& Å 2-
D I S S E R T A T I O
GENIO EI IS TOR IÆ D E
UNIVERSALIS
■ rn ■ ■ i ... —»■ . ■»
Q ua m
P E N 1 A J M P L . ORD. P H ILO S. V P S .
P R Æ S I D E
Mao ERICOM. f a n t ,
H I S T . P R O F . R E G. E T ORD. SOC. REG. S C I E NT. UP S. E T ACAD.
R E G . U T T . HUM. A N T I Q U . E T H I S T . STOCKH. MEMBRO.
P R O G R A D U
p. P.
G H S T A V U S W U L F F,
Ve s t m a n n ü s.
In Audit. Guft. Muj. d. 23. Ottobr. 1799.
H. c.
U P S A L I Æ ,
l i t t e r i s J o h a n . F r e d . E d m a n , r e g . a c a d . t y f o g r .
B R U K S - P A T R O N E N
H Ö G Å D L E
N I L S ALEX:son Ô H M A N
S A M T
H ô G Â D L A F R U
T TTc rriT T r r
JlLLÿL»
JIA-jx
Fôdd N Y B E R G.
l c k i titan fy n n e rlig g là d jc betjenar m i g a f a tt in for E d e r J or klar a min erkan fa oc h tackfatnhct. Åtnjuten godh et under m itt vißande i E d e r t hus g o r dennaßiijxhghet aU f o l g d a f h jertats ro ß och den renaße onjkan. M atter, J ! alle- n a ß anfe detta offer, fo m et f v a g t vederm dle a f der, vårdnad och h o g a g tn in g , hvarm ed j a g har dran v a ra
E D E R
ödtnjukaße Tjtnarp G. W U L F F
D
G E N I 0 H 1 S
U N J F E R S A L I S .
Il—II iftoria generis humani ad ipfas origines ejus anriqui- rate ascendere non poteft. Immenfum remporis fpati um præteriisfe v ide tur , antequam inventa fuerit ars f c r i b e n d i , cujus fola op e , quæ eve ne rint, ad pofterita- tis no ti tiam confervari potuerunt , & ex primis ejus mo*
n u m e n t is inn um era temporis periere injuria ante detec
t a m a rt em T y p o g r a p h i c a m , qute Scripturae artificio plu
r ibus Seculorum millibus fuit recentior. Qiiæ de Indo
r u m , C h al deo ru m atque Sinenlium obfervatiombus A- f t ro n om icis memoriæ prodita habemus, vetustatem ha
r u m g e n ti um com muni noftra aera longe fuperiorem te- f t a n t ur & quantum defluxit temporis, antequam ejusmo di o b f e rvationes inter illas inftitui atque memoriae man*
d a r i p o t u e r e ? Sed fruftra fo ret , populorum annales t r a d e r e , de quibus nihil memoriae proditum habemus, quin & nonnullorum fteriles adeo fnnt atque jejuni, ut vix f ru&u quodam l a b o r e m , q u e m , ut e ru an tur, requi
r u n t , c ompe nsa re videantur.
Q u a n t u m cunque calculos fubducimus; antiquisfimus H i f t o r i c o r u m , qui fuperfunt, erit Mofes, ex communi t e m p u s computandi ratione quindecim Seculis aera Chrir ftiana fuperior. G e n s , cujus fata tradit, neque nume
r u m fi fpedes', neque imperii fines, exiguos fane, cum reliquis, quæ eodem tempore floruere, comparari poteft;
-fed o m ne s (uperat, ubi de monum entorum copia atque precio quœftio inftituatur. A Mofe enim perpetuam an-
A na-
m ) 4 ( s »
naftum feriem p er reliquos Vereris Teftamenti libros fi- ftit, continuaram a J of eph o & Phiione. N e q u e ann a
les folos fuperftites habemus ; (ed & leges, poëmata pro*
fæque orationis reliquias, quæ hunc popalum ejusque geni um & inftituta ea in luce c ol l o c a n t , uc cum illo qui c o n f e r a n t u r , praeter Græcos atque Romanos, cx v e t e r i bus alios non habeamus. Egyptio.rum enim m e m o r i a magis in ftupendis illorum laboribus, P y r am i d ib u s, Ohe*
1'iscis , ceteris, quam in Scriptoribus fupereft : Phcenici- o r um , Asf yri orutn atque Perfarum veterum o mni n o t i tia c a r e r e m u s , nifi in Sacris pande&is recentioribusque Au&oribus, H e r o d o t o atque D i o d o r o , illorum mentio injiceretur. Sanchoniaronis quippe fragmenta, quem Jo- fuæ æqualem & quaruordecim ante natum S er v at or e m Seculis florentem faciunt, i ndubi am fidem mereri adh uc n on judicantur.
P r ox imu s ætare Mofi accedit H omer us , fex t a m e n Seculis illo r e ce n ti or , ex q u o mores & inftiruta veteris Hellados, in H e r o i c a , quæ d ic i tu r , ætare, vividis c o l o r i bus de pi nguntur , Seculoque ei p ro xi mo Zoroafter Perfis, Confufius Sinenfibus atque Pythagor as Græcis pbilofô- p hi a m intulir. Cent um d eni que poll annos p r of an a in
cipit hiftoria in H e r o d o t o , Ct ef ia, Xeno ph on te atque T h u c y d i d e , quibus dein Paufanias & Plutarchus in G r æ cis, D i o Casfius, Dionyfius Halicarnasfenfis, P ol yb iu s , L i v i u s , C æ f a r , Saluftius & Tacitus in Romanis fucces- Terunt. Vetuftiores îllæ g e n t e s , quae numquam i m p er i o Graecorum R o m a n o r u m q u e fuere f ub a^ l æ, e un d e m m o r u m , r e g i m i n i s , religionis atque inftitutorum habi tum f er var e v i d e n t u r , qui illis a r emot a usque antiquitate fuit pr opr ius . Qui defcr ip ti on em I n ^ o f u m , q u a m j r a d i t Cu r t i u s , cum de expedi t io ne Alexandri Magni in i l l o
r u m
m m r e g i o n e s loqu it ur , c um r e c e n t i o r u m de illis nar r a, tionibus contuler.it, veritatem hujus aster i i on is confirmet.
D e Sinenfibui» arque iaponenlibus i d e m val et, neque T a t a r o r u m in illos d o m i n i u m mut ati onem aliquam e o r u m et ieci r; fed uterque populus i q eandern harum r e r u m i n d o l e m coaluit. As fyr ii v e r o , Phoenices, E g y p t i i , C a r r h a g i n e n l e s , fub j u g u m Graecorum R o m a n o r u m q u e misi!, v et e r e m fuum habi tum ita p e r d i d e r u n t , ut nec v o l a , nec velligium ejusdem et jamnum f u p e r f i t , q u o d que reliquit R o m a n o r u m audacia, T u r c a t u m furor &
b arb ar ies peni tus abolevit. Q uod h o di e nu m elt E u r o p a , Scientiæ o m n i s , cultus arque eleganti arum p a t ri a , id antiquiori æ vo fuit Alia & Africa, nofter que tum orbis e a d e m erat caligine fubmerfus arque obfufcatus, qua ja m f carent nobiliores hæ arque benigniori folo climat eque a n at u ra inftructae t e r r a r u m partes.
Q u i igi tur v e t e r e m hiftoriam cum fru£tu fibi r e d d e r e per s pe ct a m c u p i t , n o n illam in n uda D ynaf ti ar um A s f y r i c a r u m Per li car umq ue recenfione quaeret, nec in fabulofis vet erum S c r ip t or u m de rebus nihili c o m m e n tis j fed in rimandis copiolioribus H e b r a e o r u m , Graeco
r u m R o m a n o r u m q u e antiquitatibus fuam p o ne t induftri- am. E x illis orient ali um n at ur am p o p u l o r u m in c o m pend io d i f c e t , e x illis pr ogr es fus ingenii humani in Sci
entiis & artibus ejusque ad r empu bl i ca m & mor es ad- pli cat io nem p e r f p i c i e t , ex his deni que o mn i um fere t e m p o r u m vicisf itudi nes, o m n i u m r egi mi ni s formarHm effedtus fibi r eddet familiares. Videbi t h o m i n e s »n eos
d e m fere er r or es f e m p e r impegisfe n eque tot Seculorum e x p e r i e n t i a m , ab idoneis Scriptoribus ad e x em pl um p r o p o f i t a m , cavere pot ui sl e, quo minus iisdem a despo- ti smo In licenti am, a licentia in despocismum incidant
& d ucan tur vitiis. A 2 1 Mfr*
m ) 4 c m
Medii ævi hiftoria vel eo n o mine attentionem me
r etur , quod in eo fundamenta præfentis Europae con
ditionis pleraque larenr. I r r u m p e n s in cultisfimum; fed fimul mo ri bus & i mper andi artibus corruptisfimura or
bem b a r ba r o r um furibunda cohors novum rerum ordi
nem , novam inc ol at um difpofitionem ei inrultt. Agri
cultura r e r u m q u e manuariarum exercitium fervilis 'ords p ut a b a t u r , nobilioribus a r m o iu m ufum arque imperium libi arrogantibus. C omm er ci a gent ium cum gentibus non nili in bellis e r a n t ; arnica omnia c o n f o r m præcideb,i n tur. O bl ivi oni traditæ veterum f a e n t i a1 & artes, uriqne clasfi h o m i n u m refervata legendi fcribendique prriria d omi ni um in r udes ; fed ejus tamen indigos feudales do- mi no s dabat. H ui c fuperlfru&a r el i gi o, quæ per uum caput Pontificem R o ma n u m desporismum univerfdem fub f umma fecularium o r di n um anarchia re vera exee- eebate.
N u l l u m v e r o m a g n o r u m & in pofteritarem exirrii- am vim h abent ium event uum feracius aevum prodere va
let r ecentior hiftoria fine decimi quinti & initio fexti port narum C h r i f t u m Seculi. Pulveris pyrii ufus com
munis tum fa£lus a r m o r u m , munimentorum totiusqtie bellandi artis habitum muravit, Dete&a maritima ad Indias Oxicntales via & m v r n t u s novus Americæ cibis nov am ge ieris humant te luri que habitabilis fcienram aperuit n o v a m qu e cupiditatibus nurr.anis fubminiffravit materient. A r s T y p o g r a p h i c a pr ogresfus ingenii hu
mani acceleravit arque mira celeritate propagavit 6c tan
dem R e f o r m a t i o Cl er icor um jugum txcuslir & liberta
tem politicam ffabihvir. M a n s e r u n t tamen fere iidem i m pe r i o r u m fines, n t q ue , regimi. um formæ, praterquam in p a u c i s , mut at i on em q ua ndam fubierunr.
N o -
Nof tr a v e r o ætas no vam etjam his minata eß indu
cer e i ndol em. R oma migratus arque cufiodiæ datus
P o n t i f e x r uinam fuæ pe r quatuordecim Secula fiabilitæ
d o mi n at i on is fecum trahere videtur. V e n e t o r u m r es publica huic aetati fere aequalis cum ditionibus Do mu s A ü ü r i a c æ coaluit. Sabaudia & Belgium Gallorum i m p e r i o aujedfa. Q u o d p e r mille annos f lo r ui t, r e g n u m P o lo ni æ di vi f um e ß & evanu t. Q u o d fatum Italiae Status, H e lv e t o s, Batavos Superioresque G e r m a n o s m a n e a t , adhuc fub judice lis esfe videtur.
Qiiæ v e r o primariae fuere per tria integra Secula Euro- pæ p ot eßat es , adhuc principes fiiflinent in Syßem are ejus poli tico partes. Gallia adhuc u n a m , A u ßr ia alteram bi- iancis ejus pat eram tenet. N e q u e p er r e li q uo ru m fla
t uum fecuriratem atque rationes politicas aliter fieri po«
teli. N o n d u m causfae jufii timoris, quem fub Carolo V atque F e r d i n a n d o II ab Au fir ia c e, fub L udo vi co X IV a Gallica potentia f enserunr, exiderunr animis. Galliae firus in me di o Europae, benignum clima ftrrileque lo- l u m , utriusque maris vicinitas, commodi portus pervii- que fluvii viginti quatuor millium millibus incolarum m i n o r i t e rr æ f p a t i o , quam quod noflra p&rr a corrpU&i- t u r , vi &u m fuppeditant. Quos nifi c o m p r i m e r e m Im p e
r ator is R o m a n o Germanici vafiæ; fed interjacentibus aliis dicionibus diß indoe, o p e s ; A n g lo r u m q u e cohiberet naut ica vis, facile in fubjugationem totius reliquae Furo- p æ e r u m p e r e n t . Quousque aurem tanta f an g\ inis fum- t u u m q u e prof uf ione l e d t m e r d u m fit hoc flari um inter fe aequilibrium, h u mano ingenio non datum efl p r a v i d e r e .
Utilius mul to aroue jucundius fagaciori oculo fpe-
&aculum exiberet hifloria, fi, q u e m a d m o d u m pofiulant
A 3 p h L
p h i l o f o p h i , culturæ p r o g r e s f u u m , moralisque gent ium infiirutionis, ut dicere a m a n t , folam tabulam fi(terer.
A t v e r e o r , ne curta nimium arque paucis a b t o l v en d a paginis fie futura eslet. Ubi cultura & forma r eg i m i n i s nullam per plurima fecula fubut mutationem, populi in eo d em Itatu fere m a n e n t , neque vide o, quid de A g r i colarum P ol on or um H u n g a r o r u m q u e profectibus dic en du m fit, utpore qui eundem, quem medio aevo, ruditatis
& fervitutis g r a d u m tenent. Difficilis erjam a d m o d u m eft ejusmodi culturae gentium obfervatio. quum lentis &
vix confpiciendis paslibus proceda t & deficiant m o n u m e n t a vetuftioris æ v i , cum quibus hodiernus ltatus c o n feratur. N of ir a in patria mul tum quidem disfimilitudi- nis interesfe putamus inter populi habitum, v ig e nt e Cat holicis mo atque unione Calmarienfi & c u m , qui hodie obtinet ; fed quæ vitia p ro xi me præterlapfo fecu- lo iis, quæ jam g ras fant ur , fuere inter plebem vulgatio
r a , fruftra c on a r e m u r definire. H o c tamen non i mp e
d i t , q uo minus a ni mum f empe r intendat H.ftoricus ad cujusque ævi geni um atque ex eodem de eventibus, ex eventibus de eodem mutua judicia formet. Hac en im r ati one ab e r r an d i f or mi dine unice fe liberet, ubi cha- ra£leres & a£lionum metas pr inci pum perfonarum d e p i n g a r , quas fi ex fui ævi cogitandi & agendi m o d o æfti met , v e h e m e n t e r hallucinetur. Hac e;jam r ati on e unic e pragmatica e vade re potefl h i f t o r i a , in illufiri pofitis e x e m p l o , foeda i nc e pt u, foeda exitu cuæ vit emus qu æq u e no it r æ reipublicæ imitanda capiamus alia.
Q u a n t u m qu id e m ex larga Hiftoricorum copia m i hi delibare c o n t i g i t , qu em illuftri H u m i o hoc in c a m
p o praeferam, i nveni prorfus meminero. Robertfon.
q u i de m ftiii p al ma m ei p r æ r i p i t j fed vereor, ne n i m i um-
um g e n i o i n d ul g e ns , t e m p o r a fua non qualia f u er in t ; feci qualia esfe volueri t, effinxerit. I d e m de G i b b o n f o r t e d ic e nd u m e ( i , cujus ftupendam i nduf tr iam & in
g e n i u m nullo l a b o r e , quamvis Herculeo, fuffocarum ad*
m i r a b u n d i per vallum ejus opus agnofcimus. E x Gallis n e m o V o l t a ir io , ex G e rm an i s Plankio n e m o pa r hucus
que furrexir. Q u a m paucitatem fi cum f c r i p t o r u m ho c in litteraturae g en er e my ri ad ibu s c on t ul er is , agnofces ve
r it at em effati, m i n im u m esfe de arte l o q u i , multo m a x i m u m ex arte dicere. Qui c o g i ta ve ri t , q u a n t u m indu- ftriæ i nc umbat H i f t o r i c o , ne quid falfi d i c a t , qu ant um libertatis, ne quid veri dicere non a u d e a t , q ua nt u m de
n i q u e judicii, ne t e m po r a c o n f u n d a t , ut in e ve nt u um causfas p en e t r e t , effe£tus c o m m o n f t r e t , utilia p r o p o n a t , d o c e a tq u e fimul arque d e l e & e t , is p a u c o r u m h o m i n u m opus ho c effe fatebitur.
■ ■ ■
r :
.'i
-
• • : J-. ' .
' > , . . . .
"i ‘
» i . . . . . i
