Dissertationem politicam, De cura summi magistratus circa religionem, ... sub præsidio ... Henrici Ausii ... pro magisterii philosophici insignibus, ... examini publicè subjicit Nicolaus M. Sternelius Ang. ad diem 27. Maii 1654. in aud. Gust. horis consu

In nomine SS. T R I N I T A T I S

D I S S E R T A T I O N E M

P O L I T I C A M ,

Cura Summi Magiftratus

R E L I G I O N E M ,

In Academia Vblàlienlî»

j4pprobante

S u b P r æ s i d i o

P R Æ Ç L A R I S S I M I F I R I

H E N R I C I A U S I I

Ling. Græc. ProfelT. Ordin.

P ro Aiagifleriiphilojopbici inßgnihus

ßf9

ejm privile­

giis confequendis, eruditorum examini publice fubjicit

N I C O L A U S M. S T E R N E L I U S Ang.

A d diem $9. Maii 1 in Aud. Guft. horis confuetis.

v JL Ü B S A L I Æ ,

.

P R Æ F A T I O

-V

ribus in gen ii impar non me arrogantia aliqua im pulit, fed ma­ teriae n ecelfitas, utilitas, jucunditas. Si necesfitatem q u isfp e - éfcare veliit n on alius alicujus rei major, quippe quae tanta ut

nihil fit quod animos hominum magis conficiet & reipub. compagem firmius contineat. Si utilitatem, maxima eft, ma)orem quippe virtu­

tem R e l i g i d N E nullam in humano genere inveniri quifquam

fibi perfuadeat. H in c N um a Romanorum Rex duas res exifti- mabat m agnopere pertinere ad felicitatem & increm entum c i­ vitatis R e l i g i O N E M ante omnia docuit homines , q uod

D ii mortalibus omnium bonorum author es fint & confervatores : D ein ­

d e J u S T iT iA M . per quam concesfis divinitus commodis bellefrui

liceat. Si denique jucunditatem, quid jucundius religione?unde fides quâ nulla res apud mortales aut ma)or aut fanclior.Im o, quae un­

quam vis hominum mentes five fpe præmii, five metu pœnae tantum m ovet vel ad D eum vindicem timendum , vel fuperio- rioribus ob ed ien tiam , proximo charitatem prællandam , quan­ tu m Religio ? Hujus proinde defenfionem Sc procurationem, haud levem Sc perfunctoriam , nifi in feconjiccrint principes, m aculam , ex illa negle&a inuftam, non tantum non eluere, fe d rem pub. perdere conantur. A u d eo itaque de augulta hac Sc. fentibus quam 'is multis irretita, utilisfima tamen m ateria R E-

L i g i O N i s nimirum necesfitate, quanta ea fit in repub.ejusque cura

cura dt defenfionequæ magiftratui fnmmo incumbit difîerere. C ui audaci® m e ® , Ipero v el hoc unicum ad promerendam gratiam fufficere, quo etiam om nem præfumptioms fpeciem amolitam v olo , quod fateor m e hujus traâandæ pene rudem , fi exfpe& ationem omnium materiaeque digm tarem , aliquam illis

S

concipi pofle) en od are, fed levitèr duntaxat libare

T H E S I S I.

i eu ti jim o rD e i folusefl qui bo- Religio

minum inter f i jbcietatem non cunque”'

tantum cuflodit, led & guber? fotieta- natyper quem •vita ipja fu fim e- ^ ac^n' tur ac munitur;*-ut hominum d a m , quibus verè hoc<P^«ineft,ut ,P^amcîlI5

r ^ v /° r r • « . vitam ci-li nt fuctirotovtiM iio. _{lervato m etulummi& æterni viliter ha}

numinis, tam imperantes cum oblequentibus bendam in fide ; quam parentes cum liberis in pietate; jd^ue, imo finguli cum fingulisin charitate & jufti-

ita vivant. Ita illo lublato, vis legum, quæ lub- ditos & Magiftratum in obedientia, liberos & parentes in pietate, proximum in charitate & juftitia combinat, aut fallitur aut contemnitur, imo tota focietas perit, quo truculentius aut

immitlUS nihil, y> 'M ^ou7ra itaq ; CpvÀctxrjv euréC&ctv êtvstf,

veriflîmè didum à Philofopho vetuftiffimo, Mercurio Trismeg. <?• hic murus ahenens, hic

propugnaculum, hic tutamen eft: t . hic eft vis il­ la Reipub, fulcrum [fundamentum, quo fub? tr a iïo , & ipfam concidere, commoto, Çf}9 ipjam nutare, necejje e(l. _{ut autem locietas landa}

fit, lolida 8c firma, vita illibata, impietatis & fcelerum immunis: non humanis

penis, fed pietate & R E L I G I O N E guber­ nari Respub. neceffum erit ; utque tara impe­ rantes quam parentes, ardiffima quadam pie­ tatis catena inter fe divindi > R E LI g i O N E M non fid a m , fallam , erroneam & fu- perftitiofam, verùm piam & veram, tueantur Princeps & propagent. Principi itaque quam maxime mo fuo" curandam R E L I G I O N E M , quo vera illa inferi cu-fiibditorum ingenia imbuantur, & respub. rabit, conluetudini illius adfuelcat, rationibus nixi

& fundati, adftruere non dubitamus.

<«-. L a f t .d e ir a D e i. cap. i z . £ . A r ifl. i .p o lit. 2. y . L a f t . d e ir a

D e i c a p .1 1 . i . Vid . B e fo ld . l i b . i . d i f f . i . cap. 7 . e. S c h o n b .

lib . 3, p o lit, cap. i i . A r n t f. d e j u r . m a j . l i b . i . c a p .6 .

i i.

Eainfita U t taceamus fiibditorum diverfa ingenia fubditos ~~ r ; . . .. « . . ü .. magis quorum quidam mitioribus imbuti ingeniis, obedien- libenter parent; quidam efferati, jugum rigi- ipfumm- cerv^ce lubeunt, vixque imperio contineri tiorem poffunt: dicimus tamen utrosque, fi eundis in facn. repub. rebus praefertur à principe R E L I-

Q I o & 'orponw (it rj S-huiha&rf, tam

effe-ratos libenter, & m iti fradaque cervice, ju­ gum debere ferre; quam mitioris ingenii fide­ liter parere : Pietas enim & D ei metus, quaß

frœ m m eß, coercitio in animis ab omni rebel? Hone & infolenti motu; ô. & omnes religione mo­ ventur.

ventur. •• Hunc divinam veri numinis cultum,

velfkltem R E L I G I O N I S praetextumfiint obfêrvaturi principes, qui lubditos metuentes fui habere, quique eos nihil, aut inter fe quod illicitum , aut in ipfos periculofum & metuen? dum patraturos velint. Q uos omnes fito ex^ emplo praeceffit Cretenfium R ex M inos, qui

unoquoque anna in quoddam p ra a ltu m , ve- tu fia religione confecratum feeeus fecedere fele? bat : _{in eo moratus tanquam à love, quo fe} ortum fereb a t, traditas fibi leges -perrogabat: *•

aliique principes prudentiae alum ni, qui quo fubditos in admirationem fiii raperent, & au- thotitatem apud omnes acquirerent, fecreta cum diis commercia finxerunt, quorum non exiguumrecenfet numerum V a l.Max. Ac­ cedit , quod pio ac religiofo principi Deus clypeus & prote&or in omnibus adverfis; quod praeter facra teftimonia, fuo etiam com­ probat Hermes apud La&.p** é A ,

iv œ C ü ç y $ cLi/Qçco7r x XTt ‘cuptiat x c d t o ç , ù n )l y e r é c ,

Q ia ç y> pt»€7«/ tuv _{è vn C tj ô x 7 m v n ç x e tx ît. f u}

if. A r i jl. l i b .y . p o lit.ca p .S . Q. L i p f .l i b .^ , p o lit.c d p .i. t.C ic .lib .4 .

i n V e r r .v e r f.% . k_{. V a l - M a x . l i b . i . c a p .i , A. I d e m l i b . i .}

cap. 7t. f*. L a t t . lib. 1 . q u i e ß de o rig .e rr. u p . 1 6 .

i r i.

Exiftere poffunt nonnulli, qui religionis ImPer A i

fra-*“8"-ftadium à ratione augendi imperium fepa­ rant , ejusque augmenti nervos u n icè, vel in acceflione hominum per colonias,vel fortium virorum armorumque copiâ, vel arcium pro pugnaculorumque munimentis, vel divitia­ rum contubernio, vel ccnfiliorum fideli com ­ municatione, pofitosvolunt: verum illi ficut infignitèr etrant,fic erroris fui malum fru&um facile percipiunt. Cum confitendum (it, R E- L I G I O n e M ficut fundamenti firmifiimi loco eft reipub. & principi ad confervatio- nem fiii; fic etiam ad amplitudinem augmen- tumque neceffarium, adeo ut qui ab ea decli­ nant , videantur quafi ceflare in excolenda gloria,quam ex Habilita & au&a potentia fiia, pofteritati, famæque tradere cupiunt, cuique uni fefe devoverunt. N on mirari igitur quis debeat, Ciceronem aufiim efle gloriari R o *

manos, non calliditate aut robore, fed -pietate Q}* religione omnes gentes nationesque fuperaffe. v.

Quid? nonne D eo vero illi n um ini, quo f i r -

mum & incorruptum templum pe&us huma­ num > £• impleri oportet,vifum fceptra & digni­

tates , tanquam externa praemia piis ac bo­ nis /principibus adjicere? I ta namque Deos

benevolentiores efle in cos, qui magis vene* rentur

rentur affimare cum Ariftotele »• non eru^

befcamus.

y. C ic .o r a t.d e A r tifr - r e fp o n f.c a p . 1 9 . L a t t . l i b . i . q u i e ft de f a l f

v e lig , c a p .% 0 . 0. A r i/l. lib . R e th . a d A le x . c a p .$ .

i V .

Principi imperanti, beatam (ubditorum Salutem

r l m nnhliram

fuorum vicam propofitam elle ; ab eoque rei:? provi^ pub. falutem publicam potiflimum quæride- d e t , q u » bere, nem o negabit.ut gubernatori nunquam

curfus fecundus, medico falus, imperatori vi- virtutis, éfcoria, tam chara efTe debeat, quam principi ma*imè beata fubditorum vita : haec fi ab honeftate & i^ionis virtute fiibmovetur, non beata vita 8c falus, exerciti«

fl *#» fed calam itas, dam num , injuria & quid non? 111 * quo intuitu quicquid in civitate aut repub. ge­ ritur , quicquid deliberationis aut conftlii fiifcipitur ; om ne id virtutis & honeftatis gra^ tia fieri debet. Ad hanc aliarum rerum ufus com m oditatesq; 8c opportunitates, ipfa etiam falus publica per fe ac primo dirigenda. N o n alia igitur de caufa fd ^ p d h lio a j^ d m

ut hoc bono> virtute fc.Çff honeflatejndequc bea* tiflima emergent e utilitate, fubditorum catus frui queat. ?r. inter virtutes eminet imprimis P I E-

T A S ac R E L I G I O : quoniam f i v e ra , cum

pietate infeparabili nexu c oh aret />• ut ergo per

falus publica Sc beata fiibdito^ rum vita cohaeret; ita /i hoc

vu/tu* k& ipHffia vc^inu;, R E L I G I O j reipub.

fiibtrahatur, respub. non ftare, ne dum falva cfle poteft.

V . v i d . B e f o l i. lib . \ .d ijf. p h tlo lo g . d e p ra c o g . p o lit, u p . 4. ç. U ä . l ib .4 . q u i e ß d e v e r . f a p . c a p .i 8 . r . A r t f t . l t b . i . p o lit.c a p .i .

V .

Metus C æ terùm > cum principis fit tanta reveren-ris Dei amplitudo ac majeftas, qua excella fede rationem locatus, in terris deorum vice fungitur,z.ut nul- habet, j j n j ß p ) COj n a t u ræ & legibus fundamentalibus reipub. fubjiciatur. Inter alia, quae refpiccre debet is, cm dti fum m um hoc rerum judicium

dederint, r.im prim isfeoffert M E T U S fupe-

rioris, propter quern caveat > ne quicquam quod D eo adver&tur, aut fentiat: quia Deo ni­

hil claufum e ft, inter eft animis noftris & cogita­ tionibus mediis intervenit, v> aut faciat : cum dit

profeßo funi qui omnia cernunt, quorum omnia fu n t p len a , uti didum âT h alete inter

feptem fapientifiimo.Y-Tenetur igitur princeps R E L I G I O N E M curare,& praecipuum ejus munus putamus R E L I G I O S U M e f f e 5 Cum decet quod optimum eß ah optimo coli > Q p

quod imperat ab imferante, notat ex authore

quo-quodam fàpienti apud Stob, ferm,46. LipfT Imo res plane _{eft, eum non timere ac re­} vereri qui tam em inentem , ipfi licet homini, poteftatem dedit,ut divinæ fuccedaneam ade­ ptus videatur. N ififa cit, fluduareimperium ejus, n eg led â & prolapfareligione, &ipfum principem fublimem fadum decrelcere, ac folio iterum dejici, verendum eft. Traxifle enim R E L I G I O N E M negledamfemper rempub. fecum & traduram vates ille haud vanus teflatur : Iehovah exercituum, confilium

illud cepit ad fadandum faflumomnisgloriayQp ad ignominiam ducendum omnes honoratisfimos terra, x» 8c Poeta dodus :

D ii multa negleBi dederunt Hefperia mala lutluofa. ■+.

Ideo mala omnia rebus humanis quotidie ingrat vejcerc y quia Deus hujus mundi effellor gu­ bernator derelictus eft. *>•

Z . S e n e c . I t b . i . d e clem ent. t a p .i . r . Tac. h b .6 . a n .c a p .8 .v e r s.j. 1i.S e n . e p t f i .8 + M n .m .f. T. C ic .ltb .i.d e ll.v tr s .1 6 . Q. L ip J .ltb .^ .

%• C f a i . t ^ . v e r s . 9. ^ . H o r a t . l i b . ^ . o d .6 . u . L a f t , l i b . j . d t v . in flitu t. c a p .S .

M inime tacere volumus, excelfum illud di- exempla vini fpiritus d id u m , quo illedos omnes impe-

rii moderatores pios crediderim : qualis efl ju- gioni^

fanaa dex populi, tales etiam funt miniflri sjus qua-tioneYn- eft ^ ux c w ita tis, tales omnes habitatores ejus.

formari a. Haec caufa ultima & ponderofa fatis, cur «toc«, debeat [n omni virtute populo praeire prin­

ceps; in hac maxime quae P R I N C E P S Sc C A P U T virtutum. Q u o difeantad princi­ pem fubditi d irigi, non fecus ac ad regulam caetera adaequari debent. Sic ergo abnuere non audemus, R E L I G I O N I S fedem in fubditorum animis figi > non tam imperio quam exem plo, quod efficacius urgere, quam

ipfie leges impavide afferuit Lipfi 6- N ec caufa

occulta: quoniam adalta illa ve rfœplerumque

mentes Q f oculi: y Et di&um non temere fper-

nendum eft : obfequium in principem Q f a m a -

landi amor maltdtora quam poena ex legibus &* metus. ^ Quare fi fubditos tuos bonos velis &

ipfe efto. N am refla facereprinceps cives fuos

jaciendo docet. «•

ct. E cc le fta ß . cap. 1 0 . v e r s . i . ß . V id . L ip f . l i b . i . p o lit.c a p .9 .

y . I d e m eod. c it. loc. T a c it, a » . } , c a p . f f . t . V e ll.P a te r c . itis ,

i.c a p . 1 2 6 .

V I I.

Expofica, V ix pertexere licet caetera, quibus nititur gnarum nece(Etas religionis ver a in repub. fulcra; cum mit,Pne-verear, ne fi omnia attingerem, terminum cefli»te foum propofitum meum excederet, indeque

religionis. 1 1 •

b » . minus

minus æqua prolixitate fûa cenlèretur S cri-in ptura. IW reffururn itaque cum fruftu reor gredien-ad defenfionem , cuftodiamque quæ principidum circa religionem om nino incum bat, nifi hoc ^nem" ardiuim&ifortiinæ, tempeftatibusque fubje- deuram dium regendi on u s, in exitium publicum abi-

turum velit.

V I I I .

Optimè fibi confidere cenfeo principem, fi ^ °nitan“ vitæ civili duos reétores tribuens , P R U - itiftituen- d e n t i a m , & R e l i g i o n e m , fin e do/ ed quibus laudabilem 8c firmam rempub. nul- îXtnrn lam unquam fuifïe, nullam fo re, liquet ; ad præfidiis hunc pofteriorem redtorem tanquam ad a r - ^ j j ^ 0 cem & propugnaculum confugiat, in qua fola nem,idq* quietus & tutus effe poffit. Sicuti ergo tutum ProPter adverfus hoftis infequentis &pene vincentis

vim atque incurfiones, receptum quæfituro, arces 8c propugnacula, non tantum in apto

l o c o , ex lateribus, calcibus, omnisquegene^ ris firma compadtaque materia, exftrudta ha­ bere, verum præfidiis fortiflïmis firmata, con- lultum eft: (hoc enim modo adverfos omnem vim tueri fepoteft.) Ita ad RELIGIONEM tanquam arcem , afylum & propugnaculum contra omnes hoftiles molitiones confugien-

t i, opus e f t , non tantum in meditullio Rei^ pub fuper fundam enta, ex lateribus ac calci­ bus veræ & Chriftianæ RELIGIONIS ex* ftru&am , verum etiam exftru&am fem el, ac inftitutam , praefidiis firmatam ac munitam habeat, hoc eft, defendat, & ab ea vim, frau­ des, turbas, externaque mala arceat, & quan­ tum in ipfo eft, pacata lacra præftabit & quie* ta. H oc vero quia pius efl* •velle debet, quia

princeps ejl ypoteftX* Etenim curam lummæ

poteftatis non ad prophana cantum, fed ad lacra quoque extendi debere, affirmare aude­

mus. Et hoc tutius : quia nihil efl in rebus hu­

mants religione praflantius, eamque fum m a •vi oportet defendiy */• Q uod non à privato animo

efflagitandum, led magiftratuilummo lufci* piendum, ipfique pio, fummis eo adnitendum viribus, ut vera religio, ubique locorum ac ci­ vitatum dominium obtineat: quoniam nihil

majus eft religione, nihil fublimius fide J- Q uis

ergo non religionem ante res humanas habeat,

eamque probam utique defendat. «»N o n parvum

itaque hifce adferunt, fuis fcitis ac fa&is, nio? mentum Ethnici : ficuti populus R om .L .M e­ tel. T it. Gracchus, P. Licinius, M.Marcellus Pont.Max. P. Albinius, Fabius D orfo, L. T

quinius, M. Atilius R eg. aliique qui fervatae & amplificatae religionis, memorabilia dede­ runt exempla, cujus rei videndae cupidum ab* lego ad Val. Max. *• qui poftquam exempla illuftrium perlonarum, quibus maximum ftu- dium fuiffe dixit oblervandae religionis mul­ ta recenluiffet, < concludit : omnia poß religionem ponenda fcmper noflra civitas d uxit; etiam in quibus fum m a M a je fiatis confpici de­ cus vo lu it. Quapropter non dubitaveruntfacyis imperia fervire: ita fe hum anam mserum fu tu - raregim m axtflim aniiarß d iv in a potentia benè

civitatis Romae Senatum , venerabilem in D eos fuiffe, nemo admiretur; aequum eft, ut quae m agni aeftimamus, ea etiam defenliim eamus : H oc namque natura infitum nobis ut cum aliquid numinis notitia œfiimemus, idem tueamur.

C & t p f . l i b %ip o lit.4 . ( d p .i . y\. L a c i. l i b . f . d iv . i n ftitu t . c a p .2 o .

Ö- A m b r o f e p ift. 3 0 . a d V a lle n t. I m p . 1. L i p f . l ib .+ .p o lit.c a p .i. X . V a l . M a x . l i b . i . c a p . i . X - I d e m e o d .c it.lo c . p t .L i p f .l i b .q .c a p .i .

^ officii

Di&um , curam principis non ad prophana ejus quod tan tu m , led ad facra quoque extendi debere, n^ n^ro" jure di&um reor.Secretam nolumus principis tarftum

officiu m , quod uti in praecavendis atq; aver fe<!faCra B z tendis

refPicit-tendis omnibus malis. M in iß e r E)ei efl vin_

dex ad iram ei, qui quod malum eft fecerit. v.

Mali nom ine comprehendi non tantum quod circa virtutes m orales, officium erga proxi­ mum concernentes, & fecunda legis divinae tabula contentas com m ittitur, led etiam om ne quod circa cultum divinum in prima tabula expreflum peccatur, g. fervida cura munus principis exponens S A L O M O N , univerfalichara&ere, indefinitae Paulinæ lo­

cutioni æquivalente oftendit: rex infidens folio

juflitiœ,oculis fuis 'ventilat omne malum. °* Ite­

rum populus Ifraeliticus, fpontanea fua polli^ cita obedientia in omnibus Jofûæ præftanda, non minus ac Mofi praeftka. 7r' Proinde reétif- fime inquit A riftoteles, t ï s çvif&xç ctytptvetv cittclv-

rw.p.Qu-idautem fit: leges loquuntur de omni­

bus-, declarat: k*» yè b vop®* tàv h.by& ca&trpim **0’ cfAOÅoytctv aoivyjv rnXt u ç t f.irjvvcov •sruç 3 et <7rÇctrletv O tc^zc P.

Ita in procuratione ac defenfione boni,impri- misque R E L I G I O N I S pofitum officium ejus dicimus. H oc eft minifterium illu d , po- teftati fummæ tributum ab A poftolodicente, illam miniftram efle, «*■ ™ T- quodcunque fc. quod alibi diftindlius explicans, dicit in id inftitutos regesj ut v ita m quietam Q f

tranquil-Um degamus, non tantum in omni boneflate y ve­

rum etiam in o m n i fie t ate'. r* fie ergo curare res

ligionem, hoc eft, efficere ut in omnifietate & bo- neftate v iv a m u s , magiftratus pvœcipuum mu­ m s eft. v. v. R o m . v e r s . M e i s n e r . P h i l o f o p h .S o b . p a r t .^ . f e d . i . c a p . i . q tia ft . i . p a g . nt- f f l - o. P ro v e rb . 1 0 . v e r s . 8 . tt- I o f . i . v e r s . 1 6 . 1 7 . ç. A r ifl.E th ic , j . c a p .3 . r . L i b .R h e t.a d A le x , c a p . \ . c . R o m . i 3. r . l . T i m o t b . i . v e r s . z . v . R e fo ld , lib . 1. P h ilo lo g .d e p r a c o g . p o lit, c a p .4 . X.

Etenim cum decus hoc im ferii fummura viderit princeps fibi commendatum ; ut fit

S J C ^ JC © 0 è / f C (ifil\> T U 73 K A K OV TT^CtöSOvli (£ th c tK O V ® * U Ç 7V9 CLJCC-bov tu Tet (tya&L tvowti. <j>-Hoc habet generoius ejus

anim us, ut concitetur ad idololatricos caetus prohibendum , eos qui fiiperftitioni pravae aut errori publicè perniciofb operam dant cohi­ bendum , turbatores ac novatores religionis puniendum , haereticos ac fchifmaticos con ventus vetandum , imo in omnes circa lacra, in#Kcufàbilitèr quocunque modo delinquens t e s , jurisdidionem fibi à D eo datam & cons eeffam excercendum^ quo pia, pacata & quie­ ta fiant omnia facra: jîc non fr u ftr d gladium

gerit poteftas, led vindex eft in omnes male agen­ tes. 4). R om , 1 3 , v e r s .4 . %, U t . loc. X L O m n i­ m odam jn r isd i- â io n e m in om n es quocun- que m o ­ d o circa facra d e ­ linquen­ te s, ex- cercen - dam .

X I.

P o litic * Etiam civitatis felicitatem refpicere prin-fin è m /e - cipem tanquam ultimum finem

licitatem jfapra oftenîùm, fi dignum favore ingenium ratione^ e !US ! i n c ^ n a t i o n e m ac^ h a n c n o n n t i n i -cujus mam animo luo infevit, fi juam poteflatm ad

D ei cultum maxime dilatandum, M a je flati ejus fam ulam fecerit, f i Deum timet, diligit & colit:

Cœjarei etiam muneris effle aperte effatur im*

perator felix Theodofius, ut non folum pacificè,

fed pie etiam fubditi vivant'. *>• hoc enim eft Tuv\jzrtjKoav<ruvipiM> in imperio luo qtfærere.Hinc

ergo etiam reéta ratio firmiffime ita conclu­ dit: fi lalus populi, civiumque omnium com ­ mune ac publicum commodum , virtutis po­ liticae finis ; idque in pietate & cultu Dei con-

fiftit, utique etiam propofitum elfe debet po- teftati fummæ, ut cives fuos faciat quam R e - L I G I O S I S S I M O S , quod nifi in princi- pum peétoribus verlatur cura defenfionis* ac cuftodiae R E L I G I O N I S > fieri nequit. Q uanti igitur intereft Reip. R E L I G I O ­ N E M lervari ac defendi à principe videmus, imo tanti, quanti urbis haberefolum Bafin;cwm

rempub. non magis ferva ri putet Plutarchus, fin e religione, opuam urbem fin e folo, *. quemad­

irodum & hoc innuit C icero, quando ait, Ro­

mulum aufpiciis, N u mam conß i tu tis facris fun- damenta jeciße Romanœ civitatis ß- Inique pro-

pterea eum facere, tam contra utilitatem pu­ blicam , quam contra dignitatem majeflatis, qui principi religionîsdeFënfôrium munus de­ rogat 3 eumque à cura rerum facrarum arcet, contendens in alterius potius quam ipfius for­ te fitam efle ; cum tamen facer codex, qui de fummo ju d icio , & jure regio di&urus, praeci­ pit ei, qui inßdetfolio regni fuiy ut defcnbat fibi exemplum legis domini in libro, ex eo qui erit in confpeBu facer dotum Leviticorum , erit que ille liber penes eum , Qj* leget in eo omnibus diebus v i- ut difcat timere leh o va m , Deum fuum ob fer­ v a r e , omnia verba hujus legis f f f flatuta iß a faciendo: amplum namque fubeft commo­

dum , quod ? ut prolongentur dies in regno ejus inmedio Ifrael.Y- Quae repetens in inftru&io-

nejofaae ad fumnium judiciale munus obeun­ dum Mofis fuccedaneum : ne difcedito liber iße

legis ex ore tuo, fed meditaberis in eo inter diu n o B e, u t cum obfervantia facias omnia prout fcrtptum eflin eo : fub quo praemio ? T u n c pro­ peraberis in viis tuis f f f tunc fecundaberis. Non­ ne pracepi tibi? confirmare fortis eflo, ne exp a

-pavefcito, neque confternatorJ. In exprimendo

officium regum in cultu divino : nunc ergo re­

ges anim advertite, eruditione percipite ô judices terra: quæ eft illa animadverfio, quæ eruditio? colite Iebovam cum reverentia, Q f exultate cum tremore, ofculamini filium : quare ? neimfcatur Q f pereatis in via , quum ex arfer it, vel minimum ira ejus : beati omnes qui fi recipiunt ad eum.*.

Q u od cum illis non dicatur ut privatis aut fubditis, led ut publicis & imperantibus, le- quitur illud ab iis agi debere , quod impe­ rantium proprie e ft, defendere & cuftodire ea quæ R E L I G I O N I S funt. Per nu­ tricationem illam regiam , quam per vatem prædixit & prædicendo edixit Deus : erunt re­

ges nutritii tui regtnœ nutrices tua. Iterum œdificabunt filii peregrinorum muros tuos, Q f reges eorum miniflrabunt tibi, <*• ad hanc officii

rationem,eminentem iftam poteftatem ita ob­ ligant lacræ liters. Obligatur etiam à Leonis primi ad imperatorem Leonem probè didto:

debet imperator animadvertere regiam poteflate fib i, non ß lu m ad mundi regimen J e d maxime ad Ecclefiaprafidium effi collatam#. à Socrate,qui

hanc caufam efle dicit cur palfim in hiftoria fua mentionem facit imperatorum, nim: quod

ex illo tm pore quo illi cbriftiani ejje cœperunt, Ecclefiœ negotia ex illorum nutu dependere v i- Ja fiunt : atque adeo maxima confilia de eorun­

dem Jententia convocata fuerunt ad­ huc convocantur, 6. à Conftantino in hæc ver­

ba erumpente: P u ta v i, mihi anteom niaim d

enitendum eße, u t in Eccleßaf i des, qua felicijfimi populi ftncera char it as religio erga author em noftrum D eum nufquam difcrepans obfervetur,

t. à Juftiniano qui hanc memoratu dignam vocem edidit : N on minor nobis cura efl horum,

qua fanEliJfimis Ec cie fis projunt, quam ipfiut anima, à confeflîonibusEcclefiæ orthodox

X X , quæ de ritibus civilibus, in T hefi docens,

d icit, legitimas ordinationes civiles ef]e bona ope?

ra D e i , chrißianis licere gerere magi f t ratus: ex­ ercere ju d ic ia , judicare res ex imperatoriis & aliis p r afentibus legibus, fupplicia jure conftitue? re J u r e bellare^ militare &c. Ex quo confec­ tionis articulo in exegefi tua Aug. Confefi Mentzerus talem eruit definitionem magi- ftratus civilis : quod fit poteftas à Deo ordinata

Q f arm ata gladio, ut fit cuftos d ivin a do&rina Q f bonarum legum ad confervandam pacem in hominum focietate, qnæ definitionis verba explicans duplex officium magiftratui civili

tri-tribuit: unum quod ad Ecclefiam fp eflat, al­ terum ad rempub. prius illud ad Ecclefiam fpe&ans (de pofteriore nullus nobis eft fermo, cum hujus mentionem facere à noftro inftitu- to alienum fit) concernit vel ipfam religio­ nem, cujus nomine tum tpfa divina doBrina ©* D ei cultus, tum ceremonia © ° ritus divini­

tus inflttuti veniunt. Hanc religionem puram & ’ veram amplefletur ipfe magißratus, ©* aliis commendabit. Commendabit ut omnes fubditi ab- jeci a idololatria ©^ fuperflitione eam fequantur, tum ut pura confervetur ©* propagetur ad po- fleritatem j vel res externas quae exerunt fefe in

curam magiftratus erga Ecclefiam tùm in ex-

truendis ©*’ confervandis œdificiis in quibus poffint habere chnßianorum conventus, fp f tn conßituendis reditibus, unde Ecclefiarum ©7® Scholarum m inifiri, item que pauperes ©* pii exules queant fuflentari: tùm in gubernanda ex­ terna difciplina, © ° coercenda petulantia eorum qui detreflant obedicntiam miniflerio debitam, v.

Hifce accedunt confefliones Ecclefiarum H e- terodoxarum, quae eos non minus obligant ad curam religionis : ficuti Belgicae, quae te- ftatur , magißratus non modo de civili politia

follicitos efje debere, veium etiam operam datu­ ros.

ros, ut Jacrum minifterium confervetur, Çhri* fttque regnum propagetur, quorum denique eft efficere > u t jaerum E v angeht verbum undique prœdicetur,finguliquepurè D eum colant & ve­

nerentur. Ecclefiæ A nglicanæ , quae eo sex? communicandos c en fu it qui affirmarent regem irfngliœ non eandem habere authoritatem in caufts Ecclejiafticis, quam habuerunt p ii reges Hebrœorum : «• aliarumque quæ fingulari reli^

gionis & pietatis zelo commotae, politico ma- giftratui curam verbi divini commendarunt. Obligatur à T h e o lo g is, quorum in hanc fen- tentiam fcripta multa extant, à politicis tam chriftianis, quam gentilibus, huic rei etiam conlentientibus, omnibus denique qui opera aliqua le6tu digna ediderunt, hanc defenfio? nem circa facra partem tanquam potififimam atque praecipuam imperio adferibentibus.

xp. A u g u ft. d e c iv it. D e i l i b . j . c a p .2 ^ . u . T h e o d o f. eptft. ad C y -

r i l lu m . c t . V i d .A r n if d e I u r .M a ] e f t .l ib .% .c a p .6 . ß . C i c . l i b . i . d e D i v i n a t . & i .d e r t a t . D e o r . y . D e u t . \ 7 . v e r s . i 8 . & 1 9 . i . I o f . i . v e r s .8 . 9 . t . P f a l m . i . v e r s .i o . i i . n . Ç E f a i . 4 9 . v e r s . i j . & 6 0 . v e r s . i o . n . L eo I m p . a d L e o n e m A u g u fi. e p ift. 1 3 .

ê . S o c r a t. i n p r o a m . l i b . y . H i ß . E cc le f. 1. E u fe b . d e v it a C o n fia n t. lib . 3 p a g .8 9 1 . k. I u flin ia n . N o v e ll. ; . A . A u g . C o n fejf.a rt. 16.

p . M e n tz .. in e x e g . A u g .C o n f e f .a r t .1 6 .p a g .7 0 9 . ». I d e m eod. cit.

loc. p a g . 7 1 1 . 7 1 5 . 7 1 4 . £ . V id . G r o t, d e im p . f u m . p o t e f i , c ir c . f a c r . c a p . i . p a g . 1 1 . a . Id .e o d . c it.loc. p a g .e o d .

X I L

K elig io - Litem ergo circa primum militiae facra- quam ef- m entum , quod confiftit in curanda & defen- ficadiri- denda R E L I G I O N E reipub. cui militat m edium pAlCCps, politicorum quorundam fententiis q u o illa grandem infertam, hac ratione evulfam pu- procura- tamus : ut quia fumma reipub. [alutis curet ipfi d ubio1111 commifja e ß ^ & ea quoque commiffaputare opor- p rocu i teat y fine quibus [alus Reipub. procurari nonpo? re d eb et *efi> ln*er °lti£ f i ofiicquam aliud, primum locum fibi'vendicat R E L I G I O 7r- Cujus modera­

men fruftra princeps commiferit alii, qui fi id folus habuerit > unoi& u rempub. evertere, & fabditos majeftati (ubtrahere poteft.Nifi quia multiplices curae nimis principem diftrin- gunt; ut fiimma poteftas cujus vis per res tot & tantas_dj£Binditms-^3iiiibus explicandis

par efle nequeat, necefle eft ut utatur aliorum opera: graviffimi enim labores premunt eum qui orbem terrae regit, quos fine adminicu­ lis nullo modo fuftinere poteft. A ntißites pietatis religionis conßituat: p. Sicuti

Epifco-p os, fuEpifco-perattendentes, Epifco-paftores,aliosque Ec= clefiae miniftros, quorum officium e ß , ut D ei

m etum , hominum mentibus inflillent> feripturas interpretentur, doceantque quid Deus f i t , quœ

ejus voluntas & quomodo colendus. *• In uni-

verfilm, ficut illi qui fiib regimine politico fiint, imperatori atque principi ditionis fuae, armis viribusque m ilitant, ita hi omnipotenti D eo, facrae R E L I G I O N I , & fidei, fub Ec- clefiaftico regim ine, reda praedicatione ver­ bi,(aeramentorum adminiftratione, poteftate clavium militare oporteat. Q ui ut huic officio

non n ißgraves & tdonei f r ^fidendi: r. quorum

cura eft , ut fi rede fruantur facerdotii hono­ re , vitam antiquorum facerdotum imitari

contemnere non debent. Ita gravibus illis præfedûs antiftitibus qui tardem* _{\ qr r+t *+ /V »}

new-f * , J 5 - ^

r x ç , _{reo ® z u , ipyccrcv; ct,vS7rcue% yvTXç, oftiemfJLXV'nç}

TvvXowvwåfr/iQdxtyv, privilegia & immunitates;

divino jure ipfis com petentes, concedere oporteat ; n e , fi ea ipfis Haereticorum & non­ nullorum pfeudopoliticorum impiorum, V e - r æ R e l i g i o n i s contemptorum,fug- geftione adimantur & diminuantur, in baju^ lorum & rufticorum ordinem redigantur._O

i r . A r n i f d e I u r M a ), l ib .x . c a p .6 . p. B e / o ld lib .z d t ff. t cap. i i *

tr• I d e m eo d .cit.lo c» t_{. I d e m eod. t i t . loc, v . i . T i m o t b . i . v e r s . i / .}

X I I I .

Haec fimt quae de ampla hac & ardua ma­ teria, paginis hifce apponere Yolui, cultu &

C 3 vene^

Conclu-fio.

veneratione, sequis & exim iedodiscenfori- b u s, obviam ire cupiens; ut hifce majora & exadiora à fe ipfis expedent. Rogamus u t principes curent ac defendant ; fubditica- peflfant eam religionem, quæ v e r a , firma &

immutabilis, quæ juflitiam docet, tota in animo colentis e fl, mentem ipfiam pro facrificto habet : apud quam bona mens, purum corpus, innocens v i t a , levi communique peccato locus nullus, in* tegra conficientia, illius numinis metus , qui late? bras cordis videt, peccatis fiemper in feftus efl, Q f juftitiam exigit, fidempoficit. Cui vero illi &

aeterno numini

iïofccL CUUVl®**

Ç . L a t i . l i b . s - q u i eft de ) u ftit. c a p .2 0 .

C O R O L L A R I A .

I. A n armis religionem adverfus externam vim , defendere liceat ? A lf. dift.

z . A n difpiitare de religione periculofum fit R eip . five pri­

vatim live publice id fiat ? dift.

5. A n ad religione fubditos cogere poflit princeps? neg.dift. 4. V tru m conducat reipub. unam habere religionem » vel

variam Sc mifcellaneam? af. prius neg poft.

$. N u m religio ethnicorum animos illis excellbs Sc ad res

magnas rortitèr fufcipiendas audaces faciat : chriftiano- rum è contra mentes injjim iam Jîuipilitatem deprimat, indolem om nem d e b ilite t, Sc eos injurias ac prædæ objiciat? neg. contra M achiavellum.

6. U tra religionum , Chriftiana, Judaica, Paganica Sc M

a-humetica fit antiquiflim a, verilfima, optim ajque politiæ convenientiilima? affir. de prima.

e^/îd 'prœflantijfimum ac doBißimum

D N . N I C O L A U M S T E R N E L I U M

S S .T h e o l. Studiofum & Philofophiæ Candidatum egre­ gium, amicum & popularem fingulariter dile&um,

D

cunt idipfum quoque varice G? folhcitæ Ethnicorum de Deo ejus que cultu

dijquifitionesy confejjiones ac prreceptiones, quarum pleni Junt Philo fo-

phorum aliorumque apud eos fapientum libri, lllußris eß hac de re Anflo-

telis y 11, polit, cap.8. fent entia: vs-pum v\ zrêc t uvtPecuv five

ut prceclarè in eundem fenfum Pittacus: 7mvroov asQa 73 &éiavt Sunt

qui hcec ad/ olam fecundam Tab. reßringunt omnem [cintillam notitne

primce Tab, naturali lumini fubtrahentes. Sed manifeßi hos convincunt

erroris vel antiquet ilice apud Rom. 12. Tab.ll. Quin ipfe Apoßolus tv

yyuçov rè Qiä revelatumgentibus ajferens, ejus ambitu primce quoque

Tab. preecepta aliquatenus compleditur. Quantum vero interfit diligens

cura Religionis falutis Reipub. hifce paucis Cic. i .de N at. Deor. expo-

nit : P ietate adverfus D eos fublatâ, fides etiam & focietas g en e­

ris h u m a n i, & una excellentifiim a virtus juftitia tollatur necefi- fe eft. A t hcec omnia, pr ce fer tim vero po ferius, latiîis T u Præftantif- lîm e D n . S t £ r n e l i diducis,inqueipfapublica wfrjfo-eiexadius,ut confido, excuties, Dignum, fateor, tradatione & Perfond tua argu­

mentum1, ut comparatione utriusque notitice naturalis G? Jpiritualis, me­

lius elucefcat, quùm illa fit imperfeda G? quanquam in fevera, interim

tamen vanis gentilium fubjeda perniciohs figmentis ac

mendaciis mixta ac adulterata. A d hanc proinde, quee fupernee revela­ tionis e ß , coufumndlim, qub feparetur pretiofum à vili, argentum à

/coriis, G? genuina at que ad Ccelum ducens Religio, rede cognita in

"Reffiub. 6 Civitates introducatur, inque iisfloreat e?perennet. Adhanc

ampleftendam retinendamque pio in Conventibus /acris fermone popu­ lum Chrifiianum fiepe haUenus inflammafli, idem fœpiùs in poflerum ex

officii ratione divina gratia fiafttirus es. Faxit vero Deus, ut tuo alio-

rumque fidelium Cbrifti Miniftrorum laboribus expugnentur dura impio­ rum £? atheorum corda, quibus venter Deus efl & ficligio lufus ! Hos proderit propofito faniorum exemplo Ethnicorum dementia coarguere

extremæ malitm. Qui unus, inter alios, prœfientù Tuœ difiput at lonis ufus, Fale.

Scribebam Upialiæ amicæ gratulationis ergo,

L. S T I G Z E L I U S S S .T h . D .& P rof.P r. nec non Paftor Upfal.

Eruditifipmo

&

,

D. N I C O L A O S T E R N E L I O , SS. T heol. Studiofo & Philofophiæ Candidato,amico dile&o,

hæc pauca feftinanter, amici honoris ergo reliquit.

E

Tourne ovttyuç pjeheToeç S T e r N h 'a I E yn^oi èreupt» ijpïot), arrivm , vfij ev^ouptuv peyce xoupe*

H E N R I G U S A U S I U S ,

Græeæ Ling. Prof. Ordin.

E I D E M .

contem plationem fuiercxit. M ata verô quia in illis nulla fu- fpicio religionis, prona finxit. Verum cum vita in qua aliquid virtute dignum efficimus, frudumque bene gefta: rei capimus, brevis eft,quis nonjure nobis fumme elaborandum exiltimabit, ne omnino feras, à natura ad paftum abjedas,imitari videamur, fed ut in g en ii, artisque bonæ famam quxramus, ac tandem eo magnitudinis procedamus, ut pro mortalibus, ampliffimo vir­ tutis praemio gloria, quae brevitate vicae, ob pofteritatis memo­ riam obliterari nefeit, aeterni fiamus. H oc tu S t e u n e l i ,

mente fedulo agitafti, qui incredibili literarum amore flagrans, nullisq; fumptibus parcens quaevis temporum momenta mulis confecrafti. Profperum vero fuccefTum piaeadfuifle voluntati fatis fuperque ex eo co n fla t, dum pro figno affiduitatis profe- dusque, egregium fpecim en, de flatus publici vin cu lo , R e ­

l i g i o n e publico donas. Sed cum animadvertimus primam profperitatis rerumpublicarum originem favorem caeleftem ef- f e , quo adfulgente ad optatos exitus provehuntur : nec ullam rem D eo gratiorem ea,qux* pietatis munera habet:neq; animam divino confixam timore ullum tentationis ventum evellere. O m n is idcirco humanae conditionis intereft, fandum D ei nu­ men propitium habere : inde enim fvaviffimus in omnia caetera fan ditatis perfpergitur odor. Ad hoc non poteft non pietas hu­ militatem mentibus inferere, inlolentiamque extirpare, Verum

ad te litcratiff. C a n d i d a t e fermo fpedat m eus, tibique

3

dant. Vale.

Gratulabar

J O N A S Xrafî Ang. D

O y\îiVi .n'fr-ffff ^ri c: «3ÎI TûIL ■ v ’rra nui_i ' "* ’TOI ! .! au, ,< ftn:0r> a