DISSERTA i 10 ACADEMICA,

I. Ν. J.

DISSERTA i 10 ACADEMICA,

DE

NATURALI HOMINIS QBL1GATI0NE AD GULTUM DIVINUM,

QUAM ^,

SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH-

AD REG. AGA!). UPSAL.

PRiESiDE

VIRO CELEBERRIMO,

MAG Ρ Ε T R O EKERMAN,

ELOQV. PROFESS. REG. ET ORD.

PUBLICO EXAMINI Süß ΜΙΤΤΙΓ

CAROLUS PETR. DILLMAN

KESTMANNUS.

IN AUDITOR. GUSTAV. DIE XIX DEC.

MDCCLXVII.

Η, Α. M. S..

υ Ρ S A L I Α Ε,

UTTERis Johan. Edman , reg. acad, typoob.

SAS, R:iE.

MAGNjE Fl- DIOECESEOS

EPI

EMINEM

»

t PLUR1MUM VENERAN

PR AL GRAVIS

GYMNASII SGHO

PER DI

EP HO ADCURA

S. & THEOLO REFΕREN

DNO LAÜRENTIO

MjECENATL

SA C

M:TIS DEI VIRO, siROSIENSIS

SCOPO

T1SS1M0,

DI IBIDEM SYNEDRII

SIDI SIMO,

LARUMCLUE

0ECES1N RO

TISSIMO, GJJE DOCTORI D IS SIMO

BENZELSTIERNA,

ΜΑΧΙΜΟ,

i

RUM.

ADMODUM REVKRENDO Atque GLARISSIMO

VIRO ,

Dno Mao. CAROLO

ERICO DILLMAN.

THORTUNENSIUM PASTOR!,

PARENTl OPTIMO. *

Hf" σ7Γ8$ην ποιησαμέν8 ez 7ίξάτης ηλικ'ας Σ& ^y πολλών ζέλτι^ε τε Koct πάτε ξ, c μάλα $αύμάσιον πως ως κάλ-

λιςα πξος άξετην π επαινεμένος ^τη πατξΐόν ^{χςησιμος} ysvol-

μην t 7Τξος έμαυτ8 εςι την Viåvoiav ενσεβως ^{τε και} ευπειθώς 7ΐξός Σε Vιακεΐμενον 3ιατελε7ν, ^των Vs ευεργετημάτων Ση άξιας

τοις έπαΐνοις Σε τιμάν. 'Αλλοί γε μην ^, τ8Τον τον τξόπον,

ων ευεργέτημα ι, χάξιν άξίαν άποΜναι ά^υνάτως ^εχων, πολ¬

λά Σ8 δέομαι μη άποκναι$ηναι τάτων ^των έγχείξημάτων ^με}- qav.iaVav άπλότητι, αλλ' έυνοικως άυτά οέχε$αι, ^{τεκμη^ιον}

της εις το ονομά Σ8 έυσεβείας μ8. Σγω de ⁸ πάυσομαι ύπέξ

Σ8 ίκετέυων το θείον _{, οπως} άξιςά Σοι πξάττειν ϋωη,εις μέν

της εκκλησίας _{εξεισμα, των} δέκατα γένος Σοι πςοσηκοντων κάλλος κάι kvVos, Ισομένος μέχξΐ της εσχάτης αναπνοής

Carifßmi Pareiitis

Filius oheiientißintus

CAROL. _PETR. DILLMAN.

§. I.

bftupefa£H veluti,admiremur fas eftOptimij

Creatoris fapientiam,atque in omne mor- talium genus benignitatcm, & quidem fi-

ne exemplo maximam, quod nulla adeo

fera fit atque inculta natio^quae non fenium aliquem Numinis admittat, comrnunesque de Eo veri-

tåtes agnofcat; quamvis in modo tum repnefentandi,

tum colendi, Deum, inter fe, pervarie difléntire foleac.

Quaeenim de integrisgcntibus quibusdam Atheis,ab omni- que divino cultu prorfus alienis, venditant nonnullo-

rum Itineraria', ejusmodi funt, ut apud xquos, ac pru»

dentes _, rerum asftimatores locum fidemque haud ^inve-

niant. Unde, quaeio, peregrinatori, vel timide inter barbaros, vel hofliliter, verfanti, & ^,· quod maximum eft, lingual ibi vernaculae ignaro, conftabit liquido, quid

de Deo fentiant homines, non certe clarius quamio·

A _{3 nes}

)6 $ ®

ab ipfo propofitas, qu m is förta refponfa ipfo-

rum, intelligentes? Qet au tern diutius apud exteros i·

ilos funt commorati, praecipitata nirnium judfc a> re¬

it i o ra utpote edoilij iacis fuperqufe refellunt. Salva i- gitur manet vettas, quod Deus nusquam feie plane ab

hominibus ignorari permiferit, fed radios gloria; Γα»

atque cognicionis falutaris ad omnes difperierit ^terra-

rum fraftus. At non cognofci tantum vult optimus Deus, led coli etjam ad ipiius gloriam, fub perpetua feiiritate

ab conditis, illuftrandam; eura enim in fi-

nem nobis fefe cognof endum prsebet, debito ipfum cul-

tu ut profequamur, ficque, ^verse compotes felicitatis, ipfius gloriam illu Irémus. Omnino ^omnes gentes, fin- guliqie homihum, ad Deum colendum, aderna sequi-

tatis lege, funt obligati; atque hane obligationem ho¬

minis naturalem ad cuftum divinum, perbrevi diller- tatione, proponere apüd animum conftitui. Tuam vo¬

ro B. L. bumanitatem cenfuramque benigniorem etjam

atque etjam mihi expeto.

§. II.

Deus ^creavit hominem , gloriam illius prcecipue

ut illuftraret.

Quoniam Deus eil: Fns perfeilifTimum, id quod

ex fyflematis hujus produilione, coofervatione & _gu- bernatione _patet, fequitur eum, utpote fapientiilimum, fcopum quendam, fub opere crestioois, intendifle. Im

conveniens enim föret dicere fummis gaudentem per-

feilionibus, aliquid iine fine produxifle. Nultii fubftan- tias, fed foliDeo, ^nota fuit amp'itudo Ejus perfe&io-

nura, & modus ^eas, iecundum debttum pretium, &

quidem internum, adlimandi, veramque felicitatem ex

@ ) 7 ( @

ilHs obtinendi. Deus itaque mundum creando, & in

immenfahac rerum ferie, incolasj.ratione prasditos, collo- cando, non potuit ullum commodura fibi, quippc pec

fe beatiffimo* parere, neque aliud intendere,. aus ro ut,, per falutarem iuarum perfedionum Cognitionen)* ad ve¬

rum fuprémi Conditoris- cultum obligarentur. Etenim

nulJas omnino, per hane gloriae divinx illuftrationem,

novas Deo accedere perfecliones ve! inde patety quod,

per fe, ipfe eft perfe&ifUmus. Mens autem humana ^, quemadmodurrr, per experientiam, conffat prardita eft

facultate percipicndiy dijudicandr, adpetendi* & fefe libe-

re determinandi; ha? autem perfectiones certum in fi-

cem nobis data? funt, & qutdem attributis divinis ^con·

gruentem* Fecit ergo Deus nos ad notitiam rerum a- ptos* quia ^a nobis voluit cognofci; dedit nobis faculta-

tem dijudicandi, quoniam voluit a nobis rite aeftimari*

creavit nos ad optimum quodqueamore profequendum,

pronos* quia voluit, prte ceteris, amaridedit denique

nobis libertatem, quia requirit a nobis cultum fpontane-

um. Quis eil, qui ex bis al ta tis; non videat, Deum,

ut Ens perfe&iffimum fupra om ni a ^r efle cognofcendum,

seftimandum

amandum & glorificandum. Sic autem, Deum cognofcentes atque colentes, gloriam ejus illu-

ilramus. Hunc igitur finem in creatione tum rerum

omnium, tum hominisehe inientum ,, dubitari ne««

quit..

I III,

Creator autem pcrfe£tijßmurr gloriam fiiani illußra-

turus, felicitatis omnino ho?ni?ium, in opere cre«·

ationis, rationem haßuit, _eamque velut ßnem ^>

via ac perbenigna voluntate, fibi propofuit.

To tum vitae noftras curriculum eft catena cogifa-

tio nu m _r eo fpectantium, ut: vitam aga mus beatam.

Natos.

, & ) ·8 ( Φ

Natos nos inque lucem editos, ut fumffi# felicitatis participes evaderemus, ipium lllud fummi cujusdam bo*

ni defiderium, quod natura infitum eil, comprobat lu-

culentcr. Nemo enim dciens ac ianus id agit, ut in-

felix fit, &

qui iemet ipfum interimit, a^rupmis ne-

fcio quibus hujus vitee oppreilus, ^nonne, Γι in fumma

hac perturbatione, ad iinem oculos refle&it animum-

que, fub fpecie boni apparentis, atque ipe indu£tus

faiiaci, ilatum hunc fuum permoleflum in meliorem,

ordine licet pra;poftero, murare cogitat? Hoc defide-

rium felicitatis, quoniam, per naturam, omnibus ho-

minibus ineft, non potefl almnde, quam ab ipfo Cre¬

atore, originem ducere, qui mentem noftram talem

eile voluiti, ut ad profperitatem obtinendam perpetuus adfit niius. Ex eo fequitur, ut Felicitas, quam omnes defiderant, certiffime obcineri posfit, quoniam id ad-

verfaretur fummis perfe&ionibus divinis, Γι dicepemus

Deum, naturam, feliciC3tis capacem ^, dcfiderio donafie

ad eam perveniendi, ad quam aditus eilet tarnen nul-

lus. Deus fumma ipfe perfruitur feli^itate &, tanquam

»Ens perfectifiuTium, bonitate pollet infinita ^, 5c poren- tia, cui refiflere, femoramque objicere nihil poterit.

Bonitas porro eil fludmm iirmandi augendique aliorum perfecliones: ^ergo villi Deus, ut optimus ^, defiderium

felicitatis, quod ipfe nobis indidit, cumulatiffime im-

plere; atque, ut iumme potens, idem efficere valet.·

unde fequitur vanum non illud eile atque flipervacane-

um. Fieri autem nequit, ut defiderium hominis, ob

immortalitatem animx, rebus vanis & tranfitoriis ^ex- pleri poifit; hinc Deus, qui fummis abundat perfeåio-

nibus, iolus homiuem felicem reddit, noftroque ideo

amore longe dignisfimus. Is vero flatus hominis feli-

ciflimus efl eritque, quando infinitam erga ie bonita-

tem lascus agnofcit, eum ante omnia aeilimat, & ada-

mat

Φ ) 9 ( 9

mat, ejusque prseceptis fan&iifirois convenienter vkam

inilituit. Huc ^{vero ,} per naturalem fäpientiam ant vir-

tutem, pervenire neminem, fan&ior revclatio fatis iu-

perque nos condocefacit.

§. IV.

Si Deus vultfelicitatem hominis, ut finem, opere

creationis intentum ^, vult etjam Jubfidia, ad finem

obtinendum perductura.

Deus creavit hominem, eura in finem, tit iplum glorificaret, ficque felicitatem fuam promoveret. Fe»

fickas ^autem ejus in amicitia ^cum Deo confiilit, hax

vero prcefupponit intellé&um illuminatum, & volunta-

tern ad bonum inclinatam. Sed ii facultates animi ^ex-

aminamus, deprehenduntur multae imbecillitates mul-

tique errores. Intelleftus efl obfcuratus, & voluntas ^,

perturbationibus commota, declinantque in malum quam ftepiffime. Homo igitur non poteft voluntati divinse

fatisfacere, atque ad finem fibi propoiitum pervenire,

fed potius Deum, velut inimicum fuum infenfififimum,

fugit eique felicitatem ita inftaurare ferio, ut nihil fiu-

pra, volenti, obluSatur. Quod adauget infeiicitatem e- jus,eft immortalitas animae&defiderium felicitatisj quod

quia expleri fuis nequit conatibus, mentem perpetuo

ftimulat, nec ullam ei perrmittit quietem. De ^com-

muni, quai pedoribus infidet, labe hoc faltem afferam,

permagnam, quas nos in deteriora rapit, ad mala qua?-

vis pronitatem, neminem quidem fugere, veteresque Philofophos fubinde hac de re fuiile conqueftos; fed caus-

fam ejus rationemque detegere non potuifle, itena

cönflat. Arifloteles ad ^ro auyyevte proVocat, dum in

mali hujus originem inquirit. Stoici ad materiam ^pro-

vocant, ne Dcum mali cauflam fateri cogerentur. E-

picurei, iublata di vina Providentia, mala fua fponte

B eve-

φ ) ΙΟ ( Φ

cvenire docebant. Alii aliter. Veram autem originem perverfe noftra? indolis ian&iora edoceni oracula, ex- quibus, & quidem folis, prima iila human i generis

defeftio a divinls placitis & vera felicitacis via, luculen-

ter innoteicit. Deus fåne non de!e£latur raiferia ^rerum

creatarum, nec produxit hominem, ut haberet obje£tum,

cui infinitas piagas infligeret; quia hoc maxime eil fa-

pientias & bonitati Ejus contrarium. Finem autem,

quem in opere crcationis habuit, & quem, attributis

fuis convenienter, glorias fu^iiluftrandar, convenientis-

mum, ordinavit, felicitatem efle bominum, ratione

prasditorum, fupra ^, §: III, demonitratum dedimus.

Qui igitur vult finem," velie etjam debet media, fini

defervitura; ergo Deus, qui vult felicitatem hominis,

non poteil non homini fubminiitrare velie cuntfia &

fingula, ad felicitatem intentam deveniendi.

§. V.

Via autem proxima, Ö" veluti compendiaria ^, feli-

*

citatk obtinendrt, ex divina gratia, monflrata ^,

lex naturalis, ad cultum Da nos obligat.

Per legem naturalem, de qua ^, diu muitumque,

difputaturri eile novimus, non intelligimus ipiam no-

ftram naturam rationalem, quae, licet fola aa legem ^,

tum percipiendam, tum lervandam, nos reddat ido-

neos, legis tarnen vicem tanto minus fuftinere poterit,

quod ipia per legem illufirari atque ad fcopum diri-

gi debet. Neque naturalis lex adeo laxo a nobis fumi-

tur fignificatg, ut normam quamlibet naturae noftrar con- fervandie, _atque in ftatum meliorem provebendar, conve- nientemacinferviturnmdenotec; quoienfuonmem legem

bonam noftrisquc accommodatam ufibus, five ^divina hare

fitjiive humana, naturalem quis dicere poflet, ii commu-

nem

Φ ) ix ( Φ

nem loqvendi modum lubens ac de induftria yellet ^de-

ferere. Nobis autem naturalis lex illa dicitur agendo-

rum ac fugiendorum norma, quam non tantum ex

confideratione natura? noflrae rerumque aliarum, quas,

cum fuis effeutis, perfpicere nobis datum eft, invcni-

ere poilumus; ied etjam ex eadera natura, cum cir~

cumftantibus rerum momentis refte confiderata, ratio-

nem reddere, cur hac, vel illa, actio pra?cepta fit aut prohibita. Scilicet Deus, fupremus ille atque iapientis-

iimus Legislator, eo ipfo, quod nos ad feiicitatem per-

fruendam, ex liberrima fua bonitate, condidit ^, adtio-

nes quoque noilras liberas ad finem hane praclarum,

fua?que gloria? infinita? convenientiilimum, modo fua?

noftrasque natura? accommodato, dirigendas, fufeepit.

Talem igitur pe£toribiis nofhis indidit nifum ad bene

beateque vivendum, ut ad bonum& malum mens no-

ftra indifferens eile nequeat, fed peculiari quopiam fe-

ratur impetu ad ea qva?renda & eligenda, qua? confer-

vationem atque augmenta felicitatis promittunt, nec

minus vehementer fugiat nocitura. Ac ne coecus hic

föret inftinitus, additum eft lumen rationis ^, quo non

tantum ad res obvias attendere, fed momenta etjam

earum atque confecutiones videre queamus, Bis igi¬

tur facultatibus adhibitis, generales nobis formamus rc- gulas, qva? bona elfe fe&anda, mala ^vero fugienda

diäitant; quas dein rebus & adtionibus pluribus cogni-

tis, non fine ufu infigni, applicamus , atque adeo

ex principiis iftis generalioribus praecepta elicimus

fpecialia magis, ac determinata. Quod vero haec

naturalis vita? morunque regula ad Deum colendum

nos impellat, nullo demonftratur negocio. Homo e-

nim, qui Deum exiftere novit optimum, juftiilimum

ac potentifiimum, qui cetera, qua? exiftunt, omnia

creavit, confervat ac gubernat, iuamque fimuihinein-

Φ ; ⁱⁱ ( φ

digentiam, illinc depcndcntiam futnmam agnofcit ; nihil utique fuse faluti confultius fuisque commodis tu- endis apeius judicare poterit, quam ut Deo huic be-

nelico & iocictatcm banc hominum univerfam, cuiprsr·

eile dignatur, amore plusquara ^paterno compleclenti,

tocum te tradat, ejusque mandatis, undecunque cognitis, ipontanea prteftet obiequia. Suppoiita igitur cognitio-

ne Numinis agnitoque fummo Ejus ac beneficentiflimo

in nos imperio, prsecepta inter juris naturs evidentis-

iimum hoc eft, ac maxime necellariumcole Deums

§. VI.

Ad cultum Bei tum internum, tum externuin, ^na¬

turale lege fumus obligatio

Cultus Deo praftandus variis conilat a&ibus, qvi-

bus nos fummamf Ejus Majeftatem agnoicere iignifica-

mus. Aftiones ejusmodi vel ipia mentis agitatione, in- ternisque animi motibus, abiblvuntur, vel externis ius-

cipiuntur organis, membris ^nempe corporis. Internum

illa:, has vero externum, cultum eiEiciunt. Et de inter-

no qvidem cultu vix ulla dubitandi ratio reli&a vide¬

tur, fl quis ad ea, quae generatim, § praecedente, de

obligatione noflra ad eolendum Deum, attulimus, at>

tentos convertit oculos. Nemini enim obfcurum eile poterit, quod Creator, infinite perfeilus, atque adeo

infinita bonitate, juftitia & potentia prarfulgens, ab homine, omnium rerum indigo, ied intentiilimo ta¬

rnen felicitatis defiderio flagrante# agnoici, amari ani-

moque ad obedientiam promtiflimo, coli debcat.

De externo autem cultu, qui verbis ac geftibus vene- rabundis, aliisque inftitutis ac ceremoniis peragitur ^,

difficilior nonnullis vita ett quaeitio. Sunt enim, qui

contendant, Deum utpote ipiritum puriiflmum, fpi-

β ) 13 c φ

ritu quoque folo eile colendum. Dicünt glit rationi·,

fibi reU£h%neutiquam conftare, qualesvoces, geftius cete.«

rosque a£tus extcrnos quisque iufeipere debeat, ut reli¬

gions animi motibus ex aile conveniant, Depque per- placere poflint. Aliis alia occurrunt dubia. Sed e- vanefcunt facile, qua: adverfüs cultum Dei externum adferri folent, Γι ad naturam finem.que a&uum ejusmo«

di religioforum, qui externe fiunt, re£te attendamus.

Sufcipiuntur enim externa? ejusmodi adiones non euni in finem» ut Deo oftendatur, quid de ipio nos cogi-

temus, qualemque erga ipium geramus ammum; hoc

enim lpfi, qui corda fcrutatur, fine ullis fignis exter- nis, profe&o aotiifimum eil; Ted aguntur hsc, ^ut a«

nimi nofiri infirmitati fubveniatur1, aliique ad pareni excitentur pietatem. Deus igitur, qui vult, ut. toto pectore, omnique mentis intentione, ipfium agnofice-

re, amare & glorificare fludeamus, eas fimui voluiiTc

execcitationes cenfend-us eil:> quibus ardor hic pius

excitatior fit altiusque provehituri Hoc autem, adjun-

clis pietati motibus externt, fieri experientia edocet*

Etenim alios homines, noflris precibus, refigioie con- ceptis, piisque infbtutis, ad confimüem affe&um com- moveri, quotidie cernimus. Utrumque ad hominum

feficitatem procurandam , atque ad gloriam Dei illu- ftrandaro, fen finem ultimum ^, conducit; atque adeo ad ob'igationem noftram ^, lege naturali determinatam, pertb

tet. SimpliciiTima Dei natura externum cultum non

refpuit, quamditi animae corporisque manet vinculum,

nec obligationer» tollit &°quiiTimam, qua ad F.jus län¬

des, qui utramque noftri ^partem formavit, fuftinet fo-

vetque, totis animx corporisquei viribus amplificandas

obftri£fi fumus, Verisfimum quidem eil ^, legem natu¬

ral voces, geftus, ceremoniasque non determinare; fed

nec ciborurn genera, per Phiiofophism Moralem, ^ex-

B ₃ ' pla-

@ > »4 ( ©

planadus defcribuntur; & nemo tarnen dubita*, quin

ad rr.oderatum ac prudentem alimentorum ufunvper-

multum conferat. Supponit lex omnis objeclorum ^,

in quibus veriatur, noticiamrhinc poflquarn aptis riti-

bus adjuvari pietatem vel experti, vel aliunde edocli

fumus; ad hos iervandos ipia pietatis norma impellit.

Si vero Deus peculiari revelatione ^, modum cultus

externi prsefcripfit , in hoc, fummo ^rerum nio·

deratori morem gerere pietatis eil. Ad Deum igitur

a&ibas tum internis, tum externis colendum, non fa-

cris tantum oraculis, ied etjam ipfis natura; legibus, obligamur. At tempus eil dicenda ut roboremus teili*

monio Ciceronis, Lib. II. de Natur. Deo^um c. 28:

Cultus Det efl optimus, idemque cctfiiffimus, atque fanSlis- fimus, pleniflimusque pietatis3 ut eum femper pura, integra, incorrupta&mente, & voce ve neremur \ item diilicho Ca- tonis, ex edit. Svedbergiana , Upialiae Ajemo 1702.

Si Deus efl animus, nobis ut car min a dicunt}

Hic tibi pracipue Jit pura ?nente colendus.

Sf D. G.