ETHICÄ astronomica

!:• '■■■ !'

ETHICÄ

astronomica

Quam,

Confenfzt Ampliß. Ordinis Philofi

in Reg. Acad. Upfal.

PRjESIDE VIR O Amplifftmo,

Mag. ANDREA

CELSIO,

Aftronom. Prof. & S. R. S. S.

Publico examini committit

Pro Gradu

S:je R:je M:tis Alumnus

ERIC, MAGN. WALLERIUS

Erici Fil. Nericius.

Die Aprilis MDCCXXXI.

Loco & tempore confveto.

STOCKHOLMS,

Literis WERNERIANIS»

Admod. Reverende atque Praclariß, *"

VIRO,

MAG. E _{R I C} O

VPALLERIO,

Paflori Sc Pr<epofito in Mellöfa & ♦

Närbyås optime merito,

PARENTX C ARIS SIM04

ÅCcipe, Pater optime, höt qütcquid efl

levioris opella? ut teflem mest obfcrpan»

tU & pietatis certißimum. Roga t amen hu*

millimey neTuorum beneficiorum magnitudi*

nU afiimationem ^a munufculi dignitate me-

tiaria\ fed potius ex ingenua animi mei prömptitudine, ^«4 ^4/ pduculat pagellas

Tibi Sacras ejfe volui, Faxit Detu ₉ ut de perenni felicitatii Ta se flore quam di ut ißt*

me Tua pignora latent ur.

Patris Amantiffiml ♦

filitti obedientIJfirHtti

E, M. W. T

Prasfatio.

PTHICA ASTRONOMICA

efi Scientiå affeétiva jpraéti-

ca acquirendi habitum-, per me¬

dia Aftronomica, a&iones libe*

Fas quascünqs legi naturaticon-

venienter determinandi. Dire*

Bio aBionum norm A convenieni

re quirlt primo, ut Judicium de a*

i Bione fit conforme notioni objeffi>

circa quod verfatur; hoc deinde

motrvum fit appetitus rationalis ^y

cui fenfitivus ^harmonice confentiat.

Jlthica igitur no fira ^>> cui hac ino*

tum formatio, ^per media e penü

ronomico deprömptä., dataefi>

h *viam monfirabit intelleSum per*

ficiendi9 'voluntatem emendandi ^>

0* appetitum inferiorem in har-

I moniam cum fuperiore redigendk

Huic fcopo brevibus fatisfoceré fu*

)(2 mut

rriM conati. Cui hos fikntia Cos-

mica optimosfruBm fcire ^non da- ⁺

tum fit, credat diuinis eloquiis,

toties eos cum laude pradicanti-

bm. föde in primus Ef. XL. 26. ^

& cönfer in hunc lo cum Brcntii Comment.fol. 5Credat inquam, fuaque fide fihi profit, alUs*

Prafentis materia dignitatem ex

ufibm praclaris, quos haud inri¬

ta (fiondet ^? reBe metiaris. Di- Jces tbeoreticis pra&ica jungere: Å ^>

creatura ad Creatorem mente a*

fiendere ^t ardentim tutim njir- tuten; fiBari: amorem rfftrono-

mia tam infignis utilitatisfacun*

da in te exitare: in quid cogita•

tiones furit dirigenda, fi cum fru- ^*

Bu fiderali fludio vacabü- No-

ftros labores exiguos Sincero Le-

&ori commendamm#

$. I

ééiéåiééiiéiéåiiéiéi

«sA* «Ar «eA*

«A?*«A*

«?A cA$ «A* «A»tAscAr eAt «A* «A* cA? «A? «Ar«AÖ ey» yicyssys cyasy» ff^ffy» »y.ey»-y» Jys«y®'Y*8^'Y* IP P

5- 1.

Abitus virtutum in-

teileclualium

circa

quas Ethica occupa-

tur (praef)» conve- nienti Aftronomiae ftudio comparabitur,

Acumen _, Profundita*

tem-i Intelligenti am7 Seien tiam åc Solidita-

tem acquiri poffe per aftiduam methodi Aftronomicae, hoc eft ^, Mathematicaj

meditationem , modo å Logicis pras- feripto inftitutam, ^ex notione hujus

methodi & diäarum virtutum certo

colligi poteft» Examinando regulas»

quas in veritate inveftiganda obfervant Aftronomi, ^Artem inveniendi confequi-

mur. Ars obfervandi per examen metho¬

di obfervandi Aftronomicaj feüciflime obtinetur* Ingenium exercebis fidtiones aliaque artificia heuriftica Aftronomis

ufitata evolvens, Ideam fapientU nobi$

reddimus familiärem

hujus univerfi

machinam [apierttißime fabrefadtam con-

X 5 tem-

* ® <» ® *

temphmtes; & ^per exercitationes pra-»

xium Aftronomicarum promptitudinem r

confequimur ftni praslcriptp a&us fjngU-

los ad ejus efFe&um tendentes conve-.

»ienter fuhordin^ndi ^% hoc eft> fapienter-

6c prudenter a&iones noftras determu

nandi *)%

§ - IL

Ut confeftaria eo evidentius eolli- gamus, qua? media erunt appetitum ad

ianitatem revocandi, e divite Aftrono-.

miae lupelle&ili quasdam yeritates bre-

viter adducam,. In. centro fere. noftri fyftematis quielcit fphaera fokris, ^wioa

mil.. Sveth. > gyrationem tarnen axilla- u

fem per dies 2rf abfolvens; quoifons,

caloris Sc iuminis fuis cxiftit Planetis,

Circa folem moventur fex lidera, _quo.-

fum diametros & diftantias a fole, milr liarna Syethicis Jeftimatas b), revplutiof

^ ^ ne$

a) Viftutum inttllettualium notiones,

d'fiinBai 5 vide apud Thümmigiüm in fm

EthicA: Sett. Il* tbiqtte reperi es, qtu lucepf, prafenti %:pho dabunt*

hy In diflantia Solu a Term menfuntnr da;j) cett reliquafrum bafi y feeujtk fum Joh.

Pom« C a,Hanum, ^ex eoy quod ingemofä

nfctfmnt y quanturp lic et, metbodo fil inverf ^*

mh

4 ® ° ®

Obfervatum quoque eft Terram uno, w»4, Satumum 5 r) fatellitibuscingi,

prakter annulum tenuem, planum,& å

Saturno diverfum, cujus diam. eft 59600, Horum intervalfa a fuis Primariis difta menfura determinata d)9 _{motusque pe-}

riodicos hic fiflarn»

Dißantia. Mot. Period

Luna, I

t 11

III IV

I II

> III IV v

D. H. M«

•

56500 27 ⁷ 43

68004 ⁱ 18 28 108204 5 «I 14

171608 7 I 45 305588 ^{16 16}

58214 ^{i 21 18} 48906 ^z '7 41 68}«o 4 ¹² *5

1I8400 »5 ²² 41

462550 79 7 48

§. "I.

r) Sufticatur Derhamiis (Aftro-Tbeol.

7.3 p lur es quam quinque ejje LunasSa-

turmnas. Venerem Satellite uti conjeBant Caflinus ef Gregorius (Aftr, pag, 472);

quod de Mar te probabiliiu eft, vide Wolf-

fium de finibus _{§, §4.}

d) Piftantia-s [ecundariorum ex tern-

pori-

@ 0 ® ^f

§. III.

Ex motu vertiginis, quem quibus*

dam cceli corporibus ex obfervationi- bus, quibusdam ex analogia competere novimus

colligitur ea Spharoidica efle.

Hane figuram Planetis optimam cenfe-

mus, quia capaciflima, motui aptifli-

ma, Sc ex eaT cum rotatione centrali exiftunt gratse dierum noåiumque, ca- loris ac frigoris viciflitudines. Plane¬

tas omnes elfe corpora telluri fimiliima, adeoque iis inftru&a, quse Conditoris gloriam abuftde teftantur, nemo Aftro-

nomorum dubitat. Diftantia: vero ho-

rum erronum å fole cujusque ^naturae

funt fapienter accomodatae, ita ut inter-

valla fint in ratione foliditatum» Si ter' ra remotiori pofita fuiffet loco, lumi-

ne ac calore in ratione duplicata reci-

X r proca

poribtts periodic is optime determinatus (Nelvt, l, ^c. _{p, 390»} fervo, Diametri hor um nondum funt certo determinatx, prat er La¬

nce 519 m, Sv, Valde tamen probabile eft eos terra non minores, fi eos aftimaveris ex ra¬

tione Primariorum ad terram, ö* Luna ad eandem, Ex umbris Lunarum Jovis id quo- que de iis probari poteft, Nec vana eft o-

pinio hor ^um mot um vertiginis, quemadmo-

dum in Luna-i a q uare periodicum¥

6 @ ^o @

proca diftantiarum decrefcente, pluri-

ma, fi non omnia frigore confumeren-

tur, tcnebrisque inutilia jacerent: Sin propinquiori, luce calorifica fecundum

«andern rationem auda, ob multum

aeftus & Juminis ineptum domicilium

fieret» Ne vero Planetis» qui a lucis origino magis funt renaoti, neceflari-

Um lumini. deficeret, bene ipfis quo- que fatellitum ufu provifum eft pro cu»

jusque indigentia. Cum enim Jovi

Saturno nonnifi _^ luminis medii ter¬

rae contigerit; priori ^4, pofteriori y xniniftri, & annulus Lunae officium as-

mulans dati funt. Motus fuos annuos

in eodem piano, & fecundum eandem diredionem in determinata ratione di-»

ftantiarum perficiunt fecundum regulam

Catholicam: quadrtta temporum periodic

forum, funt cubü dißantiarum proportionAn iiay qua concinna gravitatis. motuum- que celeritatis proportione, ac diredio- nis eonflantia id efficitur, quod cujus-

que Planetaecommodo fit, Sc optimi

architedi fapienti fcopo conveniat»

Vide Derham 1, e. III. VT. Mo- tuum fiderum quorumvis in noftro ftemate admirabUem harmoniam & x-

qua-

Ä ö ® 7

quabilitatem exinde colliges ^, quod iemper areas Ellipfeos, fue tempori propor¬

tionales deftribant, Ex his certis coeli

motibus id coniequitur* quod Aftro-

rum phoenomena in futuros annos dies-

que felic* eventu pqfliqt praedici. Or-

bitae Planetarum ita iunt inter fe pulcre di(pofita?> ^ne ordines ratos conturbent»

ac ne quidem mutuis obumbrationibus reciproca damna fibi creent; praeter- quam quod Luna? fuos Primarios inter-

dum lumine privanr, & ab iisdem rur-

fus privantur; quae phoenomena in u- fus humani generis prorius infignescon-

yertit Geographus, Hydrographus &

Chronolpgus,

i. iv.

In domeftico fyftemate diutius mo- rati ceteras coelorum admirabilitates fe-

licius cqntetnplabimur. Praeter haec

fedecim unius fyftematis fidera > alia

fixa coelos intuentes advertimus. Ea- dem nudo oculo confpicua numerat Tlamfieedius in Hiß, coeleßi Brit, 2604*

jFixarum a. Telefcopicarum numerum inire nemini mortalium datum eft; ut-

po te quem cum recenrioribus infinitum,*

8 ® o ®

adeoque mundum infinite magnum»

fenfu mathematico, ftatuere haud eft improbabile» Vide omnino judicium

Cel„ Hallej in Tranf. Phil N» $64. CL Caffmi ( Mem. de P Ac. R» 1717. p 545)

diftantiam terrae a fole ad diftantiam Sirii ponit ut I; 4*780, adeoque 777896000000 mil. Sv* Ct\,Bradiey (Phil.

TranC A» 17*8, N. 406. _p 6*7.; propio-

rum fixarum å nobis elonf-ationem fta- tuit 400000 vicibus folis diftantia ma¬

jorem, adeoque abefle 51800000000 o

m. C In tam vafto autem intervall©,

cum fulgentiflimum lumen ad nostrans- tnittant, haud dubie colligitur ab omni«

bus noftri aevi Aftronomis eos totidem cfle foles, immenfis a le invicem & a nobis fpatiis remotos; 8c praeterea fin- gulos vi analogis, obque defechim no- bilioris 8c infinito Conditori magis di- gni ufus tantarum molium efle centra

fyftematum Planetariorum Vide Der- ham, cit Iib. IL t» Connexa vero funt haec partialia fyftemata per ufus phyfi-

cos «Sc morales» Hsc (§ 2.4.) eft idea fyftematis univerfi rationibus Metaphy- ficis, Phyficis 8c Aftronomicisbene com-

probata,

r @ o ® 9

§. V.

Ex hac Macrocofmi Majeftate prae- claros divinarum perfedionum chara&e-

res colligere eft facile. Potentiam Dei

infinitam teftatur immenfus corporum

*

mundi totalium numerus Sc ^eorum ftupenda magnitudo (§2.^,). Intelie-

tttu divini notionem confequimur cla*

ram, confiderando ingentem vaftae ma*

gnitudinis corporum uniyerfi multitu-

dinem, perimmenfum fjkitium diffufo-

tum, quse Deus diftinde & fimul re»

praefentabit. Curfuum coeleftium per»

j»

ennis aequabilitas, diredionum Sc di»

ftantiarum conftantia, temporum perpe»

tua convenientia funt effedus divinae gubernat&ms. Qui ad ea attendit» quae

i. $. 4 monuimus, haud difficulter intelligit omnes hujus operis partes per

certas regulas fupremo fini» Dei gloriae,

efle fubordinatas, & quidem in perfe-

dionem creaturse rationalis» Hinc fum-

é mam Dei fapientiam Sc bonitutem agno*

fcimus <?)♦

§_VI>

t é) MftinBas attributorum Dei notionesy

quas hic ^omn.no Jupponimuti vide in Thtim-

migii

IO # ^® ®

$. Vt

Kotiones perfe&ionum Dei dupl?*

fci potiflimum via

natura ducei con-

fequi licet. Altera eft ^, _{qua ex} anim£

nortree potentiis colligimus ideas pro¬

prietär um di vinarum \ quod fict fi ea>

quae in mente finita limitationibus funt x>bnoxia, ad eam majeftatem evehan-

tur, quos infinito Enti omnino digna

foit Alteram incedimus attentius na¬

tura*

opera confiderando» Notiones attributorum divinorum hac via acqui*

lita:, magis adsequatas funt* ut de infi-

tiitate & majeftate De i dignius cogitare

pos-

tnigii Theol. Nat. Suppeditat Aftronomia

aiia perplurima argumenta,, ex quibtu hand

AifficUlteV haxrire licet divinarum perfeftio•

ftum Majeftatem & dignitatem• Si plurA defideras, & magis diflintte ev oluta in hot capite Theologie Naturalis, adeas Geich*

Wolffium in libro Germ% de finibus rerum fiätur&UuM, Confer _quoque Derhami ^A•

jftr o -Theologie ^} ( vide Atta Erudt Lipß AU,

*^16. _p. 2^») ⁱ D. Joh. Geörgii Abi&ii

thefes de quibusdam Theolog. Nat% capitibtU)

Joh. Kepleri Harmonium Mündt»

® o © ^»I pöfimus ] quam rude vulgus pöteft.

Hoc enim modö notarum ideas perfer ßionum ingredientium ideas confequi-

tnur quodammodo diftinétas,

§♦ VIK

Coftfeiitiente fic rätiöné Sc éxp$4

fcientia noftra Theognofia magis yiva exiftit, Sc virtutum moralium fcecun«

da. Quo enim quis certius Sc diftin-

| öius perfe&iones divinas agrtofcit» eo fortius hac cognitione impellltur Sc

movetur ad Deum amandum /); con-

fequenter hoc medio appetitu fenfiti-

vo in conienium cum rationali redu«

öo s omnes a&iones, _quae (ubfunt

liberae hominis dire&ioni in harmoni-

am

/) ^titione cognitib Nitminis fit

° fundamentum amoris, quo Deum _comp le*

ttimur) Of _por ro ex amore Divino ^f c ett

fönte felicißimoomnes rivult attionis vir*

tuofe deriventur ^j iterum k Cl. Thüm*

migio ^■) optima "Wolffii Epitomatore $

t Ebil. Mor, fett. ultima? docearis.