DELLDÉN LUS

DISSERTATIO ACADEMICA

NOTIONEiVI JURIS, QU/E FICHTIO _ORIGINEM DEBET, EXAMINATURA.

CUJUS PARTICULAM SECUNDAM

VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPSAL.

P, P.

CA RO LUS OL. DELLDÉN

PHIL.

MAß,, STIP. STJERNCR,

ET

AB R A H AM U S B ERG"

BOTHWIENSES.

IN AUDIT. GUSTAV. _{DIE VII} NOVEMB. MDCCCXXI,.

Η. A. M. S.

ÜPSALIJE

EXCUDEBANT REGIME ACADEMUE TYPOGRAPHI.I

MAXIME REVES.ENDO A T QU Ε' PR-ÄCLARISJSIMO

DOMINO

i

τ a TTB T7 IViππ τ Λ ΤΓ\!Γ\

Mag, Χ,Αυΐ\Γ,Γ1ί.Ιν/ lyAUU

SCHOLiE PITOV. RECTORI

ET

PRJECLARlSSlMOi DOMINO

<f"\ Τ Α TT Y Toτ IPV ^>,ΤΤΤΓθΓΉΠ

Mag. OjlAU JuliiÅJ\£Vlö ^Ju

AD SCHOL. FRÖSOENS. COLLEGiE PR^EGSPTORIBUS OLIM SUIS,

oplimisj fitiissimis,

•y.o

1'ni L_, d eBuLtl

RE S P

ONDE Ν S».

9

facultatis ageadi moralis ex re ethice indifferent! indeque

promanantem liciti cujusdam moralis conceptum, quem quidem quum a fcientia morati ejiciendum esfe inter ri- gidiores philofophos convenit, haud inique indignaberis,

eo in practicatn fpeculationem consilio introductum fuisfe,

ut immobilem integrae deinceps difciplinae bafin conflitueret.

Qua tarnen nec contentus negatione, miro Iufu aut hane

ipfam in ideam legislationis practica? a morali feparandae

transformat» aut ex idea ialtern iftiusmodilegislationis ita fublevari jubet, ut confiilat demum aliquamque pra; fe ferat pofitivi conceptus fpeciem. Separatatn vero iftam legislationis ideam utrum fubjecto juris ipfius, an fubje-

cto officii correspondentis primitus propriam, ^an deinum utrique in ipfo fönt« communem cogitaverit, verba le- quens contextumque auctoris vix ullo artificio extricabis.

Omnis nempe de Jure doctrina, feu ut critici dicunt, ju- risprudentia, 2) juris notionis originem quaerat tiecesfe eil a lege aliqua unlverfali, féd a Morali tamen σιηηίηο

fegregata et eo prascipue refpectu diverfa, quod Ethica

omnis legislatio actionem _{quamcunque ut} officium injun- git, et fimul officium hoc ut motivuin conftituit 3); Jurf-

dica vero non fimul motivum in ipfa lege includit fed aliud

etiam admittit motivum, quam officii ipfius _{ideam 4);} quod

clarius forfan ita exprimas: unam legislationem in fe cou*

tinere, alteram ex fuo ambitu arcere agendi incitamen-

l ■" 1 1 ■■

2) Metapb. Anfangs gr. der Tugendlehre Einieitting, 3) Metaph;

TÄnf. gr. der Rechtslehre pag. XIV» 4) 1* ^c.

ÄO

tur». Ex iis concludere jubent, legem Moralem cenfen°

dam esfe legem internae libertatis, cujus jusfui coη cem¬

enter vivere non alienum quoddam srbitrium fed huma¬

na confcientia fibi ipfa injungit O praseepta ideo traden-

tet», quibus facta humana, asitimatidne intrinfiecus i ^η Aku¬

ta, aut congruant necesfe fit, aufc repugnenf, quum con¬

tra juris legislatio nonnas ftatuit externss iibertatis, fbrniainque actionum externat» refpicit, cui regulas ccn-

ftituit, a quibus cur» aberrat a gens» frenis impofitaque

vi compefei queat. Principium ideo Juris, quod adfert

Kantius ita fere fonat: "fic extra te age, ut liberaetuse

vohtntatis ui'ushber ex lege generali cum uniuscujusque libertafce coniiftere posfit 6), quum contra principium Le¬

gis iVIoralis ita:" age convenienter rationi finium, quae ct>-

ram confcientia quavis humana legis generalis auetori-

tatem tueri valeat. Quibus concludi fas eftfcria procer"

tis habuisfe fyfteaia Criticum: ^unum Legem esfe prima·

riam principalemque notionem, ad quam referre tam di"

fciplinam morura quam fcientiam Juris oporteat: alterum djfciplinas hasce non ex actionibus diverfis, ut propriis

euivis legislationi objectis, fed ^ex diverfo legnm ipfarum

habitu fpirituque diftinguendas esfe; tertium praecipuam in-

ter fcientias disfimilitudinem exinde enafci, quod una Le- gislatio fontein ipfum actionum feuanimum agendi refpi-

c it> actionesque ipfas nonnifi quatenus in ipfis confiiinm agendi appareat, dijudicat, altera vero externat» modo

-t :

5) M. A, d. Tog«adl». p, 3, Φ Μ. A» d, Rechts·!. ^ρ. XXXIII»

Ιϊ

actio nu m formara Tibi coniiderandam iiftit quamobrem

illa factorum inoralitatem haec eorumdem legalitatem ^me-

tiri vila fult. Verecundos nos licet profiteamur ma gal

viri jadices nec detrahere quid in animo iit ^ex amplisii-

mo honore, quo decorari juvat illum, qui impeditam ab-

ditanique rem ii non explieuerit et aperuerit, in locum

tarnen protulerit, ubi undique iit lucis aditus; qusedam

tarnen beic in antecesfum monenda duxitnus, reliqua dila·

turi donec ad fichtii tbeoriam propius examinandam ac- eesferimus. Spectatisiimum enim eft, rem etiamleviter

confideranti, ancipiti eum loco veriari, qui dualitatem quandarn legurn practice univerfalium originariam admit-

tat. Quod vero Sana communisque mens non niii con- jectura quadam augurari poteil, illi certum atque obfti-

natum obverfabitur, qui curam cogitationemque in re a- crius defixerit.

A primo inde tempore, ^quo ad res rerumque causfas perfcrutandas excitata fuit intelligentia humana, indeii-

nenti fe ipfam iollicitavit ftudio atque cura, ideas eorum,

quae aut natura fiunt aut animo humano peraguntur a multiplici rerum confiiiorumque mutatione redimendi, di-

verfisiimaque idealis pariter ac realis ordinis phcenome·

na ab infefta repugnantia liberandi. Quamobrem quum ani.

mus humanus miris modis ad hoc contendit et anhelat,

ut ne peniilis divagetur, nancifcaturque demur% aliquid

unum et immobile, cui tanquam principio in transcurfibus

et disquifitionibus fuis innitatur; quidni offenderet, occa-

iiorié dffieruiatts hé hionfträta quidem, multofainus eru- ta, ϊη Iis quåe agenda funt aut omittenda, doplrcitatem

mox ab ^initio legislatiofii'S, anticipatåm men ti, ρ raes unse¬

re rationi perviarn, ratronis uhifcatt conträriain? Quse in clrcult pråeconcéptaeque opinionis TuTpicioneAi offénfio a«

bibit, quüm in abfolutam legisfatforiis hioralfs näturam a- nimum a phoenomenorum mukitudine immunem advertis-

Hane en im ii re v era abfolutam admittas, unam fimulet

Émiverfaieni concedäs hecesfe eiK Quod fi féceHs, nec

ilmpliciter liciti notionem ullarn véritätis fpeciem locoa-b-

fbluto tueri cönfendes: fiérique iimUl posfe negabis, ut a lege morali juris uifajrdgufa difcernatur; nifi quatenus dis-

cernendi tit'ulum ^a jure ipfo ab officiis contradiftincto arcésierepotueris. Qiiae vero fi una fixpérfuerit explicaa»

äi fatio, a duplieftare legislationis tantüm abesfe fufpica-

beris, utrecte exordiaris, ut finitum potitfs, bac common, ilrata, opus ipfum, neque antea, quam haec commonftra.

ta fuerit, finitum cerifeas* ^— Hsec autem ne ternere quis

a nobis dicta putet, conclufionum, quas totidem mox re- prehenfiones faciebamus, penitiora forte aiiqui fiamina

repetere noftri jasn officii esfe poftulabunt. Quod a lici¬

ti notione incipientes opus mox aufpicabimur. Itaque

actionum humanarum ad legem Moralem relatarum nül- Jam abiblute indifferentem feü neutram ita asftrmari pos¬

fe poftulavimus, ut momento ethico, ii ve co m mittenda

proponeretur iivé omittenda, aequaliter deftitueretur.

Quae enim legi rnorali propria adeft cuncta compléxu

tenens et abfoluta necesfitas id poftulat atque exigit, ut

*

J "

•

-v ϊδ

humana voluntas in _quocunque vitae roomento praecepfcis

tationis rite obtemperet, unde non tantum fentieodi at-

que agendi ratio (quae quidem moralitas actionum auclit#

innuitqu e fubjectivam animi agendi relatkmem ad legemj

fed etiam actiones ipfae (quae quidem facti legalitas appel-

lata eft, relatione nempe objectiva inftituta ad legem non Juridicam fed Moralem, momentanea vero abftr.actione

facta ^a fubjectivo raoralitatis momentoj onnaino conveni-

^ent legi univerialifcer praecipienti. Quum autem actio

quaelibet derivanda eft ab animo agentis, quem, ut exem¬

plar cogitatum ad in ilar i mag in is in ipio agendi momen¬

to exprimit; haeeque eadem acti© praeter legem, qua©

objecta actionum generalrter, fi fiéri ρα teil, alias fpecia·

liter prasferibit, nihil omnino ulterius, nifi cafum indivi*

dualem praefupponit, quo manifeftare cporteat mentem

agentis: hic autem cafus in omnibus officiis negativus

perpetuus, in pofitivis vero, ubi quando et quantum agen-

dum fit necesfario quaeritur,- contingens cogitari posfit;

fequi inde putanaus nüliam omnino actionem vel omis-

fiionem m oralem fua natura indifferentem esfe. Etenim

in officiis nejgativis, quibus perpetua adeft occafiorejusmo-

di indifferentia cogitari nequit; fed oriri ipfam posfe quis

exiftimaverit ex contingentia cafus rndividnalis in officiis

pofitivis. Sed haec ipfa contingentia acrius explicata ni¬

hil aliud fignificat, nifi ex cujus vis hominis loco ordinem dijudicari oportere, quo fe invicem excipiant actiones ad

honeftatis reguiam referendas- Servato itaque ordine

nihil quod agitur non erit honeftum; nihil quod non a-

gitur, omittere inhoneftum: perturbato autem ordi·

ne, seque quae a gan t ur, ac quae omittantur, boneilati con.

traria ernnt. Hsec vero cum lege öiorali au t convenien.·

tia aut repugnantia genuinum actioois qharacfcerem con·

(lituit, quem quidem agens antea necesie iibratum pen fa-

bit quam animi impetu ad agendum impelli fe finat. Ejus¬

modi autem, quod jam antea quam perpetratur actio, lo;

cum inveniat necesfe eil, facti cujusqne perpetrandi Judi¬

cium, örtum ducifc ^a confcientia (omnibus communi juili

honeftique fcientia) quam antecedentem appelJare con*

fveverunt, cujnsqne fententiae ferendae niii fubjeeta fuerit

actio committenda, jam in eo iiuiites boneitatis trapspii·

isfe agens pertinaciter cenfendus eil. Ex qaibns omni¬

bus conclndere fas du.xiinue ejusmodi notionem, qualern

adumbravimus, moraliter cujusdam liciti ieu plane indiffp,

rentis facti, omnino a fpstio iilo, ubi dominatur lex Ado·

ralis, id eil, a totius vitae curriculo exiulare oportere,. ut- pote quae non iolum precario infcroducta eit fed etiam

integritatem fanctisiimae fcientiae corrompit occaiionem-

que -praebet immorigerae licentiae frena abjiciendi: unde

facile quoque confequi patet, notionem loco inorali -rejici-

endam ufurpatam fibi praeoccupasfe dignitatem,- ii diici·

plinae.cuidam practicae fundamentum fubilruere coaeesfa

ipii auctoritas föret.

Sed enim vero, ut intelligi par eil, licet iliis, qui ha-

ud probandam ejusmodi notionem in morum difciplinam

introduxerint, nulio modo asfentiamur, genefin ejusdem

atque auctontafcem fuceincte commemorare baud ^a pro- poiito alienum duximus. Actiories netnpe i i i se, quas locus»

moraljter liciti oceupare rati Tunt, plerseque ita viles at-

que natura confequentiisque, eonfcemriendae habitae iunfc,

ut ne de i ρ Os quidem fententiam ferre curaret judex

pectoris htnliani, ienfu's moralis. Argumentum vero hoc pfobäbilitätern magis pi seten dere quam certam veritatem

continere rite judicabit sequus rerum seilimator. Primo

eniin, jaiii indicaviorus, nan in ipfa actionis ^externa

materie feu objecto, viiioris boc graviorisve iit mornen- ti, led in ipfa actionis forma jfita eil ejusdem honeilas.

Deinde effectus actionis _neque in ägentis poteilate iunfc

neque ab actione pendent, fed ut omnis rerum exitus a

fupériöri divinitus conftituto ^rerum bumanarum concenfcu

crrdinatus regitur. innumerse, ut omnibus patet, nec inortalium ocuio prsevidendae ("unt acfcionum humanaruin confequentiae neque illarum in agendo proxime eil ratio

babenda. Quid quod confcit fibi unusquisque, confilium

quoque agendi, quod externa infuperabiiis vis aut effice-

re, quse inflituerat, prohibuit aut in conficiendo interru- pit, quandoquidem verum actionis pretium ponderes, ae- que aeftiroandum esfe ^ac facinus re vera confummatuna»

Finem vero cenfurse huic, quam ήοη prsetereundum

errandi aut exemplum aut periculum fignificavimusjquae j VyKfi*f'Jurif

vera fit liciti hujus expofitio, pautis delineandum duximus.

Qnum vero in hac ^ut in multis aliis, exemplar imitafcio-

ixe dignum nobis praebuit clasfica antiquitas, Stöicorum

ιβ ' 1

lfcifci conceptum, ^quem rite explicafcum omnitio probarruis, quiquead veram propofiti argumenta ipeciem addueit, tribus

verbis explicabimus, Admisfa fciliceteft in Stoicorum rigidis.

iima certe morurn difdplina notio officii fic dicti τ£ ^μέσα

f. medii, quae quidem cum jufta interpretatione notioni

moraliter Iiciti ex parte (altem congruit. Procul enim

abfuit feveritas Stoicorum, ut in fcientiam moralem in·

troducerent indifferentiam aliquam actionnm abfolutam.

Quam qui putat Stoicis familiärem fuisfe notionem, pro·

fecto eum ne a limine quidem Stoam falutasfe conjici-

mus. Stoici ^rem Ethicam pertractantes fixam quamdam

et (labilem prsebere conati funt idealiter efficti abfolute (apientis imaginem, neque ullam facile notionem fingere aut

circumfcribere anfi (unt, nifi refpectu ad fapientis ideam, ut refugio faltem locus esfet, conftanter fervato. Ex quo factum eil, ut actiones, _quas fenfu relativo medias appel·

lavere, quum a fapiente perpetrarentur, pridina quafi in-

dele uautata, in officia perfecta (·κο&3·ηκοντχ reAetccf. χο&τος·

XX») ex ipforum fententia abirent. Quam Stoicam fen·

tiendi rationem ita exprimendam noilra dicendi ratio po"

ftulat, ut actiones quasdam concedamus in indetermina-

ta fua posfibilitate medias esfe, in peragendi vero mo-

mento feu jam peractas, necesfario esfe authoneilas aut turpes decernamus: feu ut verbis prolixioribus mentem noilram profiteamur; de actionibus mediis etiam fenten-

tiam omnino ferre agentis conicientiam (imulac perfecte

acleo atqne omnibus determinatae, individualitatis titulis

limitibusque coaÄructae prodeant, ut fub judicio venire que-

ant