Dissertatio philosophica de conjunctione religionis cum virtute sociali, cujus partem I. venia ampl. fac. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu publice ventilandam sistit Petrus Axelii Rönquist, Helsingus. In audit. Gustav. maj. d. VIII

UNDER . D. D. DISSERTATIO PHILOSOPHICA de

CONJUNCTIONE

RELIGIONIS

CUM

VIRTUTE

_SOCIAL!,

cujus PARTEM Γ.

VENIA AMPI. FAQ PHILÖS. UPS\

PRiESIDE

M.K.

_DANIEL.

BOÉT

eth. et f0i.1t. PROF. reg. et ord.

PRO GRADU

PUBLICE VENTILANDAM S1ST1T

PETRUS AXELII

RÖNQUIST,

Helsingus.

In Audit. Gustav. _{Maj. d. vi i i Marth} mdcclxxxviii

UPSAL _IM,

Apud _{Direct. J OH. EDMAN.}

IN

s.-am r.-am m.-tem

jmulx1mje

jfxjdel

_vjmo,

ecclesije svioaoTH. archi-episcopo,

AT_QUΕ

acad. ups. PRO-CANC

em ine ν_tissimo,

wamsvg

s. s. theol. DOCTORI,

UN.

a

TROIL,

EEG. DEORDINISSTELLA POLASI

commendatori,

ΜτϊΧΕΝΑΤΙ

_SUMMO,

UNDER DE

CONJUNCTIONE

RELIGIONIS

CUM VIRTUTE

SOCIALL

§. I.

umaniE indoli nullum omnino

excogitari

pote-Ä. -i. rit _{magis inimicum}

coniilium,

_quam

quod

ad

infringenda

tenderet,

quas

homincs

hominibus

jun-gunt,

vincula,

ac

ad

pervertendos

mores,

qui in

fta-bilienda tuendaque fecuritate tam

publica,

quam

privata, in

obtinendis vitae

commoclis,

in

percipi-enda _denique

_necesfariis

_mentis

humanoe

propen-iionibus _{congrua voluptate pura veraque,}

_utramque

paginam

faciunt.

Adeo

fcilicet

aeftimandam

fe

pro¬

bet _{probitatis morum}

_dignitas

_atque

excellentia,

ut

in debitam fuae ipiius admirationem

vel

eum

rapiat,

atque proprium

fibi

honorem

vel illi

ipfi

extorqueat,

qui, vitiis

deditus

eorumque

labe

contaminatus,

in-timo faltem animi fenfu fateri tarnen

cogitur,

inesfe

praeceptis

morum

univerfalibus

non

veritatem

mo¬

do, fed & necesfitatem

aliquam,

ca

ipfa fibi

injun-gentem

ofBcia,

quorum

obligandi

vim,

fi fieri

pos-iet, a fe removere

omniaque

Divina

&

humana

4 De Conjunftione

Reiigionis

ra evertere vellet. _{Quod d} eos infcer, qui non

omnem exuerint humanitads fen{um, fem'per &

u-bique conveniat, nihil umquam in vita communi

majoris esie momenti, quam quod virtuti fiium fem» per condet decus & pretium; fieri

profeQio

non'pot-ed, _{quin agnofcant quoque omnes ac rite sediment} ea _{ipia, quibus nititur virtus Socialis,} fundamenta, eas _{res, ea} animi fenfa _atque cogitata, _{quie non} tantum _{(ingulos homines probitatis dudioios reddere}

valeant, verum *etiam, nexu quodam indisfolubili

cum moribus bonis _{purisque conjunö:a, iisdem}

ro-bur fuum _{optime queant eonciliare. Qute in fenfu}

dependentiae nodras ac in naturali mentis humanse inclinationum habitu necesfario fundata ed, Summi

& _{Sapientisfimi rerum omnium Auctoris ac} Mode-ratoris _{agnitio, ab omnibus, quotqnot in rerum ne¬}

xu eruendo non _plane hospites fuerunt, _{eo in} loco

habita _{ed, quo decet hoc maxime necesfarium} So-cietatis humanae _{validisfimumque Fulerum. Hxc ipfa} de exiidentia Summi Numinis _{perfvaiio quo purior} ed quoque dignior, eo etiam majorem in adfirman-dis & _{inculcandis, quse unieuique Societatis} niern-bro _{propria esfe debent, offieiis, vim exferat} neces-le ed. Vera _{quidem atque immutabiiia, quae} civi-bus _{fingulis ineumbun-t, officia communi mortalium}

indigentiae, quemque ab indole humana re&e

omni-no _{derivaveris, unius ab altero dependentiae}

_fenfui

fuam debent _{originem: unde etiam eos inter, qui¬} bus re£h _{contigerit rerum notiria, nemo unquam} fuh

UNDER

cum Virtute Social!. _$

fuit, qui eadem vel prorfus negare,

vel

ialtem

ni-hili habere aufus fit. At vero, quod maxime

dolen-dum, non raro videmus alienisfimi a republica animi homines, _dependentiae

_hujus

mutuae

efFe&us

fru-Rrari conatos, _qui, perverfo proprise

commoditatis

Rudio ac effrenata cupiditatum vi occaecati,

nullam

fere aliam , quam a communi Societatis

utilitate pla¬

ne _{disjiin&am quaerunt} ialutem. Malta

quidem

per-verfae huic mortalium indoli hominum ope adhiberi

posfunt remedia; & haud fane

diffitendum

ceniemus,

fancitas a _{fapientibus &} felicitatis humanas

cupidis

Ci-vifatum Refforibus _{leges ejus eile indolis, ut} immo-dicis animi affech'onibus frenos _{quafi adhibeant,}

ju-Reque impediant, quominus, omni

virtutis

morum-que cura neglefca , in perniciem generis

humani

praecipites ruant, quae ad

promovendam

illius

feli-citatem datae _{iunt, mentis noRrae inclinationesj}

_fed

cavendum tarnen, ne, juftum rebus p*retium

adde-re _{nefcii, infirmorum mortalium in} moderandis vitae

aftionibus indufiriae _{acceptum referamus,}

_quod

di-vinae _{Religionis efficaciae unice}

_fit

_{adicribendum.}

Ea _{fcilicet, qux alios aliis jungunt,}

_{vincula, licet}

vel maxime a veris morum praeceptis

&

legibus

fapientia confpicuis firmata, nifi vim iiiam

ad

eadem

corroboranda adferret _{Religio, non}

_frafhim

_{modo &}

debilitatum, fed divulfum quoque iri,

Ratuere

nulli

dubitamus. Et _{fane, qui rem re&a fecum reputant}

via, perfvaium habeant necesfe eR, longe

aliam

es-ie _{ipei atque metus, confilia}

_aftionesque

_noRras

iem-6 De _{Conjunciione Religionis}

femperdirigentis,efficaciam, alimitatåhominum agendi vi & fallaci _{ixpe judicio unice derivatam, ac} injun-£tam animis mortaiium _{obligationem, ab agnitione}

cultuque profe£tam Superioris, qui

Semper adefl, ßmperque fuit, Jemperque manebit\ qui omnes & iingulas tam praefentes, quam futuras, quotquot contingere iimquam posiunt, res rerumque rircumilantias Suo nutu _{temperat; qui}

- - - Motus annui

fenfusque latentes Perfpicit if taciti pectoris ima videt;

qui denique, juftiflimus rerum Arbiter, duro in dis-crimine verfat res hu milis _populi afRicfcas, oculique

fa-perbos dejicit elati faftus, mentisque malae fcelerata

retundit confilia. _{Religionem itaque ad}

_(labiliendas

virtutes Sociales adeo esfe necesfariam, ut, ea fubla-ta, tollatur omnis fere e terra in rem publicam pie-tas, quodque idem eil, omnis _vera conitansque

Fe¬

licitas, nullum ne minimum quidem admittit dubium.

Qvum vero, teile experientia, male ac

perverfe

huic £ni obtinendo _{faspius applicata fuerit Religio, non}

in-utilem _{prorius & afpernandam in eruendis}

hujus-cerei causfis nos collocaturos fore _operam, venia B.

L. faciliori, fperare licet. Quas fic vero

generalio-res _{quasdam de Conjunäione Religionis cum}

Virtute

Sociali obfervationes _{complelletur, praefens} disqui-fitio _{pofthac aliquando, ii haec noitra}

_{intelligentibus}

fefe _{probaverint le£loribus, hiiloria facem}

praeferen-te, novam fibi accenfam inveniet lticem, a progres-iibus univerfarijm _{gentium in vera falfave}

_hujus

Unionis notitia fallis oriundam.

TINDER

cum Virt ute Sociali, ₇

A■

§. IL

Quae falutem humani generis fpe&ant, officia,

cum Summi ac Sapientisfimi _rerum Auftoris &

Ar-bitri exfiflentia tam intimo nexu _{per naturam ipfam}

fefe_{praebentcohaerentia, utfieri omninonon posfit, quin}

qui debita in obfervandis ac interpretanda illius le¬

gibus uti didicerit attentione, concesfo uno, non

a-gnoicat alterum. Qvum vero hominibus, iibi ipfis fola natura duce reiiftis, datum _non fuerit, niii _ex

asfidua rerum _{perfcrutatione de perfeftionibus}

cultu-qué Supremi Numinis itras colligere notiones, quas fenfim & per varios quaii gradus augere atque

cor-rigere posfunt: qvum etiam, quod objekive five per ie verum eil & necesfario conjunftum _{nexu , licet}

vel minime vires _{ingenii humani fuperaverit, non}

fubjeftive tarnen , five in hominis, cujus Judicium

fubit, intelleflu iemper & ubique pro vero

habea-tur _{ac, quo decet, colligatur vinculo; mirari haud}

convenit, _{qui hat, ut Religionis cum Virtute Sociali} confociatio _{jam obfcure innotuerit, jam penitus fue¬}

rit frafta _{atque divulfa. Ea ipfa, quam in formanda} Dei ac _{Superioris idea}

, nulla aliena adjuti ope,

iecu-ti funt _{homines, via optirne manifeflas reddet}

hu-jusce rei causfas. Senilis fcilicet dependentiae, a re¬

rum in nos efhcacia ortus _{atque excitatus, cascus}

initio erat, & ad ea fefe extendebat _{omnia, quas}

ipeciali quodam modo ipem vel metum animis

ho-minum, _{profperitatis fuae} curam gerentium, ingene¬

rare iolent, _{quaeque, fupra vires eorum pofita, nullo}

um-S De Conjunäione Religionis

iimquam paöro iefe ab infirmis mortalibus dirigi

patiuntur: quo minas itaque admirabilem illam

re-rum incer fe concinentium _copalationem perfpexe-runt homines, _{eo plures etiam maximeque diverfas}

iibi finxerunt causias, in fenium huncce _dependentiaa

non _{exiguum prodsntes} effe&um. _{Quam causiis} hif-cs inesfe crediderunt, vim & efficaciam _{eo ipfo}

ex-tollerunt, quod iis tribuerint perfeQ:iones, quas En-tibus rntelle£fcu & voluntate _{prseditis proprias viderac} £iii _{ipiius confcienda doftus quisque morcalium:} Sei-licet vita _{humanaqae forma unamquamque rerum}

harum _{fuperiorum ac potentioram induere, nulli ha>}

fitarant, vel eas falcem boni malive Numinis _cujus«

dam, coniiiio & voluntate praepollentis, imperio fub-je&as ftatuerunt, & fic quidem omnia fere in hoc

nniverfo Diis _{Geniisque repleta atque animata fibi}

finxerunt, qnos, religiofo dicam ne, an

fuperftitio-fo cultu _{profecuti funt nunc fpe, nunc metu adti}

captique mortales. Quas Religionem ingrediuntur,

notiones, quasque formare permifit fatalis hic rudio-ris animi _(latus, tantum aberat, ut ad fortunandam

Societatem _{quidquam adhuc facerent, ut potius}

in-fringerent, quae homines, communis obtinendae fe-licitatis _{ergo, confociare folent, vincula.}

Dependen-tise fuas a _{iuperioribus illis Entibus, totidem}

deliran-tis _{imaginationis fcetibus, iibi ipiis confcii, irata}

Eo-rum _Numina

quocumque modo placanda & Illorum conciliandum fibi esie _{favorem, necesfarinm} pror-fus ducebant. At vero eos Numinibus hiice _fi£titiis

TINDER

cufn Virtute Social}. ρ

jr- ·' '

-adiignabant

rnentis

habitus

eaque

confilia,

quae

cul-tum _requirerent

btandis

iilis

appellationibus

abjeftis-que precum

adalationibus

haud

abiimilem

,

quibus

fle£ti _{iuarumque in partium}

_{ihidia trahi viclerant}

vanos, cupidos

irritabilesque

mortaUum

animos.

Sei-licet Deos fiios omnibus ferc humanis infirmitatibus

& vieiis ita _{inquinatos cogitarnnt, ut}

_{eosdem ad}

per-ditisiimorum hominum _{exempla eiformatos esfe,} cre-dere _{posfis. Donis ac}

_facrificiis

_{Numina fna vel}

corrumpi, vel leniri, eorumque

gratiam,

non tam

virtute & re£fce faEtis, Ted ritibus quibusdam

accu-rate obfervandis, & profufa _erga Deos liberalitate

impetrari, opinati iunt.

Nulla esfe

tanta tamque

dj-teftanda _{flagitia, quae non vario}

_adfperfionum

_atque ablutionum _{genere, voluntariis &}

_fponte

_fuseeptis

laboribus ac moleftiis, _quasque terroribus _vexata

fallaxque femper

imaginandi

vis

fanxerat,

reliquis

cae-rimoniis deleri _{posfent, iibi habuere perfuaium. Tan¬}

tum omnino abfuit, ut necesfarium Religionis _cum

iilis, quae natura ipfa hominibus

injungit,

quaeque (ine communi felicitatis eorum _{ja&ura violari} neque-unt, offieiis nexum perfpicere, concesfum

fuerit

ru-dibus atque

incultis mortalium

animis, ut

vix

ac ne vix _{quidem cuiquam in mentem venerit,}

_ianita

De-orum _{templa non cafto tantum corpore,}

ied

pu-io ac _integro animo, aeeeptisiimo nimirum

Diis

ia-crificio, esie adeunda. Diverfum longeque a

mo-rum do&rina alienum feientiae _corpus conftituebant

Religionis praeijeripta,

ejus

plerumque

indolis,

ut

ίο De Conjunciione Religionis

ta _{viderentur, fi non ad exftirpandum ex animis}

hominum omne falutis _{public« ftudium, ad}

prohi-bendum tamen , ne ad communem Civitatis

fiorem

quidquam conferre valerent illius membra. in eam

quidem facile adducebantur nonnulli opinfonem,

timore mecuque invifibilis cujusdam Superioris per-cellendos esfe hominum animos, fi tutiorem in

au-genda tuendaque Societatis incolumitate ingredi

vel-lent _{viam, & eam quoque fepius in agendo fecuti}

fünf, fed ea tamen lege, ut fpecialem Divini Numi¬ nis invocationem ad _{impetranda ab Eo ,} necesfitati-bus vitae communis iubveniendis _{optime infervkura} beneficia _fufficere, fibi _{periuaderent. Cesfantibus}

vero ejusmodi occafionibus, quibus immediatam

Nu-minis _{operandi vim metuere foliti funt mortales,,}

Religionis quoque ad exercendas Virtotes Sociales

obligandi

vis non potuit non penitus

cesiare.

Primi

Civitatum Reöores, vanum huncce fervilemque, quem

fuperftitiofis animis Religio incutit, timorem fuos in

uius convertere haud nefcii, Deornm nomine fua

proferendo placita atque mandata, novam iibi

au&o-ritatem _{arrogaruntr & novam fibi eamque multo} faciliorem, ad _{implendani imperandi libidinem,} ape-rierunt viam.: Unde etiam fatis _{fuperque conflat,}

omnes, quotquot emunQioris fuerint naris, Legis¬ latores non nifi Theocratieam, ab antiquisfimis inde

temporibus, adhibuisfe regiminis formam. Et hxc quidem rüdes _{barbarosque populos fub} uno capite in unum Societatis corpus _colligendi,

atque

ad

TTIYITWP

cum Virtute Sociali. n

tam _{legibus obedientiam prsftandam obligandf ratio,} ut fere _unica fuit _{, ita & fumme necesfaria; re vero}

ipia Religionis hoc modo facta cum Societate

con-junStio non niii arbitraria fuit, nec ad ullam de ve¬

ro inter voluntatem fummi Numinis & communem

fociatorum hominum felicitatem nexu rects

cognitio-nis _{regulam conformata: Et fic quidem ad}

_fsvam

_in alios exercendam _{tyrannidem, atque ad evertendos,}

qui generi humano decori prsfidioque

esfe

debuis-fent, mores, brevisfima interdum ibant via.

§. III

Quamvis in arbitraria hac Unione necesfaria nulla

lateat _causfa, cur ad incolumem profperumque

So-cietatis hurnans _flamm, non ad damnum atque

exi-tium. illius inevitabile, conferat _{quid Religio;}

omni-uin tarnen lucuientisfime _{commonflrat, quam aptum}

humans naturs fit _{atque conveniens, agnitionem} En¬

ds _{Supremi iis adne£tere officiis Moralibus, ad qua:}

obligatos fefe fentiant necesfe eil, quotquot

Civita-tem _{profperandam conflituunt, membra. Quid, quod}

optirne comprobat hsc ipia Religionem inter &

Vir-tutem Socialem conjunctio, _{turpiter errare atque}

humans indoli contrariam _{proiTus fovere fententiam,}

qui florentioribus difcipiinarum cultura statibus eam addunt in confirmanda Societatis humans vincula ef-ficaciarn, qus, fine ullo falutis publics

detrimen-to, divina _{Religionis ope vel maxime carere posfit a).}

B 2 Ibem

o) Benignrim _felicemque, quam veva de rebus notitin accendit, feientiar um lucem non modo non diveUeve

Religio-12 De Coipjunäiotis Religioiiis

Idem ille _{fenfus, quo, in iatisfaciendis vitx com¬} munis _{necesiitatibus, ab aliis} nos pendentes

animad-vcrtirnus, & cui, tamquam fundamento, fuperftru-£fcam novimus a&ionum , qux Societatem ipe&anc,

moralitatis bonam malamve _{conicientiam, ab} eo _ipio

partim omnino vel nihil fere diftat, quo inviiibilis

Superioris abfoluto imperio (ubjeQios nos experimur: hxc fcilicet de iummo Nomine idea exinde oritur ,

quod Iiii ipfi ex adfignentür

perfe&iones,

quas, prx

reiiquis omnibus & ratione carentibus & inanimatis

rebus vifibiiibus, qux necesiarium non in fe invicem

modo, verum etiarn in homines effethim _produnt,

iolis intelle&u & voluntate initru&is mortalibus

pro-prias esfe novit fui ipiius confcientia doöus quis«

que eorum omnium. Ea eft inter unum & alterum

dependentiae hujusce genus convenientia, ut totidem

fere defideriorum _{fenfationumque noftrarum} utrum-que abfolvatur modificationibus, qux Entibus libera

agendi vi prxditis fibique

ipfis fuarum a&ionum

con-fciis, fuam debeant originem. Si vel maxime con-cesfum _{ponamus, ex tanto utriusque}

_hujus

penden-tiac ienfus confinio nihil aliud effici _{posie, quam quod}

nullam coniociatio eorum involvat comradithionem;

facili tarnen _{negotio evinci}posie,_certo

confidimus,

mo-dum, quo fefe explicat uterquehic dependentix fenfus, eosdemarEtis adeo_firmisque

_{conne£tere vinculis,}

_ut,

qui-

cum-nis cum _{Vivtute Socialt} intimum nexum, _fed eum, e contra¬

rio, firtniorem adhuc ar&ioremque efficere,t infequentibus ex-,

rnvTTWT?

cum Virtute Sociali. 13

eumque

de rebus

re8:e cogitare

didicerit,

unurn

ab

alte-ro_numquam diveilere

posfit.

Et

iicquidem

inipfaiocia-torum hominum felicitateexpresfam quaii

videmus

Sa-piencisiimi

Optlmique

Numinis

voluntatem,

quam

animo, _fpei ac fiduciae

pleno

,

venerari

nequaquam

licet, niii quis, aliorum quoque

refpe&u, de

quibus

optima qose

vis mereri

neminem

non

iemper

opor¬

tet, excellentisfimum hocce

jure fuo

vindicare

fibi

poterit

teftimonium:

Se

N/7 _{conjeirefibi,}

_null

_a

_palefiere

_culpa.

Sed hoc tarnen non eo iumendum volumus

fen-fu, quaii ea

omnia

nihil! habere

veliemus

a

Religio-ne injun&a officia, quorum

nulla

immediata

confpici-endam fefe _{probet in}

_Societatem

_efficacia:

id

_tantnm pro vero certoque

habendum

contendimus,

nulla

omnino veram Religionem

hominibus

praeeipere

pos-fe officia, _quibus

_{colendis fuam}

ipforum

fuique

ge-neris ialutem ac incolumitatem poftponerent, quo¬

que, non

falutari

faltem

fuo in

defideria noftra

men»

tisque

confilia

effe&u,

paratiores

nos

aptioresque

redderent ad

_quaerendam

ac

promovendam

propri-am noftram cum aliorum commodo ac

utilitate inti¬

me connexam (alutem. Quid , quod minime

incertus

haereo in fhtuendo, nullum omnino

prieclarius ad

comprobandam

Religionis

veritatem

ne

cogitari

qui-dem _{posfe argumentum, quam}

_quod

haec»

ipfa,

ani-mos mortalium in fpem

futuri

magnam certamque

vo-Di _{Conjunctione Religionis}

vocandi, _{atgue ad vitam, poft Iaboris hanc}

miferias-que plenarn , alteram illam placide beateque

viven-dam manudacendi unica & _{optima via , ad}

prasfen-tem _{hominis ftatum optime accomrnodata,}

communem

omnium, (ine ulia quadam exceptione, promoveat

ilabiJiatque felicitatem.

$. IV.

Pluribus _{jam antea odendere conati fumus,}

communem illum _{modum, quo iefe exferit ortus} non tantum a Superiore _{quoda'm inviiibiii, ied etr¬}

iam a mutuo hominum commercio fenfus dependen-tise noflrrac, _{id quoque efficere, ut unus ab altero} numquam fe disjungi patiatur; hac vero iefe expli-candi via non niii lente admodum & _pedetentim

quafi progredicur , & fcopo non appropinquan , ni¬

ii _{qui, debita in fe ipfos aliasque extra fe res} at-tentione adhibita , earum in fe iiiumque ftatum

effi-caciam, earumque omnium nexum atque

cohasren-tiam rite _{perfpicere, nec non veram illius rationem}

iibimet _{ipiis reddere eruditi fuerint hominum animi.} Innumeri fere funt _{gradus, quibus ad reBram} ve-ramque unius Dei & Providentias Univerialis

cogni-tionem, ab informibus illis nulloque nexu cohasren-tibus , quae a cseco fenfu dependentias proveniunt,

ideis _{adicendimus, & per quos}

_äd

_{omnium maxime} falutarem hancce _{opinionem, tamquarn ad (ummum}

Philofophiae faftigium , pervenire quibusdam tantum

an-τττντηττ.ρ

cum Virtute Sociali. _ι$

cipitia funt diverticula, qnibus a medio curfu

fae-pius avocari ie pasii funt, atque a propofita iibi fa-cillime aberrarunt mortales recta _{optabilique meta,}

infra quam verum, qui Virtutes Sociales cum Sum· mi Nüminis exfiftentia _{copulat, nexum fruftra}

o-mnino _{qnsefiveris. Pari quoque modo in} cognofcen-dis Socialibus officiis non nid fenfim _gradatimque

procedere licet; quin immo, ne in devia eaque val¬ de _{periculofa elabatur loca, unde pedem referre vixac}

ne vix quidem poterit, maxime iibi _{cavere opus}

habe-bit, quicumque recbam omnihusque numeris abfolutam

de iis notitiam _{asfequi, eorumque quibus innituntur}

offiicahaecce, fundamentorum eam fibireddere voluerit

rationem,qua iupra omneerroris periculum optime iit

pofitus. Sublimioribiis , quae puram veramque

Theolo-giam Naturalem ingredi deben.t animo informandis no-tionibus raro admodurn fufficiens fult iibi ipii relidba hu¬ mana intellgiendi facultas, _qua* propriis etii viribus ad

inquirendas fibique familiäres reddendas jnftiac injufti,

quod abhionibus ineifmoralibus, genuinasatque

immuta-biles causfasfeliciori cum fuccesiu _{enitatur, perpaucos} ramen ad diftin&am & completam vel de hoc ipfo

notitiam _{perducere valet homines. Quod fi pona·}

mus _{igitur, hisce rerum intelligentiis carere} posfe

neminem , cui verum Religionis cum Virtute Socia¬

li nexum periphere volupe fuerit, fateri etiam

co-gimur, qua> uni cum

altera intercedit,

conjunQio-nem, qualem plurimi hominum _{mente eam}

compre-hendere folent, non niii arbitrariis

fuperftruäam

Os _{ConjmSiions Religfonis}

esie _{fundamentis, 8z eam ob causfam in eo femper} verfari discrimine, ut faciliime queat non

diveili

tan-tum, fed & in contrarias prorius libique quam ma¬ xims? inimicas res applicari, nifi _{omnes, quorum} in·

terefl, adiones & confilia aliorum hominum moderari

eosque reda Scientiarum notitia

inflituere,

(blida ipfi

rerum _cognitione praemuniti _atque in

eruendo

in

primis hiijus unionis nexu

verfati,

probe

intellexe-rint, eam in rudiores hominum animos vim exerce-re, qua, per fenfum,

iis

quafi ingeneratum,

Virtu-tern a Religione _numquam

fejungere

difcant,

qui

minime alias Unionis _hujusce progresfus & causfas

familiäres (ibi facere _fuoque

_{ordine evolutas}

_reddere

valuerint. Sublimis illa de Deo _rebusque Divinis

vera notitia, _{quam, pro}

iiimma

Sira in

hominum

_ge¬ nus bonitate, revelatam nobis eo fine tradere pla-cuit _{Optimo ac}

_{Sapientisfimo Numini,}

_ut,

_quibus

laborat _{Theologia Naturalis,}

_{defedus optime}

_iup·

pleat, in fe fen

objedive

coniiderata

, quascumque

con-tinet _{praecepta, cum}

_Virtute

_{Sociali, iine}

_qua

_nulla

umquam in

hac

vita

dari

potefl

univerfo generi

humano communis felicitas, nexu- jungit intimo;

qutim vero

ab h

minibus

recepta,

explicata

&

ob-iervata _{erit, fubjediva illius cum}

_Socialibus

_officiis

conjundio, five, quod idem eil, uius

illius

in vita

& moribus hominum formandis valde confpicuus a diverfo _{fcientiarum, quibusque illae componuntur,}

idearum, _{quas aliunde petierunt}

_mortales,

_indole

co-nivnrcr?

cum Virtute Socialt. ij

haerentes, ii crasfis opinionum praejudicatarum tene· bris obdu£tee, omnem mentis humans, in eruendo

vero & _genuino

Religionis

feniu, aciem

_non

poslunt

non _penitus

obtundere,

vel in

obje&a adeo

indigna

intendere, ut prspoftere omnino habeantur, qus

Religio injun&a

hominibus voluit Societatis

flori in«

fervientia fan&isfima officia: _{Atque fic quidem in}

revelata hac de Deo doärina idem omnino homini¬

bus ufu _venit, ac in Religione Naturali, _quae o-mnibus _{patet, in libro quafi naturs}

_luculenter

ex-pofita, Ted cui rite

evolvendo

par

ingenii

oculorum-que acumen paucis

admodum invenies

concesfum.

S-V.

Ad allatas hasce _generales

_{obfervationes}

_non

_nulla

ad-hucaddenda ducimus, _{quibus haud}

_difficili

_negotio

ul-terius effici _{poterit, quinam, non Religionis}

_modo,

_Ted

& Moralis Scientis defe&us in causfis fint, cur tam

perveria fspius Religionem ac

Virtutem

Socialem

inter-cesierit _{conjun&io. Primo igitur quod ad eam, qua}

_la¬

borant _{Religionem ingredientes}

_ides,

_{imperfe&ionem}

attinet, monendum utique cenfemus, agnitionem

Entium _{plurium a fe invicem}

_diverforum

_ac

indepen-dentium, qus iub Deorum nomine

venerati

funt

rüdes _{populi, moribus,}

_{ad fartam}

_te&amque

ha-bendam _{profperam Societatis}

_fecuritatem

_utramque facientibus _{paginam, magis inimicam}

_esfe,

_quam

falu-tarem _{atqueproficuam.}

_Hoc

ipfum

iatis fuperque

pro-ι8 De Conjimfiione Religionis

probat faftidiofa ilta iniulfisfimorum de Diis, corum

fa-tis, _{quique ab oinni virtute longisfime abhorrent,}

mo-ribus _{figmentorum copia. In tanca fifticiorum Numinum} multitudine _{tamque diverfis ac infinitis Eorum}

oc-cupationibus, ne cogitari quidem poterit, ullos um-quam, fanse rationi rerumque nexui congr os, ejus-modi Deos, pro fua quisque nfhiros porentia,

ii-bi _{propoiuisfe fines : unde eciarn datum novimus} ru-dibus _{atque incultis}

_mortalium

_animis

_lacisfimum

cam-pum, in quo perverfae fallacique imaginationi

excur-rere licuit fine lilla quadam haditatione _{eas Numinibus}

hisce attribuenti variabiles admodum mentis

inclina-tiones, eas libidines, ea denique non ni(i invidum,

fraudulentum _{ferocemque animum prodentia facinora,} quorum omnium exempla fuppedirabant perditisiirni barbararum _{gentium mores frequentisfima. Vel male}

intelle&a, vel ignorata prorius optima fibique

fem-per conftanti, qua in propofitis

iuis

atque coniiliis numquam nonutiturDeus,ratione,agnitionemhujus Su¬

premiNuminis cum iisnequaquam Socialibus

conjunxe-ris _{officiis,quae,ialvarepublica, minimenegligiatque}

vio-lari _{posfunt. Si animo nobis fingeremus Deos, quorum}

operandi vis atque potentia anguftis adeo circum-(criberetur _limitibus, ut non niii certis _quibusdam

locis & in has vel illas res eam fibi refervatam ha¬

bere _{viderentur, inträ eosdem etiam teneretur} can-cellos _{opinionis hujus in Confcientiam efficacia. Qui} Deos comminifcuntur _{Locales, facillime perfuadere} fibi _{posfunt, non tam abiolutum esfe Eorum impe¬} rium5

UNDER

cum Firtate Socialt. _i}

rium, ut non tcrgiverfari jugumque a cervicibus

excu-tere liceat: bona _{quaevis atque felicia obtinenda, nec}

non mala atque infaufta avertenda fibi quidem ab

ejus-modi Diis _{prolixe admodum polliceri posfunt, vel Eos}

ctiam, maleficia acerrirne vindicantes, ut infefta fuseque

felicitati infidiantia Numina timere, at vero nulla alla

eH: fiduciae vel metus hujusce causfa, quam quod iis ipfis

locis , quos tamquam proprias Entibus Superioribus fedes

incolere creduntur haec _{ipfa Numina}, debitum Ulis vel

diligenter obfervaverint, vel impie neglexerint cultum.

Haud _{equidem diffiteor, quos felicior difciplinarum}

cul-tura melius de Diis _cogitare didicerit, populos, Nurnen

quoddam iibimet ipfis vindicando proprium & rutelare,

agnitionem culrumque lllius ad Nationis fuae commodum

atque emolumentuin propius referre potuisfe; Sed ra¬

men eo minus perfuaderi _me patiar, ianis purisque mo-rum _praecepris roboris quidquam _ex ejusmodi Religione

accesfisfe, quo certius conftar, nulla umquam fuisfe adeo

impia atque immania bella, nullas adeo viole,ntas & for¬

didas _{praedas atque rapinas, nullas adeo diras ac funeftas}

clades, quas iibi invicem attulerint implacabili odio

ac-cenfiE _{nationes, nulla denique adeo detellabilia} arque

in-fanda _{fiagitia, quibus omnibus Localia haecce Numina}

praeesfe ac prsefidere non crediderint

fuperftitiofi

vani-que Eorum cultores a). Venam minime colere

posfunt

virtutem, nifi qui unum agnofcunt bujus univerii Au-£torem & Arbirrum, Cujus imperio fummo & optimo

pareant necesié eft, quotquot naturam totam

conftituunt

C 2 res

a) Quam de in/anis, atrocibus atque cruentis, perverfo Religionis zelo tinice adfcrihendis vexationibus. fictos Dens colentibus fcilicetprorfus

inaudi-tis, Celeb. ΗVMEfovit,paradoxafenteutia, non minusewn argnit humana

indelis _{ignorantia, quam apsrtam prodit certisfimis Hißoria monumentis}

2ö De _{ConjunSHone Reiigioms}

res _{creat#, Cujus etiam Divina Providentia adeo eft} be-nigna, univerfalis adeo, ut ad omnes, quos vel

imagi-nando _{asfequi licet, mundos, ad omnes & iingulos}

ter-rarum omnium _{incolas, ad cun&a denique, maxima,}

minima, aequali fe extendat fapienria Sc cura. Subrilis-iimae _{omnium, quae extra rationis humanae fphaeram haud}

egrediuntur, notioni huic, deiidtratam adfundit lucern

maximam _{optatumque conciliat robur revelata Religio.}

Qu*nta vero inveniendae hujus de Uno tantum totius

Univerii Genitore ac Moderatore fententiae fit _difficultas,

qui proprio Marte reformationem cognitionis humanae

adgredt auii funt, vel fagacisfimi ex fidtorum Numinum cultoribus _{Philofophi fuis optime declarant exemplis,}

quippe qui vix ac ne vix quidem, niii port longos va.

riosque errores , eo usque pervenire potuerint, ut unam

praeftantisiimam rnentem cognofcerenr, cujus divina vi

ac virtute omnes res effe&ae fint atque _defcriprae,

quae-que , pro Tumma, qua pollet, au&oritate, in reliquos omnes fefe inferiores _fibique fubje&os gentium Deos

abTolutum exerceat _{imperium: Unde etiam, in}

applican-da ad vitam _{moresque hominum Religionis do&rina,}

amplisfimam iis crevisfe novimus confuiionis atque

ab-uius _{materiem, quam ex animis hominum penitus tolle¬} re, fanae _{Philofophiae, revelato} veritatis lumine colluftra·

tae, datum impenfe gratulamur. Quod Tcilicet noftri

ae-vi de Deo _{Philofophia , quae Theologiae Naturalis nomine}

venit, tam fublimis iit, tarn elimata, cohaerens atque

per-feÖra, praelucenti non minus Revelarionis faci tribuendum

cenTemus, quam lumini, quod fola accendit humana in¬

telligentia. At vero ejusmodi rerum notitiam eum in

a-nimos morcalium habituram certo confidimus Talutarem

effe£tum, quo luxuriantem _{imaginandi vim, in infinita}

fuperilitionumdeliria femper trahentem,vehementer

ce-UNDER

cum Virtute Socialt. 21

ceat, ferioque prohibeat, ne Divina revelatione, ad

im-firiuanda nimium credulis hominum animis inania

quae-Vis _{hgmenta, quieque exinde prono quafi alveo fluit,}

falfam _{perveifamque morum do&rinam tradendam,}

abu-tantur, quotquot fuerint ievioris animi homines: ns, ad _{Judaeorum exemplum, adeo indigne de Deo fentiant,}

quaii providae fummi Numinis curae optimaeque tutelae

illi foli, pras reliquis omnibus, jure fuo maxirno Sc qui-dem exclufivo, feie commendatos glorienrur: ne tandem, ad inftar Chriftianorum, iis fcilicet temporibus, qvurn,

poft fatalem omnium fere litterarum exftin&ionem,

den-fioribus _{ignorantiae Sc fuperftitionurn tenebris obdu&us}

fuit orbis divina ceteroquin Evangelii luce colluflrarus,

male ac perverfe omnino intelligant, _{quas non nifi} a-morem _pacemque fpirant, fan&isfima Religionis

prae-cepta, atque lic porro id injunftum libi credant muneris,

ut, Religionis nomine, cteco Sc inexorabili prorfus in

omnes alios, opinionum disfentione vel paullulum _a fe discrepantes, odio ferantur, eo usque infaniae atque

ar-rogantiae progredi haud erubeicentes, ut vices Summi

luitisfimique Judicis implere fuftineanr,

§. Vi.

Qui percipiendis de Religione puris verisque notio

nibus felicem adeo navare _{operam fecum} conftituunt,

ut, bene intelleflis omnibus illius praecepris, nulla

fuper-iit via ad disfolvendum _{Religionis cum Virrute Sociali}

nexum intimum, in id _{quoque, prout antea}

indicavi-mus, omni ftudio incumbant necesle elf, ut rite

acimo-dum _{perfpefta libi habeant, quae in ipfa natura humana}

latent, quibusque mores ac virtutes fociatorum hominum

inniti debent, vera folidaque principia. Quamdiu _minus

culta funt atque ad captum hominum communem

for-22 De ConjunSiione _Religionis

formara _{Metaphyfices Sc Moralium ftudia , quorum valde}

confpicuus eft maximeque diredttis in veram de rebus humanis notitiam _{infiuxus, tamdiu multae etiam adfuni}

eaaque admodum fpeciofae rationes, quibus a redo

tra-mite abduci fe _{patiantur, quotquot in quaerendis}

redden-disque affedionum mentis fuae ac idearum causfis rüdes

omnino fuerint. _{Quae Religionis dodrinam}

ingrediun-tur, noriones, five Theoreticam illius, five Pradicam

abfolverinr _partem , ejus funt indolis, ut, _quo magis com_{ρ ofiras fuerinc atque a fenfibus remotae, eo etiam ma¬}

jori exponantur inter explicandum erroris periculo. Pro

diverfo inclinationum mentis _{cujusque habitu, pro}

diver-ia rerum _{cognitionis menfura, variare}

quoque posfunt hae _{ipfae hujus vel illius hominis animo informandae ideae.} Si _{dogmata fpedanr, facillime o-mnium male ac perverfe}

explicari posfunt, nifi qui eadem tradare debet, foiida

verae Metaphyfices _{ac Theoriae mentis humanae dodrina}

initrudus, accurate _{perfpedos habuerit fines intelligendi}

hominum facultati_{praefcripros, probeque didicerit, quod,}

jufia idearum analyfi praemisfa, demonitrari porerit, ab eo,

quod captum vel felicisfimi _{ingenii fuperat, quodque}

ad-eo non nifi credere fas _{erit, diftinguere. Quod fi}

mo-rum _praecepra refpiciant _{hre ipfae notiones, longe alio,}

quam decet,. percipi Sc confiderari posfunt modo, extra

praefixos fibi cancellos evagantes reddi, vel etiam

nimi-um ardis circumfcribi _{Iimitibus, jufto denique plures vel}

pauciores compledi ideas, nifi quis, de veris Scientiae

Moralis _{principiis rite eruditus, easdem determinare di¬} dicerit, iis ipfis convenienter certis femperque fibi

con-ftantibus _{regulis, quas praefcribit communis fociatorum}

hominum falus _{atque integritas. Ut hoc magis adhuc}

perfpicuum reddatur, exempli loco adferre liceat unam,

qu<a fiepius tenetur vulgaris de Virtute opinio, erroris

cul-UNDER

cum Virtute Socialt. 22

cuipam. Generales inter, qui Virrutis notionem _ingre· diuntur, conceptus locum quoque tenet haud infimurn

vis turbidis animi affe£tibus _{inferenda, freni nobismet}

ipiis, quasque in deliciis habere iblemus, cupiditatibus

injiciendi. De hoc autem aeque fan£lo ac arduo virtutis munere, quod injun£him hominibus _voluit non minus

naturalis _{lila, quam in Sacris Pande&is revelata Morum}

docbrina, perperam omnino judicanr, qui a reliquis, in

ipfa natura humana teque necesfario fundatis, quae mutuo inrer fe connexm _{atque eompohrcE veram re&amque vir¬}

tutis notionem reddunr, _{plane disjun&as Tibi formant} hu-jus officii ideas, hoc eft: qui folam afFebtionum mentis

moderationenri virtutis nomine _{dignam cenientj lic enim}

ab honeila _{fanaque rsmperantia in Vtbores atque}

moleili-as valde admodum _{inutiles, in varios ab humana natura}

nimiuin _{quantum abhorrentes corporis cruciatus,}

pro-nus _{facilisque eorum omnium ei-ir tramgresius, qui hac}

demum ratione ieie de aliis _{optime mereri posfe, habent}

perfuafum: lic porro het, ut mentis nohrae

propenho-nes, quantumvis per ie bonae atque innociue, eo habean-tur odio ac deteÜatione, _{eo mulbtentur exilio,quod non}

niii fcedo earum abuiui esfe deberer refervatum: Tic tan¬

dem eveniet, ut, ejusmodi traditis morum _pracceptis,

quae nannte humanae illique ipfi, ad quem vere deftinata

eft, hni maxime f'unt contraria _{atque inimica, omne}

prorfus jufti ac injufti dis.crimen perquam obfcurum red-datur, quibus nititur Virrus Socialis, fulcra infringantur,

quseque homines intime inter ie conne£tunt, non debilt· tentur _{modo, verum etiam disrumpantur vincula. Eos} itaque ipfos, qui, Divinse Religionis dignitati

profpebiu-ri, omne iludium in deprimenda cognitionis

Philoiophi-cte vi atque audloritate collocaverint, _{remoramque earum}

no-2$ De ConjimSiione Religionis cum Firtute Socialt. bis adminiftrando indolis _{humanse notitiam, ob oculos}

ponunt veri & falii, jufti & _injuftiprobe perfpedtam di-itin&ionem, eos _{inquam ipfos, iniqvos adeo fanae}

Phi-lofophiae aeftimatores, aut rüdes omnino vel illius _quoque

rei cenfendos _{esfe, quam tanci asftimare, tantis ad ccelum} tisque laudibus extollere affe&ant, aut ea etiam

propo-fira Tibi habere mentis _{confilia, quse omnem fere rollant}

Religionern, omnes evertant mores, fummo utique jure

contendere mihi videor. Unam adhuc hisce _{jam Omni¬} bus addere liceat _{obfervationem, a praefenti} disquiiirio-nis noilrae materia haud alienam. Si vel iis _{etiam, quse} de _{benigniori fcientiarum luce gratulari fibi posfunt,}

temporibus, Se£tam furgentem videremus Fanaticam,

inanibus fuis _{pura ac fana qusedam morum}

praecepta

immifcentem _{commenris, Sc eo usque temeritatis}

proce-dentem, ut ex Ulis _{argumenta petere conaretur ad}

ho-rum _{comprobandam veritatem, nemo tarnen}

fpecioiis

adeo nominibus falli fe _{pateretur, qui probe}

perfpexe-rit, _{ejusmodi fanas re&asque de moribus eorumque}

do-ftrinanotiones ,quas _gemmarum inftar in fordibus laren-tium _{viderit, ex longe aliis dedu£tas esfe principiis, Sc}

pofthahiris omnino, vel etiam _{prorfus ignotis, quas}

deli-rans _{fingendi facultas iisdem poftea intexuit,}

nugis at-que ineptiis,magis diftin&e ac commode longe antea non

impresfas modo animis hominum fuisfe, verum eriam in

ufum converfas arque applicatas,