Dissertatio philosophica de origine præjudiciorum quam suffragante celeberrimo Ordine Philosophico in Regio Upsal. Athenæo, sub præsidio ... Erici Alstrin ... pro gradu magisterii publicæ ventilationi in auditorio Carolino majori sistit Gustavus Torner, S

ß. C D. ^

DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

OKIGINE

PRiEJUDIGIO-

RUM,

Quam

Sujfragante Cekherrimo Ordim

Philofophico in Regio Upfal,

Athet&ro, Sub PRJESlDIO

Adrmd. Reverendi atqb Amplißhm

P I R I,

Mag. ERICI ALSTRIN,

Log. Sc Metaph. Profell. Reg»

8c Ord.

Pro GRADU MAGIS TERIl public« ventilationi

In Auditorio Garolim Majori

fißk

GUSTAVUS TORNER

StocKhoemiens i s

Die 24. Maj i Anni MDCCXXVIU.

HOLMIiE, Literis Werner ianis»

S.ae R:a: M:tis SUMM/E FIDEI VIRO

IllußriJJimo Excellentijßmoque

COMITI,

D„o. _GÜSTAVO

CRÖNHIELM.

Regni Sveo ^- Gothici

SENATORI,

Regias Canceliarias ^, ac Iuftitiae

Commiflionis PRiESIDI >

Academix Upfalienfis

CANCELLARIO ,

Literarum

Maecenati Maximo.

fflm

Jlluftriflime COMES,

Domine Gratiofiflime.

Ob.

Virtutes Illas. Heroicas.

Quibus. Sideris. Inftar. Fulgcs.

Ob.

Gratiofum. Erga. Litcras.

Earumque. Cultorcs.

Anmum.

Quem. Sapientia Nutrivit.

c Gratia. Pcrfecerunc.

Ob.

Singularcm. trga. Parentcm.

Meum.

Gratiam. Et. Favorem, Quem Submifle. Vencron

De.nique. Ob

Summa. In. Rempublicam.

Mcrita.

Quod

Quod In Laudibns. Tuk

Gclfiffime Comes.

Primum Facile. Obtinet.

Locum.

Exiles. Has. Pagellas»

Me.

Spefque. Meas.

Summa. Cum Animi Submiffione.

Iternque.

Omnigenx. In Seros, ufquc

Annos.

Profperitatis Vota»

Confecrare. _,e Suftineo, Illuftriflima:. Excdlentise. Veftrar.

devotijjtmuf eliens♦

GUST. TORNER.

Summe Réverendo _, Amplissimoque Vi r o,

Dno. NICOLAO

B,4RCHIQ

S0. Sa?, Theologise Doftori Celeberrimo,

S. R. M:ti a Sacris Suprcmo,

Paftori Holmenßum Primario,

Ven, Confiftorii. Urb. Praefidi Graviflimo Patrono Optimo,

Generofo Nobiliffimoque D 4D/1MO.MCOBI

LEJEL,

Officinarum ferrearum-plurimis

in locis

Patrono ac Diretfori Sollertisßmo, Ampliflimo,

Promotori Suq Certiffimo.

^TOn longe mihi arceflenda? ^funt

^ rationes, cur Ampliffimis ^ve-

ftris

ftris nominibus, Patroni Optimi, hoc 3

6c juvenile 6c fatisrude opufculum in- 1

feribere aufim. Cerre pra?clara illa 2

laus, quam meritis Tuis, Summe * Reverende Dne. Praful, Tibi jam pridem peperifti, itemque Tua, No- biliffime Dne., inveterata _eaque fva-

viJfißma confvetudo 6c amicitia , qua per annos bene multos Reverendum pieiqs amantiffimum Genitorem Tibi \

devinxifti, praeter beneficia ^quam plu- / rima alia, hoc, quidquid eft, ofEcii^a 2

mejuremeritoq; poftulant. Patiami- A

ni itaq;, Magni Patroni, munufculum * hocce, non tam ex pretio meritove *

fuo, quod plane nulluni eft, quam ex ti

mente adfe&uq; ejus, qui offert, aefti- C(

inandum vobis confecrari. Interim Vivite&\&lete diu, in PatriaeEccle-

flaeque Del commodum', veftrorum-

que gaudium longe exöptatiffimum* tc

Ita voveo, dum vixero jn

Ampiijjimortm Nomhium Veßrorttm in

tc Cultor Humillimus fu GUST, TORNER«

qi

^ooooöooooooogooooooooööooh*«

•v» 4v» «y» «y» «y3'v® •y» ^'y® 'y®'"v®' y3 t'^'y'"y® t''y*

ffff ffffffffffff ffff f

I N- J.

ThcC I.

Ominem , flu- pcndum illud ^na¬

turs miraculum, duabus fiibftan-

tus, ut dicunt Philofophi> in- completis, anima & corpore,

compofitum efie, neminem fu-

gere poteft; verum illa hoc tan-

to praeftantior habetur, quanto

imperans excellentior eft illo, qui imperata exfequitur. Animae au-

tern feu menti humana duae in- lunt potential principales,, quac,

quamvis opératiombus inter fe

A diftin-

diftinguantur, plerumque ^tamcn

in operando ^a fe invicem depen-

dent. Hxy diftin&is vocabulis,

Intelle&us ac Volmtatis, nobis

maximfe familiaribus, infigniun-

tur. Illius eftpercipcre ideas, ^nec

non eas interie compararc, &

ubi illarum convenientia aut di-

fcrepantia ^non liquido ^{apparet >}

tertiamideam adhibere^quaehoc

declaret, idque in hunc finem,

ut quid ^verum, quidve falfiim

fit ₅ rite cognoicat. Haecitaque

facultas lucem praefert alteri, ni-

mirum voluntati, cujus eft bona, poft debitam attentioncm ⁵ ab

mtelledhi monftrata, _appetere

& fcüariy mala ^vero fugere \5c

averfan,

Th. IL

Vocabulo IWjiidicii natales

dedit

3 dedit verbum praqudicare, quod

idem eft, ac ante judicare.

Apud Jf Qtos gemino adhibetur

ftnfii: velenim denotat judici-

um, quod ante fieri debet, ^quam

ad aliud negotium procedere li¬

cet, indeque praejudicalis adtio

audit, cujus Judicium prius fe-

rendum eft♦ vel etiam lignificat

lententiam a judice diétam, qux deinde in pari caufla judicaturis

infervire poteft. Sed multum ab

his abhorret illefignificatus, qui

in fcholis Philofophorum ^occur-

rit, dum apud ^eos praejudicium lemper ^, vel in latiori, vel ftri-

(Stiori fenfu, _pravum quid & fi-

niftrum denotat. In priori fen- fiiacceptum, eftillis prasjudici-

umomneid judicium, quod per-

ceptionem debitam praecurrita t-

A ² que

4

.

que antcvertit, live per hoc ^vc- ntatemattingamus, live, ut- di-

citur, _pro Junone nubem ample-

étamur. In pofteriori ^{vero u-} lurpatur non pro quovis teme-

rano, Ted fimul erroneo judiciö,

vera pro falfis, öc falla pro veris apprehendente, & quod pnn-

cipii loco eft in ^errorum propa-

gatione, adeoque tfpZ]op 4tZfa me- rito nuncupatur. Atque hxc

ultima lignificatio hujus loci efl;

Th.nL

Eft itaque Prxjudicium: falfa opinio de re airqua-y ante ejus pra-

Dium examen debitum, in animo concepta> ex qua alia fal fa opinio-

nes _} feu errores propullulant♦

Th. IV.

Dari praejudicia teftcm habe-

mus

5

mus experientiam, omni exec-

ptionc tanto majorem, quanto certius eft, neminem ab Ulis li¬

berum evadere, nififiimma ad-

hibita induitria, debitisquc ad- plicatis remediis, Praeter hxc

de praejudiciis fatis teftantur fitr-

ragines errorum, immo ^mon-

ftrofarum opinionum, quaetam in Scriptis Theologicis adverfa-

riorum noftrorum , quam Phi- lofophicis, paflim occurrunt.

Nam cum errorum, haud fe-

cus ac veritatum, longa fepe

& catenata fit feries, unus certe

error erit reliquorum fons & fca- turigo, unde illi tamquam rivu- lipromandnt. Nonmaledeiis judicat Flendcrus in notis ad Log.

Claub. §.173. 6. dum dicit, ^ea

efle maxime noxios humanas ^na-

A 3 tura

6

tura morbos, _atque iisdem Ia-

borantes non effe fana mente

praditos. Sed hxc mifla faci-

mus, de vera ac genuina Praju-

diciorum origine trädenda ^tan-

tum folliciti.

Th. V.

Cauffam praqudiciorum proxi-

mameffe ipfiim intelle<5him,haud

dubiis innixi rationibus affirma-

mus. Quippe qua veritate affe-

ritur, intelleéhim judicare, ea- dem adftrui putamus, eundem

quoquc pracjudicia formare, ut- pote quae nihil aliud fünf, quam falfa judicia, aliorum falforum ⁴ judiciorum cauffam. Quamquam

etiam Cartefius ejusque fe&ato-

res _, de prajudiciis fenfmm muf-

tum difputant, non tauen müii

7

poflum perfvadere, illos exifti-

mafle, eafenfuum, prout illi a

fubfequente judicio diftingvun-

tur, elfe foetuss cum ftnlüs fic

nihil quidquam vel affirmentvel

negcnc, fcdid, quod recipiunt,

ficut illud _recepere, intelle&ui fi

deliter tradant. Immo _nequc

errat ipfe intelleéhis nofter, ubi

id tantum judicat, quod fenfus

nunciant. Qua de re ita philo- fophatur Velthufius in lib. de ^in-

itiis prim Philofoph. ^quumcur-

vum refra&ione baculum videmus,

re&e per Jenjuum teftimonid dici-

< mus _? ms baculum tanquam curvum videre l hoceft ⁵ primo vere adfiri-

tur ₃ occaßone baculi in aqua confli-

tutiy in nobis excitari ⁵ vifus mini- jlerio ³ ideam baculi curvi\ deinde

radips a baculo in aqua exiflenteta-

A 4 lem

•8

lem picluram in beult fundo deline-

(4re, talemque motum fpiritibns im- primer e, ut juxt a natura confac¬

tum ordinem baculi curvi pereeptio

inde a mente pereipi debeat. Et ita

Jenfus non fallit 5 fed ^{nos nos-} metipfos fallimus], ^quum inde con-

cludimus> b acutum r euer a efe in- flexum♦ Quid autem ifti philo- ibphi _per fenfiium prsejudicia jn- tellexermt, probe innuit Ant le

Grand in Inft. Philoioph. de Lo- gica _{pag. 12.} hifee verbis: ^'verum quando jenfus fallaces effe dicuntur

& erroribus obnoxii, non fic antei¬

lige ndum eßy quaßin ipfo motu,

O corporei organi ajfeffiione error

fit) quum id natur{ali quadamne- ceffitqte perficiatur: fed quod mens

humana? _qua corpori intime unita

tß ⁵ ex tali adfeßione ^> _tanquam

■

ex

9

-ex occaßont, rem perverß adpre-

hendit judicat. Pulcerrima

: quoque fiint de hac quaeftione

iverba Lud. de la Forge in fuodc

mente humana traélatu cap, 2g.

ubi adferitj ^{nos nun} quam fallt, niß quando judicamus de rebus ⁵

» quas uon bene no'vimus: atqueita principalem noßrorum ^{errorum ort-}

ginem non oriri niß ex eo, quodte-

merario extendamus potentiam ^y

quam habemus, judicandi, ^extra

.♦ limites nofira, cognitionis♦

Quamvis haec, _{quam nos} dc-

fendimus, aflertio evidens, &

ut arbitror, ^extra controverfiam

pofitafit, qua ftatuitur, intelle-

<5tum eile cauflam praejudiciorum

'

y proximam, itemque fiibjedum, _cui

mhaereant _j tarnen rcmanét

adhuc haud exigua difficultas.

A 5 Nam

io

Nam ^cum intclle£his prajudiciä

format, non ut verus eft, fic ^e-

nim caufla falfi elfe non poteft*

fed ^ut fallus feu erroneus dcpre-

henditur; omnis ^eo redit quae- ftio, _quaenam fit caufla, curin-

tellecSfus fit erroneus? Verum antequam ad illam relpondea-

mus, ere elfe putamus, ut circa

hane materiam aliorum mentem

aperiamus. Exiftimat Gel Bud-

deus, cauflas praejudiciorum ^o-

mnium, ^non alibi 5 quam in i- pfa voluntate quserendas elfe;

nec omnia praejudicia, quae ho-

minum in veritatis inveftigationc

in tranfverlitm agunt, aliunde

derivanda efle, _{quam ex} ipfe philautia prava, vitiisque cardi-

nalibus inde öriundis, vofupta-

te, ambitione ^> & avarititiavkl

ii

Phil. Inftr. _part. I. ^cap. 2. §. 31.

Ncc ^re lpßi difientit Clarifl. Syr-

bius, quamquamdiflentire ^viae-

tur, dicendo: duabus admo-

dum rationibus nalci prxjudicia ⁵ primo, h voluntas rationem prx- cipitet, & nimia feftinatione ab-

ripiatj deinde vero, Ii eam llu-

dio quodam, ab hoc fine alie-

no, impediat, ^{ut non tam} de

conformitate cogitationum la-

boret, _quam ut huic ftudio luo

faveant omnes & confentiant, Atque hoc iludium cum duplex

efle ftatuat, vel quo nosmet i-

plos, vel quo alios homines

complcctimur ^> id docere vidc-

tur, non omnia prxjudicia ex

amore lui feu philautia, led qux- dam etiam ex aliis fontibus lca-

turire, Quidquid ßt, ambo-

12

bus his furnmi nominis viris, cä- dem eftfententias namClar. Syr-

bius ipfe fatetur, ubi perverfa eft voluntas, & hominum & re- rum quarumvis ftudium ftudio lÄffiietipfius ubique fiibjicii inte¬

rim piacere fibi hoc loco fpeci-

alius lumcrc philautiam, pro¬

mt aliorum ftudio opponitur vid.

Syrb. Phil, Rat. pag, I. ^c. 5. §, ^12*

Th. Vt

His Iaudatiflimis Duum=Viris

nos haétenus aflentimur, quod

fatcamur omnino, perverfam

voluntatem ad prava producen-

da judicia quam maxi me com

currere. Sed ^{tarnen cum} Hilli- gero in inft. Log. Ejedt pag. IS.

ju c. 3* §. 3. pauJlo aliam inimus

viam, _atque exiftimamus, im-

i?

beeillitatcm mcntis humanas, &

qua intelle&um corruptum, &

qua voluntatem dcpravatam,

efle genuinam & adasquatam prasjudiciorum cauflam. Quo

jure enim ab omni culpa libcre-

mus intelledtum, non video.

Fit certe hoc _per ignorantiam

lntelleétus, quod is adeo ^pro-

nus fit ad obtemperandum pra- vis voluntatis fuggeftionibus, quod lis non obftet, ied intrans-

verfum fe ab iis agi patiaturs

cum tarnen voluntati fäccm _{pras -} ferre,ac boniinftar confiliarii eile deberet. Hoc ^autcm officium fitüm cum intermittit ^ac negli- git intellekt us 5 in qusevis de via

ruit voluntasjnec Vera bona,fed mala, fubratione quadam boni, expetit atque profequitur, fuo-

quc

*4

.

que impetu torrentis inftarfecum

fimul intelleétum abripit, ^{ut c-}

um ad omnia habeat fibi obfe-

cundantem, adcoque exconfili-

ario fiat noxius aflentator.

Tiv yn

Sed non eft, inquit Syrbius,

ut ignorantiam incufes» Hxc

enim re ipla nihil eft inintelkélu,

quum tantum notitix defe&um

denotet, feupnvationem, qua- lis profedto ullius rci caufla dici

nunquam potcft, ^cum non en- 1 tis neque affedtiones, nequeef-

fedtus effe pofiint. Et paucis interjc&is, negat negle&umpro

caufla allegari pofle, cum fit pri-

vatio, pag. 82. § 7. Verum bo¬

na cum ejus venia, liceat nobis

pauca reponere. Ambabus, ut

XS

dicune,1 manibus concedimus,

non entis nullas efle affe&iones,

nullos eftedtus poßtivos, led li-

rnul contendirnus^ privationem

unam pofle longo ordine plures

alias poft fe ^tranere privationes.

Ponas enim quempiam legis Di-

vinx vel infcium vcl imm.mo-

rem peccare, ob ^peccatum di-

vina gratia excidere, ob divmx gratis fubtra&ionem magis ma-

gisque occoecari, ac tandem ^c

conlörtio beatorum, & vilione

DEI beatifica aeternum exclu- di. Nonne liint hx privatio¬

nes ex privatione ortx 7 lunt

omnino _, & quidem longe lu-

étuofiflimae. Et quid Ii dixero,

non ignorantiam folum, fed ^er-

rores ac inde orta peccata in pri¬

vatione conliftere t Certe hoc af-

fir-

i6

firrnant Lcibnitius Theod. _{§, 33.} | Bulffing. de origine mali ^{pag. 191.} H

Et ante hos Muixus in Metaph, |P

cap, 36. 37:. Sed fumma fe- i;.|

ftinatio jubetmanumde

tabula. *

Soli DEQ Gloria. ^•yrc