DISSERTATIO
IN
JOHANNIS CAP.
COMMA I.
CUJUS PART. PRIMAM
HISTORICO - CRITICAM,
VENIA AMPL1SS. ORD. PHIL. t/PS.
EXAMINI
NICOL. CHRISTOPHOR.
CLEWBERG
ET -
STIPEND. REG.
OLAUS ESPLING,
NERICIUS.
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. 21 DEC. 178Γ.
UPSALIj®,
Apud JOH. EDMAN, Direct. et Reg. Acad. Ttpogr,
In S:am R am M:tem
MAGNI FIDEI VIRO
DIOECES. GOTHOBURG. episcopq
REVERENDISSIMO,
VENER. CONSIST. PR/ES1DI gravissimo , gymnasii scholarumque EPHORO adcuratissimo,
S. S. theol. D O C TORI
CELEBERRIMO
d no j ο η α ν ν ι
w iν g α r d,
m-ecenati μαχιμο,
SACRUM.
IΝ T R O D U C TIO.
i&um Johann. Cap. I. com. I. veluti afy-
lum quoddam fuit, quo fefe rcceperunt Chri-
itiani Diuinitatem Chrifti propugnantes. Tria
enim ex hoc loco deduxerunt, primo Chriftum fu·
ifle ab aeterno, fecundo illum revera dici Deum, et denique tertio ipfi competere creationem, quae, ut-
pote fummum miraculum , eft opus foli Deo pro¬
prium. Hinc qucque ab adverfariorum catervis va-
riis tempcribus fuit follicitatum. Sociniani nimirum,
Divinitatem Chrifti aegre agnofcentes, fatisque intel¬
ligentes quomodo dogmata eorundem hoc di&o faci-
le dedruerentur, variis viis, jan: e parte critica, jam iterum exegetica illud funt adgreffi. Partim
illud corruptum effe creparunt, partim ita explica-
runt, ut robur fuum amitteret omne, et prorfus ni¬
hil pro noftra faceret fententia. Verum enim vero
a Socinianis non iolum hoc fieri obfervavimus, ied
etiam ab iis, quibus Socini nomen minus videtur
effe gratum. Exftiterunt nempeq qnod miror, in
ecclefia ipfa Lutherana recentiores nonnulli , quibus
hunc locnm ita exponere placuit, ut non iolum pro
Divinitate Chrifti afferenda amplius probet nihil,
verum etiam e Sacro Codice prorfus exterminandum
effe videretur, IVon igitur inutile foie judicavimus
A 2 fyn>
em \ Λ (
m* ) 4 v
fymbola quaedam adferre, quibus genuina hujus
loci ledlio vindicetur, feniusque illuilretur. Hasc au-
tem erit traclandi ratio: Prima hiftoriam criticam
hujus loci dabirnus et iimul videbimus an corruptus iit vel nom Hoc cujusque interpretis eil offici¬
um a). Vana enim inutilisque illorum omnis eil cu- ra, qui ad fenfum cujusdam di£ti eruendum acce- dunt, dubiis iftis nondum remotis, utrum verba au¬
ctoris ita an aliter fint legenda, vel an ita fcripferit auCtor, uti verba in textu jam jacent explicando.
Secunäo Hiiloriam Exegeticam dabimus, recentio- rumque prsecipiie expofitiones hujus diCti recenfebi-
mus atque ad examen revocabimus. Denique Ur-
tio genuinum fenfum exponere iludebimus.
Caput Irmurru
Hifloria Critica hujus ditti traditur ejusque genuina leftio vindicatur.
£. I-
Qnomodo textum immutavevit Martinus Czschoviz.
uaffiio iraque maximi eil momenri: an Johannes fcripiit Ο)εοε ην o Λoyosl nam circa hasc verba eo- rum praefertim verfata ef: induflria, qui exparte Critica
hunc iocum i iiη t adgreifi. Eorum vero omnium, quos
quid
Ό Crr. S. Rev. SEMLERI adparat» ad Liberalem N« Teil, in¬
terpret. Lib, I. Gap, I,
ti ) 5 ( ·
quidpiam in rextu muraiTc invenimus, primus b) eil
MARTINUS CZECHOVIZ. Hic libros Novi Fcede- ris, lingva Polonica cum notis adjectis, anno 1577 eden-
dos curabat, ibidemque, praefertim in annotatis ad Job.
Ϊ. com. I. non obicure mcntem fuamprodit; Exiftimat
nempe hunc locum corruptum efle, atque loco ©sos
7}v c Keyos legendum eflc ©s8 ην o Koyos, Dei erat verkan.
Ne quis autem licec pro nudis haberet conjeituris, duo
adhibet argumenta pro fua firmanda fententia. Unum petitum ex confenfu Verfionum quarundam Latinarum
quae legunt Deierat Ferbam, unde colligit earundem au-
£tores# in exemplis, quce ipiis ad manus fuerant, pro»
cui dubio legiiTe ©εχ ψ o Koyos; Alterum ex filentio Pa-
trum, qui in lite conftituti cum Antitrinitariis, prsefertim Arianis, Deitatem Chrifti impugnantibus, hujus dicli
nullam faciuht mentionemj Minime autem probabile effe
Patres iilos hunc locum omififle, Γι legiflent Θsos ψ o Ko¬
yos. Sic enim vel unicum hoc di£lum ipfis pro errori-
b is iitis fugandis fuffeciiiet. Nam fecundum illam le*
dtionem Chriftus tam aperte dicitur Deus, ut Arianis
nulla umquam rima fuiffet elabendi. Unde fponte fluit
cosdem non legiiTe ©sos ην o Keyca.
§.II.
Argumenta Czecbovizi ponderantur,
Quantum roboris hifce iniit argumentis jara vide*
bimus. Ad Veriiones nempe Lat. quod artinet, quce Ter-
vant, ut refert Czechoviz, lectionem illam Dei erat Ferbum^ dolendum fåne illum reticuiiTe qiiaenam illa
A 3 fint
/>) CLAODII cujiisdam qui anno 155Ό vixit atque legere maluit
©28 ην o Koyos, memiuit quidem SCHELHORN in Asnoenicar. Liiei·«
T, II, ρ. ρi, fed de illo piairerea certi nihil affirmare audernns.
<§83 \ A / c§8a
®0β» / U V, <%<§>
iinc Exemplaria. Hoc caufam ejus valde reddit fufpe-
£tam. Ejusmodi Exernpla ignorarunt prsererea maximi
nominis Critici. Vel ii eriam largiremur ejusmodi däri
Veriiones Lat. qiue haberent: Uei erat Verbum, quid
inde? Au certo inde concluditur exempla illa Grseca,
ad quae Veriiones ifLe confecte funt, etiam legiiTe Gen
Ψ o Koyos. Quis ignorat qusedam interdum irrepiifle
in Veriiones, quorum ne veftigium quidem apparet in
fontibus. Quam abionum efletne igitur has ad illas
emendare absque omni dele£lu, fine praevio curatiori
examine ? Caveamus a temera ejusmodi audacia critica.
Non raro deprehendimus Interpretes, verba, quee vel
non probe intelligebant, vel non fatis commodum ei¬
gnere fenfum putabant, pro lubitu tranfluliflTe, Praeterea ,
ii vel etiam Codex quidam Grsecus quondam exllitiifet, qui legiiFet Gin ψ o Koy.cs, inde nihil conficirur. Nam un- de evincitur le&ionem illam genuinam eile, non fpu- riam? Danturne etiam exempla vitiofa ? Nos autem ra- tiones mox infra dabimus, cur ledlio illa, Γι umquam ex- emplo quodam inveniretur , a mendi iiifpicione vix ac
ne vix quidem vindicari poilit. Neque ad alterum diffi-
ciIis eil refponfio Teftatur nempe IRENAUS r), Pa
lentunanos nuperrime , fadtionibus Ar i nondum ortis ,
hoc diclo Johanneo abuios fuiiTe, pro ftabiliendis fuis
erroribus , de quibus idem IRENVEUS d) ira : Dicu/it ejje φι endam in invißbilibus et inenarrubilibus altitudinibus perfeßum JEoneni , qui ante fuit. Hunc autem et Γroar-
eben et Propatora et Bytbon vocaiit: éffe autem ülam v;vi~
fibi-
O Verba ha?c funt: Hi autem, qui a Valenrino funt (eo Evange- lio) quoΗ eil feeundum Johmnem pleniffimé «Tentes ad ofterfonem conjugationum fuaium. Adeerf. H.trel. Lib, III. Cnp. XI. p. 156. ex edit. qnsp Eral. Koterodamo rribuitnr.
d) Libr. I, Cap. I. p. 2.
& ) 7 ( Ü
ßbilem, ff quem nv.lla res capere p-offit. Cum autem a val¬
lo caperetur, ff ejjet ivvißbilis, Jempitermis et ingenitus ,
in βlen tio et in quiete malta JuiJße in immevßs ZEonibus.
Cum ipßo autem fuijje et Renvoian, quam etiamCbarin etSigen
vocant, ff aliquando voluijße a JemetipJo emittere bunc By-
//jftw , ιnitnun omnivm et velat Jemen. Prolationem baue pruemitti vohint} ff fof» depojuiffe quafi in vidva ejus, quä
cum eo erat Sige. Plane autem jufcepijje fernen hoc, et prä¬
gnantem jaüam generaße Nun, fimilem et äqualem ei, qui ewiferat, ff Johim capicntem mannitadinein patris. Nun
autem bunc unigenitum vocant et patrem et initium omnium.
r Sentientcm autem unigenitum bunc in qua prola-
tus eß, emifiße et ipfum Legon et Zoen patrem omnium eo- rum, quä poß Je futuri ejjent, ff initium et formationens univevfi pleromatis. Haec quidem valde fuotobfeura, eo- rundem vero fumma hsec eft; Summum Deum i. By-
tbon congreffum effe cum Sige et generaffe Nun. Hunc
iterum congreffum fuiiTe cum Veritate f. Alethia et ge¬
neraffe Logon e), Atque horum dogmatum fundamen-
tum in loco noftro quaeftverunt. Prudentis igitur do£to-
ris eccleiiae erat bunc locum non niii caure imo parce adhibere in controveriia cum Arianis, ne forte ab
altera parte in fufpicionem illam ineurreret, iefe Va-
lentinianorum erroribus favere.
5. hl
e) Pluia qui defiderar, adeat BVDDEl D'fTerfat. de Hseielä Valenti·
niana, er MOSHEfMI Hiftor. EcclT Ν. T. p, ino. nee non I.e Plate-
nifme devoilé, cujus auöor eil SQUVBUAIN, qni magno Zc\& Theo·
logiam Valentinion. exponere eft adgreifus. Nelcio autem quibus ufus eft
revelationihus, dura afteverat Rehgiohem Volentiniännium müSto prffftan-
tiorem efle et potius tolerandam quamCliriftianor. illnd dogma de Tri-
nitate, quod e philnfophia Platonica ortum fuum nähere exiftimar. Part.
I. Cap. XVlf. p. 174. coli. Cap. VIII· Huic vevo fententiie fefe op·
pofuevunr BALTO in Défenle des Saints Peres accufez du Platoniime, et GRAPIUS in Theo!. Recens confroverf. p. 105.
\ Q f &&}
/öv. ^
§. III.
Quomodo legat Artemonius.
Czechovizum excipit ARTEMONIUS, vel qui fub
hoc nomine låret SAMUEL CRELLIUS /). Hic ean- dem quoque adoptavit le&ionern: Qsb ψ o Koyos, eamque
genuinam eile, alteram vero: Θεός ψ o Koyos fpuriam at- que a Valentinianis circa finem feculi 2:di in Codices in- ve&ameire, exquifitiifima eruditione probare annifus eft.
Hunc in finem integrum confcriplit librum, cujus titu-
lum hic adponere licet, partim quia hic liber rariilimus eft, et in felectioribus vix comparet Bibliothecis, partim quia totus praefentem materiem fpeitat. En illum totum !
lnitium Evangeht S. Johannis Äpoßoli ex antiguttäte eccle- fiaflica reflitutum, indidemgue nova ratione tUndratum in ifto vpere ante omnia pvohatur Johannem non fcripßfje: et
Deus erat, fed et Dei erat Verbum. Tum etium tota ig
prima ejus Evangelii commata et alia multa dicia S. Scripta-
γ(Q illuftrantur, et non pauca antiguorum Ecclefiafiicorum
et H&reticorum loca ventilantur ac emendantur , per L.
Μ\ Artemonium g). Duobus aurem partibus abfolvitur
hoc f) Alias idetn hic nuftor, qui Schlefise anno 1660 natus eil:, Am·
ftelodauai vero mortuus 1747, alio nomine LUCa MELLErIO incla- ruifj quod ex tranfpofttioue veri nominis Samuelis Crellii fichim fuif.
Arque fub hoc nomine Luca Mellerio luci publica? varia commitrebat fcripra. Attandem lnitium Evangelii Joh. &c. editurus, illud prius no- inen hoc altero Artemonio , auetum voiuit, idque pvocol dubio eam ob eaufam , quia Artemonius, ve*l ut aliis dicitur Arterna Antitrinitariorum fet-e primus fuit,arque feculo 2:do una cum Theodoto, coriario quodam Byzcnzite, dogma illud: Chriftum nudum fuifie hominem, Roma? divul- gavit.
g) Prodiit hic liber 1726, α Volum, forma 8 inaj. At cujus litens,
et ubi impreflus (it, non fignificatur. Illum autem Londini, iumtibns amieorum Crellii praefertim TINDALI editum effe auclor eft QÖTTE
ia Neues Geler, Europa, Ρ, III, ρ, 284·
• } 9 ( ·
hoc opus, quarum Prior Critica efl, Pofterior Exegetica.
lila ledlio Θεζψ-ο Λoyos adilruitur atque per integra XL Ca¬
pita defenditur. Rae evincere conatur au£tor Cbrißum ad oranda Licet et advocanda Divinitate prceditum, tarnen nulli-
bi in S. literis expreiTe DEUM appellari, fed e contrario
Deo EiFentiali in innumeris fere locis opponi et contra-
diftinguij atque iic nec probabile eife Johannem icripfifle
Dens erat Ferbum. Quibus ut fidem faciat, fequentia etiam
addit: Judteos Chriito numquam objeciiTe, quod pro fum-
mo Deo haberi voluerit, iiliusque difeipulos numquam,
nec ante nec poft ejus mortem et refurre&ionem, illum
Deum appellaife, fed de illo continuo ita locutos fuiife,
ut manifeftä oppofitio ilium inter et Summum Deum aperte innuatur. Porro hanc oppolitionem etiam in
V. T. obfervarij Denique aScopo, quem Johannes do-
gmata Cerinthi profligaturus, iibi propofuerat, maxime fuifle alienum, fi fcripiiifer ην oAoyoc. Quod ut ob- tineat, hicprolixiorem addit disquiiitionem de Cerinthi, Nicolairarum, Gnoilicorum aliorumque erroribus, Haec jam praecipua funt argumenta, quibus pro hujus difti corruptione pugnat Artemonius. Ad illa autem ultima
f. Exegetica, utpote quae ad Scholas Theologorum magis pertinent, hoc loco non artendimus, ne in meifem alie-
nam falcem immittere videamur. Sed circa argumenta Critica potius cura noftra verfabitur.
§.IV.
Argumenta Artemonii Critica pro leciione ®?8 ην o Xoyo?.
Argumentis XXI probare annifus eil Artemonius,
loco ®scs ψ o Koyos legendum eile ην o Koycs. Sunt
autem totidem loca e Scriptis Patrum congefta, quae evincent, Patres textum aliter legiife et allegafle, quam in Exemplis hodiernis legitur, et quidem Θε* ψ o Koyos.
B Haec
c§t> ) |o ( «υ
Hcec vero loca haufla funt partim é Script is Haeretico-
rum, partim é carminihus aliisveScriptis bonorum, Or-
thodoxiarn obfervantium, partim denique é Scriptis Or- thodoxorurn dogmaticis vel Polemicis. Ad lingula re-
fpon-debimus.
$· v.
Argumenta e di&is Heereticcrum petita.
Argumenta å reitimoniis Hsereticorum dubia, quin»
que funt, quee ramen orrmia, brevitatis caufa, huc reduci poiilinr : PTOLEMiEUM quendam, Valentini difcipn-
lum dixiiTe quondam , teile IRENriiO , αςχψ Γ. Princi·
ρium b) å Johanne Evangeliila appellatum eife Deum.
Verba cpud Trénaeum i) hrec funt: Bene igitiir dixit\
(Johannes\ in principio erat verbum> erat enim in ftlio: et verbum erat apud Deum, etenim in Principio: et Dens erat verbum confequenter , quod enim ex Deo natum e(i, Dens
<?/?. Ex bis verbis, et praefertim voce illa confequenter con-
eludir Artemonius, Ptolemsetim aliud quidpiam legiffe ,
et quidem ©εκ ψ- o Koyoe, ηam alias illud confequenter
non adhibuiiiet. Verum enimvero qui curatius verba in
ferie ftia penfitaverit, facile inveniet, rationem, cur Ptolemaeus dixerir confequenter, non in Variante quo- dam , fed potius in Theologia Valentiniana quatrendam
eife. Atque ut unicuique hoc pateat, verba quoque prae- cedentia hic apponere licet: Jtaque Principium quoddam Jubjecit, quod primum faSlum efl a Deo, quod etjam Nun
vocat et filium: et unigenitum domim vocat, in quo omnia
Pater
A) Per Principium nimirum intePigehant Valentiniani medium all·
quod inter fummum Deum etAeyor, imo quod Λoyov genuit, ut fupnt
audivimus.
i) Libro adveri, Haeicf. Libr» I» Cap. I, p» l6, ex Verf» cir»
& j π c m
Piitev demißt feminaliter. Adbuc autem ajunt Verbum emijfum , et in eo communem JEonnm Jubflantiam5 quam i pfum poßea fovmavit verbum. Qiioniam igitur de prima Ge¬
mfi dicit, bene ä Principio, hoc eß, a Filio et Ferbo do-
fJrinam facit, dicit autemfic\ ln principio erat Verbum, et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum , hoc erat in principio apud Deum. Frins dißinguens in triα, Deum, .et principtum et verbum, iterum univit, «£ et emiffionem ipfo¬
rum utrorumque oflendat, ?V/ eft filii et verbiß et eam, qua cß ad invicem fimul et ad patrem unionem: In patre enim
et ex patre principium, in principio autém et ex principio verbum, Bene igitur dixit: (Johannes) z# principio trat verbum,erat enim in filio Non diffitemur quidem, hgec
verba valde eiTe tortuofa, attamen, quodnam Valenti-
nianorum fuerit dogma, cui argumentatio Ptolemaei in- nititur, facile docent. Scilicet Αξχν f. Principium, (quod
etiam et Nun appellabant) a Deo genitum eft, quod au¬
tem å Deo genitum eft Dtus eft, ergo Principium Γ.
αξχη Deus eft. Jam iterum Verbum a Principio, utpote Deo, emiftum eft f. genitum, ergo etiarn Verbum hoc
Deus eft. Atque hscc hoc modo é noftro loco dedu-
cunt. Dicit nempe Johannes: Verbum erat in principio, quod , ex illorum fententia, mox fequentibus explicatur,
ubi idem principium dicitur Deus. Nam Verbum, de
quo nuper. dicebatur: erat in principio, mox dicitur eile apud Deum, ergo principium et Deus erat unum idem-
que. Atque hinc verbum, quod erat in principio (femfu
Valenriniano ) uti Deo, Deus quoque erat. Et huc re-
ipicit illud Ptolcmtei confequenter. Scilicet quia Verbum
a Deo genitum eft, confequenter Deus eft. Ex hoc igitur
effato Ptolemaei minime fequitur , illum aliud quodpkm
in fuo codice legifie, fed potius illum verba Johannis
male intellexifte, vel etiam ad dcgmata fua accomodaiTe,
Praeterea Ptolemaeus ipfe verba noftra ita allegat,· ut in
B 2 exem-
) ι» ( 9
exemplis hodiernis leguntur. Nim ita illa: Καλώς av
είτεεν. εν οίξΧ'Ί ψ ο hoyos, ψ yaq τω υ;&>, agj\ ο hoyos ην πξος
τον ©εον, K&f yoo% η οοξχη. Κοοι Θεός ψ ο hoyos ακολον&ωε,
Tcyag εκ ©εα γεννηί9^, Θεός ε~;ι, Unde apparet Ptolemaeum
minime legiife ©εα ψ o hoyos, Ted ©eos ψ ο hoyos.
Miror igitur, erudiros non paucos nodum in icir-
pohic quasfiviife, atque, ut ex his feie expedirent diffi·
cultatibus, präster neceifitatem , imo contra omnem veri-
tatem finxiiTe noftrum locum Cap« I, ν. i, Prolemxo
occaiionem non prasbuiife ftatuendi quod αξγ;η f. Prinei- pium apud Johannem dicatur Dens, fed fequens com-
ma 14 hujus capitis, ubi antiqua quaedam leciio varians
occurrit feil, 0 f/.ovoysvv]s Θsos aut vios ©εος. Verum enim-
vero haec contraomnem veritatisfpeciem aiferuntur. Nam
Ii etiam probari poifer, quod quidem conati funt eximii
illi Critici MILL1US et BENGRLIUS, le£tionem illam,
non admodum recentem eife, ut voluit Artemonius, fed
adeo vetuftam, ut forfan cognita fuiifet Ptolemaeo, ta¬
rnen ipfa feries orationis aperte docet, illum ad com-
ma 14 minime refpexiife verbis nuper allegatis, fed ad
comma I. Nam hujus expreifam facit mentionem atque in eodem, non probe intelle£lo vel fenfu Valentiniano interpretato errorum fuorum praefidium firmiifimum fe-
fe na£tum eife arbitrabatur. Hinc mifero hoc refugio ipfis opus non fuiifet, modo dogmata Valentinianorum, quibus induäais fuit Ptolemaeus, ut crederet illis fimilia apud johannem inveniri, diligentius penfitaifent.
$. VII.
