GRUB SAMUEL

•DISSERTATIO

^

DB

HARMONIA RELIGIONIS ET MORALITATIS

IN PHILOSOPHEN PRACTICA

VINDICANDA

CUJUS

PARTEM PRIMAM

VENIA AM PL. F A C. P<HIL. U PS.

PUöLJCO EXAMINI PROPONUNT

mag.

SAMUEL GRUB B E

PHILOS. THEOR. DOGENS

\ '

ET

NICOLAUS JACOBUS SILLEN

vermelandus

IN AUDIT. GUSTAV. DIE II JUN. MDGCfCX

H. A. M. S.

-VPSALUE, TYPTS E'DMAN»*ANIS.

DE

HARMONIA RELIGIONIS ET MORALITATIS

IN PHILOSOPHIA PRACTICA yiNDICANDA.

|H

^x

Abfoluti Idea plenisfime enünciata, poft ingentia

fa- cinora, in illa praecipue Scientiae parte, quae Naturse comple&itur conltru&ionem, patrata, merito quaeri _pote- rit, qualis, in oppofita _{regione ideali,}

Philofophia;

pra¬

ctica fit proditura. Primariam utique, qute huc pertinet, disquifitionem ab immortali Viro, cui patefa&am _cogno-

fcendi rationem vere fpeculativam debemus, ita vidiinus i.nftitutam <a), ut in ipfa Moralitatis cum Religione coin- cidentis norione generali ex veritatis cujusvis fönte im- mediare derivanda, nihil fere _novi, vel pröbabiliter ex-

fpeClari posfit, vel jufte defiderari. Verum cum fubje-

ctivae reflexionis in mente humana dominium tale fit _prü¬

fend _aetate, five ex ingenio cultus univerfi _prognarum, five _per recentiorem fubje&ivitatis

Philofophiam

firma*

tum, ut Religionis & Moralitatis Ideam, ex ipfo cogni-

tionis abfolutae centro emanantem,pauci philofophanrium

A in-.

a) Vid. ScHELLiNGir duos praecipue Tra&atus: Pkilojophie und Religion nec non Philo/. Unterfuch. üb. d. Wefen d. tnenfchl. Frei¬

heit (Phllof. Schrift, i. B:d). Partim his, partim ceteris fummi Viri

/ fcriptis omnia fere debemus, quae, ad praefentem modo materiam ad*

plicata, haec contiuet opella.

> a c

intelligere queant; haut färre fupervaca-neum esfe videtur,, quod

fi

vel infra Scientiae dignitatem pofitum fit, übe-

riorem tarnen disquirendi rationem non dedecet, _egre-

diendo ex ifta fuprema in reflexione antithefi, quam, natii-

ram hominis _quoque pra&icam dftaceramem, jarndiu per-

cipere videnrur plerique, non vero exfuperare valere,

confliftitionem principiotum, -quantum fieri posfit, acer- rime expiicare, fic vero animos quafi invitos ad iliud de-

mum compellere punctum, ubi, reflexione femetipfam deftruente, immediata, _{quae mentem} invadit univerfam, intuitionis abfolutje evidenria omnem oppofitorura discor«

diam in harmoniam vere divinam refolvir..

Kla vero idealiratis «Sc realitatis antithefis, _{quae re»}

flexionem Kullo- non tempore vexavir philofophantem, (i pradticam pratcipue hominis naturamrefpexeris, ad fupre-

aiam forrnam eve-£ta, per confii&ationem libertaris & ^ne- eefiiraris exprimuur. Qmirn ^cum nuper laetabatur philo- fophantium pars nobilior, antea nulJo arrificio tollendam, deoique in Idealismi transfcendcntalis

Syftemate,

disqui-

üriane ^ex

Intelligentiae

empiricae regione in fpatium Sub- je&i abfoluri infiniruin translara, esfe penitus exfuperatam;;

tarnen-, ut brevis eft omni-s Djfciplinae, ^{quae ex} abftra&io-

ne, Abfohm dignitatem ufu-rpante, egreditur, viftoria, oppresfam in loeo inferiori, mox in alriori recurrere vi¬

debis. Namque lftam quidem diffieultarem in Dogma-

tismo inelu^fcabilem, quae in libero arbitrio cum necesfita-

te enapirica conciliando cernitur, egregie fummovet Sub- jeéli notio, extra temporis & causfaiitatis fuccesfivae ra- tiones perdu&i, fe ip(um ab.folute determinantis. Verum

cum in Subje£li abftra&i radice penitisfima ponitur Ab- folutum, mox ramen redeunte, _q,uae in ipfo Syftemaris

limine excludi videbatur, idea Divinitatis extra fubje£H-

vitatis caacellos coliocandae, mirts implicamur repugnan- tiis«,

) '3

t

tiis. Oppofitam

diificultatem,

quae ex libertate _per Ideata

Dei oppresfa enafcitur, eadern Dei & confcientiae fubje-

&ivae oppo&tio in iftis Syftematibus adducit, quae ex Ab- foluto extra Subje&um conflituro egrediuntur.

Suprema haec antithefis

exfuperanda

latius quidem patet, & plures comprehendit disquifitiones, quas praefen-

ri occafione non tangimus. In primis vero ex eadem ori-

tur iftiusmodi quidam Religionis & Moralitatis in Philö- fophra Pra&ica antagonismus, ut, cum omnes

Philofophi

agnofcant, tum Religionem, tum Moraliratem e mentis humanae narura necesfario enafci, tamen, hac manente

antithefi, alrera notio fervanda alterius dignitatem abfo-

lutam tollere videatur,

...

i

E)iftin<flior vero iftius antagonismi explicatio, huic praecipue, quae agitur, aerati

eluÄandae

antithefis, etiatn

in nobilioribus cultus hodierni conaminibus refiduae, in- citamentum, quo nefcio, ^an acrius inveniri pasfit, forfaa fubminiftrarer. Scilicet praefens disquifitionis al tioris fla¬

tus is fere esfe videtur, ut ultimam committi exiftimes,

& vel ideo vehementiorem, fubje&ivitatis abftra£tae, in

extremum receptaculum conje£lae, cum cognofcendi ra- tione abfoluta _pugnam. Itaque, ficuti cultus nobilioris

univerfi hunc chara&erem facile agnofcas, quod, fublatis inanibus, quae hominern dilacerabant, abflra&ionibus,

omnes mentis fun&Iones fublimiores, Scientiam & Ai¬

tern, Religionem & Moralitarem, vinculo organico con-

jungere, jamdudum laboret; ita illa praecipue discordia,

quam, manente fuprema illa oppofitione, cum Mora¬

litatis notione exercere videtur Religionis Idea vindi- canda,in tali elementorum fermentefcentium confii&atione verfatur, quae reciprocam intus-fusceptionem praeparare

«xiflimetur. Nam primam notionem Libertatis explicatio-

A t rem

) 4J C

rem Idealismo transfcendentali deberi, in c^nfesfo eft.

Hoc vero Syftema cum

Religioni

non nifi inferiorem quemdam concederet locum, mox tarnen,, tum per ulte-

norem disquiiitionis philofophica? progresfionem, tum etiam revivifcente romantico Poefeos fpiritu, fa£tum vi- dimus, ut ex Difciplina, qua? realitaris abloiutae deftde- rium e mente humana prorfus exterminare velie videba-

tur, riovus üibnafceretur enthufiasmus religiofus. Verum reflexo, in hoc directionum oppofitarum diferimine _pen¬

dula, cum tarnen ultimam perfringere ^Abfoluri & Subje-

£ti antithefin non valeret, realitatem abfolutam pterique

in regioue confcientiae oppofita ira eriamnum conftiruisfe videntur, ut, quam antea libi fubjiciebat Moralltas, jam,

fervitii pericuio liberata, in fubje&ivum quemdam Dei,

non diftinfta cognitione, fed fide divinatrice percipiendi, fenfuiii, abeat Religio.

Hx ifta vero fubje&ivitatis abftra&se agitatione, ve-

luti _pio aris & focis _pugnantis, facile expficari poteft,

S

quod jam multorum esfe obfervatur, adverfus veram de

Univerfo do&rinam, _{quse nullam} agnofcit

fingularitatem,

nifi in Cenrro abfoluro limul immanentem, odium; quod,

ut orrum ex fubjeflivitatis fervandse defidgrio inreltioas _, non theoreticas plerumque argument-ationes adhibensTfed practica inferens crinnna, Abfoluti Ideam , qua? una ple-

nam in mente univerfa harmoniam adducit, pra£ticis na¬

tura? humanoe defideriis inimicam

fuip'carur. Piinc,

^licet probabili conje£ura praefumi _posfe

videretur,

Libertati

humana? adverfari nequire do&rinam, qua? ierum omnium,

non m(i in porentia aeterni confpe&arum, indolem abfolu- _^

tam vindicavit, & confiderandi _modum dynamicum, quo

ens quo lvis Subj &o-obje£ti inftar habetur, _prima plene enunciavit, & per univerfam Scientiarum regionem pro¬

på-*

) 5 (

pagavit; tamen

frequenrisfima

criminatione clamari audi- vimus, hoc Syftema Libertärem praecipue rollere indivi«

dualem, de nullum Moralitati locum relinquere. Confir-

masfe quodarnmodo viderur iftas fufpiciones disquifitionis,

quae ex Abfalun Llea prodiit, in Naturae conftru&ione

ad hoc usque tempus praeeipue verfatae, ipfe tenor mere

fpeculntivus; ur/de, licet iftum progresfionis ordinem ipfa

res poftulet, ceteium Phyficam in primis fpeculativam in- ftaurandam ivaderet, tum qui proxime praecederet, Me¬

chanismus, tum annihilatio Naturae Fichtiana, tamen ^a mulris efi conclufum, non fine quodam confequentiarum

metu, alteram Philofopbiae partem prope inta£tam re-

linqui : tonfirmavir ^ireni faepius enunciata & a multis ne-

cepta opiriio, hane dodrinam curn Syftemate Spinoz/e

penitus congruere, etiamfi Spincziimum non nifi realifti-

cam ejusdem lormarh ab ideajiftica divulfam exprimere, frequenter ^monerer Syfiematis Audtor. Ergo Panrheismi

& Fatalismi nominibus, quafi magicis verbis & vocibusa

contra inuirgentem Ahfoiuti Scienriam^<jamdiu eft _pugna-

tum. Nrque vero fatis erat, iüiusmodi armis dimicari,

tum ab Empiricis apertioribus, rum ab Ulis, qui Kantice,

ut profitentur ^, philofopbanres, revera in Difciplinas Cri-

ticae modeftia non nifi Empirismi fiervandi veniam quae-

runt: filos enirri, _urpote Moralitati Sc Religioni inimi-

curn incufare, quodcumque extra horizontem egredirur populärem, nihil eft, quod mirere; ceterurn illorum con-

ceptibus,\it

theoreticis, i^ra pradicis quoque, repugnare

Philotophiam, quis infitiabitur ? Neque fatis erat, Jaco-

b!um. cum argumentationen, contra Dogmatismusⁱ opris-

fimas, Spikoz® , Kantio, Fichtio Sc Schellingio eodem

jure opponi posfe reputaret, limultatem ^, quam advtrfus Speculationern omnem fenfus ipfius religiofias & moralis mimquam depofuisfe videtur, contra Schellingium acer-

bius

)

6 C

biiis exhalasfe Verum eorum quoque, quos, Idea-

lismo transfcendentali omnino initiatos, airius exfurgen-

rem Philofophiam facilius intelle&uros forfan pofiulares., permultos iftis clamoribus haut sequiores adfirepere audi-

vimus. Quos fere intempeftivo quodam ftudio practica, disquifitionis fpeculativse rranquilliratem temeranre, abre- ptos fuisfe, vel inde facile fufpicere, quod plerumque in

illam Speculationis meticulofae larebram, noftris maxims

temporibus repertam, fe conjecerinr, & in fidei regioni-

bus quaerendum jusferinr, _quod in Scientiae _campo as-

53V fequi

defperarent. Exempli

infiar Eschensiayerüm nomi- namns, qui Äbfolutum, quatenus Speculationis eft princi- pium, a Schellingio rire enunciatum ooncedir, in bac

vero Abfoluti Scientia, quae theoreticse disquifirioni nihil defiderandum relinquit, ramen excludi queritur virtutis Ideam, ^ceterum Religionis fervandae causfa, Deum, quafi potentiam fupra ipfum Äbfolutum infinite evedam, fide divinarrice percipiendum poftulat c): quo nefcio, an aper- tiori indicio probari posfit, ipfi, abeunte in potentiam fu-

premam Abfoluto, Unitatis, quae cum Totalitäre coinci- dit, & nihil extra vel infra fe pofirum agnofcit, minime juftacn obverfari Ideam. Fichte, qui ex Idealismi fub- je£livi ftatione ad Äbfolutum fupra Subjeéfum pofitum

fide potius pra£tica, quam fpeculativo nifu, jam com-

pulfus

videtur, cum tarnen numquam reflexionis abftra&ae contentionem, confpe&us dynamici initia opprirnentem, fit eluftatus, atque ideo Naturara etiamaum ^non nifi ur-

po-

b) Vid. Koppen Schillings Lehre oder d. Ganze d. Philof. d.

Abfoluten Nichts & epiftolas Jacobii ad calcetn libri adnexas.

c) Vid. Die Philofophie in ihr. Ueberg. ^zur Nichtphilofophie. Cfr.

ctiam fcripta recentiora: Der Eremit und der Fremdling. & Einlei¬

tung in Natur und Gefchichte,

v

/ 7 C

pote mormum obftaculum, Libertati oppofitum, confiderer,

merurn Philofophiae, quae Naturs: indolem abfolutam _pro¬

fitetur enunciaadam, ^nomen ita perhorruisfe videtur, ^ut

in earadern, quafi in Fetifchismum ³ nefcio _quem, Mo¬

ral itari prorfus repugnantem, infenfior inveheretur d).

In primis veromirati fumus, ipfum quoque Fr. Schlegel,

Idealismi Alumnum {enfu _quoque religiofo infignam,

poft

tot rantasque laudesex altera _parte Speculationi Fichtianje,

ex altera Myfticistno Novalis öl Schleyermacherianis in

Religionis notione enuncianda laboribus egregiis tribu-

tas, tarnen infra fupremum indifFerentias punctum fubfi- ftentem, non ab omni erroris, de quo loquimur, fpecie

abesfe. Namque in recentioribus qu&usdam ejusdem fcriptis e) frequentes de Pantheismo querelas invenimus,

quem purse rationis esfe Syftema, a Spinoza perfe&isfi-

me exftru£tum3 adfirmat, addita criminatione

fpeciofa

^} qua eumdem omne boni malique discrimen tollere ediciu Quod cum de ifto, quem defcribit Schlegel, Pantheismo,

x vei porius Nihilismo, qui in mere negativa indifFerentiae

notione fubfiftir, omnino valeat; iftum tarnen Pantheis-

murn negarivum, tum a SrrNoziE Syftemate, quod vere

pofitivam Abfoluti Ideam continet, ^tum in primis a re- centiori de UniveiTo do&nna omnino esfe diftinguen-

dum, & facile perfpicirur, & ab ipfo Schlegelio, ne in

tanturn Virum iniquiof^s fimus, forfan ^{conceditur : cete-}

rum, fi interdum durius loqui videatur, contra Difcipu- losj nefcio quo furore correpros, merita di£Fa exiftimes»

quae

d) Vid. recentiora Fichtt rfcripta, in primis vero Grundzüge

des gegenwärt. Zeitalters p. 240' ftqq.

e) Videas loca plora tum in Tractatu: Utber die Sprache und

Weisheit der Indier, tum in Recenfione _openim Fichtii nonnullo-

rum in Heidelberg. ahrbück. d. Litteratur Iffahrg. 6 Heft, pasfim

©bvia.

) 8 C

quae^ contra

do&rinam, rite intelle£am,

nullo jure dici posfent.

Hsec vero adverfus Ideam Abfoluti inimicitia, cum Moralitatis fervandae _prse fe ferat fpeciem, Sc evanefcen-

te illo Subjeéli abftra£to, ^a Cartesii _tempore in Philofo- phia recentiori dominante, Libertatem tolli praecipue que- ratur, ab altera vero parte, cum Idea Divinicatis, quam neque (ervare, ^neque exau£iorare valet, j-amdiu confli-

ftetur illa fidei fubje«£Piviras^ tempeftivum cerre esfe vi¬

detur, converfa ad regionem pra£licam disquifitione,

iftum, quem diximus, Religionis Sc Moralitatis antago- nismum ita exhibere, ut diltin£te perfpiciatur, in ifta Philofophia, ^quse antithelin in conCcientia fupretnam ex»

fuperare nequit, vel Libertati Sc Moralitati quodammodo

repugnare Divinitatis Ideam tuendam, vel, Libertate fub- jectiva vindicata , Religionis notionem puram Sc dignita-

tem abfolutam perire. Quibus intelle£lis, facile fufpicere,

hane Religionis Sc Moraiiratis oppofitionem non nifi in illa üatione cesfare, in qua menti philofophanti, extra ^re- flexionis ambitum evechae, omnis Abfoluti Sc Subje£li

antithefis evanefcit, fic autem veram quoque Religionis

Sc Moralitatis Ideam, in _qua oppolitae mentis fundiones

prorfus

coincidunt, non nifi ex eadem Abfoluti ftatione enafci, in qua utramque opprimi plerique repurarunr,

Disquifitionis ^vero praefenris viam ipfa rei indoles

determinare videtur. Primum fcilicet iftius, _quem rolle¬

re molimur, antagonismi genefin e confcientia fubje&iva necesfariam, ob oculos quafi pofitam ^, oportet, conüdere-

mus, quo intelligatur, eumdem in Itatione reflexionis re-

ftingui nequire. Quod ut fpecialiori inveftigatione con-

firmetur, eultus humani progresfionem univerfam ab hoc

pun&o contemplabimur, Sc in fuccesfiva formarum prae-

> ^, ci-

; o c

cipue Philofophiae evolutione, hunc antagonisrmim ena- rum, Sc ad noftram usque tetarem ad acriorem cunrinué nifuum oppofitorum inimicitiam explicatum perfequermjr.

Unde demum altius exfurgendo, examinabimus, num bare prineipiorum discordia, in contemplandi loco ^vere abfo- luto, qui formas Speculationis oppofitas amicisfimo feede-

re conjungit, in identitatem altiorem fit redirura.

Ideas Religionis &

Moralitatis,

^narurae humanoe in- genitas ^, neque ullo Empirismo prorfus reftingvendas, in

il!o contemplandi loco, in quo reahtas omnis non nifi

exrra idealitatern adeft, fibi invicem quodamnuodo re- pugnare5 Philofophi, praseipue recentiores ferme omnes, non tarn ignorasfe videntur, quam potius diffkultatis, in Philofophia pra£lica fummae Sc ultima*, confufo fenfu pereeptae, explicationem diftin&iorem perhorruisfe. Iftum

vero antagonismum plene exhibendum, oportet, antece- dat disquilitio _{praevia, qua utraque r.otio, qualis in bac}

ftatione ex ipfa confcientia attentius confiderata _{erui pot-} efi, adeurarius, quam vulgo fit, definiarur 6c ab altera

diftinguatur.

Scilicet multas in hac regione confufiones

inde exortas vidimus, quod nifuum in mente aeque ne-

cesfariorum, alterum ex altero derivare plerique conati

fint Philofophi. Nofira quidem aetate, eorum penitus explofa fentenria, qui legem moralem pofnivam volunta-

tis Divinac enunciationem fecerunr, ab omnibus _reeeptum videmus, Moraiitatem Subjedbi abfoluti nifum ad für ipfius

dererminationem abfolutam tendentis, omnino prirniti-

vum, Sc immediate ^ex ipfa ejusdem natura emanantem,

exhibere. _{Verum quo} majori follicirudine in Moralita¬

tis notione ab omni heteronomta femovenda verfaretur

B dis-

) IO {

disquifirio, hoc minus fere eft obfervarum,

quam

denfis

renebris Religionis obruta fuerit idea.

Scilicet

omnes qui-

dern Religionis nomine

intefte£him

voiunt

fenfum,

quo per

realitatis abfolutee Ideam adfic.irur

mens

humana: hunc

vero ipfura plerique non purum

6c immediatum

enun- eianr, fed immixtis rationibus heterogeneis corrumpunr*

Arque prhu^um

quidem vulgaris

eorum

eft

error,

praefer-

tim per

Kantii

quoque

Difciplinam

non

omnino fubla-

tus, qui Religionem

confundunr

cum

fuperftirione

^, qua homo, cum

temetipfum extrinfecus

limitatum

fentit,

Ob- je£Hvo

limttante in Abfoluti dignitarem eve£to, Dei, vel

malevoli i-ram placnre, vel,

progrediente

cultu,

benevoli

etiam gr^nam confei vare

donis,, adularione, obedientia

laboratdenique, voluntaris avronomicse

confcius, do- gmanftica Abfoluti notione abje&a,

^tarnen

virtutis

cum

defiderio felicitatis empirico harrnoniam Divino

auxilio

redintegrandam fperat. Puiuorem

Religionis Ideam nul-

lam omnino talem Dei ad facuitatem appetendi admitte-

re relationen», Idealismus quidem explicatior recte mo- nuit* fed. hac evitata eonfuiione, mox incidir in alreram.

Hoc enim Syftema, 1. iberrati fervandae Sc Moralitatis pri-

matui tuendo unice ftudens, Religionis, a (uperftitione quidem

ft-morse, led JMoralitati prorfus fubje&a?, lndo-

lern abfolutam mini-me agnovir. Scilicet, abeunte

eadem

in fidern pra£bcam ^{, qua} mens,

officiis

colendis interna,

non poteft non ordinis altioris, qui

aftionum humana-

rum confequentiüs ad ^meram fupremam dirigit,

ample£li

Ideam, 6c

pra&icam

fjusdeno realitatem

agnofcere; omnis

Diviniratis notio & ven.ratio _pura e confcientia

morali deriv-ahatur^ ornnisque

a

Moralitate independens Religio

Dogmatismi

6c fuperftitionis crirnine notabarur. Quam

fententiam cum etiamnum multis placere videamus, pri-

mum utique haec breviter recognofcenda eft

causfa,

ut Religioni

eadem,

atque

Mcralitati, dignitas abfoluta vin-

dicetuix Sei-

/

) » (

SciHccc ficur Subjecti ful confcii nifum esfe necesfa- rium, _{quo, natur am fiiam}

originarie infiniram fervare ffcudens, omne, quod limitantis inftar iibi oppofirum de- prehendit,iconrinue removere Jaborar, idealillieis disqui- lirionibus eft probatum; ira huic nifui coexiftere alterum,

in_Ideamanimo.humano _aeque necesfarium & primitivum, _quo amplectirur Unitatis fuprernae vel Totalitatis abfo- lutae ( nam utrarnque determinationem _{x^bfoluti compre-} henditfubjicir,Idea),infra &quidemeidernfeverius

femetipfum, demonftrabimus,

urpoce ens fingulare,jam ve-

ro per attentiorem modo confcientiae ipfius obfervatio-

nem faris innotefcere putamus. Quod [i conftat, facile

perfpicitur, cum ex priori iiia mentis conrentione oria-

tur Imperarivum

catjpegoricum,

ex altera ^{en a}fei fenfum aeque

immedbarumnulloque

^{modo ex} defiderio ordinis moralis derivandum, devotionis, ab omni fubje£tivitaris refpe£lu femotae, qu^ homo. in

fingulis

vitae individua-

lis fhaenomenis,

femetipfum

& omnia non nifi in Cen-

tro re rum omnium fupremo contuerur. Huic vero fenfui.

Religionis

^nomen merito refervabis.

Noftrorum quidem hominum permulfis, prxponde-

rante Libertatis fubje&ivoe fenfu, nihil dici porefl ingra-

tius, _quam esfe realirarem abfoiutam, e qua emanat Sc dependet Subjeflum. Verum ipfe Idealismus rransfeen- dentalis, in extremo fubje£tivitans abstratlae pun&o ^ena-

tus, nifus tarnen oppofiti veftigia prodit, cum, mundi in-

telligibilis focum _{quemdam poftulans, compelli faltim}

mentem humanam ftimulo exftingvi nefcio ad

fupremam

extra Subje&i limires quaerendam Unitatem,

infigni

ex-

emplo nos edoceat. Senfum _{vero, quem} ifta in ^animo

excirat_fed Idea, non e morali ranrum defiderio proficifci,

ex proprio quodam fonte emanare, lic demum mani-

fellum erir, fi

obfervaverimus,

^nos non posfe non eo-

B 2 dem

) 12 (

dem fenfu amplecK AbfoUiti Ideam, quaiem cetera; ex- hibent Speculationis forma?. Idem enirn Abfolutum, quod, quafi voluntaturn fingularium Centium fupremum, enun- ciar Ideaiismus, in oppofito Realismi Syftemate, in Sub- ftantiam abit aeternam «St abfolutarn, fed ^omni Intelligen¬

tide moralis fpecie denudatarn, ex qua dépendet ens (in- gulare, inexorabili necesfitare Totius legibus conftri-

£tum. His _{vero, ur} funr, fatis duris, «St deüderio rnorali _parurn adcommodaris, tarnen receptis, quis eft eo- runij quos in hac re judices conftimere fas eft, qui ne- gare fuftinear, doctrinam Spinoza, rite intelie&am, fen(um

fpirare religiofum? Seilicet facile quidem concedimus, plenam Dei Ideam defiderari in Syftemate, _{quod in} ea- dem unam Subftantiae teternae notionem perfequitur, ne-

gle£ta vero oppofita Speculationis Forma, in Identitate fu-

prema Providentias chara£terem non aeque agnofcit. lidem

vero non posfumus non contendere, vix apud paucisft-

mos alios Philofophos iftum deprehendi animi, ./Ererno

& Abfoluto devotisfimi, renorem asquabilem -& femper fiki-con-ftamem, _quem continue fervat Spinoza. Ifta vero

pietas, nullo Moralitaris immixto iefpe£tu, immediate ex altiori illo confpeclu enafcitur, quo, in fingulis mundi

relativi pheenomenis, mens, relativitaris oblita, nil r Ii necesfariam Univerft evolutionem videt.

Verum ut ab hoc exemplo, plerisque forfan etiam-

nutn odiofo, progrediamur ad aliud, intelle£lualem _quo-

que Dei notionem, quaiem enunciavit Religio Chriftiana,

fenfum excitare religiofum, ab ifto, quod docet Idealis¬

mus, deftderio morali vere

diftingvendum,

facile obfer-

vatur. Non ignoramus, iicuti Religionem hinc in fuper-

ftitionem, _quae Deum, urpote praepotentem felicitatis «Sc calamitatis humanae Arbitrum, legum mere pofitivarum obfervantia colendum juberet, convertit

Dogmatismus;

) 13 (

ita

praefenti

astate mukös in Chriftiana Dei Idea nihil prae¬

ter idealifticum illud ordinis moralis principium agnofce-

re. Eamdem vero qui attennus confideraverit, facile conceder, etiamft a Providentia? moralis Idea minime fe-

jungi posht, ramen intimum hujus doftrinae fpiritum ve-

neratione, ex ifto gubernationis mundi moralis defiderio derivanda, minime abfolvi, fed devorionem comple£ti immediatam, qua mens fupremum mundi intellecPualis

Centrum profequitur, «Sc ad intirnam cum eodem unio-

nem, omnem fenfualiratis exuendo _amorem,

exfurgere

laborat.

Myfticismo orientali prorfus oppofitam fpirat Reli- gionem Mythologia Graeca. Heic fciiicet Naturae unius Sc aeternae Ideam, non immediate enunciatam, fed for-

mis expresfam finitis,

fymbolicis

Sc propria vita gauden- tibus, adorare difcimus. Hane vero fenlualem Naturae

Religionem tantum abeft, ut cum Idea ordinis moralis quidquam commune habere exiftimes, ut potius eidem prorfus repugnet, Sc Providentiae morali caecam Fati ne-

cesfitatem fubftituat.

Quod fi ex iis, quae jam attulimus, abunde _pa-

tec, Religionem «Sc Moralitatem, in ea ftarione, in

qua non abfolute coincidunt, mentis exhibere nifus a

fe invicern ornnino independenres; iftas vitae nobilio- ris fun&iones, polortim inftar, fibi oppofitas esfe, per attentiorern phaenomenorum confcientiae moralis Sc fen- fus religiofi obfervotionem facile

intelliges.

Scilicet

ifte nifus, _quo ad abfolutam fui ipfius determinarionem

tendit Subje&um, non potefl non, quarenus Subje«Rum

fui confcium necesfario li bi opponat Objeclum limitans,

in Imperativum abire cathegoricum, lic vero principium

aclionum humanarum, in hac ftarione fupremum, exhibe-

re. Alter vero nifus, quo Unitatis Sc Totalitätis abfolutae Ideam

v *

s

) *4 C

Ideam mens ample£litur, quarenus a libera voluntat'S de-

t^rninatione , urpote altera mentis furr£l;one, fejunctus

e(t, nullam omnino gignit actionem. Ifte, _{qui ex} Abfo-

]uti Idea animo obverfante orirur, fenlus devotionis non

hominem extra fe compeliit, nec in actiones externas

conjicit, fed vim mentis omnern quafi verfus centrum

contrahit, inde ^vero _per exiftenriam internam univerlam

tranquillic adfe&ionis voluptatem _propagare (ludet. Re¬

ligio igitur, cum nihil compk&atur aliud, quam placidam contemplationeni Totius, cujus non nifi modihcationes &

apparitiones omnia entium lingularium _{phaenomena exhi-}

bent, mentis (latu abfolvirur pasfivo, quo non 11 bi Uni- verfum, Ted fe Univerfo fubjiciens, lingularem exillen-

tiam fuarn in Idea Toralitatis abfolurae quafi refolutam pius vir fencit. Hinc etiam faftum e(t, ut, cum e fen- fu

religiofo,

extra limites fuös _evagante, vitae _preccepta

haut raro derivarentur, vel ifta ^morum Difciplina ad vi-

tam q«aiBdaiB- contemplativam comrnendandam tenderet,

vel ex fenfu, vanis pnecipue opinionum commentis cor-

rupto, in a&iones erumpente externas, oppofitus enafce-

retur furor, cujus ror vidimus prodigia, fauaticus. Qtiae

vero omnia non Religionis produnt abundantiam, fed de- fe&um modo Moralitatis.

Ceterum , ut Moralitari, pol i inflar alrerius, oppofita

eft Religio, ita cereras nifus nobilioris in mente hunnna

regiones ^, tum Scientiam , tum Poélin, proxirna quidem

vicinia atringit, fed terminis tarnen certis ab utraque abs-

trabendo

fejungi

potelt. Scilicet, ut Speculatio, ita Re- ligip quoque omnis in Idea Abfoluti verfarur. Scientia

vero cum, inträ conftru&ionis univerfalis limites _manens,

fingularitarem individualem _numqaam asfeqtiirur, Religio

contra ipfam confiderat fingularitatera, utpote non nifi in Totalitate abfoluta vere exiilenrem.

Religio

igitur, licet