H I S T O R I A
R E L I G I O N I S C H R I S T I A N Æ
I N
l a p p o n i a p r o p a g a t æ
Qu a m
V E N IA AMPL. FA C . PHIL. U PS.
P R Æ S I D E
D oct . E R IC O M
H I S T . P R O F . " REG. E T O R D , SOC- R E G . S C I E N T U P S . E T . A C A D . R E G . L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T . S T O C K H , M E M B R O .
P R O L A U R E A
p. p.
J S A C V S G R A P E .
Bo t h n i e n s i s.
In Aud. Guft. M a j . d. x v M a j i m d c c c v.
h. c .
U P S A L I Æ , T y p i s E dm a n n ia n i s.
ADMODUM R E V E R E N D O
\
D.NO P E T R O G R Å P E
P A S T O R I I N J U K K A S J Â R V I
P A R E N T I O P T I M O
\
H as Pagellas beneficiorum immortalium memor confecratas v o lu it
P i e t a s f i l i i •
H ißoria
Religionis Chriflictnœ in L a c o n ia propagatœ.
C j e n t e m Lapponicam, per plnrima fæcula fpiffa cir- cumfufam caligine, ex ignorantiae-et barbariei tenebris fegnius emerfilTe, liquido patebit cuique, quem memo
riam hujus populi replicaffe haud poeniteat. Quamuis enim res fit difficultatis et ambiguitatis plena argumen
ta eruere, quibus agatur, quæ prima fuerit ftatus Lapponiæ cultioris reddendi cura, facilis tamen erit opera monumentorum teflimonio comprobare, multum per longam annorum feriem eile laboris et fumtus impenfum ad fuperftitionem, cui inhæferunt hujus re
gionis; incolae, tollendam et religionis Chriftianæ verira- tes mentibus eorum inftillandas. Contigit illis, quod non omnibus fuae ciuitatis ac cond ti >nis hominibus, frequens Scholarum numerus; adeo ut crederes pietatis ftudio reruimque Chriftianarum cognitione proba os. N os vero ant Omnia fallunt, pie equidem grateque Provi
dentiae benignitatem nec non Regum atque docentium haud obfcuram et leuem confitentes operam, quibus faftum elt, ut de magna Lapponiæ parte honeftis m o ribus inligni et religionis luce colluftrata, quæ jam ui- uitur, gaudeat æ t a s , aut, fi totam refpexeris,
nox a b iit, nec tamen orta dies.
Fuit tempus, quo hæc, de qua fermo eft, gens' radiis lucis aliunde affulgentibus non modo oculos claudere,
A . fed
led ?.u<ftotibus q u o q u e ejus et præconibws fefe o p p o n e r e , e o s q u e r e p el l er e omni nifn ltuduit. Vis praeterea iuperfticionis, incerta habitatio et vaga d o m u s , i nc o m
moda linguae, co-Ii inclementia p l ur e s q u e aliae caullae, t e r e insuperabilia pr ogr eiï ui culturae a t q u e lucis oblla- cula vel o p p o f u e r u n t vel o p po n un t. Q u a s a u t e m q u o niam e x pl a n at i u s p e r c e n f e r e in ani mu m i n d u x i m u s , confi'ia a t qu e ivft itut a, q u o r u m ope politiorem f o r ma m ind ue re e t religionis C ui i f t u mæ cogni .ione imbui L a p - ponia c o e p e r i t , e x p c f i t u n ; Jubentes pr of ect o l a r g i m u r , n o s e x q u a d a m p a r t e acta a g e r e , ita tauten u r , quae apnd alios latius diffufa vel disperla l e g u n t u r , additis nonnullis o b f e r v a t i o n i b u s , b r e v i t e r , quoad p e r t e m p o ris anguftias & virium t e n u it a t e m licebit, compl eét e-
mur . N e q u e igitu/ B. L pevfedci quid exfp ed les , quin potitis mul tos upmcuii n æ v o s j uv e nu i aetati condones.
S e n f u s S u m m i nu mi ni s agnofcendi a t q ue v e n e randi o mni um animis adeo haeret infixus quafi ite
i n g e n i t u s , ut vim q u a n d a m ejus apud g e n t e s vel m a x i m e barbaras d ef ider ar e v ix licuerit. Cu lt us a u t e m divinitati t r i b u e n d u s pr o diverfo homi n um ingenio di- v e r f aq ue d e o r u m n oti one diverfam p r æ b u i t faciem.
G e n u s h o m i n u m r u de ac i mp olit um fuperftitiofa facile concipit; im me nf u m fere praepotentium n a t u r a r u m fin
g e n s n u m e r u m , eo le majori r e t u r f r ui t ur mn f elicitate, q u o fuerit diligentius in obfervandis inftitutis ac caere
moniis h a r u m cul tum fpe&amibus. H o c illud ef t, q uod in L a p p o n i æ indi genas, meliori n ond u m colluflratos in- f ti t u t i o n e , apt e q u a d r a r e vid etur , fi i nt er e a , q u æ in variis editis opulculis c o m m e m o r a nt u r , ik , q u æ r e c e n tius ‘aevuin prodidit, (uperflitionis veftigia c om pa ra ti o
inftituatur, S c h (ffe /u s, cujus in defcribenda L a p p o n i a la.
k b o r a t q ue induftiia fuit m a j or , qu am q u æ nofttis e x - toili q u e a t laudibus, in o per is fui, quod Lapponia iii- fcribitur, Cap. Vit- circa reli gionem L a p p o n u m p r i m a m v e r C t u r , in f o r m a m , memo; ia æ v i antiqvisfimi r e n o v a t a , i n qu i r e r e conat us, lffam v er o disquifitionem m a gis effe fpeciofam, q u a m v er am nulli mi r a m u r , liquidem aud ior, initia a t q u e pr imor dia g en t is r e p e t e n s , in e o r u t n di (celle < it o pi n i o n e m , qui L a p p o n e s ej usd em originis ac F e n n o s di&itant. C um a u t em juftis hifforiæ a r g u m e n tis effici haud p u t a m u s unam e x his d u ab u s N a ti o ni bus e x altera o t i a n d a m , quin po ti us L a p p o n e s , Fin*
landiæ antiquisiinios incolas, a F e n n i s in hanc p r o v i n ciam immi gr an ti bus elTe p e d e t e n t i m depulfos e x t r a d u bitationis aleam v id e at ur politum ; ab h o r u m ritibus a t q ue l e i i gi o n e, ad e a , q u æ apud illos fuerint prima, n o n v al et ar gu me n ta t io . M a j o r e m h ab en t fidem, q u æ ad han c r em "disputata funt a Docff. H ôgflrôm £a) , q uippe qui, dodtrina inltrudlus & ingenii acumine ci ar is limus , ipfe L a p p o n i a m p e r a g r a v e r i t & diu int er L a p p o n e s v e r - fatus ftudiofe e o r u m m o r e s & fadfa p er lu ft rar e fui offi
cii d ux er i t . T e t i g e r u n t p r æ t e r illum alii q u o q u e hanc m a t e r i a m ; majori cum perfpicacia r e r u m q u e de l eé tu , q u o d eq ui dem f ci amu s, nemo.
Ob tc ur a at qu e difficilis e f f q u æ f f i o , q u a n a m t e m p e - f tat e religio Chriftiana ad L a p p o n u m a u r e s p e r ve ne r i t . P e r p e n d e n t i b u s quidem , facem nobis p r æ f e r e n t e hiffo- ria, doctrinam, q u æ a Chriffo n o m e n t e n et , p e r q u a t u o r circiter faecula S v e c a n u m p o p u lu m confeffiim fuiffe, c u m r é g n a n t e M a g n o Ladulas ad f or ma m pi ov i nc iæ S veca- n æ r e d i g e r e t u r Lnpponi a, a v er it a te p r c r f u s a b h o r r e r e
h au d a). Hôgllrôms Bsfkrifning Sfver cie till Sveriges Krotîü Mr ande
Lappmarker, Cap, II.
h a u d v i d e t u r , g e n t e m Chriftianis p r o x i m e adjacentem, de h o r u m religione i nt e r rot an no s quidquam audi- ifTe. Cu:n v e r o e x altera p a r t e in c o m p e r t o eft, in
t e r lias, lingua, m o ri b u s & v i t æ rati one diverfiifimas nat ion s fune t e m p o r i s p a r u m vel poti us nihil fuifTe c o m m e r c i i , c a v e n d u m ne n o s fallat probabilitas. In hoc q u o q u e a r g u m e n t o p er luf tr ando a t q ue confiderando o c cup a rus fuit Schejfcrus b), ille ipfe, q ue m nomi nav imus ; v e r u m d uct us e r r o r e e o d e m , cujus illum haud i m me r i t o argnifle n o s a r bi t r a mu r . G e n s L a p p o n i c a , ut illius f er t opinio, nulla fuit, do nec R e x S v e c o r u m E r i c u s
i x , cogno itine S a n ä u s, exp edi t io ne m bellicam in F i n - landiam e u m in finem fufeiperet, u t F e n n o s fuæ pote- ftuti fubjiceret, fubje&isque facram lucem accenderet . A t pars h o r u m n o u o imper io p a r u m c o n t e n t a , t ri b ut a libi impolita aegre f e r e n s , nec non religionem Chriltia- n at n r e f p u e n s , fedem m u t a u i t , P e n a t e s ad Alpes, q u æ S v e c i a m a N o r r v e g i a d i s j u n g u n t , t ra ns t u l i t , n o u a m q u e condidit coloniam ; L a p p o n i a m d i x e re vicini. Haec fi fixa m a n e r e n t , diffitendum n e q u a q u a m e f f e t , n o m e n Chrifti inde ab his t e m p o r i b u s i nt e r L a p p o n e s fuifle a u ditum. V e r u m eni m v e r o , qu onia m his conj ef tur is in- du lg e re plu ibus adducti r ationibus v e t a m u r , n e q u e fieri p o t e f t , quin aequus r e r u m æ f t i m a t o r idem no bis cu m faciat; p r o x i m e ad v e r u m acc eder e n o s m e t o p i n a m u r f t a t u e n d o , L a p p o n a s , q uamdiu fub i mperiu m ditionem- q u e S v e c o r u m n o n d u m cecidiffent, r e r u m Chriftiana- r u m notitia p r o r f u s caruifle. Scilicet negleétis ab e x t e ri s difeendi n e q u e fuit occafio n e q u e fludium.
A 3 S u b
b). Manet ergo mea fententia hoc potins v e r u m , Lapponas j a m inde
» temporibus E rici S a n è ti , id e f l , fceeulis quinque & amplius, nomen Chnfii audivijje repudiajje tamen pietate m Ghriftianam
& d o itr in a m , quamdiu fui j u r i s fuerunt. Lapponia impr. Fran- kofurti 1673 pug. 65 .
f Subatfta L a p p o n i a e x promiflo
Regis Magni
L a d u lås c) B i r k a r l o r u m judicio atque poteftati prrmifla at- q u e con do nat a eft. H in c r es et c o n fu etud inescum
Chriftianis jun&ae b ar ba r æ genti cultum achumanita
t e m a u g u r a b a n t u r ; v e r u m e r r o r e s difcutiend & lu x m e n t i r ed dend a diligentiam flagitabant magis
follicjtam,
q u a m quae primis tempo ribu s exfpetftafi poterat, d ) T r a d i t u m eft, R e g e m E t i c u m P o m c r a n u m ad C ap it ul um Upfalienfe litteras dedifle, u t S ac erd ot es in Lappo nia m d ef ti n ar et ; an v e r o ma n da tu m r es fecuta fit, ignoratur.U t c u n q u e
eft,
c e r t e conftat L a p p o n a s fub eo temporis tr at ft u, q u o religio R o m a n oCatholica
inpatria
pr incip a t u m t e n u it , v ix digitum in cultura fu
i fle progreflbs.
S i qui f u e r u n t , n ec fuifle quos dam inficiamur, qui de g e n t e L a pp on i ca ad veri cognitionem perducenda bene m e r e r i f t u d n e r u n t , multa ta me n impediebant,
quo
min u s boni q u i d q u a m efticerent. De via & rat one infti- t u t i o n i s ad p r æ f e n te m r e r u m ftatum accommodata nil c o g i t a t u m . E c c ' e f i æ doiftores, intervallo te m p o ru m Sc l o c o r u m a v a g a g e n t e disjunct i, vix te n ue m hunc la
b or is fui f ru dt um tulerunt, ut quos dam nubentes le
g it imo ritu j u n g e r e n t & infantes facro fonte luftrarent.
O p e -
c) 1 Konung M a g n us La Anlaos tiidli woro L a p p a m * itt egitt folck.
Oclt effter han icke kunde vu inna tlvem under S w ertkts K r o n a , boed han them fo m unlle waoga och kotnma them under K r o - n a n , fa o m ile han g tf w a th an hina i K in d e r til agendam . Scheff. Lib. cit. pag. 151 ex Scheda Buræana.
d ) in libro: S k r ifter och H andlingar till Upplysning t Svenfka K yr- ho och Reformations Hijlorien Part. i. pag, 3 6 s extant ex Reg. Archivo exfcriptæ litteræ Reginae Margarethae 6c Arch: kip, Lond. Goth. ad. Lapponas A , 3 8 V . quitus eus ad Religionen»
Chriftianam arupieétendam .exhortantur j has vero fpurias jnfürn genus fcribendi illa ætate iuufitatuu» indicare videtur.
O p e r a m , q ua m in tr ad e nd is religionis Ch rif tianæ prae
cept is p o f u e r u n t , inanem fuifle vel e x i n de i n t e l l i g i t u r , quod linquae L a p p o n u m vernaculae ignari, S v e c a r a ea qu e ab his vel o mn i no ign ot a vel p e r p e r a m intelledta m u n e r e luo fundturi u t e r e n t u r e'). P e r v a i l t p t æ t e r e a g e n t i s , de qua a g i t u r , a n i m o s , ne q ue m o x e x t a b u i t , praejudicata opinio, qua de 1'ua felicitate fuisque c o m m o dis m u l t u m fe d e t r a h e r e exi lli mabat , 11 n o v a m religio
n e m confitendo avi tam r enunti ar et . N e q u e ad h an c difficultatem tol lendam fat apta fuifle v i d e t u r domina- tio B ir k a r l o r u m . H i enim iur nmam religionis in ex t e r n i s ritibus & exercitat ionibus m or e illorum t e m p o r u m collocantes ditefcendi libidine f uer e adftridti, t a n t u m q u e abefi, u t Chriftiana v i r t u t e L a p p on i æ incolis fe c o m m e n d a r e n t , u t pot i us cupidis ma ni bus e o r u m bona a t tr edt and o no n fe ipfos folum invifos fed etiam religio
n e m 1'u (pedtam r e d de r en t . F o r f a n non o mni fidei h o n o r e def r au da nd us elt D am ianus a Goes, cuj us in deplo
ratione gentis L ap p ia n a haec funt v e r b a : C ujus ( L a p p i a - nae provinciae) indigena: C hrifii Jervû to ris nojlri leges m i
nime n o r u n t, id quidem ut a m u ltis, tum bonis tu m fid e dignis v i r i s , dum in illis pro vin ciis verfa rer , ob tu r p ijfi• m um p ra la to ru m Ö* nobilium ( B i rk ar l or u m) quafium ae a va ricia m accidere intellexi. Quid v e r o multis ? n e m o eft, quin e x iis, quae a t t u l i m u s , videat triftem his t e m p o r i b u s fuifle L a p p o n i æ f t a t u m n e q u e foluta fuperfli tioni s v i n c u l a , quibus latis diu incolas preflerit f unefta i g n o rantia. A c c e d i t h u c , quod d.odt ma S a c e r do t u m , arida u t i q u e a t q u e fter ilis, ipfa fuperf ti lionem red ol ue ri t. D e ce
•) Clerus concionibus afftduis non in Lapponica Lingua, quam nemo calluit, fed Svetica. qunm Lappi perperam intellexere, rem fe
prceclare gesfiffe autumabat. Olaus Petri.
c e t e ro in pluribus L apponiæ partibus traditam non füîs- fe teftatiffimum eft fi).
C o m prefïïs vel ferro vel confilio motibus, quibus p e r mul ta faecula concufla fuit res Svecana, Gu s t a v u s V a s a, falutis publicæ ftudiofisfimus R e x , direptae atque t e n e b r is invo lutæ L apponiæ opem ferre conftituit. Im
p e r i u m B i r k a rl orum in Lapponas abolevit, mifitque Præ- f e f t o s , qui tributa regio nomine exigerent. Mutata ita
q u e civilis Lappo niæ forma non potuit non fauftiora cul
t u i fata portendere. Qui legati facri munus obirent, de- fignati. D ocendi m e th o dum B u r c e u s in defcriptione S ue- c i æ his explicat: H y e m e , c u m t r i b u t a ab illis exigen da f u n t, c e r t i s q u i b u s d a m l o c i s , certoque te m p o r e , quaft in hordas con
g r e g a n t u r . Illo te m p o r e S a cerd o tes a d f u n t , q u i illorum in • f a n t e s b a p t i z a n t , a r tic u lo sq u e fidei aliaque religionis C h ri- f i i a n a e x e r c i t i a L a p p o n ib u s p r o p o n u n t, exam inant que anno f e q u e n t e , q u o d p r i o r i illo s d o c u e r a n t, ration em pofcentes C h r i f l i a n i s m i . H o c idem inftitutum, tefte
7
'ornao , in L a p p oni is, J e p t e n t r io n a lib u s fie diétis, initium cepit eo temp o r e , quo gubernacula Sveciæ tra&abat Jo h a n n e s III;
q u o niam vero harum regionum incolæ, adferipta omni L a p p o n i a aevo Gu s t a v i I. p r o x im e adjacentibus paroe
ciis, e o r u m tu te læ fubjiciebantur, quibus cura T o r n e n - f i u m a t q u e K e m e n fiu m e r a t d em an data , Chriftianæ reli
gionis Capita difeere coafti funt lingua Fennica, fibi aeque p e r e gri na, atque ceteris Svecana. H æc fere funt, quae ad finem u s qu e fæculi XVIpropagandae religionis caus- fa agebantur. Sin autem quaeritur, quantum hoc ævo in r ebu s facris profecerint L a p p o n e s , haud negandum
B op-
f). E x t r e m i aquilonis populi ad fidem Catholicam in tot retroaftis cetatibus & ficetulis integralite-r haud vocati fiunt. Olaus Ma
gnus Libr. Hift, IV. Cap. 19,
oppido paucos lucis coeleftis fcintillas q u a s d a m e x c e p i s - f e , p l ur e s p r im a d o f t r i n æ a L u th ero e m e n d a t æ e l e m e n t a ignara lingua in m e m o r i a l! redegiffe, e a q u e m e m o r i t e r r eci t af te, p lu r i m o s d e ni q u e ignorantia foedisfimis- q u e fuperftitionibus fuifle o br ut os . N e c id m a g n o p e r e m i r a b i t u r , qui didicerit e a s diff icultates, q u a s j a m do- t t r i n æ & cultui m o r a m a t q u e iu p e d i m e n t u m intulifle o b f e r v a v i m u s , fi u n a m vel a l t er am e x c e p e r i s , nulla e x p a r t e fuifle lublatas, e x ma gna tolli non potuifle.
C a r o l u s i x p r i m u s fuit, qui f nmt u publico t empl a in L a p p o n i a e x f t r u e n d a curavit. Intel lexi t de L ap p o n i a b e n e m e n t u s P r i n c e p s , r e m efle iiiagnæ molis ac diffi
cultatis in filvis e r r a n t e m n a t i o n e m , nifi vagari definat, ad r ecipiendam Chrifti difciplinam adducere. Laudabili it aq ue cu r a a v a g a b un da vita eam av oc a re c o n a t u s eft g,';
d o l e n d u m v e r o , q u od ad fpem e v e n t u s r e f p o n d e r e n o n potuerit. E t e n i m q u o m i n u s e x v o to e t confiliis n e g o t i u m p r o g r e d e r e t u r , L a p p o n u m v i t æ g e n u s i m p e divit. Liberalitäten! P a r e n t i s imitatus eft R e x G u s t a -
v u s Ad o l p h u s,, qui de eo m a g n o p e r e
1
' ollicitus, u t fuccrefcenti j u ve n t u t i non deefl et occafio utilium Icien- t i a r u m notitiam fibi c o m p a r a n d i , c u r a m ad L a p p o n i a m e x t e n d i t S c h o l a m q u e condidit in oppido Pithenß 1619, ubi æ t a s juvenilis non m od o principia coeleftis dof tr i - n æ h a u r i e b a t , fed e tiam viiftu & ami<ftu g r a t u i t o frue- b a t u r h). I nde q ui da m egrefli A c a d e m i a m Upfalienfemadi-
g ) . Cfr. Obfervat. Hi ft'. S vec. illuftrantium partem III. fafciculi H.
/i). E t quo ißi» melius e x p e d i r e n t u r , M a je jla s v e ß r a indulfit con- c e ß itq u e , cum in J u ven tu tis Lapponicce viftum amiffumque alia- que necejjîiria, tum p r o meis objequentifjimis m in ißeriis, c u r i s , fe? laboribus, amplu m laudandumque 'preemium ac ß ip e n d iu m ..
N ic o k Andr. D edicatio ritualis ad Guft, Ad. vide Scheff. pag. 73..
/ ) O (
ad i er e & in (ludiis Theologicis formati facris initiabant t u r , u t civibus religionis Chriftiauæ verit ates m a te rn a li nqua p r o po nere nt. H o c li v e r o aliquis in c e r t a m e n v o c a r e velit; plusne utilitatis e x his hominibus ceperit r e s facra, an de t ri m en t i? adfunt fane rationes fidem n o bi s faci entes, fi; fatemur op er am omnium fere magis fuifle f i n i d r am , quain utilem *). N ec Schola Pithenfis diu manfit. R e x e n i m v cum incommoda p e r p e n d e re t, qui
b u s o b no x ia fuit Schola e x t r a fines Lapponiæ inftituta, fapienti confilio voluit .rcholam in ipfa Lapponia con
ditam. Publico it aque diplomate anno 1631, in G e r m a n i a bello implicitus, S en a t o re m regni J o h a n k e m S k y t * t e o rdinavi t & conftituit D ir e f to re m Lapponicæ S ch o - l æ inltituendæ.. H uj u s Illuftrisfimi viri curae atque li
berali gratificandi voluntati originem fuam debet S c h o la, q u æ in Lapponia Umenfi, Lyckfele didta, adhuc v i
g e t k). N e q u e e xigua ab hoc inftituto profefta funt c o m m o d a ad hujus plagae indigenas, m axim e poftquam f u n d a m e n t a pietatis idiomate Lapponico edilcere incepe
r u n t , id q uod anno 1634 faétum effe videtur. In aliis i t e r u m L a p ponicæ t e r r æ regionibus quinam hoc t e m p o r e fuerit religionis ftatus, fi a t t e n d a m u s , praeter id, q uod j a m m e m o r a v i m u s , nihil fere inveniemus m u ta t u m ; haud icilicet clarior illius nituit lux, quo te m p o re G u s t a v i j s A d o l p h u s i mp er ium au s p ic a b at u r , q u a m v e r g e n t e f æ cu lo pr ox im e priori. Quas ja m dudu m ex- ftrui c u r a v era t facras æ d es C a r o l u s I X, vicinis adjun<
5
h eB 2 fue-
i) D e font v a r it L appfödde och fåledes f å r f ia it fpràket hafva gemen- ligen fla g it f ig till liderlighet och f ö r t ett f å r detta folket f o r -
a r g e r l i g t lefverne. Hogftr. Befkr. Cap. 12 § . 6.
hy* Qui de hoc inftituto plura edifcere a v e t, legat SchefTeri ftiprai nominatum librum, pag. 7 5 & fequ.
ÏO
) o C
fueru nt p o r œ c iis ruralibus & Paftoruin c o m m en d ab a n
tur t u t e l æ , quibus, n eg o tiis obrutis, operæ non erat rem laboris ik moleftiaruin plenain e x om ni parte admini- ftrare. C e r tis tantu m m odo anni tem p orib u s ad eoru m r e s vifendas ordinandasque a d e u n t e s , ipPi L apponico f e r m o n e ru d es v e l tirones, neque in terp retes habebant, qui a fe propofîta rite c o n v e r te r e potuerint. I n c o m m o d a e x in d e oriunda /) e x parte tollere ftuduit R e x ,
cum fingulari ejus cura anno 1619, prim us exiit liber a P a ftore Pithenfi Nicolao A n d r e a in L a p p o n ica m con- v e r f u s m ) , quo uti potuiflent d o & o r e s , nifi fuæ co m - fnoditati parcer« plerique fuiffent proniores. C u m ita
q u e de fingulari L a p p o n u m v iv en d i r a t i o n e , moribus
& lingua parum vel nihil fcirent A n tiftites , nullum e o s in re lig io n e fibi polliceri potuifie profe& um facili per- fpicit u n u s quisque. R e b u s tam defperatis medicinam afferre flatuit R e g in a S v e c iæ C h r i s t i n a , cui illud de
b e tu r inftitutum, q u o d , Lapponia in fuas paroecias dis
tr ib u ta , fuus nonn ullis c ertu s confiitu eretu r P a f t o r , c e r t æ q u e Paftoribus, quas habitarent, condonarentur v illæ «). N e c fuo caruit fruftu illud Lap ponibus be
neficium decretum . H aud enim poftea d efu eru nt viri, qui de auditoribus fuis b ene m e r u e r e ; q u o s , fi quis etiam d ix e r it in propaganda do&rina feliciores non luifie, pri
ma
/), Q uidam ex ipfts adulti p a r i t e r ac ju niores haïïenus orationes fundebant fermone fvetico , f e d ign orabant ipfi quid orarent. N i
c o l. Andr.
m j . N icol. Andr. a , b , e. och Sångbok.
n). IV y ville och then f œ r e r d n in g g iœ r a lao ta , a tt med hw a r t P rœ - ftebool g o d e och doglige huus maogo upfceitias & c. Ther emot fkola P r c e ß tr w a r a foerplichtade, h w ar med fitt fo e r ordnade Prceßebol ß a d i g t blifva boende. Diploma Chriflince publicatum M D C X L , vid Scheff. pag. 71.
m a t a m en & m a x i m a , q u æ ei propagandae offecere, ifuperaffe imp edi me nta , crasfisfimas disfipando n ub es, m e mo non concefTerit. N o n q uidem disffmulandum eft h e i c , q uod negari nequeat, haud raro forfan vi coa&os fuiffe L appona s veritates Chriftianas amplefti; quod an p r æ c e p t i s a fapientisfimo religionis A u éto re (ancitis minus c o n v e n i a t , no f tr u m non heic eft dijudicare; fed potius e o s l audare Ecclefiarum A n ti ftite s, qui, fi ipfi in hac p a r t e a b b e r r n r e n t , nihilo tamen minus eloquentiae quo
q u e v o ce haud paucos eo p e r d u x e r u n t , u t fuperftitio- n i s & amentiae convi&i culturae patientes com m odarent a u r e s . T u m d e m um ferenior Lvtpponibus illuxit dies, q u i b u s doétores cont ige ran t, qui fermone illis familiari, r e l i g i o n is impertiebant veritates. V o l v e n tibus annis p l u r a elaborata no vim us opufcula Lapponica lingua, q u æ quidem msjore m Gonferre potuiffent lucem, nifi docftorum nonnulli fatius duxiffent religionis praecepta l i n g u a p r o p o n e r e pe re gri na, quam m a te rn a, in diver- fis L a p p oni is quamvis aliquantum diale&o diffbna.
Q u a s j am indicavimus inftitutiones, animos Lappo- n u n i ad reHgionem praeparaturas, diverfa do&orum con- ftantia & fide, majori minorique fruftu confervatas vi
d e m u s u s q u e ad æ v u m F r e o e r i c i I , qu o i t e r um e x c o g i t a t u m , qua ratione cognitio religionis adhuc exigua e t in p lerisqu e nulla cum fncceflu illis communicare
tur . A n n o itaque 1739 Societas creabatur, c u i , Lappo- n u m ecçlefiafticis rebuv curam g e ren ti, id profpicien- d u m effet, ut opti ma, quibus d od l ri n a Chriftiana in Lap*
ponia p r o m o v e a t u r , eligerentur fubfidiorum adminicula omni i. que, quæ huic fini obtinendo huc usque confpi- cua f u e runt obftacula, q u o a d fieri po ff et , r e m o v e r e n t u r , N t q u e
fibi demandatum
m u n u slanguide
m o l i e b a ntu rB 3 hu-
) ° (
hujus S o ci e ta ti s vi ri ; p o f t aliquot enim ariftas illorum vigilantia & indefeflb l abo re f eptem i n f t i t u e b a n t u r S ch o lae, fcilicet; in F ölinge, Å fc lc , A rjeplog, Jo kkm o kk, Gelli- v a a r a , J u k k a r jd r v i & K outokeino, q u æ e x c e p t a Kouto- keinenß adh uc florent. In his lingulis f e x initiati dilci- puli e r u d i u n t u r & , n e p a r e n t e s liberos fuos inviti eo d i m i t t e r e n t , ea q u o q u e , q u æ ad viétum & amidtum p e r t i n e n t , gr at i s illis fuppedit antür .
E x iis, q u æ de L ap po ni co religionis ftatu at tuli
mu s , facile e r i t ad i nt e l l i g e n d u m, m u l t u m c u r æ a t q u e laboris fuftinuifle c o r d at i or es illos v i r o s , qui de L ap p o- nibus haud p a r u m m e r u e r e d ec o r i s ; & fi qui futilem
& v a n a m cen f en t e a m , q u a m i m p e n d e r u n t , o p e r a m , in cr imen certiflime i n c u r r u n t ingratisfimi animi. Sin a u t e m d o &o ri b us his no n c ont iger it efle ita f eli cib us , u t o m n e s e x L a p p o n u i n animis d e l e v e r i n t impr obi
t a t e s , nec ignorantiae, qua illa g e n s ad hu c p r æ reliquis reg ni S v e c a n i inferioris forti s incolis, l a b o r a t , rubigi- n e m d e m e r e p o t u e r i n t , n e m o quidem æ q u u s r e r u m æ f t i m a t o r h oc illis vitio ver te t. Noftri d u c e r e m u s offi
cii longioribus in hac materia d e c u r r e r e {’patiis, e n a r r a n d o q u a n t u m noftris q u o q u e t e m p o r i b u s religionis exer éi ti o p r o f u e r i n t L a p p o n e s , t e m p o r i s v e r o anguftia praepediti telam heic a b r u m p e r e c o g i m u r ; q u æ opufcu- lo d e e r u n t f u t u r o c o m m i t t e n t e s t e m p o r i , fi q ua nd o an- fa p r ae be a tu r , conficere c onabi mur.
