobiscum

conjundlas

efle

oportet,

qua mentis

noftrae

propenfiones,

confilia

atque

adtiones

ita _comparatas

eife

animadvertimus,

_ut

hominum

mere-antur adprobationem

Sc

smorem, atque

ut

proprer

eas»

dem homines iuse communisque

falutis

fiudio

ducli,

fponte

auxilia porrigere

conjundtio

emque

fuarum

virium

cum nofiris optare deberent.

Fida

regulär

um

jufiiriae,

de qua in meta

omnibus

communi

ponenda

mentionem

injecimus,

obfervatio ad

addendum

humanis

mentibus

robur, maximopere

conducit:

Metus,

quem

confcientia

male a&ae vitae Sc pernicioforum,

quibus

occupamur,

coniiliorum animis incutit, ne homines,

conjuudtis

viri¬

bus Sc communi conienfu, ad

vindidtam

de

nobis

fumen-dam concurrant, omne verum robur

mentibus

adimir.

Sic quoque

ineptitudinis,

quae

aliorum

contemtui

nos

traders folet, confcientia omnein

roboris

fenfum

tollir»

§. xir.

Qu i focialem

hominis

indolem

fugitivo

tantum

ocu-lo, aut judicio corrupto

contemplari

folent,

parum

re-ferre arbitrantur, quibus

adminiculis,. aliorum

ad

fua

com-x

Educatioms Liireß.

mocia _{atigenda, vires}

_impendendi

_facultas

quaeritur

_ac

_te·

netur. Sic _opes, divirise, civilisque

poteilas,

ut

fortitu-dinis ab aliorum auxilio oriundae, unica praeiidia

asftima-re & quaerere folent homines.

Sed

mifere

fallitur, qui,

alienis bis, infirrnis & mutuo acceptis

fulcris

fuarn

robo-raram credit fortitudinem„ Quamdiu enim naturae

hu-manae proprium fit, _ut

participes

etiam

eorum, quae

menribus aliorum infident, contra nos convertendorum

animi motuum evadere posfimus & inrerdum

inviri

eyadamus, & quamdiu metuendi

causfas

efFugere

neque-tint fcelefti animi, ne jura fua potentiamque

tandem

re-trilimare difcant homines & ad injuftos oppresfores puniendos concurrant,

poteftas

ab

opibus vel

civili

po.

tentia derivata illorum animis robur numquam addentj

qui juftidae &

confcientiae

ieges

fpernunL

§.

ΧίίΙ.

SocraTis vira viam hominibus aperiit, qua ad verum

fibique proprium

robur &

dignitatem

adfcendere

pos-funt, fed fimul novas

proebuit

occafiones

individualem

debilirarem _augendi.

_{Injufta propriorum}

cornmodorum

aeftimatio, a comparatione cum iis, quae

alios

beare

vi-dentur, naturae fortunaequae

opibus,

invidiam

excitavit;

metus, ne ab aliis laedamur atque ne

deiideratum

ecrum

favorem obfin-earmis, vindi&ae cupidinem parere

&

fove-re folet. Quibus vitiis, propriae debilitatis

certisiimis in»

diciis,ad animos eorum, quibus

infident,

cruciandos

nihil

aptius, &

ad injurias

alixs

inferendas

nihil

efficacius

ex-fiftere folet. Γη fociali denique vita, doloiis abje£tisque

mentibus, interdum ea accedimt alimenta, ut a

debita hu·

manae naturae fortituöioe magis degeneres videri queanr,

quam ft omni humano

confortio orbatos

vivere,

illis

da¬

tum fuisftt*

70 Pvim& Scientidt

%. XIV.

Sed _{quamvis munita fuerini humana pe&ora} omni-bus fortitudinis _{prsefid'iis, quae debita facultatum cultura,}

exercitata _{dexteritas, vis arque renacitas dare posfunt,} & _{q*uae per focialem indolem juflitiae veraeque virturis} confci&nua mentibus _{ingenerat, agirofcere ta men}

cogi-mur, anguftis limiribus _{circumfcriptatn, debilem & ad}

paucas admodum res dirigendas fufficientem eiTe omnem

humanam _{potentiam. Pendet falus noftra a rerum mo*}

mentis, extra omnem humanam _{poteftacem pofitrs,}

fara-que noitra Supremi Numinis arbitrio fubjecla funr. Con¬

tra han.c vero communem debilirati-s humamac

confcien-tiam, neque remedia nohis denegata eiTe laetamur:

Filda*

• cia in

provida Dei cura δί fpe, in Illius fapienti bonitaie

pofita, praeparari

pofTunt

humanac mentes, ut illius pro-te&ione fortes, fatorum etiam _{iniqtiitate fuperiores} fiant.

Vera _{Religio validisiimum iirmisfimumque hurnanae}

forti-tudinis eft fulcrum.

§. XV

Omnia vero ad debilitati raoftrae medendum data adminicula, cum, nifi rite adhibeantur, novas adferre

posiint ad animi vim oc

fortitudinem

tollendam,

occafio-nes, fit quoque, ut facultates & propenfiones , quibus ad religionis fenfum mente fovendum apti fumus,

fuperfti-tionis _{jugo fubigantur, quo vanus metus anirnos haud}

raro _{ingreditur & eosdem cruciat.}

§. XVI.

Haec, de bumanarum virium ad fortitudinem

adqui-rendam _{aptitudine, dicta, majorem}

_ab

_{iis, quae de viribus}

humanis ad _prudentiam,

_juftitiam,

_{pieratem &}

modera-tionem, relatis, figillatim

adferre

conftituimus, lucem

lu-cratura fore fperamus,

Eihicationis Linea* _7i

Cap. III.

De humana

_aptitudine

_{ad prudentiam}

_{ad'quire?idam.}

§. I.

Prudentiam illum vocamirs virium _humanarum

ha-birum, quo res _pro diverCa earum indole, _modo

aptis-fimo, 8c ad noiiram _{aiiorumque falutem efficacisiimo,} traclare δι _{impendere callemus. Ad eam}

iraque

requi-runtur, & _{cognitio rerum, earundem proprietatum} effe-öuumque, quos in fe _krvicem, 8c praecipue ad noiiram falutem _{produccre posfunt, 8c confvetudine firmara}

ar-rentionis _{vis, qua inter agendum prsefens}

8c ufihus

n.o-ilris commoda _{lir, quam adquiiivimus,}

rerum fcienria.

Hinc duae in re, de _{qua jam agendum eil, enodandae}

occurrunt _{qvtefiiones. i;o}

qua _prarcipue naturae indole

ad _{cognitionem adquirendam apri funt homines?}

8c 2.0

quid humana indoles ad _{rerum, cujus capax eil,}

feien-iiam rite ufibus fuis _{convertendam, poftulat}

8c permittit? §. Ii.

De _{prudentia illa heic loquimur,}

qute res & feien«

tiae _{obje&a generatim}

eo _{contemplatur oculo,} ut

eorun-dem ufum _{ad menfuram necesfitatum}

exigat, eaque

fe-cundum _{majorem minoremve rerum, ad}

indigentiam no¬

iiram _{tollendam, efficaciam 8c}

aptitudinem , durabi-lioremque efFe£tum seflimet. Secundum eam _enim

diverfam indolem confideratae _{res, qua vires 8c}

faculra-tes, quarum ideam a fenfu interno 8c humanae indoli propriarum virium confcientia _{formamus, illis}

compe-tunt, _{juffitiae & pietatis obje£ta conflituunt.}

5. III.

Ad rerum _{cognitionem adquirendam,}

natura

fenft-feus 8c _{percipiendi facultate nos inftruxit,}

quos in ex¬

7»

Prima

Scientia

ternos Sc inrernum difpefcere folent

Philofophiq.

fenfuum

extemorum ope, qualitates rerum, quae

Phyiicum

con-ihruunt mundum, rimare difcimus, & interno fenfu

iive

mentis ad ie _{ipfam reflexa acie, non tantum}

noftram ab

aliis rebus diverfam indolem, vires Sc agendi modum

immediate _cognofcere,

_fed

_{mediace quoque}

_aliorum

ho-minum confilia ideas _{percipere, Sc ad}

_fummi

_Numinis

Cognitionen!

mundique

moralis

faciem,

legesque

mente

concipiendas adfcenderej licet.

Debito

horum

percipien-di inftrumentorum ufu Sc exercitatione, materia omnis

fcientiarum _colligitur, quae contemplatur, comparat,

di-judicar Sc componit humana mens, atque

inde

eruditio-nis _{copiam colligit, ex qua veram}

_prudentiam

Sc

fapien-»

tiam haurire _poteii.

§. IV.

Scientiae _{obje£live confideratae, quae}

_{cognitionis Sc}

idearum copiam, quam humani

ingenii vis

colligere Sc

digerere potuir,

affervanr,

eam

continent

opum

fupelle-etilem, ex qua generis

noftri

prudentia fenfim

au ger

i

Sc

crefcere _{posfet, Quas vero e}

_communi

_{hoc fonte quisque}

haurire, intelle&u Sc memoria teneie,

Sc Tibi

proprias jreddere opes fuitinuir,privatse

prudentiae nutrimento

func.

§. V.

Res, quae nos

circumdant

Sc

facultatum,

quibus

prte-iiiti Turnus, uium provocant, primam

Sc

occaiionem Sc

materiam, ex _qua fcientiae copia _coacervatur,

praebenr.

Easdem obfervando Sc vires earundem experiundo,

hu-manum _genus primas collegit iapientiae

iniervituras

opes;

ab illis _{quoque incipit privata omnis}

_fcientiae

fupellex;

bis moventibus reflexio ad internas Tacukates convertitur;

nos ipfos

cognofcere, virumque leges

_mente

concipere,

viam easdem _{perficiendi invenire}

_«Sc

_faluti

_ftuaere

no-ftrae difcimus.