andreas carlson,

D1SSERTAT10 PHILOSOPHICA

DE

METHODIS

PERTRACTANDI LOGICAM.

Cujus Specimen Primum,

CONS. AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.

EXAMINI PUBLICO SUBJICIUNT

Mag. JOH. D. FL,

SECRETARIUS REGIUS,

r. acao. litt. hum. hist. et antiqu. stockh. membrum.

et v

andreas carlson,

STIP. REG. ROS LAGUS.

In Audifc. Guft. Maj. d. αα

Maji

1799.

H. A. M. S.

UPSALIiE,

litteris Joh, Fred. Edman, Reg. Acad.

Typogr.

. '' : -·:'Λ ^·.

DE

METHODIS PER TR ACTANDI LOGIC AM.

. 1. —»■

Summa

nutn feie

^rerum

undique

^varietas,

offert; multiplex

^{quae fenfibus mentique}

^earum ratio

^homi-

at- que natura; diverlae denique ab au&ore

hujus

univerii ipfis praefcriptae agendi Jeges,uberrimam ingenio huma-

no, quod natural! quadam fciendi cupiditate aucitur, co-

gnitionum maceriem fubminiftrant. Vaffisfimum opifi-

ciorum divinorum theatrum non posfumus non maximo- pere admirari, ii a terra, quae tanta animalium, herba-

rum, fosfilium multitudine abundat, extulerimus oculos ad innumera mundorum fyftemata, per immenfuin ipa-

tium difperfa; ff rüdem corporum junéturam contulerimus

cum praeclara illa animis infita intelligendi vi; il generis

quoque humani fata, mores & inffituta perluffrave«

rimus. Tot vero habitu, magnitudine, proprietatibus

diverfisfimas res, communi quaii vinculo, aut propius,

aut magis remote, inter fe junétas esfe & connexas

invenimus, unde accidit, ut in certos quoque ordines redigi foleant difciplinae, quae in his contemplandis, exa- minandis & dimetiendis verfantur. Multis quidem diftin-

<ffis fcientiarum clasfibus aliquamdiu non erat locus; di- latatis autem fenfim fenfimque cognitionis bumanae limi- tibus, cum fingulae res accurate funt examinatae, leges exploratae, necesfum fuit orbem fcientiarum in plures quafi provincias dividere & terminare.

Quamvis vero, fcientiis in ordinem redigendis, ra¬

tio potisfimuin effet habenda^, autindolis rerum, quas tra- dtant, autdiverfi modi, quo illae in mentehumana confide- rari posfunt, conftat tarnen,difciplinarum nomina&clas- fes fuas quoque repetere origines & ex gentium infti-

A tutis

tutis & ^ex fcripfcorum auélorifate. Proinde ejasdefn

fcientiae nomen, apud diverfas ^gentes, diveriis teinpori-

bus, jam lariori, jam ilriéliori fenfu efl fumtum; diverfa interdum nomina eidem impoiita funt fcientise a); inter- dum pars quaedarn doélrinae, poftquam magis excultafuit»

a p'iitino loco eil avulfa, & tamquam peculiaris difcipti-

na eonfideratab). Hinc partes, in quas dividunfur fcien-

fciae, faepe inter fe non cohaerere videntur; hinc notio- nes, quas de ipfis formare velimus» faepe non nihil

habenfc ambigui c).

Omnes

a) Metaphyfica, diale&ica, rbetorica, pfychoiogia, logica, vo- cabula funt, quibus eandem fcientiam, autcogriatas faltem, exprimere

irtoris fuit. PtATo dialeclices nomine comprehendit rnetaphyficam⁹

fea fui- temporis théoiogiara. Aristoteles _per illam intellexit do- étrkians probabiiium, quas etiam Topica vocabatur; latins deinde baac

vox patuit. Logices nomine & dialeélicam & rhetoricam conclude- bant Stqlci. Striiliori deinde fenfu adhibebatur. Pfychologiam alii cum

metaphyfica junxerunt, aiiiut iogiees partem coniideraverunt.

b} Theoria puleritudinrs ejusque fenfus pertraftata fuit, partim in pfyehologia, partim in rbetorica, do-nec Baumgartew hsec argumenta

$ina complexus fit fcientia^ iEfthettca dilla.

c) Nihil in Philofopbia magis ambiguum, quam notio ipfaPhilofo- pbise. Totfere iliius definitionen, quot hujus fcientise fyftemata. Neque

mirum. Pro diverfo litterarutn ib tu, nunc latiori, nuncangufriori,hoc vocabulum acceptum eft fenfu. Grseoi & Romani philofopbiae nomi¬

ne compleftebantur omnia, quas de natura & ejus Åuilore ipfis inno-

tuere. Medio _sevo, quuÄi in fcbolis tradebantur feptem, fic dillas,

artes liberales: grammatica , rhetorica. diaieltica, arithmetica, tnufi- ca,.geottietrk & aftrooomia, bas qui docebant, primo vocabantur ar-

tillse, deinde Philofoph?.. Orfae poftea funt quatnor, ut dici folert,fa-

eultates academkrum: Theologise, furisprudentiae, Medicinas, Philofo- phias: Haec in ftabilienda vnlgari pbilofophiae notione multam vim ha- buerunt, Deinde con roverfia eft agitata an biftorice & lingvararn ^co- gnitio, an rerum marhenaticarum & phyfices ftudium, philofophiae an·

tvumerari posfint. Recentiores quidem Critici accuratiori ejus notioni

finiends operara η a varunt. Fülleborn in Reyträgt zur gefcbichto

der phihf, i 11. p. 5. a ft. p. 109 rejeélia "Wolfii, Fedkri, »lie«

Omnes vero arfes ac difcipünas, com ufu &z _prse-

ftantia fe fe commendent, nefcio an qusedam hominum magis posfint excitare ftudiom, qvam ii'as, qvse in co-

gnofcenda humanse naturas indole occupantur. Ut prae- teream artificiofam corporis humani ftru<fturam, implica-

tura organorum & membrorum ejusdem nexum; qui

cum ilio anftisfime eft conjunétus, animus humanus tot inftruétus eft dotibus, intelligentiae, appetendi averfandi-

que facultate, ut, ad ean rite peripiciendas, maxima o-

pus fit induftria & acumine.

Cogitandi leges explicare, idearum originem & di»

verfa genera oftendere, quomodo ^ex rerum externa¬

rum impresfione perceptiones efficiantur, _quomodo ex

perceptis ideae formentur & fingulares & univerfales, quomodo has repraefentationes in mente componamus,

quomodo ab uno concludatur ad alterum, ut verum a

falfo, probabiliaa dubiis difcernere edoceamur, hsec magni

efTe momenti & ponderis, nemo eft, qui negaverit.

In his vero cunétis disquirendis argumentum logices

verfatur.

Neque defuerunfc, qui in hac fcientia excolenda om- nein adhibuerunt _operatn. Vix tarnen alia quaedam difciplina videri poterit minus fuosimplevisfe numeros,&

A 2 mi-

rom definitionibus,eam vocat: IVisfenfchaftdes beftimmten ^von der Er¬

fahrung unabhängigen zufamenhanges der Dinge. Aliud mihi tarnen esfe videtnr de rebus philofophari h. e. nexum earum & causfas often¬

dere, aliud notionem philofophiae, ut fpecialis difciplinse, tradere. In otnnibus fcientiis nexus rerum & caufae declarantur. Neque, ii vel ne- xus rerum duplici debet confiderari modo,ut alius fit tranfcendentalis &

necesfarius, alius empiricus & conringens, notio philofophiae ita ar- ite eft reftringenda, ut ad priorem folummodo referatur.

4

minus metam.ad quam tenderet, contigisfe, quam hsec.

Originem cogitationum

humanarum enodare deberet,

fed

eam tenebris implicavit; vias ad verum detegendum

monftrare, led eas praemunivit fophismatibus; diftinftis methodis veritates quascumque perceptu faciles reddere,

fed, logomachiarum fons & origo, a naturae

ftudio &

experientia

avocavit

animos.

Unde accidit,ut muiti, de

vero fcientiarum ufu folliciti, eam, tamquam inutilem,

flocci habuerint & rejecerint. Ratio humana, inquiunt,

fibi ipia reliéta, eas

poteft indagare veritates, ad

quas

haec iogicorum praeceptorum artificia nullo

modo

dedu-

cere valent,

Hae vero,quantaeque fint, in

hanc fcientiam

repre- henfiones, non omne, quod ipfi debeatur, pretium de-

trahere & diminuere posfunt. Etenim

intelledlum

hu¬

manuni, in ideis,

judiciis &

ratiociniis

formandis,

^quem-

admodum omnia in hac rerum univerfitate, certis qui-

busdam legibus esfe

adftriftum,

nemo

inficias iverit.

Has vero leges perfcrutandas, nullo

etiam habito

re- fpeftu ufus

cujusdam praifcici, quivis concesierit, cui

curae eordique fit rationis humanae

perfeétio.

Omne ul-

terius progrediendi ftudium

cesfaret, fcientiaeque arftis-

fimis circumfcriberentur Iimitibus, fi omnia earundem praecepta,

omnia in illis inventa, ad

normam

utilitatis,

neicio cujus, exigere & dimetiri,

necesfum foret. Sic

hiftoria naturalis in defcriptione animalium, et herbarum,

quae cultui &

viftui hominum infervirent, confifieret tan-

tummodo. Sic aftronomia le abftineret a fubtilisfimis cal- cuiis, qui, quo progredi liceat ingenio

humano, magnifi-

ce odendunt. Laudabilis omnis eil: lcientia, quae in ob- fervanda, cognofcenda & defcribenda,

cujuscumque fit

rei, natura rite occupatur.

Ve-

5

Verum enimvero,toto hujus fcientiae ambitu confide-

rato, regulas quas proponit & argumenta, ad praélicum

quoque posfe transferri ufum, extra

dubium

eil poiitum.

Si non intra univerialem mentis humanae theoriam co- gatur, eandem praeilare poterit logica utilitatem rationi

formandae, ac grammatica orationi poliendae. Vulgus regulas grammatices fequitur, absque

diilin<5la

earum cognitione; ita homines ^quoque, fine praeceptis, cogi-

tant & ratiocinantur. Sed ut illae, ad recle & bene lo- quendum, multum conferunt, ita haec ad vere

& diilin-

6te cogitandum, non parum condncunt. Vim igitur co-

gitandi perficit logica,

&

criticas

tradit regulas, de

ve-

ritate ubivis dijudicanda, de obfervationibus rite

inilitu-

endis, de modo, quo noilram fententiam proferre, alio-

rum interpretari, debeamus; unde

ejus

in aüis

fcientiis

amplificandis

& illuftrandis maximus eil ufus.

Graeci primum haec argumenta in artis

formam rede-

gerunt. In fcriptis Aristotelis, non

quidem

ea o- mnia, quae huc referri posfunt, continentur, ^neque per- fpicue fatis

propoiita; nihilo

tarnen

minus ejus de hac

re libelli, ut perfedlisfimum ^opus, multo tempore,

funt

confiderati & in magno honore habiti. Apud Romanos paucisfima

hujus fcientiae veiligia deprehenduntur. Ejus

mentionem aliquoties injicit Cicero, non ut

fubtilis qui-

dam philofophus, fed profpiciens ^,

quid arti oratoriae &

juri civili ex hac

redundaret cominodi. Medio

aevoprae

aliis hoc cultum eil ftudium, cum in controveriiis theo- logorum, quae maxime

viguerunt,ad fabricanda arma',

vocabulorum, puta, & diilin<5lionum

argutias, multo

es-

fet adjumento. Logicam Aristotelis

interpretaban-

tur & commentariis illuftrabant. Locupletabatur illa

mul-

tis fubtilitatibus, praecipue a Petro

Lombardo, Tho-

ma Aquinate, Petro Hispano,

Johanne Duns &

A 3

Rai-

δ

Kaimündo Lullο. Exelinte feculo XV &jnéunte XVI, depülfis tenebris, prodiere Laurentius Valla ^, E-

rasmus Roterodamus , Philippus Melanchton,

Lud. Vives & Mar. Nizolius, qui hanc aliasque

fcientias a tricis fcholafticorum vindicare & decus ipfis

conciliare adnitebantnr. Reformatores hujus fcientiae fue-

runt: Ramus, Verulamius, Cartesius, Gassendus, Lockius, Leibnizius, Wolfius, Lambert & Kant.

Ejus quoque praecepta dilucide explicarunt: Thomasius, Clericus, Tschirnhausen, Malebranche, Buf-

fier, Crousaz, Reimarus, Condillac, Bonnet, Hollman, Feder, alii. Viatn & rationem, quam in fcriptis fuis iunt fecuti, tum antiquiores, tum recentio- res, qua fieri potent brevitate, monftrare, adjedtis non- nullis obfervationibus, nobis propofuimus in hoc fpeci-

mine Academico, quod benigniori commendamus cenfurae.

Praeter multos, _quos Aristoteles feripfisfe perhi- betur, qvinque hodie Jogici argumenti fuperfunt libri, qui jun&irn Organi titulo infigniri folent. I Καττγοξηα.

II. Πεςι εςμενειοΟέ, III. Α\·οί?*·οτικων _{πξοτεςων} βιβλία β ύςτε-

ξων βλ. β IV. Τοπικών βλ. ^ν\ V. ΪΙεξί σοφιςηκων ελεγχων βλ. β,

In categoriarum libro proponifcur doftrina vocum

iimplicium. Traditis primo homonymorum, fynonymo-

rum & paronymorum defmitionibus, diftindtionem fubjicit inter ea, quae dicuntur, ra λεγόμενα & ^ea, quae exiftunt, ra ovra. Quae dicuntur, ea proferri posfunt,

vel iimplici modo, ανευ συμπλοκής, vel conjunétim xara συμ¬

πλοκών. Simplicia vero verba fignificant vel tnriuv,fubftan- tiam;

d) In fcholis peripateticis & fcholafticis hsec tria vocabantur an-

tepraedicamenta. Hornonyma latini uominabant sequivoca; fynonyme.,

umyoca: paronynu, agnominata.

τ

tiam; vel ποσον^ quantum; vel ποιον, qnale; vel πξοε r/s

comparationem; vel πα locum; vel ^ποτέ, tempus; vel

y.siTcti, fituin esfe; vel εχειν, habere; vel ποιειν, agere;

vel _{πασχειν,} pati. Singulatim nunc de his fic di&is, cafcegoriis, ieu praädieamentis, agitur. Subftantias divi-

dit in primas feu prseftantisfimas, κυξίοοτατα,quse in fub- jedlis neque funt, neque de illis dicuntur, h. ^e. res individuas; & fecundas,

cWr^a,

quse fpecies & genera

priorum includunt. Notis & proprietatibus, quibus di- ftingvuntur, copiofe enumeratis, eas inter fe invicem

confert. Oblervat, fublatis primis iubftantiis, fecundas

non exiftere atque haf>\ quo propius ad res individuas

accedant, eo plures fubftantise notas continere, ita ut fpecies rerom magis fitfubftantia, quam genus e). Quan-

tifcatis duo _genera conftituit, aliud dejunélum ^,

διωξίσμενον,

aliud conjun&um συνεχή. Dejunfta ^quantitas eft numerus

& oratio; conjunéfca eil: magnitudo corporum, locus, tempus. Causfam

hnjus

divifionis verbofe recenfet una

cum

e) Vix alia methaphyficorum quseftio, at quanta cohoss! tot pe«

perrt definitiones , tot fubdüsiimas ciftinctiones, tot opinionum com- menta, quot hsec de natura fobftantise difputatio» Arißotelem qui fe·

quebantur doftores ^, eumque corarnentariis iiluftrabant , intricatam ma¬

gis, divifionurn mole, eam reddiderunt. Orta etiam benigniore feien»

tiarum luce , non onmes, quae hane quaeftionem iropediunt, difficulta-

tes e medio tolii potuerunb Quod de his controverfiis Judicium tulit Melanchton, in Erotem. jOiale&icis p. 43. 45, acre videtur, at

certum. "Mos non cernere oeuiis posfurnss ilibftantias, accidentibus teftas,fed tan tum menteagnofeere. imbecillis eft mentis humanse acies,

quae quafi foris & proeul eas refpicit, nec intus eas contemplari poteft.

Vitaodü eft nimia fubtiiitas. Crede id esfefapere, non nimium fapere."

Indifquifirionibus altioris indaginis ^, quaiis haec, fateri id convenit, noG tanta quidem haberi poteft facilitas quanta, in aliis fenfui mentique imgis obviis^, locum obtinet; fed ideas quoque fubftantiarum & aed-

dentium, omisfis fcholafticorum tricis, folidisiime & magna cum per»

fpieuitate posfe enodari ©ftendit Lambert in drehiteffian, 11 B, p.»53»

8 ============

cum quantitativ proprietatibus, quae

funt:

non

habere

contrarium, non recipere tnagis vel minus, dici aequale

& insequale. Doitrina dein fequitur de iis, qtiae inter

fe comparantur; eam multis obfitam esfe difficultatibus, ipfe auftor monet. Qualifeatum quatuor enumerantur fpecies: primo

εζ&

v.ou

hocSeamS

habitus & diipofitio; fe-

cundo

άυναμιε

φυσιχη xea

αδυναμία,

naturalis vis & imbe-

ciilitas; tertio πατγ\τικ<ζι ποιοτητεε, adfeftus fenfibus pro-

prii; quarto σχήμα kcu πεξί εκαστον υπαξγρσα μοςφη, figu-

ra & forma. Has operofe deicribit & inter fe comparat.

Caeteras vero Categorias manifeftas adeo esfe exiftiinat,

ut earum explicationem fubjungere, non fit opus. Li-

brum tandem abfolvit, explanando quinque voces, am-

biguitati obnoxias, fcilicet: αντικειμενον, contrarium, τίξο- τεξον, prius , αμο&, fimul, κινησιε motus, εχειν habere/).

Fuit alioquin hsec ab Aristotele propofita de Catego-

rris do&rina, tamquam medulla cognitionis humanae, mul-

to tempore confiderata, ex qua non argumenta tantum ad bene disferendi arfcem petere folebant, fed quae ad

enodandam omnium reruin naturain maxime crede- batur esfe necesfaria g).

Na-

/, Quinque hae voces deinde nominatae funt poftpraedicamenta.

g) Categorias, una cum philofophia fcholaftica & Ariftotelica, ne-

gleftas» in priftinum honorem reftituit Kantius. Apud antiquiores

diverfa eft aliquantülum hujus vocabuli vis & poteftas ab ea, quam

ipfi tribuunt noftrae aetatis philofophi. Aristoteles per Categorias

intellexit ordinem quendam idearumfimplicium. Kantio hoc nomine ve- niunt quaedam in anima formae, omni fenfatione & experientia priores, quibus ideae & judicia creantur, vel peculiarem induunt faciem, Ana- logiae vocabulorum ^, & quidem lingvam graecam praeeipue confiderans,

fuam Arißoteles fuperftruxit theoriam. Fundamentum altius repetit

Kantius. Indubium quidem videtur,notionesnoftras non folum pendere

ab indole rerum externarum, fed fimul&ab organis & ab intelligendivi

ac natura, uode diftingvi poterit earum materia & forma. Sed hae, fic

9

, Natura enunciationis prascipuum eit argumen¬

tum libri, qui de interpretatione infcribitur. Enun- eiatio graece ατΐοφοονσιε vocatur. Ejus vero principia

funfc ^ovo_{f.icc, nomen,} verbum, hoyos, oratio, _qüorutn ijgnificationem primo declarat. Deinde quurn, ope enun- ciationum, aliquid vel affirmatur vel _negatur, atque de

rebus vel univerfalibus, vel parfcicularibus, ioquimur, hinc

diveria earum oriuntur genera, quae ad fe invicem re-

lata, vario modo contraria inter fe esfe posfunt & op-

poiita. Enunciationes vero, in quas ingrediuntur ^termi-

ni $vyciTov% quod fieri poteft,

εγάεχομενον,

contingens,oovcty- uocicv, necesfarium, quum intelledlu difficiliores videan*

tur,illis explicandis praecipue immoratur. Hunc Aristo-

telis libelluiUL, tanto viro parum esfe dignum, nugis grammatiealibus plenum, ab obfervationibus philofophicis vacuum,judicant ^non pauci. Haec vero anaiyfis fignifi-

catus vocabulorurn, tantum abeft, ut vitio ^verti debeat Aristoteli, ut potius exiftiroemus, enm refto ingredt tramite, ad monftrandum orfcum regularum ratiocinii.

Ideae enim noihaö imagines quaii funfc ^{rerum , voces ve¬}

ro figna idearum;inufu igitur & connexione vocabulorurn latent velufci Ieges,quas in percipiendo & judicando fer-

vat mens humana h>

Jejuna

multa quidem ab Aristo-

B _TELE

d'r&ae, formae, ftpopulari magis veJimus uti fermone, aliud forfan non

fignificant, quam certas leges,fecundum quas riotiones componuntur, feu, fi mavis, fumma earum genera. Cfr Lambert Architekt, _p.41.

Schwab ub. d. fortfchritte der metaphyfik. p. 47. Beiträge zur er- låuter. des Kantijch. Sißems p. 59. Garves Principien derfiittenleh·

re ρ. τ93, />5.

k) Obfervare philofophus debet qusenam inlingvis, tum antiquis,

tum hodiernis, adhibeantur vocabula, ad exprimendas mentis humanae facultates, & quömodo termini, ex vulgari faepe fermone orti, philofo- phis deinde redditi familiäres, ex alia in aliam transmisfi fint lingvam*

E, _g. apud Grsecos sißos,

fßeoc

^ab fbtv videre; apud latinos, ideet#

tele allata, ü cum noftri sevi fcriptis contuleris, fed

ita tarnen, u.fc in iUis inveniantQr prima Grammaticae _phi- lofophicae elementa.

Analyticorum Priorum libri omnem bene disferendi

artem generatim tradunt,rationemconficiendorum fyllogis-

morum, una cum tribus eorum, ut vocant, figuris σχημ*-

σ/. Harum disponendarum modos, concinnis exemplis,

mathematicorum more, illuftrat 0 Poftquam explicavit fyi-

forma,fpecies. Seneca ep. 58 eam ladnae lingvse paupertatem esfe

dicit, ut Sovas, res necesfaria, naturam continens, fundamentum o- mnium exprimi non posfet. Ctcero pro hac utitur vocibus: ^natura>

vi,poteftate. Deinde ufurparunt vocabula: fubßantiam, esfentiam. Ter-

minum: α priori in ufu veniisfe, feculo XV, apud neotericos philofo- phos, quum loquebantur de demonftratione, quae ab causfis deducitur,

indicat Frawc. Picus Mirandula in Exam. Fanit. Dottrin. Gen¬

tium L. V. c. XI.

i) Hse fy.llogifticae figurse, quae ideas computandi rationem quo- datnmodo docent, quum non nihil habeant ingeniofi, ^variis praeceptis

funt explicatae. Accidit vero, ut in ludum fere puerilem converfae,

vanis tandum adhiberentur difceptationibus, unde eas, tamquam impe-

dimenta potius, quam fulcra, litterarum, rejicere nonnulli voluerunt.

Neque negari poterit, in detegendis novis veritatibus, earumope nos parum adjuvari; oftendunt tarnen ratiocirandi leges, & fi earum prae- cepta rite explicantur, non omni caruerint utilitate in formandis

tironum judiciis. Earum quoque do&rinam ita propofuit Lambert

Neues Organon I B. § 195 -- 313, & indubiam reddiait, ut cultio-

ribus etiamingeniis fefe probaverit. In libello, qui ^anno 1762 pro- diit: Abhandlung von d. fatfchen fpitsfundigkeit ^{der 4} fyllogiß. Fi¬

guren, fummus noftrae setatis philofophus, Kant, cujus fublime in- genium, fequentitempore, fublimitatibus nonnunquam indulgere vide-

tur, has explodit figuras, tamquam ludicras, vitamque humanam que- ritur esfe breviorem, quam ut in ejusmodi nugis tempus confumere

debeamus. Eas vero in fcriptis fuis logicis retinuerunt recentiores.

e. g. Kiesevetter Grimdnifs einer reinen algemeinen logik. Berlin

§ 179& pag« 223. Maimon verfuch einer logik, Berlin

II

fyllogismos, quie

fimplice conftanfc propofitione, alias fpe-

cies, quae formantur

propofitione vel necesfaria vel ^con-

tingenti, enodare

aggreditur. De vitiis fyllogismoruin

monet & exponit

poftea alias argumentandi rationes, ut

induftionem, επαγωγην, exemplum,

παςοοδεινμχ

^>

deduftio-

nem, απαγωγην, enthymena

ενΒυμεμα.

Analyticorum PoPcer.

L. I. de demonfiratione feo

de ratione conclubendi ex necesfariis, ngit; argumentum disquifitionis

philofophicae magis

capax, quam

illud de

fyllogismis. Neque

diffiteri debemus, inter obfcuriora loca,

Aristotelem eas heic protnere obfervationes, quae no- ftro aevo, utut perfpicafisfimo, convenire

posfinfc. In

o~

mnibus, inquit, artibus &

fcientiis,

a

cognitis & perfpi-

cuis, concluditur ad ea, quae dubia funt

vel ignota. Sei-

re efi: rem per causläs cognofcere.

Demonftratio defi-

nicur fyllogismus, quae

fcientiam producit, συ&ογισμο?

επιςημονικοε. Innititur vero

ille principiis,

quae vera

de-

bent esfe, prima, immediata, notiora.

Ea

vero

funt

priora & notiora, quae

fenfui funt magis propinqua. Ex

heterogeneis principiis, five iis, quae

ad aliam pertinent

fcientiam, demonftrationes fumere non licet. Haec

&

quae praeterea

adfert de divifione principiorum, de vario

demonftrationis genere, edocere poterint, quanta opus

fit circumfpeftione in

inveiligandis principiis,

^ne

fugaces

umbras ^, tamquam res veras, aucupemur.

Secundus Ii«

ber traftat de qvaefiionibus & definitionibus, quatenus

ad res probandas

conferant.

Topicornm libri

ofto verfantur in explicandis de«

monftrationibus, quae ex ptobabilibus

e£ ενάοξων

petuntur,

Β & mon-

Hic tum figuras fyllogismorum, tum modos defcribit,^novo ufus

cba

ra&erum _{genere, ex} algebra pedto.

12

monilrando methodum, _qva de omni problemate argu- mentari posfimus, & quidern probabiliter. Probabiie

id dicitur quod probatur aut omnibus aut plurimis aut

fapientibus. Probiemata diaieftica quaeftiones funfe, aut de ^re expetenda & fugienda, e. g. utrum voluptas bo-

num fitnec ne? aut de veritate cognofcenda e.g. an mun¬

dus fit fempiternus nec ne? Quidquid vero ad disferen-

dum proponjtur

fub

quatuor genera comprebendi poteft,

quae iunt:

iStov

proprium, οξοε, definitio, γενοε, genus &

συμβεβηκοε, accidens. Unumquodque hornm fua habet at-

tributa, fuos locos, τοπαε, ex quibus apta depromuntur, argumenta. De his nimis fnbtiliter disputat audtor. Pne- cepta de definitionibus, quae in libro fexto continentur, egregia funt & acutisfima. Rem quoniam definiendo ^a-

pce explicare volumus, non dubiis & ambiguis licet uti verbis, fed qu3e notiora & magis peripicua fint, quam

id, quod definire oporteat. Alia vero aliis, nec eadem omnibus, notiora funt. Quibusdam clariora ^ea funt, quae fiub fenfum cadunt; iis, qui acriori funt judicio,contra, k*)

De reprehenfionibus fophifticis libellus recenfet con·

clufiones, quae fpeciewi veritatis habent, fed fallaces funt

& captiofae. Eas

confiderat,

quomodo vel inftrui vel

re-

k) Rudolphus Agricoea (ob. 1485) £· T. c. III. de invent,

DiaiecZ. ita fcribit de his Aristotjelis libris: "Aristotelem fummo ingenio, doftrina eloquentia, rerum peritia, prudentiaque, &

ut femel dicam, fummum quidem hominem, fed hominem fuisfe puto:

hoc eft quem latere aliquid potuerit, qui etiam non otnnia, quae inve-

nerat, crediderit in vulgus prodenda, & ^{non nunquam} fortasfe contra- dicendiftudio, quo maxime fere tentantur ingenia, non tam quid ipfe

fentiret , quam contra quid alius feniisfet dicendum putaret. Scripfit

ofto libros erudite & diferte, ficut omnia, fed anguftius eorum vide-

tur conclufisfe materiem. Diificillimum eft maximique negotii, ^ex in- ftituta Aristotelis locorum ratione, facoltatem prompte copio fe-

que disferendi expedire,"

Ii

=®W«2« I

*3 refelli ρ osΓιοt, Modi fallaciarum duo Tunt, ant in di-

ctione, _τταξα ryv λεξιν, aut exfcra didtionem ^, εξω rys λε-

ζεως. Prioris genera en um erantur fex, pofterioris feptem.

Brevitati Hudens, _per fumma eundo capita, primas

Tcientim lineas, quae in hifce libris continetur, ducere Tu¬

rnus conati, quo ad fieri potuit,& obparum perfpicuam

Aristotelis diftionem, & ob multitudineni termino¬

rum, qui in aliam lingvam commode transferre neque- unt /). Fuit tempus quoddam, idque inde a feculo

Texto usque ad initium feculi decimi feptimi, cum hsec

Aristotelis difciplinär triftis quamvis & ipinoTa, ne- que piano & facili Ted obicuro maxime dicendi genere

propoiita, omnium animos caperet & Tummis laudibus

iloreret. Non ad exercenda Tolum conTumatisfima inge¬

nia, cui rei maxime apta videretur, Ted in Tchoiis etiam

& Academiis juventuti tradebatur. Imperium obtinuit, qnod litteris inTauftum erat, Numeroilsllma interpretum

& commentatorum Tuccrevit caterva.

ObTcurus Tsepe Aristotelis TenTus; obfcuriores plerumque ejus interpretationes. In indagandis vero

B 3 ejus

l) Lingva grseca, ut, prae aliis, verborum copia abundans, iisque

componendis apta, ita ad exprimendas philofophicas notiones, com- muni loquendi ufu fervato, accommodatisfima videtur. Noftra aetate

alia eil: ratio terminologise pbilofophicae. Illa a peregrioo fermone non Tolum mutuo accepta, fed hi, q.uibus utimur, termini, longinquitate temporis alium atque alium induerunt fenfum. Voces vernacute, ii

quando adhibeantur ^, longius plerumque a recepto loqvendi modo re- cedunt. Hinc evenit, ut qusecumque Tit recentiorum philofophorum in

determinandis notionibus opera, tamen termini ab illis ufitatimultam ha-

beant ambiguitaterm Neque adhuc, quod ego noverim , quisdam

accurate explicavit regulas, quas in novis nominibus producendis fequi

debeat philofophus, & quousque hsec philofophiam terminis ditandi

libertas_, Tcientiarum cum commodis, extendi queat. Cfr Fulleborw

1. c. ft. a,, p. io$, fl. 4. p. 116,

fe

Η

ejus fententiis, ejusque commentatorum, ^{cum omne} po- nebatur philofophiae ftudium, parcius confiderabant in- dolem humanam, verosque verborum fignificatus, non tam ex placitis philofophorum, quam ex origine, ufu

& rerum fcientia derivandos m).

Scriptis Stagiritae proximus adjungi debet libelius

Porphyrii, qui feculo tertio vixit, ^πεξι των πεντε φα>νων>

cujus aequalis fere cum Aristotelis iibris erat au<5to-

tas & _organo praémitti folet. Hae qninque voces, feu,

ut in fcholis latinorum loquebantur, quinque praedica-

bilia aut univerfalia, fuerunt: γενοε genus,eJoe fpecies, hoc- φοςοο diferentia,

titov

proprium, συμβεβεκοε accidens, qua-

rum definitiones, diverfum fenfum, & quid inter ie ha-

beant commune,praetermisfls abftrufioribus qvaeftionibus»

ad captum juvenile exponit.

Graecis quidem philofophiam acceptam referunt Ro¬

mani, _quorum nulla tarnen fuperfunt fcripta, quae logi-

cam,ad artis regulas fubtilius traditam, _proponunt. Eam

vero vel apud hos fedulo excultam fuisfe conftat, idque

eo magis, quo certius & eloquentiae & jurisprudentiae adjumentum ipfa adferre cenferetur. Cicero ^eam de- fcribit esfe artem, quae docet "rem univerfam tribuere

in partes; obfcura explanare interpretando; ambigua vi-

dere & diftingvere" n)\ & prasterea arti oratoriae eam vicinam & fmitinam esfe monefc o). In libro praecipue,

quae

m) De Aristotele ejusque philofophia conferri poteft Fabri,

cii Bibl. Grcec. ed. Harlesii Vol. III. p. 207. & imprimis editio Oper. Aristotelis a Joh. T. Buhle Biponti 1791, cujus mihi vi- dendae copia non fuit,

tt) Cic. Brut. 152. de finibus bon. & mal. I. 22. II. _72.

0) Orator. 113.

quae Topica dicifcur, Aristotelem imitatus, de arte dis-

ferendi fcribere inftituit & quis fit ejus in juris inter- pretatione ufus. Illa inquit duabus conftat partibus, al¬

tera inveniendi, quae Topica dicitur, altera judicandi,

quam Stoici appellant dialedticam. Ad invenienda ^vero

quae funt ignota, haud parum refert, nosfe locos, unde

argumenta depromi posfunt. Argumentum illud eft, quod rei dubiae fidem conciliat. Sed hi loci vel rei ipfi,

de _qua agitur,infunt vel extrinficus ipfi quafi adhaerent.

Ad prius pertinent argumenta, quae defumuntur ex to¬

to feu definitione, ex partibus, ex notatione feu vi ver- borum, ex conjugatis, ex genere, ex forma feu fpecie,

ex fimilitudine, ex differentia, ex adjundtis, ex antece- dentibus, confequentibus & repugnantibus, ex efficien-

tibus causfis , ex effedtis rebus, ^ex comparatione. Quas

haec iterum habeant partes, exponitur. Argumentationes,

quae extrinficus adhibentur, teftimoniis & audtoritate ali«

orum nituntur.

Α. M. T. Severinus BoéTHius, tum munerum

honore, ^cum ingenii & dodtrinae gloria, confpicuus, vi-

xit fub initium feculi fexti. Analytica & Topica Artsto-

telis latine vertit, & commentatus eft in libros ejus

de Categoriis & de interpretatione nec non in Topica

CiceroniS. Scripfit de fyllogismo categorico & hypothe- tico, de difinitione, divifione & dijferentiis Tapiris. Ser¬

monis utitur genere a vitiis feculi haud immuni, fed

multa fubtiliter & acute funt didla. Ex libro de diffe-

rentiis topicis delibabimus nonnulla, quae & hujus fcien-

tiae habitum, & methodum eam confiderandi, quo- dammodo illuftrareposfint. Peripatetici veteres artem dis-

ferendi appellarunt logicam, &in duas diftribuerunt par¬

tes, unam inveniendi, alteram judicandi. Prior a Grae-

cis Topica, a Romanis localis eft nuncupata; pofterior

ab ülis analytica ab his Rcfolutoria. Locorum duplex oc-

cu-

ϊ6 ^=======

currit partitio, alia in fcriptis Graecorum ^, alia in Topi-

eis CiCERONiS. Heic non dialeétici folurn loci, Ted &

rhetoriei, confiderantur. Praemitit vero, perfpicuitatis gratia, quasdam definitiones. Propofitio eft oratio fal-

fum verum ve fignificans; quseftio eft propofitio in dubi-

tationem addueta; conclufio, propofitio argumentis pro- bata. Argumentum eft ratio rei dubiae fidem faciens.

Locus eft fedes argument!, feu id, unde ad propofitam quaeftionem ^conveniens trahitur argumentum. Propofi-

tionum variae fpecies enumerantur, affirmantes, negan- tes, univerfales, particulares, indefinit«?, fingulares, prae- dicativae & conditionales. Praedicativarum partes apel-

lantur termini, unus fubjedtus, feu minor, alter praedi-

catus feu major. Quaeftionum duas fpecies funt: Thefis,

quae rem generatim, oulla circumftantiarum babita ratio-

ne, confiderat; hypothefis, quae latinis cansfa dicitur, refpicit fimul perfonas, tempora, facta. Thefis a philo- fophis & dialedticis, hypothefis ab oratoribus in difpu-

tationem venit: quaeftiones praeterea propofitionum na¬

tural« fequuntur & multiplices funt. Quoniamignota no¬

tis probantur, argumentum notius quaeftione esfe de¬

bet Argumentorum alia funt probabilia & necesfaria»

alia probabilia & ^non necesfaria, alia funt necesfaria fed

nonprobabilia, alianecprobabilia nec necesfaria. Probabile eft, quod videtur, vel omnibus, vel pluribus, vel fapien-

tibus. _{In quo} nihil adtinet argumentum fit falfum vel

verum _, fi tantum verifimilitudinem habeat. Propofitio-

nis probabilis & necesfariae, en exemplum: fi quid cui- libet rei fit additum , totum majus efficitur. Propofi¬

tio probabilis, fed ^non necesfaria eft hasc: fi mäter eft, diligit filium. Si quid necesfarium, fed non probabi¬

le, id _argumentum dici nequeat. Illud eft probabile, cui fponte & ^{ultro confenfum} praebemus. Quod ^{vero ne-}

ces-