1 /
D I S S E R T A T I 0
D E
IN FL U X U RELIGIONIS. CHRI STIANÆ
I N
I M P E R I U M R O M A N U M ,
C U J U S P A R T E M P R I M A M
V E N I A A M P L . FAC. P H I L . U P S .
P R ÆS I D E
M a c . FRICO M. FANT,
H I S T . P R O F . R E G . E T ORD. SOC. R E G . S C I E N T . U P S. E T A C A D . R E G . L I T T . H U M . A N T I QU . E T H I S T . S T O C K H . ME MBRO.
P. P.
G U S T A V U S W I N B E R G ,
' S T O C K . H O L M E N S I S S T I P . S T I E G L .
IN A U D I T . G U S T A V . MAJ. DIE X V II DEC . MDCCXCVIII.
H . C. ,
U P S A L I Æ ,
Litteris Jo
h . F r e d r . E d m a n ,Reg. Acad. /Typogr.
■ A
A T
m i n Ä l s k a d e f a d e r
h e l g a s de t t a mi t f ô r f t a A c a d e m i f k a A r b e t e .
i' c
G U S T A F W I N B E R G .
D E
I N F L U X U R E L I G I O N I S CHRI S TI ANE,
I NI M P E R I U M R O M A N U M .
\ •
N \ k )
^ ^ u e m c u r a q u e hiftoriam univerfalem perfcrutantem, fiillain intelligereatque juftum eventuum ibi occurrentium pondus-& pretium ltabilire c o n e tu r, non diu latebit, quam fit necesfarium, finem, quo tendat generalem adfpicere, quo negle& o, nullam judiciorum regulam, nullam, ad quam disquifitiones fuas inftituat, unquam inveniet nor
mam. Itaque nondum orta philofophia, quæ naturam humanam explicando,omni prorfus carentem dubio mor
talium deftinationem defignaret, & priusquam etiam hac duce, hiftoria examinata fuerit, æqne ac plurimas difci- plinæ, defideranda illa quoque caruit unitate. Finem igitur hominis quem quaerimus ultimum, in perfeCto cum fe ipfo confenfu ponimus ; qui vero confenfus, dum omni
bus partibus abfolutus esfe debeat, quoniam ideae entis finiti adverfatur, nobis folum tanquam ad hanc perfe
ctionem nunquam cesfatura appropinquatio efi: cogitan
dus. Quid autem haec approquinquatio, nifi Temper continuanda humanarum virium enucleatio atque cultura, five non rationis tantummodo ad fleCtendam volnntatem efficaciae, verum omnium etiam illarum virium ampli
ficatio , quarum ope naturam vel res externas volunta
ti noftræ rationali fubmittere posfimus ? Hanc porro virium enucleationem,
cultusnomine fignificamus ; &
A * ho-
a = = = = = = = = = =
hominis ad hunc cultum progresfus unicus nobis vide
tu r, quem hiftoria univerfalis refpiciat, esfe debere finis
& principium unicum, ad quod res omnes referantur, ut locus illis debitus asfignetur, atque perfetflus nexus per- fettaque narrationi addatur unitas.
Cum influxum religionis Chriftianæ in imperium Romanum disquirere ftatuimus, hasce prænotiones, ut ex iis progrediamur, haud incommode nos præmifisfe exiftimarnus. Hominem ut vires fuas exferat, perpetua cum impedimentis a natura obje&is pugna occupatum, tardis pasfibus rerum externarum circumflantium im- pulfu dudtum, fenflm & gradatim ad cultum adfcenden- tetn nobis repræfentamus. Conjun&ione autem fociali externas modérante relationes, religione internum mo- ralitatis fenfum excitante, felices omnes in generis no- ftri cultu mutationes producuntur. ïtaque civilium in- ftitutionum, atque religionis diverfam, ad hoc usque te m p u s , quo emergere coepit religio Chriftiana, faciem depingere ab incepto noftro non alienum duximus, ge
neralem hanc disquifitionem ad Romanum imperium eo facilius applicaturi, cum hoc tunc temporis, totum fere genus humanum, faltim eam illius partem, quæ cultu
ram aliquam admiférat, complexum fuisfe 'exiflimemus.
Operis quidem magnitudo juveniles fine dubio exfupe- rat vires; ea autem Ipes animum confirmat, quod tu
B L r .
conatibus noflris favens, mitem hujus opellæ te
præbeas cenforem.
§ • >.
Quamdiu inftinftus folummodo impulfionibus obtem
perabant homines, fibi ipfi fine dubio confentanei erant, fed brutorum inftar, neque libera ulla vi agendi move-
ban-
bantur. Nondum excultæ iliorum facultates externis in
digebant incitamentis, quorum tamen iiatim occafiones naéti funt, urgentibus primis ad vitam fuftentandam ne- ceslUatibus. Cum , ut hisce fubveniretur, inltinétus non amplius fufficerent,- alia fenfim lelè explicabat facultas, qnæ locum illorum impleret. E t hsec facultas Piatio erat, quue vero adhuc infirma & inexcercitata in varios errores pasfim prolabebatur. Immenfa jam pandebatur v ia , qua neceslitatibus impulfus, pedetentim propiori gresfu ad rationis imperium homo accederet, usque dum fola ejus au&oritatis reverentia m otus, ad arbi
trium ejus mores fuos componeret. Prima hiltoriæ ho
minis particula trifti occupatur negotio, tum errores e- narrandi noftroS, tum quanto adhuc fpatio a fine pro- pofito diltemus demonltrandi, noftrumque «lodo erit præcipuas conditionis humanæ mutationes p e rc u rre re , u t illis confideratis, plus lucis atque veritatis noftra accipiat materia.
Societate inter plures inita, primum jam homo gradum progresfus eft, ut e brutorum ftatu em ergens, inftin&um ducem defereret. Etenim ex tra focialem vi
tam culturam virium concipere posfumus nullam, nec priusquam ilta focietas civitatis formam acciperet, ad regularum quarundam præfcriptum inftitui& ad finem quendam dirigi hæc ipfa virium cultura potuit. Libero nondum confilio; fed necesfariis naturae legibus coactus, initigantibus vel fociali quadam inclinatione vel durfs neceslitatibus, focialem vitam primum inibat homo, & pro majore vel minore urgentium rerum externarum vi, a r
ctioribus vel laxioribus vinculis conjunctio continebatur.
Si vero fui commodi ftudium,quod unicuique unicum aderat agendi motivum, civitatis nuper conditæ disfolutionem
A 2 h a u d
+ = = = = = =
* * 0f.
haud produceret; necesfuin aliquando erat, ut pofitivis refrenarentur "»legibus libidines, usque dum moralitas hominis variis modis excitata, has ipfas leges magis magisque fupervacaneas redderet. Politica enim homi
nis educatio moralem antecedit atque præparat, & ho
mo necesfario idoneus fieri deberet, qui civis cujusdam civitatis vivere posfet, priusquam folius rationis legi
bus obtemperans cosmopolita fieret,totumque. mortalium genus in linam cônveniret familiam Quoscunque igitur ad cultum politicum faciat progresfus,& quo magis ideo in aétionibus fuis legalitatem acquirit, eo propius ad moralem perfectionem evehitur. In primis initiis Reli
gionis Chrillianæ, illae politicae inftitutiones, quarum pars erat ipfa religio, ad legalitatem tantummodo aCtionum tendere videbantur: & inde ilia infignis mutatio, quæ, hac religione, cui moralitatem prae ceteris excitare &
promovere finis e ra t, præeunte, necesfario huinanupi genus fubiret.
§. ii-
Ad efficacem & fpontaneum virium fuarum ufum , hominem, quamdiu necesfitatibus illius rudioribus fola fubveniret natura, nunquam fuisfe perventurum, in con- fesfo esfe videtur. In (tutu ejus rudi & inculto, quo major phyficarum virium , eo minor intelleCtuaiium illi fuit perfeCho. Illis igitur mediantibus, ad necesfita- tes fuas explendas primo inducebantur homines, in quo causfam, cur venando atque pifcando, pramo alimenta, natura parca manu dona lua tandem offerente, quaere
ren t, invenimus. Sed hoc etiam mutatum vivendi genus focietatis fuit p. ima origo. Singula enim fingulorum vi, non qvævis impedimenta, quovis momento luis ne-
ces-
\
ceSfitatibus providere fatagenti homini obvia, fuperare valente, familiares confociationes & focietates, tanti quidem amplexus, quanti opus esfet ut fini fuo refpon- d eren t, oriebantur. Leges tum harum focietatum, non quidem ultra res eas, quæ occationem conjunftioni illa
rum præbuejrant, fele extendere potuere. Imperantem, nili in publico periculo, ut ordo focietatis fervaretur,agnofcere nolebant: hisce autem causiis impellentibus princeps is conflituebatur , qui maxime præclara in artibus viétum quærendi documenta dexteritatis dedisfet. Haud enim alio modo , dum bella inter parvas has nationes excita
bantur, neque aliis annis contra inimicos homines, quam cum in feras fævirent, pugnabatur, & quidem non defuere exem pla, quæ probent, èo usque immanitatis progresfas feras g e n t e s , ut hollem debellatum victor fuperbienS devoraverit a).
In hoc rerum flatu, jam fæpius multa fpei hominum atque confiliis contraria acciderant. Venationes adv'erfa fortuna inceptæ, graves ab ho Ilibus acceptæ clades, nec
opinata naturæ phaenomena &c. jamjam e v e n e ra n t, quorum omnium causias perfpicere non valebant, ve
rum eo vehementius metu perterriti, anixa fohicitudine cognofcere cupiebant. Proximis causfis ignotis, vim libi latentem repraefentabant, cujus vero fupremam potella- tetn non extra objectum , quo afficiebantur, extendere aufi funt. Eandem fic, cujus ipfi fibi confcii erant, caus- falitatem, ad finem fcilicet direétam, ei tribuentes, & hoc rnodo unicuique objecfto voluntatem conciliabant & fin- gulos eventus, quibus præfens eorum mutabatur condi-
A
3tio r
a ) D e h i s & quæ f e q u u n t u r barbararum gentium defcriptionibus, vide R o b e r t s o n : Hiltory o f America.
tio, ab entis ciijusdam invifibilis ac praepotentis voîun- tate derivabant b'). Sic tandem cum totam naturam fpiriti- bus habitatam fibi fingerent, Polytheismus vel Pantheis
mus eft ortus, adhuc tarnen pro lubitu quisque quos agnofcere vellet Deos colebat.
§. III
H æ autem venatorum gentes providentia futuri o- mnino deftituti, tanto ardore in bruta fæviebant, ut nutrimentorum [penuria ftatitn rurfns urgerentur.
Causfa illos alia nulla, quam hæc ipfa indigentia, ut fe
licem poft exantlatos venationis labores inertiam, quæ illis libertatis erat imago, relinquerent, inducere po
tuit, Necesfitate igitur ad novum vivendi genus im- pellente & parum adhuc ingeniis eorum excultis, in hoc facillimo negotio incurrerent, ut novo modo jaiujam cognitis adminiculis uterentur. Robur, & quæ venatoribus maxime eft propria, velocitas, feras humanarum virium|præftantiæ cedentes domandi laborem facilem reddebant : & ex his initiis vita paftoralis exorta eft. Majore jam vigilantia atque cura, minus interrupta familiarum conjunfrione, fæpiusque fociali ordine opus e r a t Quamobrem etiam in hac conditione imperium perpetuum primum conftitiu tum esfe arbitramur, fed eum modo in finem, ut focialis ordo fervaretur & nuper natum proprii dominii jus falvum evaderet. H æc vero dominii tutela patrumfamilias curæ erat commisfa, donec focietate hoftium incurfu periclitante, ad publicum detrimentum avertendum, unius principis imperio fefe omnes & fiuguli fubmitterent.
Tum demum & hisce primum adminiculis ad virium
quan-
a) Cfr, H u m e Natural Hiftory o f Religion.quåfndam intelle&ualium culturam perventum eft:conditio- iiuni enim ifthæc mutatio & diverfæ inde ftabilitæ relatio
nes quasdam jufti & publicae utilitatis notiones neces- fario excitarent.,
Equidem divinus cultus generalior nullus antea con- ftitui potuit, quam ad hunc ftatum homines pervene
rant. Ad hoc enim te m p u s , enti vel fpiritui, quem libi patronum elegerat, munera fua pro viribus & lubitu quisque obtulerat. Communio v e r o , quæ jam in aliis negotiis valere inceperat, ad facra quoque transfereba
tur , & moxprivata fingulorum numina a tota gente agno- fcebantur. Plurium fic Deorum exiftentia totius populi placitis femel agnita, alterum alteri fubordinando pro pius ad ideam Dei cujusdam deorum & mundi Creato
ris ingenium humanum evehebatur.
§• IV.
Pafcuorum infufficientia homines ad agrorum cul
turam impulit. Homines dum aci hunc ftatum perve
nerint, magis ftabilito proprii dominii jure fruuntur, flxis habitationum iedibus, patriam fibi esfe fentiunt & mul
tiplicatis mutua auxilia ferendi occationibus, ad quosvis culturæ gradus progrediuntur. Nunc primum dira ne- cesfitas certas condidit leges civitatum; nunc primum imperanti perpetua & fuprema commisfa eft poteftas.
A m ore patriæ & dulci poOerorum cura peiftora tangi coe
perunt & cupiditatum impetus mutuo reprimendi ne- cesfitas fentiebatur, juriumque & officiorum ideæ fub aequitatis fpecie animis mortalium funt obverlatæ. Mul
tifariae jam oriri posfent regiminum formæ, & homines, qui adhuc non nifi fecuritati fuæ providerant & phyfi-
ca-
carum virium culturæ incubuerant, jamjarfi fenfim ido
nei fiebant, qui moralibus motivis ad legum normas vi
tam componerent. Religio hucusque tantummodo fubje- f tiv a , dodtrina jam omnibus communi proponi, ab im
perantibus ad aébiones civium dirigendas adhiberi, &
illis pro inftrumento ad fines fuos obtinendos, infervire occepit. Hæque politicæ nobis jam quærendæ fun t caus- fæ variarum regiminis formarum, uc deinde, quo modo in horum diverfitate religione princeps uti potuerit, eo luculentius appareat.
Primani, qusb civitatis nomen meruerit focietatem, defpotico paruisfe imperio, pro certo asfumere haud du
bitamus. Etenim Duci ob publicum focietatis periculum elefto, nullis limitibus circumfcriptam poteflatem deferre , necesfum fuerat, fi modo fingula focietatis membra ad perficienda officia, eis in patriæ falutem injunfta, compel
lere posfet. Sive populi deinde admirationem atque
* benevolentiam vifroriis inclarefcens atque fortitudine iu- fignisadeoin fe convertisfet .utlubens illi imperium relin
queret , five poteflatein fuain adeo confirmasfet, ut ne quidem everti p o sfet, fummum lemper &despoticum im
perium in manibus ejus manfisfe exiftimamus. Superflitio, q uæ , ut jam demonftravimus, formidini originem fuam debuerat,cultum divinum adduxerat. Quo magis fenfibus rudioris hominis aenegata tenebrisque imperviis feclufa Dei cognitio , eo magis etiam invifibilein ejus poteftatem fuerit adhuc expaverant cives. Is vero, qui lurama in civi
tate pollebat au&oritate , ideo quod terrorem injiceret, Deo quam maxime fimilis apparebat. Princeps igitur, po- teftate fua hac opinione audta, fæpe ignoti Dei nomine jusfa fua promulgabat. Hoc modo religio in politicum transformabatur inftrumentum, quod obfequium legibus
con-
conciliaret* cujusque viribus maximum addebat incre
mentum methodus illa, quam paullo poft inventam comperimus, per longam atque callide inftitutam my- fteriorum feriem fenliis vulgi commovendi, fidemque in fuperftitiofa religionis dogmata augendi. In defpo- tico civitatum ftatu igitur ad placandos Deos facrifi- ciis litabatur; tyrannus enim tum hominibus Dei e- rat imago, & hi numinibus fuis nonnifî tyranni aflfe- étus agendique modum tribuebant fuosque ad hanc i- deam mores componebant. Sub hac igitur regiminis for
m a , cultum quidem divinum obtinere; Religionem v e ro nullam exfiltere invenimus. Homo feruili animo fuperftitionis præfcripta oblervat. arque actionibus ejus tantum legalitatis modo ineft, quantum fini imperantis refpondeat. omnibus quafi ad leges mechanicas a princi
pe coniticutas aCtiones fuas dirigentibus.
Interea eximia facerdotibus auctoritas erat commisfa, nec multum tempo is p»aeteilapfum credimus, antequam iummam imperii hi occupaverint. & qui organa antea es- fent principis, mox illum decretorum fuorum interpre'- tem feceriut. Prima ig-tur generis humani ærate hoc modo perfedtam 7 bcocratiœ formam acceperunt defpotica' imperia, lub quo nomine heic & in fequentibus conjunctum Sacerdotale cum civili imperium indigitamus, quale Hiero- phantarum in E g y p t o , Calipharum in Arabia, Pontificum in Europa medio ævo ; cui fententiæ hiftoriam quoque r o bur addere inveniemus, ubicumque principis poteftas, magna terrarum armis fubaltarum acqifitione nimium non fuerit au<5ta atque firmata.
Ubi viguit Theocratia, benefica magis, quam fub despoticis imperiis, fe praebuit religio. Privata prin
cipis gloriae cupido, & illa, qua jura fua defende
re ftudet, follerfia, effrenatæque ejus libidines omni heic carent in publico, influxu. Negotia publica ftabili
B &
< 10 = = = —=55!— =?
«»
& fibi conftanti modo adminiffrantur, populoqne pace &
otio f ru i, & ad fuum arbitrium in omnibus, quæ pu
blica non refpiciant facra, agere licet. Cultus ille divi
nus animam quafi efficit reipublicæ & magnifico maxi
me inftituitur apparatu fplendidisfimaque in ritibus pom
p a , ut vulgi oculos fpecie fan&itatis perffringat. Ad hunc vero follicite obfervandurn omnes cives obligantur
& tum fenfim quoddam enafcitur Religionis fyftema, quod pro fundamento fidei populo propofitum, principio quidem rude & incultum, fictionibus & inepriis immixtum exhibetur, eas nihilo tamen minus continet regulas at- que difciplinas, quas imperanti cordibus fubditorum im
primere convenit, ut legum reverentiam civilesque illis inftillet virtutes. Jam hic etiam .religio in populi cori- fcientiam aliquem acquirit influxum, ncque fieri poteft, quin Religionis ipfi miniftri, de religione ejusque dog*
matibus philofophari,| illamque fiétionibus rudioribus fen
fim liberare incipiant. In hifce igitur civitatibus duæ vi
gent religiones, quarum altera occulta , hierarcharuin or
dini eft refervata, altera omnibus inanifefta vulgi con- ftituit fuperffitionem. E x hoc autem derivandum pu
t a m u s , quod Theocratia , licet exoptatam religionem exa
minandi, atque imperium ejus in mortales ftabiliendi præbuerit occaiionem, ad hunc finem parum tamen apud populum efficeret, qui rituum tantummodo præfcriptis
adhærebat.
Liberarum primum rerumpublicarum ortui, quod iffa religio, quæ rationali hominum fide nititur, ad populum usque penetraverit, fine dubio debetur. Mercatura, e- jusque proles Coloniæ liberas primas genuere civita
tes. Libertas interna utentis cogitandi, libertatem poli
ticam leu externam fequebatur, qua philofophorum la
bores necesfario multum promoverentur. Damus, quod apud liberos hos populos publicus imrno» magnificus inva
luerit
/
= = = = = = = = = = . XI
luerit cultus divinus ; legibus v ero jam erat fubordina- tus & qui antea fuper eas eminere valebat, ad earum præfcriptum nunc inftituebarur. Id folurv imperantibus curæ e ra t, ut ad facrorum ritus fefe omnes & finguli adcom m odarent, parvi facientibus quid cives crederent, nec ne. Verumeniinvero Philofophi, quibus populum, a fuperftitionis vinculis liberare cordi lemper fuit, re
ligionis utebantur præceptis, ut civilem illam virtutem vel illum veræ moralitatis fenfum accenderent, quo de- ftitutæ ferius vel ocyns liberæ civitates femper funt rui
turae. Neque illos laniores fuas ftatim notiones promul- gasfe credas; fapientiæ enim magis conveniebat, ut po- ‘ lytheismum vulgi parum exculto mgenio maxime aptum populoj relinquerent, in hoc fummo incumbentes ftu- dio, ut hujus etiam falræ doCtrinæ adjumento conjun
ctionem focialem firmiorem redderent & patriae amo
rem legumque reverentiam excitarent. Quotiesigi- turcunque in publico agerent vel difciplinas fuas pro
ponerent, externo religionis ufui fefe adcommodabant;
quo etiam accesfit, quod principes adhuc civitatum, luxuriofo femper magis rituum apparatu, majorem vim atque efficaciam ei addere Puderent. E rat igitur adhuc pretium ejus contingens, quod ex hominutu in hoc tem
pori^ fpatio conditione plane dependeret. Leges enim , quas tuebatur, fi tollas, omni prorlus careVet uttilitate.
Unde fequitur, quod fi unquam mutandus esfet hicce re- rumpublicarum politicus fiatus, omnis etiam Religionis in animos efficacitas evanefceret, oinnesque quos attu- lisfet fruCtus perire*nt.
§. V.
Veritatem harum obfervafinnum experientia tefta- tu r & gentium antiquarum hifioriam pervolrentes eaS comprobatas invenimus. Despotismus in i\fia , Tneo-
B
2cra-
/
cratia in Egypto & Libertas in G ræ cia, effe&us, quos indicavimus, habuere. Cujuscunque imperii ruinât hor
rida barbaries (equebatur & liberæ civitates ceteiis qui
dem, fed religioni quoque fupererant. Cur vero leligio fimul cum politicis rerumpublicarmn inftitutcnibus lapfa fit, causias inquirere, operæ pretium esfe ceihmus.
Religionem, qualis plebi erat cognita, rudiormi &
fenfualem lemper obtinuisfe formam, fupra indicaximus.
Ab altera parte ad fublimiores tendebat ingenim hu
manum fcientias, eo feliciori indies fuccesfu, pcfquam cogitandi libertatem civitas tuebatur. Quod Phbfophi diu jam intellexerant, quod Icilicet, externus lie re ligionis cultus pro medio tantum esfet habencts, id quivis fincero utens judicio, magis minus ve introijpicere incipiebat. Hoc modo tamen vera & ratione fliffulta religio adhuc promovebatur. Religio enim vulgaris po
liticum putabatur esfe officium necesfario fervandum, cum confcientia licet parum congruum. Senefctntibus vero liberis civitatibus, cum nulla amplius per cula iis esfent metuenda, & p oft quam mercatura luxurimi ge- nerasfet auxisfetque & avaritia ifta, cujus mentionem antiqui omnes feriptores faciunt, mentes omnium cepis-
■+ fet, cunâta, quæ ad cultum Deorum pertinerent, temne
re coeptum eft. Puriorem Philofophorum accfcieftant doftrinam, non tanquam dogma, morali hominis indoli magis conveniens, fed ut ftudio fuo religionem commu
niter acceptam illudendi gratificarentur. Tum am eo perventum, u t focialis virtus omni careret fulcro. Vacil
lans inter tempeftates fludtuabat civitas, donec lut ru diori citidam circumvaganti populo, aut reipub'L'æ feli
cia arma vicinis inferenti prædæ fieret.
Liberam civitatem, quæ alias fub imperio fio redi
gere finem 'fibi propofuerit, jamjatn valde depmvatam
exifti-
exiftimamus, neque aliam fecundæ ejus in bello fortnnæ causfain invenies, quam quod cum hoftibus vitiofioribus luerit congtesfa. Cupido hæc limites fuos extendendi, amorem patriae, .iu mna am boni civis virtutem plane tol
lit: fuperbiam vero, jactantiam atque avaritiam ejus lo
co ponit; quibus tandem accidit, ut boni mores prorfus evanefcant, privatorum augeatur auCtoritas & ad ulti
mum producatur respublica fatum. Quid! quod cives ob vanas viCtorias luperbientes vinculis ligantur, ut tri
umphos imperatoris ornent! Populi, qui jugum fubeunt, prætorum & legatorum depraedationibus dereliCti: Li
bertas victoris populi quoad externam formam confer- vata, fed eo tantum usque, donec civi cuidam audaci
& atnbitiofo rempublicam gerenti, imperium fummum arripere placuerit. Respublica hoc modo in defpotis- mum rurfus incidit, ubi fervo populo nulla fupererit re
ligio, nili quæ erasfiori iterum indulferit fuperftitioni.
Ad hanc conditionem omnes gentes, eo tem pore, quo respublica Romana totum fere orbem occupaverat, non mediocribus pasflbus properabant. F u it, fine dubio, hujus imperii in generis noftri culturam influxus haud exiguus, id vel folum fi refpiceres, quod linguam lati- nam difcere legesque Romanas agnofcere fubje&i gravi necesfitate cogerentur populi. Ipfa vero totius mundi metropoli in fervitutem abje&a, parum lucis parvaque fcientiarum copia inde populis oppresfis adfpergebatur.
Eadem quoque fuit causia, quod fcientiæ atque artes luxui atque ornamento tantum imperiali folio infervirent, omni vulgares opiniones dirigendi efficacia deftitueren- tur, & tandem prorfus interirent. Omnia dum jura hu
mana aperte infringerentur, politicae fimul omnes periere virtutes. Norm am , ad quam mortalium tunc dijudica
res actiones, fruftra in hac omnis moralitatis confufione quæreres: rudis & indegefta moles omnia erant, nec
B 3 ele-
elementorum ulla vis aut ordo, & creatoris manu rur- fus orbis terrarum indigere videbatur.
§. VI.
Sed hominem tam graviter depresfum, quando fuo lapfu tandem iurrefturum fperare fas esfet,
r e l i g i o n e ,quæ civile fanxerat foedus, non ultra animis'vulgi fræ- na injiciente? Vinculis Religionis jam
di sf ol ut is ,nor
mam a&ionum aliam nullam vulgus invenit; ikec Philo- fophorum doétrina quæ minime fixas de Deo & mora- licate continebat ideas, captum infuper fuperans
v u l garem, magnae utilitatis fuir. Unica igitur foret falu- tis via, fi Religio quædam, cultum homiriis moralem fibi ut finem proponens, inque mentes, omni etiam po
litico refpe&u fepofito, efficax proponi posfet.
Ejus indolis Religionem Chrifiianam, hisce tempo
ribus ortam, fuisfe asferere nulli dubitamus. A quovis politico confilio omnino disjunctam, arCtisfimo vinculo moralitati adhaerentem, formam a ratione unice pro*
bendam, præ fe ferentem, fi illam rite intellexeris, fem- per inveneris. Non nili in Judæa, ubi a Mofe °) pro- pofita idea unius Dei, vulgaris nitebatur Religio, adeo fublimis oriri potuit doCtrina. Conditor illius divinitus tnisfhs, hm c ideam amplificans, notionem unius Dei>
totius mundi regimen tenentis, ftabilivit, quodque
1ad Religionem veram condendam præcipuutn erat, hoc Numen ut fanCtisfiinam in concreto voluntatem, cujus decretis leges aCfcionum hominis moralium continerentur, reprefentavit. Jamque fieri potuit, ut felicitas & cultus generis humani, tanquam Religionis fines proponerentur.
Cum vero externam hominis lortem haec fanttisfima Re
ligio minime refpiceret, non nifi poft mortem * pro ra
tione cujusque tnoralitatrs , felicitatem polliceretur. E t hinc nova atque iiiufitata Religionis forma, quae veteri jam
fe-
*) Cfr S c h i l l e r ; Die SeDdung Mofes.
